UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie

z dnia 21 maja 2014 r.

Decyzją z dnia 3 grudnia 2013 r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153,
poz. 1227 ze zm.) oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.), odmówił Z. M. przyznania prawa do emerytury. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że ubezpieczony nie spełnia wymogów określonych w art. 184 powołanej ustawy, od wystąpienia których uzależnione jest nabycie prawa do emerytury, ponieważ nie udokumentował 15- letniego stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze, a jedynie 11 lat, 11 miesięcy i 22 dni takiej pracy. Do stażu tego organ rentowy nie zaliczył wnioskodawcy okresów zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...)w B. od 2 kwietnia 1990 r. do 30 listopada 1993 r. na stanowisku zastępcy kierownika grupy robót drogowych, od 1 grudnia 1993 r. do 30 maja 1998 r. na stanowisku p.o. kierownika grupy robót i od 1 czerwca 1998 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku kierownika grupy robót, ponieważ wbrew zapisom w świadectwach wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie jest możliwe, aby ubezpieczony na stanowiskach tych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy sprawował dozór inżynieryjno- techniczny bądź kontrolę międzyoperacyjną, stosownie do wymagań zawartych w Dziale XIV, poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Od decyzji tej odwołał się Z. M., domagając się jej zmiany i przyznania mu prawa do emerytury. W uzasadnieniu odwołujący podniósł, że od 2 kwietnia 1990 r. do
31 grudnia 1991 r. w (...)i od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 1998 r. w Przedsiębiorstwie (...)w B. pracował w szczególnych warunkach, będąc kierownikiem grupy robót. Jak podkreślił, specyfika tej pracy wymagała ciągłej obecności bezpośrednio przy stanowiskach roboczych i nadzoru nad personelem robotniczym.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Podniósł ponadto, że pracy
w charakterze kierownika grupy robót (jego zastępcy i p.o.) nie można zakwalifikować według Działu XIV, poz. 24 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Praca ta wymieniona bowiem została w nieobowiązującym już od 7 czerwca 1996 r. wykazie C, dziale III pod poz. 6 („prace i stanowiska pracy
w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych”) załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów, co uprawniało jedynie do wzrostu emerytury i nie stanowiło przesłanki nabycia prawa do świadczenia. Jak wskazał, stanowisko kierownika grupy robót nie zostało również wymienione w zarządzeniach resortowych. Poza tym, od kontrolującego czy dozorującego wymaga się wykonywania pracy stale i w pełnym wymiarze godzin, tj. bezpośredniego uczestnictwa w procesie pracy i stałej styczności z robotnikami wykonującymi prace
w szczególnych warunkach. Duża natomiast część obowiązków odwołującego obejmowała pośredni, nie zaś bezpośredni nadzór techniczny, bowiem do zakresu jego obowiązków
w dużej mierze należały czynności administracyjno- kadrowo- zarządzające.

Bezsporne w niniejszej sprawie było, że odwołujący Z. M., urodzony (...)r., w dniu (...) r. osiągnął 60 lat życia. Na dzień 1 stycznia 1999 r. wnioskodawca udokumentował 25 lat, 5 miesięcy i 25 dni okresów składkowych i nieskładkowych oraz staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze
11 lat, 11 miesięcy i 22 dni z tytułu zatrudnienia w Cementowni (...) w O. od
10 kwietnia 1978 r. do 30 listopada 1978 r. na stanowisku operatora młynowni surowca, od
1 grudnia 1978 r. do 30 czerwca 1979 r. na stanowisku mistrza zmianowego i od 1 lipca
1979 r. do 15 maja 1983 r. na stanowisku sterowniczego urządzeń rozdrabniających oraz
w (...)w B. od 16 maja 1983 r. do 1 kwietnia 1990 r. na stanowisku technika budowy (majstra robót drogowych).

We wniosku z dnia 14 października 2013 r. ubezpieczony wniósł o przyznanie mu prawa do emerytury.

Zaskarżoną decyzją z dnia 3 grudnia 2013 r. ZUS Oddział w T. odmówił Z. M. przyznania prawa do emerytury, ponieważ wnioskodawca nie udokumentował 15- letniego stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze.

Odwołujący nie przystąpił do OFE.

(okoliczności bezsporne)

Sąd ustalił ponadto następujący stan faktyczny sprawy:

Odwołujący Z. M. z zawodu jest technikum budowy. Ukończył technikum budowy dróg i mostów kołowych w B..

dowód:

-: kwestionariusz osobowy- k. 21 akt osobowych,
-: zeznania odwołującego Z. M.- 00:11:48,

Od 6 czerwca 1973 r. do 31 marca 1978 r. odwołujący był zatrudniony
w Przedsiębiorstwie (...)w K.. W dniu
6 czerwca 1973 r. przyjęto go do pracy na trzymiesięczny wstępny staż pracy, kierując do KGR 3. Po tym okresie, aż do końca zatrudnienia wnioskodawca zajmował stanowisko majstra budowy. W tym czasie, od 23 kwietnia 1974 r. do 15 kwietnia 1976 r. odwołujący odbywał zasadniczą służbę wojskową. Po jej zakończeniu w ustawowym terminie powrócił do pracy w Przedsiębiorstwie (...)w K.
i z dniem 10 maja 1976 r. zaangażowano go do pracy w KGR 2 na tym samym co uprzednio stanowisku, tj. majstra budowy. Przed rozpoczęciem odbywania zasadniczej służby wojskowej odwołujący pracował jako majster budowy na terenie Huty (...) (KZB 3), zaś po wojsku w Cementowni (...) (KGR 2) i przez krótki około 6 miesięczny okres
w Cementowni (...).

dowód:

-: świadectwo pracy z dnia 30.03.1978 r.- cz. II akt ZUS, k. 5 akt osobowych,
-: angaż z dnia 06.06.1973 r.- k. 3 akt osobowych,
-: karty zarobkowe za lata 1976-1978- cz. II akt ZUS,
-: kserokopia książeczki wojskowej- cz. II akt ZUS,
-: angaż z dnia 10.05.1976 r.- cz. II akt ZUS, k. 1 akt osobowych,
-: karta przyjęcia po wojsku- k. 17 akt osobowych,
-: karta zwolnienia- k. 9 akt osobowych,
-: pismo pracodawcy dotyczące wypowiedzenia umowy o pracę z dnia 14.03.1978- k. 11 akt osobowych,
-: kwestionariusz osobowy- k. 21 akt osobowych,
-: zeznania odwołującego Z. M.- 00:05:54, 00:10:34, 00:30:22, 00:35:45,

Przedsiębiorstwo (...)w K. świadczyło roboty budowlane dla Huty (...) i dwóch cementowni, w O. i W.. Było to specjalistyczne przedsiębiorstwo budowlane, dysponujące ciężkimi maszynami budowlanymi, takimi jak dźwigi czy wiertnice. Pracując na terenie Huty (...) odwołujący zajmował się robotami ziemnymi. W ramach tych robót wykonywał głębokie wykopy pod fundamenty przyszłych hal przy pomocy koparek jednonaczyniowych
i spycharek. Były to głębokie wykopy sięgające nawet 12 metrów. Wcześniej odwołujący dokonywał obmiaru terenu i ustalał właściwą głębokość wykopu. Podlegało mu bezpośrednio 6-7 pracowników fizycznych- operatorów koparek i spycharek. Zajmując stanowisko majstra budowy odwołujący przez cały czas był obecny na budowie i nadzorował wykonywane na tej budowie prace, między innymi przez operatorów koparek, tak by wykop nie został przebrany lub zbyt płytko wybrany albo by nachylenie skarp wykonywanych wykopów było właściwe. Zadania, które miała zrealizować danego dnia jego brygada, zlecał mu kierownik budowy. Na jednej budowie pracowało kilku majstrów, którzy podlegali kierownikowi budowy.
W cementowniach odwołujący i jego brygada dokonywali głębokich wykopów w ziemi, aby sprawdzić i potwierdzić obecność w danym miejscu surowców, odkrytych wcześniej drogą wierceń geologicznych. Otwór taki miał 30 metrów głębokości, 150 metrów szerokości
i około 350 metrów długości. Po jego wykonaniu i wywiezieniu zalegającego w nim materiału, do utworzonej niszy wprowadzało się elektryczne koparki wydobywające. Prace te służyły wydobyciu margla, czyli surowca do produkcji cementu. Jako majster budowy odwołujący nadzorował pracowników obsługujących koparki i spycharki. Były to koparki jednonaczyniowe o pojemności 1,5 m^{(
3)}. Jego brygada liczyła 10-12 osób. Pracownicy ci świadczyli pracę w systemie dwuzmianowym. Na czele każdej z brygad stał majster budowy. W cementowniach, równolegle z pracami przy wykonywaniu wykopów trwały prace przy budowie hal, taśmociągów czy młynów surowca. Obowiązki majstra budowy odwołujący wykonywał stale i w pełnym wymiarze godzin, pracując zarówno na terenie Huty (...), jak i cementowni. W ramach dobowego wymiaru czasu pracy nie był kierowany do realizowania jakichkolwiek innych czynności.

dowód:

-: zeznania odwołującego Z. M.- 00:08:49-00:38:10,

Odwołujący pracował w (...)w B., a następnie
w Przedsiębiorstwie (...)w B. od 2 kwietnia 1990 r. do 30 listopada 1993 r. na stanowisku zastępcy kierownika grupy robót drogowych, od 1 grudnia 1993 r. do 30 maja 1998 r. na stanowisku p.o. kierownika grupy robót i od 1 czerwca 1998 r. do
31 grudnia 1998 r. na stanowisku kierownika grupy robót.

dowód:

-: angaże z dnia: 02.04.1990 r., 02.07.1990 r., 04.10.1990 r., 12.11.1990 r., 18.11.1993 r., 01.04.1994 r., 01.08.1994 r. i 01.06.1998 r.- k. 12-15, 20-22,
25 akt osobowych,

-: świadectwo pracy z dnia 31.12.1991 r.- k. 17 akt osobowych,
-: świadectwo pracy z dnia 14.02.1992 r.- cz. I akt ZUS,

Przedsiębiorstwo to zajmowało się budową mostów, wymianą nawierzchni
i chłodników oraz budową dróg i ich remontem. Dzieliło się na tzw. KGR- y, tj. kierownictwa grupy robót. Były to bazy stanowiące część składową przedsiębiorstwa. Jedna z nich znajdowała się w B., a druga w W., gdzie mieściła się wytwórnia mas bitumicznych. Na czele KGR- u w B. stał kierownik grupy robót. W strukturze organizacyjnej zakładu było to stanowisko wyżej usytuowane niż stanowisko kierownika budowy. Kierownik grupy robót miał swoich zastępców. Nadzorował kilka budów. W całym przedsiębiorstwie były 2-3 takie stanowiska. Kierownik grupy robót odpowiadał za całość zadań powierzonych mu przez dyrekcję, w szczególności tych, które dotyczyły realizacji poszczególnych inwestycji i wykonania robót. Zdarzało się, że kierownik grupy robót kontrolował pracę brygad na poszczególnych budowach, ale tylko przy ważnych inwestycjach. Na co dzień natomiast bezpośrednią kontrolę i nadzór nad pracownikami fizycznymi i wykonywanymi przez nich pracami w terenie sprawowali brygadziści. Tych zaś nadzorował i kontrolował kierownik danej budowy. Kierownik grupy robót rozdzielał pracę między kierowników budów. Przed rozpoczęciem inwestycji, dokonywał pomiaru terenu, na którym miało być wykonane zadanie i był odpowiedzialny za jego odpowiednie oznakowanie. Następnie, wykonywał obmiary ilości materiału zużytego na danej budowie. Przy budowie mostów sprawdzał jak duża warstwa nasypu jest ubita. Do jego zadań należało też wypełnianie dziennika budowy, książki obmiarów i sporządzanie raportów pracy. Kierownik grupy robót mógł wnioskować o podwyżki dla kierowników budów. Oceniał również ich pracę na miesięcznych naradach.

dowód:

-: zeznania świadka S. K.- 00:31:29- 01:06:48
-: zeznania świadka L. N.- 01:11:30-02:01:29,

-: zeznania świadka A. P.- 02:08:16-02:34:09,

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił w oparciu o dowody z dokumentów, zeznania świadków i odwołującego.

Sąd pozytywie ocenił dowody z dokumentów, których autentyczność oraz wiarygodność, jak również poprawność materialna i formalna nie budziły wątpliwości, zaś ich treść i forma nie były kwestionowane przez strony postępowania. Brak było zatem jakichkolwiek podstaw, także takich, jakie należałoby uwzględnić z urzędu, aby dokumentom tym odmówić właściwego im znaczenia dowodowego.

Zeznaniom świadków S. K., L. N. i A. P. oraz słuchanego w charakterze strony Z. M. Sąd przyznał walor wiarygodności w całości. Świadkowie wskazali w nich na okoliczności dotyczące charakteru
i rodzaju pracy wykonywanej przez odwołującego zatrudnionego w (...) w B. i w Przedsiębiorstwie (...) w B. na stanowiskach zastępcy kierownika grupy robót drogowych, p.o. kierownika grupy robót
i kierownika grupy robót. Zeznania te zasługiwały na walor pełnej wiarygodności, gdyż były wewnętrznie spójne, wzajemnie ze sobą korespondowały, a przy tym były przekonujące
w świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego. Za wiarygodne Sąd uznał także zeznania odwołującego, który wskazał na charakter swojego zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...)w K. na stanowisku majstra budowy, które wymienione zostało w dokumentach z tego okresu zatrudnienia w postaci świadectwa pracy
z dnia 30 marca 1978 r., angaży z dnia 6 czerwca 1973 r. i z dnia 10 maja 1976 r., karty przyjęcia po wojsku, kart zarobkowych za lata 1976-1978, karty zwolnienia z pracy, pisma pracodawcy dotyczącego wypowiedzenia umowy o pracę z dnia 14 marca 1978 r. czy kwestionariusza osobowego. Z treści zeznań odwołującego w sposób bezsprzeczny wynika, że w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...)
w K. stale i w pełnym wymiarze godzin świadczył on pracę w szczególnych warunkach jako majster budowy. W zeznaniach tych ubezpieczony potwierdził też, że zarówno przed rozpoczęciem odbywania zasadniczej służby wojskowej, jak i po wojsku, zajmował to samo stanowisko, tj. majstra budowy- co potwierdzają wymienione wyżej dokumenty, w szczególności angaż z dnia 10 maja 1976 r. i karta przyjęcia po wojsku.

Pozostałe okoliczności sprawy Sąd uznał za bezsporne, gdyż nie były w żaden sposób kwestionowane przez strony postępowania, zaś dokumenty przedstawione na ich stwierdzenie zostały w całości uznane przez Sąd za wiarygodne.

Sąd rozważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat- dla kobiet i 65 lat- dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy- w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2). Przepis ten w powołanym brzmieniu obowiązywał do
31 grudnia 2012 r., a zatem i w dacie wydania zaskarżonej decyzji.

Wymagany w art. 184 ust. 1 pkt 2 okres składkowy i nieskładkowy przewiduje
art. 27 powołanej ustawy, w świetle którego wynosi on co najmniej 20 lat dla kobiet
i 25 lat dla mężczyzn.

Przepis art. 32 ustawy statuuje natomiast, iż ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ust. 1. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu- za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Stosownie do treści art. 32 ust. 4 ustawy, wiek emerytalny, o którym mowa
w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Mowa tu o rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Jak wynika z § 1 wskazanego rozporządzenia, stosuje się je do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

W myśl § 2 ust. 1, okresami uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (ust. 2).

Zgodnie zaś z § 4 ust. 1, prawo do emerytury nabywa pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A rozporządzenia, jeżeli osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz legitymuje się wymaganym okresem zatrudnienia, w tym co najmniej okresem 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Bezsporne w niniejszej sprawie było, że odwołujący osiągnął wiek 60 lat, posiadał na dzień 1 stycznia 1999 r. wymagany 25- letni okres ubezpieczenia, rozwiązał stosunek pracy
i nie przystąpił do OFE.

Kwestią sporną pozostawała natomiast kwalifikacja jego pracy w (...)w B. i w Przedsiębiorstwie (...)w B. od 2 kwietnia 1990 r. do 30 listopada 1993 r. na stanowisku zastępcy kierownika grupy robót drogowych, od 1 grudnia 1993 r. do 30 maja 1998 r. na stanowisku p.o. kierownika grupy robót i od
1 czerwca 1998 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku kierownika grupy robót.

Sąd rozstrzygał ponadto, czy pozostając w zatrudnieniu w Przedsiębiorstwie (...) w K. od 6 czerwca 1973 r. do 31 marca 1978 r. odwołujący świadczył pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Odnośnie zatrudnienia ubezpieczonego w (...)w B.
i w Przedsiębiorstwie (...) w B. od 2 kwietnia 1990 r. do 30 listopada 1993 r., od 1 grudnia 1993 r. do 30 maja 1998 r. i od 1 czerwca 1998 r. do 31 grudnia 1998 r., Sąd zgadza się ze stanowiskiem organu rentowego, że praca na stanowiskach zastępcy kierownika grupy robót drogowych, p.o. kierownika grupy robót i kierownika grupy robót nie może zostać uznana za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W dziale XIV, zatytułowanym: „Prace różne” pod poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. wymieniono kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno- techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione
w wykazie.

Jak podkreśla się w orzecznictwie, czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli
w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, objęte
poz. 24 Działu XIV wykazu A, to wyłącznie te czynności, które wykonywane są
w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanej
z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno- technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu (por. wyrok SN z dnia 22 stycznia 2013 r., I UK 452/12, Legalis nr 710350, postanowienie SN z dnia 9 stycznia 2013 r.,
II UK 207/12, Legalis nr 710392).

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 marca 2013 r., I UK 580/12 ( Legalis nr 733554), czynności ogólnie pojętego nadzoru i kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę
w warunkach szczególnych w rozumieniu § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, objęte poz. 24 działu XIV wykazu A, (do którego odsyła § 1 ust. 1) mają miejsce wówczas, gdy wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki. Chodzi zatem o czynności polegające na bezpośrednim kontrolowaniu procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej
w szczególnych warunkach. Nie ma natomiast istotnego znaczenia czy kontrola ta była sprawowana z punktu widzenia jakości produkcji czy jej bezpieczeństwa, jeżeli polegała na bezpośrednim sprawdzaniu sposobu wykonywania obowiązków przez pracowników pracujących w szkodliwych warunkach.

Warunkiem zatem zaliczenia czynności dozoru do prac wykonywanych
w szczególnych warunkach jest to, żeby nadzór i kontrola nad pracownikami, którzy realizują pracę w takim charakterze były wykonywane bezpośrednio (por. np. wyrok SA w Lublinie
z dnia 16 października 2013 r., III AUa 746/13, Legalis nr 746789).

W przypadku kadry kierowniczej trudno mówić o tym, aby nadzór sprawowany nad pracownikami realizującymi prace wymienione w wykazie, zaliczane do prac w szczególnych warunkach, wykonywany był bezpośrednio przy stanowiskach robotniczych- a tylko taki warunek pozwala na uznanie danej pracy za kontrolę międzyoperacyjną czy dozór inżynieryjno- techniczny z uwagi na narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

W niniejszej sprawie, jak wynika z ustaleń faktycznych, odwołujący nie sprawował bezpośredniego nadzoru i kontroli nad pracownikami fizycznymi wykonującymi prace
w terenie na poszczególnych budowach. Kontrolę taką i nadzór sprawowali natomiast brygadziści i mistrzowie, którzy cały czas przebywali przy stanowiskach robotniczych. Odwołujący natomiast stał na czele jednego z tzw. KGR- ów (był też zastępcą kierownika grupy robót albo p.o. kierownika grupy robót). W strukturze organizacyjnej zakładu stanowiska te były usytuowane wyżej niż stanowisko kierownika danej budowy- którego pracy, z uwagi na cały szereg czynności o charakterze administracyjno- biurowym wykonywanych w ramach dobowego wymiaru godzin, co do zasady nie uznaje się za bezpośredni nadzór i kontrolę procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej
w szczególnych warunkach. Jak ustalił Sąd, kierownik grupy robót drogowych nadzorował kilka budów i odpowiadał za całość zadań powierzonych mu przez dyrekcję. W całym przedsiębiorstwie były 2-3 takie stanowiska. Kierownik grupy robót rozdzielał pracę między kierowników budów. Dokonywał pomiaru terenu, na którym miało być wykonane zadanie
i był odpowiedzialny za jego odpowiednie oznakowanie. Wykonywał też obmiary ilości materiału zużytego na budowie. Przy budowie mostów sprawdzał jak duża warstwa nasypu jest ubita. Oprócz tego wypełniał dziennik budowy, książkę obmiarów i sporządzał raporty pracy. Kierownik grupy robót mógł wnioskować o podwyżki dla kierowników budów. Oceniał też ich pracę na miesięcznych naradach. Zdarzało się, że kontrolował pracę brygad na poszczególnych budowach, ale tylko przy ważnych inwestycjach.

Na zajmowanych stanowiskach zastępcy kierownika grupy robót, p.o. kierownika grupy robót i kierownika grupy robót odwołujący realizował zatem szereg czynności
o charakterze administracyjno- biurowo- zarządzającym, nie mających charakteru jakiegokolwiek bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji/pracy.

Okoliczność ta, w ocenie Sądu, uniemożliwia zakwalifikowanie wykonywanej przez wnioskodawcę pracy według Działu XIV, poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

W tym miejscu zauważyć ponadto należy, na co zwrócił zresztą uwagę organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie, że praca na stanowiskach wymienionych w wykazie
C załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (a zatem i praca na stanowisku kierownika grupy robót) uprawnia jedynie do wzrostu emerytury, a nie stanowi przesłanki nabycia prawa do świadczenia określonej
w art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (por. wyrok SN
z dnia 6 maja 2004 r., II UK 344/03, OSNP 2004/23/407).

Załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Nr 8, poz. 42 i 43) zawierał trzy wykazy. Wykaz A wskazuje prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej. W nim też w dziale XIV, zatytułowanym: „Prace różne” w pkt 24 wymieniona została kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno- techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Wykaz B wskazuje prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej, zaś wykaz C wymieniał prace w szczególnych warunkach i na stanowiskach pracy o szczególnym charakterze, na których zatrudnienie uprawniało do wzrostu emerytury lub renty. Rozporządzenie to w rozdziale zatytułowanym: „Wzrost emerytur i rent”
w § 18 stanowiło, że pracownik, który wykonywał przez okres co najmniej 25 lat prace
w portach morskich oraz w budownictwie lub przemyśle materiałów, w tym przez okres co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w dziale II i III wykazu C, nabywał prawo do wzrostu emerytury
o 15% podstawy jej wymiaru. W wykazie C, w dziale III, zatytułowanym: „Prace
i stanowiska pracy w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych” wskazane zostały stanowiska: majstra, mistrza, brygadzisty (pkt 3), kierownika budowy (pkt 4), kierownika wielkiej budowy, zespołu budów, grupy robót, dużego zakładu produkcyjnego, kierownika budowy, robót, obiektu, bazy sprzętu, transportu, zakładu produkcyjnego i kierownika warsztatu (pkt 6).

Nie ulega zatem wątpliwości, że praca na stanowiskach wymienionych w wykazie
C uprawniała jedynie do wzrostu emerytury i nie stanowiła przesłanki jej wcześniejszego nabycia. Wykaz ten już nie obowiązuje, gdyż został skreślony z dniem 7 czerwca 1996 r. przez § 1 pkt 5 lit. b rozporządzenia z dnia 21 maja 1996 r. zmieniającego rozporządzenie
w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 63, poz. 292).

Skoro więc ustawodawca wskazanych wyżej stanowisk pracy, w tym stanowiska kierownika budowy i kierownika grupy robót nie zamieścił w wykazie A, zawierającym prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego, a jedynie w wykazie C, zawierającym prace i stanowiska uprawniające do wzrostu emerytury lub renty, a wykaz ten został uchylony, nie można przyjmować, aby prace i stanowiska z wykazu C zrównał z tymi, które wymienione zostały w wykazie A. To zaś prowadzi do wniosku, że wykonywanie pracy zarówno kierownika budowy, jak i kierownika grupy robót nie uprawnia do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Pogląd, że kierownik budowy nie świadczy pracy w szczególnych warunkach wyraził też Sąd Apelacyjny w Krakowie w sprawach III AUa 34/11 i III AUa 1640/12 (portal orzeczeń SA w Krakowie).

Skoro zaś tak, stwierdzić należało, że tym bardziej pracy w takim charakterze nie wykonuje kierownik grupy robót (jego zastępca czy p.o.).

Przed organem rentowym odwołujący wykazał staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 11 lat, 11 miesięcy i 22 dni. W stażu tym organ rentowy uwzględnił wnioskodawcy okres zatrudnienia w (...) w B. na stanowisku technika budowy (majstra robót drogowych) od 16 maja 1983 r. do 1 kwietnia 1990 r.

Dla ZUS niesporne było zatem, że praca na takim stanowisku jest pracą
w szczególnych warunkach.

W chwili wydawania zaskarżonej decyzji organ rentowy dysponował dokumentacją pracowniczą ubezpieczonego (dokumentami potwierdzonymi za zgodność z oryginałem przez Małopolski Urząd Wojewódzki w K. Wydział Organizacji i Kontroli Archiwum Zakładowe), z której wynika, że również w okresie od 6 czerwca 1973 r. do 31 marca 1978 r. z tytułu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...)
w K. wykonywał on w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązki majstra budowy. Taki charakter zatrudnienia potwierdza znajdujące się w aktach organu rentowego świadectwo pracy z dnia 30 marca 1978 r. O tym, że w tym okresie czasu odwołujący zajmował takie właśnie stanowisko świadczy ponadto treść zalegających w tych aktach kart zarobkowych za lata 1976-1978 oraz angaż z dnia 10 maja 1976 r. dotyczący zatrudnienia po odbyciu zasadniczej służby wojskowej.

Okres powyższy został uznany przez organ rentowy za okres ubezpieczenia.

Za okres ten wnioskodawca nie przedłożył co prawda świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jednak pamiętać należy, że brak tego dokumentu nie przekreśla możliwości ustalania, że ubezpieczony pracę w takim charakterze rzeczywiście wykonywał. W szczególności wnioskodawca może wykazywać innymi środkami dowodowymi, że jego praca świadczona była w warunkach szczególnych. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się bowiem te same reguły dowodzenia, jak w zwykłym procesie cywilnym. Zastosowanie mają zatem art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. Świadectwo pracy
w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę stanowi tylko domniemanie, iż okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych,
o którym mowa w art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z FUS. W sytuacji zatem, kiedy brak wymaganego świadectwa wystawionego przez pracodawcę, sąd może prowadzić postępowanie dowodowe zmierzające do ustalenia, czy praca wykonywana przez stronę, była realizowana w warunkach wymaganych przepisami rozporządzenia i czy ubezpieczony zajmował któreś ze stanowisk pracy wymienionych
w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Celem ustalenia, czy w okresie od 6 czerwca 1973 r. do 31 marca 1978 r. odwołujący wykonywał pracę w szczególnych warunkach Sąd pozyskał akta osobowe w/w z okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w K.
i dokonał analizy treści znajdujących się w tych aktach dokumentów. Przeprowadził też dowód z zeznań świadków.

W aktach osobowych znajdują się dokumenty potwierdzające, że w okresie od
6 czerwca 1973 r. do 31 marca 1978 r. wnioskodawca pracował stale i w pełnym wymiarze godzin na stanowisku majstra budowy. Zalega w nich zarówno świadectwo pracy z dnia
30 marca 1978 r., karty zarobkowe za lata 1976-1978, angaż z dnia 10 maja 1976 r., jak
i karta przyjęcia po wojsku, karta zwolnienia oraz pismo pracodawcy dotyczące wypowiedzenia umowy o pracę z dnia 14 marca 1978 r.- wskazujące na stanowisko majstra budowy. W aktach tych znajduje się również kwestionariusz osobowy, w którym podano, że w całym okresie od 6 czerwca 1973 r. do 31 marca 1978 r. ubezpieczony był majstrem budowy.

Jednocześnie, w oparciu o zeznania odwołującego Sąd ustalił, że zajmując stanowisko majstra budowy w Przedsiębiorstwie (...)w K., tj. specjalistycznym przedsiębiorstwie budowlanym, dysponującym ciężkimi maszynami budowlanymi, świadczącym usługi budowlane dla Huty (...) i dwóch cementowni,
w O. i W., odwołujący na co dzień sprawował nadzór i kontrolę nad pracownikami fizycznymi, w tym operatorami koparek i spycharek, realizującymi w terenie roboty ziemne. Przez cały czas był obecny na budowie i razem z innymi pracownikami ze swojej brygady realizował te same co oni czynności. Zadania, które miała wykonać danego dnia jego brygada zlecał mu kierownik budowy. Odwołujący wraz z innymi pracownikami wykonywał głębokie wykopy pod przyszłe fundamenty hal albo celem wydobyciu margla, czyli surowca do produkcji cementu przy pomocy koparek jednonaczyniowych i spycharek. Pracę tę wykonywał stale i w pełnym wymiarze godzin. W ramach dobowego wymiaru czasu pracy nie był kierowany do realizacji jakichkolwiek innych czynności.

Pracę tę należało zatem zakwalifikować według Działu XIV, zatytułowanego: „Prace różne” poz. 24 (kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno- techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie- Dział V, poz. 3) wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Dokonując takiej kwalifikacji pracy ubezpieczonego, Sąd miał ponadto na uwadze, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca
w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych
w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (por. wyroki SN: z dnia 19 maja 2011 r., III UK 174/10, LEX nr 901652; z dnia 8 czerwca 2011 r., I UK 393/10, LEX nr 950426; z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, LEX
nr 619638; z dnia 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008/21-22/325; z dnia
19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008/21-22/329; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009/5-6/75 i z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, LEX nr 528152).

W stażu pracy w szczególnych warunkach należało również uwzględnić odwołującemu okres zasadniczej służby wojskowej, odbywanej w okresie od 23 kwietnia 1974 r. do 15 kwietnia 1976 r.

Zgodnie bowiem z ugruntowanym stanowiskiem judykatury, okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z FUS), jeżeli pracownik w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia. Okres służby wojskowej dla żołnierza zatrudnionego przed powołaniem do czynnej służby wojskowej w warunkach szczególnych, który po zakończeniu tej służby podjął zatrudnienie w tych samych warunkach, jest nie tylko okresem służby w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale także okresem pracy
w szczególnych warunkach w rozumieniu § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych charakterze (por. np. wyroki SN: z dnia 6 kwietnia 2006 r., III UK 5/06, OSNP 2007/7-8/108; z dnia 9 marca 2010 r., I UK 333/09, niepubl. i z dnia 24 maja 2012 r., II UK 265/11, niepubl.). W tym miejscu wskazać również trzeba na uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2013 r., II UZP 6/13, LEX nr 1385939), zgodnie z którą czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy
z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się- na warunkach wynikających z tego przepisu- do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

Jak ustalił Sąd, od 23 kwietnia 1974 r. do 15 kwietnia 1976 r. odwołujący odbywał zasadniczą służbę wojskową (kserokopia książeczki wojskowej). Po jej zakończeniu
w ustawowym terminie powrócił do pracy w Przedsiębiorstwie (...) w K. i z dniem 10 maja 1976 r. zaangażowano go do pracy w KGR 2 na tym samym co uprzednio stanowisku, tj. majstra budowy (angaż z dnia 10 maja 1976 r.
i karta przyjęcia po wojsku). O tym, iż przed rozpoczęciem odbywania zasadniczej służby wojskowej wnioskodawca pracował na takim samym, jak po powrocie z wojska, stanowisku świadczy chociażby treść świadectwa pracy z dnia 30 marca 1978 r. czy znajdujący się
w aktach organu rentowego kwestionariusz osobowy- z których wynika, że w całym okresie zatrudnienia od 6 czerwca 1973 r. do 31 marca 1978 r. w/w był majstrem budowy.

Cały ten zatem okres (4 lata, 9 miesięcy i 25 dni) należało doliczyć odwołującemu do wykazanego przed organem rentowym stażu pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 11 lat, 11 miesięcy i 22 dni.

Ubezpieczony legitymuje się zatem co najmniej 15- letnim stażem pracy
w takim charakterze , co uprawnia go do tzw. wcześniejszej emerytury.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie powołanych przepisów prawa materialnego oraz art. 477¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał odwołującemu prawo do emerytury od 26 października 2013 r. W tym względzie miał nadto na uwadze brzmienie art. 100 ust. 1 ustawy dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z FUS.

SSO Natalia Lipińska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE