UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 maja 2011 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w P. odmówił K. J. prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy.

Od decyzji powyższej wnioskodawca odwołał się do Sądu Okręgowego Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu.

Wyrokiem z dnia 9 maja 2012 r. odwołanie oddalono.

U podstaw powołanego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

K. J. ur. (...) jest z zawodu rolnikiem, ubezpieczeniu społecznemu rolników podlegał od 1 stycznia 1984 r., w dniu 10 marca 2011 r. wystąpił z wnioskiem o rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy.

Lekarz Rzeczoznawca KRUS rozpoznał u odwołującego stan po odległym urazie palców II-IV dłoni prawej z zachowaną jej funkcją, niepotwierdzone podejrzenie rozrostu układu chłonnego, niedokrwistość w wywiadzie, żylaki kończyn dolnych z wypryskiem , zespół zależności alkoholowej w wywiadzie i zaburzenia nerwicowe. Orzeczeniem z 9 kwietnia 2011 r. stwierdził, że K. J. nie jest całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym.

Wskutek odwołania ubezpieczonego Komisja Lekarska KRUS także nie stwierdziła naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym. Rozpoznała : stan po odległym urazie palców II-IV dłoni prawej z zachowaną funkcją dłoni, guzek sutka lewego do diagnostyki, negatywną obserwację w kierunku choroby rozrostowej krwi i raka jelita grubego.

W toku sądowego postępowania odwoławczego biegli sądowi z zakresu chirurgii, ortopedii i neurologii rozpoznali u odwołującego zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa bez istotnej dysfunkcji ruchowej, przebyty odległy uraz palców prawej ręki z utrwalonym przykurczem zgięciowym w stawach międzypaliczkowych bez istotnej dysfunkcji ręki.

Biegły chirurg nie stwierdził u odwołującego chorób z zakresu swojej specjalności powodujących niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym. Biegli ortopeda i neurolog stwierdzili, że odwołujący skarży się na epizody osłabienia i drętwienia lewej dłoni. W badaniu nie stwierdzono objawów uszkodzenia obwodowego układu nerwowego. Nie stwierdzono także zniekształcenia kończyn czy też przykurczów stawów w stopniu ograniczającym sprawność organizmu. Przebyty przed laty uraz prawej dłoni nie powoduje dysfunkcji organizmu w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do pracy. W badaniu klinicznym nie stwierdzono także uszkodzenia splotu barkowego czy też nerwu łokciowego powoływanych w dokumentacji medycznej. Epizodyczny charakter podawanych objawów (2-3 godziny) wskazuje na dysfunkcję czynnościową lub przeciążeniową , nie zaś trwałe uszkodzenie nerwów.

W łącznej opinii biegłych odwołujący nie jest całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym.

Wobec wskazania przez odwołującego występowania jeszcze innego schorzenia (padaczki) Sąd I instancji przeprowadził dodatkowo dowód z opinii biegłych neurologa i psychiatry. W złożonej do sprawy opinii biegli ci rozpoznali u odwołującego zespół bólowy szyjnego i lędźwiowego odcinka kręgosłupa bez dysfunkcji ruchowej, objawy resztkowego uszkodzenia lewego splotu barkowego do dalszej obserwacji i diagnostyki , odległy uraz ręki prawej z przykurczami zgięciowymi w stawach międzypaliczkowych palców II-IV z zachowaną zdolnością manualną, napady padaczko podobne w wywiadzie do dalszej diagnostyki i obserwacji, szkodliwe używanie alkoholu w wywiadzie.

W ocenie neurologicznej brak jest całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym – zespołowi bólowemu kręgosłupa nie towarzyszą ani kliniczne wykładniki jego dysfunkcji ani też zmiany o charakterze zespołu korzeniowego czy ubytkowego neurologicznego. Osłabienie i drętwienie lewej kończyny górnej jest definiowane okresowo jako uszkodzenie splotu barkowego , ma niewielki stopień i brak jest wyraźnych klinicznych wykładników uszkodzenia splotu barkowego, nie można wykluczyć jedynie częściowego nieistotnego funkcjonalnie uszkodzenia lewego nerwu łokciowego. Pourazowy przykurcz zgięciowy palców II-IV prawej ręki powstał w czasie odległym i nie powoduje upośledzenia sprawności manualnej tej ręki. Podawane przez odwołującego napady padaczkowe nie mają charakteru typowych napadów padaczkowych , ich częstotliwość jest niewielka, nie skutkuje całkowitą niezdolnością do pracy w gospodarstwie rolnym. Stan psychiczny także nie powoduje takiej niezdolności – nie rozpoznaje się u odwołującego objawów psychozy, otępienia ani innych zaburzeń istotnie naruszających sprawność psychiczną. Nadużywanie alkoholu, szkodliwe jego używanie czy nawet uzależnienie od alkoholu nie mają znaczenia orzeczniczego, ani też nie powodują całkowitej niezdolności do pracy . Stan psychiczny pozwala na wykonywanie przez odwołującego prostych prac fizycznych typowych dla pracy w gospodarstwie rolnym.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji uznał odwołanie za bezzasadne.

Sąd uznał za wiarygodne zebrane w sprawie dokumenty sporządzone przez uprawnione podmioty i niekwestionowane przez żadną ze stron postępowania.

Odnośnie opinii złożonych przez biegłych sądowych sąd uznał je za kompleksowe, logiczne, zaś zarzuty odwołującego wobec ich treści stanowią wyłącznie subiektywną ich ocenę i nie mogą stanowić przeciwdowodu czy tez stanowić podstawę dla powoływania kolejnego zespołu biegłych .

W uznaniu Sądu niekwestionowane jest , że istnieją zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu odwołującego , jednakże obecne stadium tych dolegliwości nie pozwala na stwierdzenie całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym .

Sąd przywołał brzmienie art.21 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników ( t.j. Dz.U. z 2008 r., Nr 50, poz.291 ze zm.), zgodnie z którym renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia następujące warunki:

1)podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany okres, o którym mowa w ust. 2;

2)jest trwale lub okresowo całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym;

3)całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub w okresach, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 1 i 2, lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Zgodnie z ust.5 za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym.

Całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się za trwałą, jeżeli ubezpieczony nie rokuje odzyskania zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym (ust.6).

Całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się za okresową, jeżeli ubezpieczony rokuje odzyskanie zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym (ust.7).

Sąd podkreślał, że spór w rozpoznawanej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy wnioskodawca jest osobą całkowicie niezdolną do pracy w gospodarstwie rolnym. W celu wyjaśnienia tej okoliczności sąd przeprowadził dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych . Ze złożonych do sprawy opinii wynika , że odwołujący nie jest całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym , a powyższe skutkuje oddaleniem odwołania w oparciu o treść art.477¹⁴par.1 k.p.c.

Apelację od powołanego rozstrzygnięcia wywiódł K. J., domagając się zmiany zaskarżonego wyroku i przyznania prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy .

W uzasadnieniu wniesionego środka zaskarżenia powoływał doznany w przeszłości uraz prawej dłoni, osłabienie kończyn nie powodujące na pracę w gospodarstwie rolnym. Zdaniem apelującego „nie da się funkcjonować w gospodarstwie bez siły”. Apelujący powoływał, że w gospodarstwie rolnym pracował od dziecka, gospodarstwo nie jest zmechanizowane, wszystkie prace trzeba wykonywać ręcznie. Obecnie pracami tymi zajmuje się rodzina apelującego.

Pozwany organ rentowy nie zajął wobec wniesionej apelacji merytorycznego stanowiska.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja K. J. prowadzi do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Przy rozpoznaniu niniejszej sprawy sąd I instancji dopuścił się naruszenia prawa materialnego to jest art.21 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, co prowadziło ostatecznie do nierozpoznania istoty sprawy.

Zgodnie z art.21 cytowanej ustawy renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia następujące warunki:

1)podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany okres, o którym mowa w ust. 2;

2)jest trwale lub okresowo całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym;

W myśl ust.2 warunek podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany okres uważa się za spełniony, jeżeli okres ubezpieczenia emerytalno-rentowego ubezpieczonego wynosi co najmniej:

1)rok - jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w wieku do 20 lat;

2)2 lata - jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w wieku powyżej 20 lat do 22 lat;

3)3 lata - jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w wieku powyżej 22 lat do 25 lat;

4)4 lata - jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w wieku powyżej 25 lat do 30 lat;

5)5 lat - jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w wieku powyżej 30 lat.

Całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się za okresową, jeżeli ubezpieczony rokuje odzyskanie zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym (ust.7).

W rozpoznawanej sprawie Sąd I instancji przeprowadził co prawda dowód z opinii biegłych lekarzy sadowych celem ustalenia, czy wnioskodawca jest osobą całkowicie niezdolną do pracy w gospodarstwie rolnym, jednak nie odniósł się w swych ustaleniach do konkretnego, prowadzonego przez odwołującego gospodarstwa rolnego. Na te okoliczności wskazuje zresztą sam odwołujący w uzasadnieniu apelacji.

Przy analizie powyższej kwestii pomocne zdaje się sięgnięcie do wytycznych zawartych w orzeczeniach Sądu Najwyższego .

I tak – w wyroku z dnia 28 października 2010 r. II UK 111/10 wskazano , iż oceny niezdolności do pracy rolnika należy dokonywać mając na uwadze jego konkretne gospodarstwo rolne. (pkt 2).

LEX nr 688684, M.P.Pr. 2011/4/217-219

Podobnie – w orzeczeniu z z dnia 12 lutego 2009 r. III UK 71/08 , gdzie sformułowano tożsamą tezę , iż stwierdzenie braku wymaganej przesłanki nabycia prawa do renty rolniczej wymaga - co do zasady - odniesienia tej przesłanki do konkretnego gospodarstwa rolnego, jego rozmiaru oraz rodzajów prowadzonej w nim produkcji rolniczej, a także dokonania oceny, czy schorzenia, na jakie cierpi ubezpieczony umożliwiają mu prowadzenie takiej konkretnej działalności rolniczej choćby w ograniczonym zakresie, który nie wyczerpuje przesłanki całkowitej niezdolności do pracy w danym gospodarstwie rolnym wymaganej dla przyznania prawa do renty rolniczej (art. 21 ust. 1 pkt 2 i ust. 5-7 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników). Jedynie wyjątkowo i tylko wówczas, gdy zebrane w postępowaniu sądowym opinie wielu biegłych sądowych nie budzą żadnych wątpliwości co do stwierdzenia pełnej zdolności do pracy rolniczej, może nie być wymagane odniesienie tej zdolności do pracy w konkretnym gospodarstwie rolnym. LEX nr 725063

W uzasadnieniu powołanych wyroków Sąd Najwyższy zwracał uwagę ( a argumenty te Sąd Apelacyjny w całości aprobuje) , iż paralela między całkowitą niezdolnością do pracy w systemie powszechnym i całkowitą niezdolnością do pracy w systemie rolniczym może być łączona ze stanem zdrowia uniemożliwiającym wykonywanie pracy. Jednak w systemie powszechnym punktem odniesienia jest jakakolwiek praca (art. 12 ust. 3), natomiast w systemie rolniczym chodzi o niemożność osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. To rozróżnienie wynika z tego, że gospodarstwo rolne należy z reguły do rolnika (a co najmniej posiadanie) i stanowi związany z nim jego warsztat pracy. Inaczej jest w systemie pracowniczym, gdzie ocenę niezdolności do pracy dokonuje się nawet w ujęciu hipotetycznym, odnosząc ją do rożnych stanowisk pracy (warunek całkowitej niezdolności do jakiejkolwiek pracy), gdyż nie są wykluczone sytuacje, że dochodzący renty pracownik nie pracuje albo nie chce pracować.

Ta podstawowa analiza potwierdza dotychczasowe stanowisko orzecznictwa, że oceny niezdolności do pracy rolnika należy dokonywać mając na uwadze jego konkretne gospodarstwo rolne (wyroki Sądu Najwyższego z 12 lutego 2009 r., III UK 71/08; z 20 maja 1997 r., II UKN 121/97, OSNP 1998 r. Nr 6, poz. 188). Należy także mieć na uwadze, że ochrona z art. 21 ust. 5 ustawy rolniczej obejmuje tylko całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, a nie każdy mniejszy (niż całkowity) stopień tej niezdolności. Nie każdy więc gorszy stan zdrowia i sprawności psychofizycznej rolnika uzasadnia prawo do renty. Jeżeli ustawodawca w systemie rolniczym nie rozróżnił i nie daje ochrony rentowej w przypadku częściowej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, lecz tylko przy całkowitej, to oznacza to, że w ustaleniu takiego stopnia niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym chodzi o wyraźną granicę tej niezdolności - a więc o sytuację gdy rolnik z powodu naruszenia sprawności organizmu nie może osobiście wykonywać pracy. Uzasadnia to tezę, że dopiero taki stopień (całkowitej) niezdolności do pracy wyznacza granicę w kwalifikacji rzeczywistej sprawności psychofizycznej ubezpieczonego do pracy w gospodarstwie rolnym. Nie obejmuje zatem sytuacji, gdy rolnik nie utracił w pełni możności wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym, czyli gdy wystąpiła utrata sprawności do pracy w stopniu mniejszym niż całkowita. Zatem gorszy stan zdrowotny może powodować ograniczenie zdolności do pracy lecz nie osiągać całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.

Dlatego w definicyjnym pojęciu osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym chodziłoby o prace istotne i konieczne dla prowadzenia gospodarstwa rolnego, a nie o niemożność wykonania każdej (wszelkiej) pracy w gospodarstwie rolnym.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy rzeczą Sądu I instancji będzie w pierwszej kolejności ustalenie specyfiki prowadzonego przez odwołującego gospodarstwa rolnego (powierzchnia, prowadzona produkcja rolna i zwierzęca, stopień zmechanizowania, zakres czynności wykonywanych osobiście w gospodarstwie i ich natężenie). Ustalenie to winno nastąpić w drodze analizy dostępnych dokumentów z akt pozwanego oraz przesłuchania wnioskodawcy lub dodatkowo powołanych przez niego świadków.

Dopiero poczynienie takich ustaleń stanowić może podstawy dla wypowiedzenia się w sprawie przez biegłych sądowych co do istnienia lub braku całkowitej niezdolności do racy w tym konkretnym , zindywidualizowanym gospodarstwie. Biegli winni także określić jakie ewentualnie prace odwołujący może bez uszczerbku dla zdrowia wykonywać a jakie są bezwzględnie przeciwwskazane.

Mając na uwadze całość poczynionych wyżej rozważań orzeczono jak w sentencji kierując się brzmieniem art.386 par.4 k.p.c.

del.SSO Wiesława Stachowiak SSA Iwona Niewiadowska-Patzer SSA Marta Sawińska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE