Sygn. akt III Ca 1002/13
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 marca 2013 r. w sprawie z powództwa B. B. przeciwko: (...) S.A. z siedzibą w L. Oddział Ł.-Miasto w Ł., (...) S.A. z siedzibą w R. I Oddział w Ł. o zapłatę Sąd Rejonowy w Pabianicach w punkcie 1. zasądził od (...) S.A. z siedzibą w L. Oddział Ł.-Miasto w Ł. na rzecz powódki kwotę 7.286,18 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 2 listopada 2011 r. do dnia zapłaty, w punkcie 2. zasądził od (...) S.A. z siedzibą w R. I Oddział w Ł. na rzecz powódki kwotę 2.904,35 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 3 stycznia 2012 r. do dnia zapłaty, w punkcie 3. oddalił powództwo w pozostałym zakresie, w punkcie 4. ustalił, iż strony ponoszą koszty ustanowienia pełnomocników we własnym zakresie, a koszty sądowe należne Skarbowi Państwa w częściach równych, w punkcie 5. nakazał pobranie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Pabianicach od pozwanych po 2.208,35 zł tytułem kosztów sądowych, a w punkcie 6. nakazał ściągnięcie od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Pabianicach z zasądzonych roszczeń kwoty 2.208,35 zł tytułem kosztów sądowych.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd I instancji wskazał, że ostatecznie po modyfikacjach powództwa przedmiotem roszczenia powódki jest wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z działek136/3 i 136/5 przy ul. (...) w P. oraz z działek (...) przy ul. (...) w P., a także odszkodowanie za utratę wartości rynkowej gruntu.
Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Pabianicach w sprawie z dnia 8 maja 2008 r., I Ns 273/08 powódka nabyła przez zasiedzenie z dniem 1 kwietnia 2005 r. własność niezabudowanej nieruchomości położonej w P. o powierzchni 2,4902 ha składającej się z działek nr (...) o powierzchni 0,1499 ha położonej przy ul. (...), oraz działek nr (...) o powierzchni 0,0850 ha, nr 136/2 o powierzchni 0,5142 ha, nr 136/3 o powierzchni 0,8670 ha, nr 136/5 o powierzchni 0,8741 ha, położonych przy ul. (...). Dla nieruchomości powódki położonej w P. przy ul. (...) składającej się m.in. z działek nr (...) została urządzona w Sądzie Rejonowym w Pabianicach księga wieczysta KW (...), w której na prawach współwłasności majątkowej małżeńskiej zostali wpisani: powódka i M. B..
Postanowieniem z dnia 13 sierpnia 1982 r. Sąd Rejonowy w Pabianicach w sprawie I Ns 244/82 stwierdził, że B. K. stała się z mocy samego prawa właścicielem 2 działek gruntu położonych w R.: a) o powierzchni 0,19 ha oznaczonej nr 318, b) o powierzchni 2,39 ha oznaczonej nr 138. Dla nieruchomości powódki położonej w P. przy ul. (...) składającej się m.in. z działek nr (...) została urządzona w Sądzie Rejonowym w Pabianicach księga wieczysta KW (...), w której jako właściciel wpisana jest B. B..
Właścicielem linii energetycznych przechodzących nad działkami powódki nr (...) był w dniu 4 marca 2011 r. (...) sp. z o.o. w Ł.. Linie są dwutorowe i pracują pod napięciem 110 kV.
Sąd I instancji nie uwzględnił zgłoszonego przez pozwanych zarzutu zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu bowiem z przedstawionych w sprawie przez pozwanych dowodów w postaci dokumentów nie wynika następstwo prawne po stronie pozwanej, pozwalające na stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu linii energetycznych 110 kV, przebiegających przez nieruchomości powódki. Pozwani nie sprecyzowali nawet, od kiedy miałoby biec zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu i kiedy się zakończyć. Z przedstawionych przez pozwanych dokumentów nie wynika, czy linie energetyczne posadowione na działkach powódki zostały przekazane pozwanym i w jakim zakresie przez ich poprzedników prawnych w szczególności zaś przez przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w Ł. jako następcy prawnego Skarbu Państwa.
Podstawę prawną roszczenia o wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości stanowi art. 224 § 2 i art. 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c. Na tej podstawie Sąd I instancji zasądził od pozwanych na rzecz powódki kwoty wskazane w wyroku i oddalił roszczenie w pozostałym zakresie. Sąd nie uwzględnił również roszczenia z tytułu odszkodowania za utratę wartości rynkowej nieruchomości jako odszkodowania z tytułu czynu niedozwolonego w trybie art. 415 k.c.
Od powyższego orzeczenia apelację wniósł pozwany (...) S.A., skarżąc je w zakresie punktów 1, 4 i 5 i zarzucając:
- błędną wykładnię art. 222 k.c. oraz niewłaściwe zastosowanie art. 224 k.c. i art. 225 k.c. poprzez pominięcie faktu, że powódka nie jest już właścicielem spornej nieruchomości, a w konsekwencji nie przysługuje jej roszczenie windykacyjne, a tym bardziej roszczenia je uzupełniające,
- błędną wykładnię art. 44 k.c. w zw. z art. 55 1 i 55 2 k.c. poprzez przyjęcie braku ciągłości posiadania sieci elektroenergetycznej przez Przedsiębiorstwo (...) a w konsekwencji niezastosowanie art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. pomimo zaistnienia przesłanek wynikających z powołanych norm,
- naruszenie art. 6 k.c. poprzez uchybienie ogólnej zasadzie rozkładu ciężaru dowodu,
- naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów.
W konkluzji do tak sformułowanych zarzutów pozwany (...) S.A. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego za II instancję według norm przypisanych.
Na terminie rozprawy apelacyjnej w dniu 28 stycznia 2014 roku pełnomocnik powódki wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. Z kolei na terminie rozprawy apelacyjnej w dniu 6 maja 2014 roku pełnomocnik powódki podtrzymał swe stanowisko w sprawie i dodatkowo wskazał, że nie zaprzecza, iż powódka zbyła obie nieruchomości, lecz nastąpiło to po okresie objętym pozwem. Sąd Okręgowy zobowiązał pełnomocnika powódki do złożenia w terminie 7 dni dokumentów wskazujących, że powódka była właścicielką obu nieruchomości w okresie objętym roszczeniem pozwu.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacja jest częściowo zasadna i skutkuje zmianą zaskarżonego orzeczenia.
Sąd odwoławczy podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji i przyjmuje je za własne ze zmianą dotyczącą jedynie stosunków własnościowych dotyczących nieruchomości, dla której prowadzone jest księga wieczysta nr (...) (działki nr (...)), opisanych szerzej w dalszej części uzasadnienia.
Przedstawione w apelacji zastrzeżenia odnośnie stanowiska Sądu I instancji, wedle którego strona pozwana nie wykazała nabycia w drodze zasiedzenia prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu wobec nieruchomości należących do powódki – są chybione. W pierwszej kolejności należy zauważyć, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do stwierdzenia, że apelujący wykazał swe następstwo prawne po spółce (...) S.A. Choć zgodzić się należy z zawartymi w apelacji twierdzeniem, zgodnie z którym co do zasady w umowie przenoszącej własność przedsiębiorstwa nie muszą być wymienione wszystkie składniki wchodzące w skład majątku przedsiębiorstwa, a z mocy art. 55 2 k.c. czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych – nie zwalnia to jednak strony wywodzącej z tej okoliczności korzystne dla siebie skutki prawne z obowiązku przedstawienia dokumentów poświadczających sam fakt przekształceń własnościowych dotyczących tegoż przedsiębiorstwa. W tym względzie strona pozwana przedstawiła jedynie zarządzenie Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) i przydzieleniu mu składników mienia powstałego w wyniku podziału przedsiębiorstwa (...) i jednocześnie o utracie mocy obowiązującej zarządzenia w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakłady (...), a także zarządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993 r., na mocy którego z dniem 12 lipca 1993 r. dokonano podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w celu wniesienia zorganizowanej części przedsiębiorstwa (obejmującej jedynie część stacji i linii 220 kV) do spółki (...) i przekształcenia przedsiębiorstwa Zakład (...) w spółkę (...) S.A. W dniu 12 lipca 1993 r. podpisano akt przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w spółkę (...) S.A. W przedmiotowej sprawie nie wykazano natomiast następstwa prawnego pomiędzy (...) S.A. a pozwanymi spółkami. Strona pozwana nie przedstawiła bowiem żadnych dokumentów potwierdzających przekształcenia własnościowe prowadzące do konkluzji, że do 30 czerwca 2007 r. wskazana linia elektroenergetyczna znajdowała się we władaniu (...) S.A. a po tej dacie – (...) S.A. Co jednak ważniejsze, zgłaszając zarzut zasiedzenia służebności pozwane spółki nie wykazały, ani kiedy przedmiotowa linia została wybudowana, kiedy została oddana do używania, ani kto był jej pierwotnym użytkownikiem, a w konsekwencji, od kiedy należy liczyć bieg terminu zasiedzenia zgodnie z art. 172 § 1 k.c. Znamienne jest również to, że także w uzasadnieniu apelacji pozwany (...) S.A. nie formułuje żądania stwierdzenia zasiedzenia od konkretnej daty. W tym względzie zgromadzony materiał dowodowy zawiera jedynie protokół przekazania-przejęcia środka trwałego sporządzony przez Zakłady (...), Zakład (...) w dniu 31 grudnia 1980 r. dotyczący przekazania do ZE Ł.-Miasto napowietrznej linii energetycznej 110 kV P.-Ł. (k. 127). Jest to dalece niewystarczające do stwierdzenia, że wskazana w protokole linia jest tożsama z linią przebiegającą przez nieruchomości powódki. Również w treści apelacji pozwany (...) S.A. nie powołał się na żadne dokumenty pozwalające na ustalenie kiedy i przez kogo wskazana linia elektroenergetyczna została wybudowana. Uniemożliwia to poczynienie w sprawie ustaleń co do początku biegu terminu zasiedzenia, ciągłości posiadania służebności i przeniesienia posiadania służebności na kolejnych poprzedników prawnych pozwanych, a tym samym stwierdzenia, że pozwanym przysługiwało skuteczne względem powódki prawo do korzystania z nieruchomości w zakresie służebości. Z tych względów nie sposób podzielić zarzutu apelującego odnośnie naruszenia art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. oraz art. 44 k.c. w zw. z art. 55 1 i 55 2 k.c.
Rację ma natomiast pozwany wskazując, że powódka nie jest już właścicielem nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) (działki nr (...)), i z tego faktu wywodząc wniosek, iż strona powodowa nie jest uprawniona do żądania zaspokojenia jej roszczeń uzupełniających opartych na przepisach art. 224 § 2 i 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c., tj. wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości w zakresie posadowienia i utrzymywania na tej nieruchomości linii elektroenergetycznej.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że w sporze o wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, którego podstawę stanowią przepisy art. 224 i 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c., na stronie powodowej spoczywa ciężar udowodnienia nie tylko faktu, iż posiadacz zależny (w rozpoznawanej sprawie posiadacz służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, tj. w okresie do 30 czerwca 2007 r. (...) S.A. a po tym terminie (...) S.A.) korzystał z nieruchomości w zakresie wskazanej służebności oraz że korzystanie to nie miało swego źródła w jakimkolwiek stosunku prawnym. Przede zaś wszystkim żądającego wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości obciąża obowiązek wykazania, że przysługuje mu prawo własności do przedmiotowej nieruchomości, jak również że prawo to należało do niego przez cały czas, za który domaga się ochrony. Co do zasady bowiem roszczenia uzupełniające, o których mowa w powołanych przepisach, przysługują właścicielowi, który dysponuje roszczeniem windykacyjnym. Mają one na celu naprawienie uszczerbków wynikających z pozbawienia właściciela możliwości korzystania z należącej do niego rzeczy. W uzasadnieniu wyroku z dnia 15 kwietnia 2004 r., sygn. akt IV CK 273/03, opubl. LEX nr 183707 Sąd Najwyższy wyraził powszechnie akceptowany pogląd, że roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy przysługujące właścicielowi wobec posiadacza samoistnego (art. 224 § 2 i art. 225 k.c.) lub zależnego (art. 230 k.c.) należy do tzw. roszczeń uzupełniających roszczenie właściciela o wydanie rzeczy, czyli, innymi słowy, do roszczeń uzupełniających roszczenie windykacyjne. Jako roszczenie uzupełniające roszczenie windykacyjne pozostaje ono z nim w ścisłym związku. Związek ten wyraża się tym, że jest ono uwarunkowane ziszczeniem się przesłanek uzasadniających roszczenie windykacyjne (warunek konieczny, ale nie wystarczający). Z kolei w uzasadnieniu uchwały z dnia 24 lipca 2013 r., sygn. akt III CZP 36/13, opubl. LEX nr 1350223 Sąd Najwyższy doprecyzował, że roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy ma charakter obligacyjny i gdy powstanie, uzyskuje byt samodzielny, niezależnie od roszczeń chroniących własność (art. 222 § 1 i 2 k.c.), może zatem być samodzielnie dochodzone niezależnie od roszczenia windykacyjnego albo negatoryjnego i jest samodzielnym przedmiotem obrotu. Utrata własności rzeczy nie powoduje więc utraty możliwości żądania wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy w okresie, w którym właścicielowi prawo to przysługiwało.
W rozpoznawanej sprawie w celu wykazania swego prawa do władania wskazaną nieruchomością powódka przedstawiła kopię postanowienia Sądu Rejonowego w Pabianicach z dnia 13 sierpnia 1982 r. o stwierdzeniu nabycia w drodze zasiedzenia przez B. K. prawa własności dwóch działek gruntu położonych w R. oznaczonych nr 31 i 138. Powódka przedłożyła również odpis zawiadomienia o założeniu księgi wieczystej dla nieruchomości gruntowej, położonej w P. przy ul. (...), obejmującej m.in. działki nr (...), w której to księdze jako właścicielka wpisana jest B. B. (k. 10-12 połączonych akt o sygn. I C 375/10). Natomiast jak wynika z opinii sporządzonej na zlecenie Sądu I instancji przez biegłego z zakresu szacowania nieruchomości J. O. w dacie sporządzenia tej opinii, tj. w dniu 31 lipca 2012 r., właścicielką nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...), zawierającej m.in. działki nr (...) była A. B., a nie powódka (k. 200). Jednocześnie należy zauważyć, że w toku rozprawy apelacyjnej zawodowy pełnomocnik powódki nie zaprzeczył, by powódka zbyła prawo własności przedmiotowej nieruchomości. Z tego względu z uwagi na omówiony wyżej rozkład ciężaru dowodu Sąd Okręgowy zobowiązał pełnomocnika powódki do złożenia w terminie 7 dni dokumentów wskazujących, że powódka była właścicielką wskazanej nieruchomości w okresie objętym roszczeniem pozwu. Zakreślony termin upłynął jednak bezskutecznie. Ostatecznie zatem należy uznać, że powódka nie wykazała, by przez okres objęty pozwem skierowanym przeciwko (...) S.A. przysługiwało jej prawo własności do spornej nieruchomości, przez którą przebiega linia energetyczna stanowiąca podstawę żądania wynagrodzenia z tytułu korzystania z nieruchomości. Strona pozwana nie wskazała bowiem kiedy doszło do zbycia prawa własności spornej nieruchomości na rzecz A. B.. Okoliczność ta uniemożliwia uwzględnienie zgłoszonego przeciwko (...) S.A. roszczenia o zapłatę wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości.
Konkludując, w ocenie Sądu odwoławczego skoro powódka nie wykazała, by przez okres, którego dotyczy żądanie wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, była właścicielką nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), obejmująca m.in. działki nr (...), to nie sposób uwzględnić jej roszczenia z tego tytułu. Jednocześnie wobec niewykazania przez pozwanego (...) S.A. nabycia w drodze zasiedzenia prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu odnoszącej się do posadowionej na nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) (działki nr (...) ) linii elektroenergetycznej 110 kV powódce przysługuje wynagrodzenie z tytułu korzystania z tejże nieruchomości w wysokości ustalonej w opinii biegłego sądowego. Ostatecznie zatem zasądzone na rzecz powódki od pozwanego (...) S.A. świadczenie należy obniżyć z kwoty 7.286,18 zł do kwoty 3.700,37 zł, tj. o kwotę 3.585,81 zł odpowiadającą wynagrodzeniu z tytułu korzystania z nieruchomości obejmującej działki nr (...) za okres od 1 lipca 2007 r. do 31 lipca 2012 r.
Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżone orzeczenie i obniżył zasądzone w punkcie 1. zaskarżonego wyroku na rzecz powódki od pozwanego (...) S.A. świadczenie z kwoty 7.286,18 zł do kwoty 3.700,37 zł, pozostawiając bez zmian rozstrzygnięcie Sądu I instancji w przedmiocie odsetek od tak zmniejszonego świadczenia. W pozostałym zakresie apelacja pozwanego (...) S.A. podlegała oddaleniu, a to na podstawie art. 385 k.p.c.
Z uwagi na zmianę rozstrzygnięcia co do głównego przedmiotu procesu, odpowiedniej modyfikacji podlegać powinno także rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego. Jednakże należy zauważyć, że ostatecznie powódka wygrała cały proces w 44%, co uzasadnia stosownie do art. 100 zd. 1 k.p.c. wzajemne zniesienie kosztów poniesionych przez wszystkie podmioty występujące po obu stronach sporu, a także pozostawienie bez zmian rozstrzygnięcia Sądu I instancji dotyczącego nieuiszczonych kosztów sądowych, zawartego w punkcie 5 zaskarżonego orzeczenia.
Zważywszy na wynik kontroli instancyjnej o kosztach postępowania apelacyjnego i uznając, że apelujący wygrał apelację w połowie Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 zd. 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i tak samo jak w przypadku kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania odwoławczego.