UZASADNIENIE

Powód syndyk masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej w W. pozwem z dnia 6 czerwca 2013 r. domagał się zasądzenia od pozwanej Gminy M. W. kwoty 4.954.362,95 zł z ustawowymi odsetkami oraz zasądzenia od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu. W uzasadnieniu pozwu syndyk twierdził, że dochodzona pozwem kwota stanowiła niekwestionowane przez pozwanego inwestora wynagrodzenie upadłej spółki jako lidera konsorcjum za wykonane roboty ogólnobudowlane objęte fakturą VAT nr (...) z dnia 26 lipca 2012 r. Jego zdaniem odmowa zapłaty tej faktury przez pozwaną z powodu dokonanych przez nią płatności na rzecz podwykonawców była nieuzasadniona, a oświadczenie pozwanej o potrąceniu w całości kwoty wynikającej z przedmiotowej faktury z wierzytelnościami podwykonawców w tejże kwocie powstałymi i nabytymi przez pozwanego już po ogłoszeniu upadłości jest również całkowicie nieskuteczne względem powodowego syndyka.

Pozwana Gmina w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 12.300zł. Pozwana wskazała po pierwsze, iż w okolicznościach sprawy była zobowiązana do zapłaty wynagrodzeń podwykonawców. Jej zdaniem wskutek spłaty długu upadłego nabyła w stosunku do niego wierzytelność do wysokości tej spłaty i skutecznie dokonała potrącenia wzajemnych wierzytelności na podstawie art. 94 ust. 2 puin, a wskutek tego potrącenia obie wierzytelności umorzyły się całkowicie.

Na rozprawie w dniu 10 grudnia 2013 r. pełnomocnik powodowego syndyka oświadczył, iż nie kwestionuje faktu zapłaty przez pozwaną Gminę należności podwykonawców w kwocie objętej sporną fakturą kwestionując w dalszym ciągu zasadność potrącenia. Ponadto pełnomocnicy stron zgodnie podkreślili, iż w zasadzie spór sprowadza się do sporu co do prawa.

Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił powództwo, zasądził od syndyka masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej w

W. na rzecz Gminy M. W. kwotę 7.200 zł tytułem kosztów procesu, obciążył Skarb Państwa kosztami sądowymi, od uiszczenia których powód był zwolniony.

Sąd Okręgowy ustalił w niniejszej sprawie, iż w dniu 27 września 2010 r. Skarb Państwa - (...) w W., jako (...) zawarł z pozwaną Gminą M. W., jako Beneficjentem, umowę o dofinansowanie nr (...).(...) P. drogi krajowej nr (...) w granicach administracyjnych Miasta W. (...) (...)9 w ramach działania 6.1.:Rozwój sieci drogowej TEN-T. V. (...) Przedmiotem tej umowy było udzielenie beneficjentowi dofinansowania na realizację Projektu pn. „Przebudowa drogi krajowej nr (...) w granicach administracyjnych Miasta W.”, (...) (...)ramach (...) oraz określenie praw i obowiązków stron umowy związanych z realizacją Projektu. Następnie w dniu 17 listopada 2010 r. pozwana Gmina M. W., działająca jako zamawiający, oraz (...) S.A. w W., (...) S.A. w W., (...) S.A. w W., (...) sp. z o.o. we W., (...) Ltd. w D. (Irlandia), (...) Ltd. D. (Irlandia) i R. w L. (Irlandia) tworzące konsorcjum wykonawców reprezentowane przez lidera konsorcjum (...) S.A. w W. zawarły umowę (kontrakt) w sprawie zamówienia publicznego o nazwie „Przebudowa drogi krajowej Nr (...) Etap II” ((...)) numer: (...), zmienionej aneksem nr (...) z dnia 10 listopada 2011 r. i aneksem nr (...) z dnia 2 lipca 2012 r. Zgodnie z § 6 ust. 11 powyższej umowy warunkiem zapłaty wynagrodzenia wykonawcy w pełnej kwocie było przedłożenie zamawiającemu oświadczeń podwykonawców,że wszelkie należności wobec nich zostały przez wykonawcę uregulowane; w braku takiego oświadczenia zamawiający był uprawniony do wypłaty wynagrodzenia bezpośrednio podwykonawcom w oparciu o ich zestawienia wynagrodzeń należnych od wykonawcy i potrącenia wypłaconych kwot z wynagrodzenia wykonawcy. W dniu 26 lipca 2012 r. lider konsorcjum (...) S.A. w W. wystawił na rzecz pozwanej Gminy fakturę VAT nr (...) na łączną kwotę 4.954.362,95 zł z terminem płatności do dnia 25 sierpnia 2012 r. tytułem wynagrodzenia za roboty ogólnobudowlane na zadaniu pn. Przebudowa drogi krajowej nr (...) etap II zgodnie z umową nr (...) z dnia 17 listopada 2010 r. Następnego dnia postanowieniem z dnia 27 lipca 2012 r., sygn. akt XI GU (...), Sąd Rejonowy w P. ogłosił upadłość dłużnika (...) S.A. w W. obejmującą likwidację majątku, wyznaczając syndykiem spółkę (...), J., J., (...) spółka komandytowa w P. oraz wyznaczając termin trzech miesięcy do zgłaszania przez wierzycieli swoich wierzytelności wobec upadłego. Pismem z dnia 7 sierpnia 2012 r. pozwana poinformowała upadłą spółkę, iż w związku z nieuregulowaniem przez nią jako lidera konsorcjum należności wobec podwykonawców, z dniem 7 sierpnia 2012 r. przekazała podwykonawcom tj. Firmie (...) sp. z o.o. we W. kwotę 1.891.591,69 zł i kwotę 1.050.690,57 zl, Przedsiębiorstwu (...) we W.—kwotę 97.356,4 zł, firmie Usługi (...) we W. - kwotę 21.253,22 zł i firmie Usługi (...) we W. —kwotę 7.954,41 zł. Pismem z dnia 29 sierpnia 2012 r. powodowy syndyk masy upadłości (...) S.A. w W. wezwał pozwaną Gminę do zapłaty kwoty 4.9534.362,95zł z faktury VAT nr (...). W dniu 31 sierpnia 2012 r. pozwana otrzymała od podwykonawców przedmiotowej inwestycji pisemne oświadczenia o nie otrzymaniu przez nich zapłaty od wykonawcy z tytułu wykonywanych robót. Oświadczenia takie złożyli: Firma (...) sp. z o.o. we W., Przedsiębiorstwo (...) we W., firma Usługi (...) we W., W. Z. Zakład (...) we W., (...) sp. z o.o. w M. i Usługi (...) we W..Z kolei pismem z dnia 3września 2012r. powodowy syndyk złożył oświadczenie pozwanej Gminie o odstąpieniu od umowy wzajemnej. W dniu 5 września 2012 r. w/w podwykonawcy wezwali pozwaną do zapłaty nie otrzymanych od wykonawcy kwot wynagrodzenia. Po dokonaniu weryfikacji wysokości żądanych przez podwykonawców kwot pozwana w dniu 7 września 2012 r. przelała na ich rzecz łącznie kwotę 4.954.362,95zł.Następnie odpowiadając na wezwanie powodowego syndyka do zapłaty z dnia 29 sierpnia 2012 r. pozwana pismem z dnia z dnia 7 września 2012 r. oświadczyła mu, że kwota z powyższej faktury VAT z dnia 26 lipca 2012 r. zostanie przelana na rzecz podwykonawców tj. Firmy (...) sp. z o.o. we W. kwotę 1.701.855,73 i kwotę 2.851.575,72 zł, na rzecz (...) A. F. kwotę 130.414,39 zł, na rzecz firmy Usługi (...) kwotę 53.210,69 zł, na rzecz Zakładu (...) we W. kwotę 126.462,45 zł, na rzecz firmy Usługi (...) kwotę 7.954,41 ł i na rzecz (...) sp. z o.o. w M. kwotę 82.889,56 zł. Pismem z dnia 11 września 2012r. pozwana zgłosiła sędziemu komisarzowi wierzytelność w kwocie 1.395.544,19 zł, która wynika z rozliczenia wierzytelności z podwykonawcami inwestycji „Przebudowa drogi krajowej nr (...), etap II” powstałą na podstawie faktury z dnia 26 lipca 2012 r. wystawionej przez upadłą spółkę (...). Pismem z tej samej daty pozwana poinformowała o powyższym syndyka. Ostatecznym wezwaniem do zapłaty z dnia 12 grudnia 2012 r. powodowy syndyk wezwał pozwaną do uregulowania spornej faktury. Odpowiadając na to wezwanie pozwana podtrzymała swoje stanowisko zawarte w jej piśmie z dnia 7 września 2012 r. W dniu 11 kwietnia 2013 r. pismem skierowanym do powodowego syndyka pozwana Gmina dokonała potrącenia swojej wierzytelności w kwocie 4.954.362,95 zl, wynikającej z wpłat dokonanych na rzecz podwykonawców w dniu 7 września 2012 r. z wierzytelnością upadłego w takiej samej kwocie wynikającej z faktury VAT (...) z dnia 26 lipca 2012 r. oświadczając, iż wskutek tego potrącenia obie wierzytelności umorzyły się nawzajem. Następnie pismem z dnia 22 kwietnia 2013 r. pozwana zgłosiła sędziemu komisarzowi powyższą wierzytelność w kwocie 4.954.362,95 zł.

W części uzasadnienia obejmującej rozważania prawne Sąd Okręgowy wyjaśnił, że niniejszy spór ogniskował się wokół kwestii prawnej sprowadzającej się do odpowiedzi na pytanie, czy pozwana Gmina dokonała skutecznego potrącenia swojej wierzytelności w łącznej kwocie 4.954.362,95 zl wynikającej z wpłat dokonanych na rzecz podwykonawców w dniu 7 września 2012 r. z wierzytelnością upadłej spółki wynikającą ze spornej faktury (...) z dnia 26 lipca 2012 r.

Sąd Okręgowy, przywołując stanowisko zajęte w orzecznictwie stwierdził, że w sytuacji, gdy dług wierzyciela upadłego powstał przed ogłoszeniem upadłości zaś jego wierzytelność powstała po ogłoszeniu upadłości, potrącenie jest dopuszczalne i winno być oceniane według art. 498-505 k.c.

Sąd Okręgowy wskazał, że pozwana Gmina była dłużnikiem upadłej spółki przed dniem ogłoszenia jej upadłości; sporna faktura została bowiem wystawiona przez spółkę (...) w dniu 26 lipca 2012r., upadłość tej spółki została ogłoszona postanowieniem Sądu Rejonowego w P. z dnia 27 lipca 2012 r. Z kolei pozwana stała się wierzycielem masy upadłości, gdyż dokonała zapłaty należności podwykonawców konsorcjum, którego liderem i płatnikiem była upadła spółka w dniu 7 września 2012 r., a więc już po ogłoszeniu upadłości spółki (...), do czego była zobligowana na mocy postanowień łączącej strony umowy o roboty budowlane. W ocenie Sądu Okręgowego we wskazanej wyżej sytuacji potrącenie było więc dopuszczalne i pozwana Gmina skutecznie dokonała potrącenia swojej wierzytelności w kwocie w kwocie 4.954.362,95 zł, wynikającej z wpłat dokonanych na rzecz podwykonawców w dniu 7 września 2012 r. z wierzytelnością upadłego w takiej samej kwocie wynikającej z faktury VAT (...) (...) z dnia 26 lipca 2012 r. na podstawie art. 498 § 1 k.c. oraz, że wskutek tego potrącenia obie wierzytelności umorzyły się nawzajem (§ 2 art. 498 k.c.).

Sąd Okręgowy podkreślił, iż całkowicie chybiony był również zarzut powodowego syndyka dotyczący bezskutecznego złożenia przez pozwaną pismem z dnia 11 kwietnia 2013 r. oświadczenia o potrąceniu z uwagi na dokonanie tego potrącenia z naruszeniem przepisów art. 62 ust. 6 w związku z art. 62 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych tj. bez wymaganego wydania przez pozwaną jako organ administracji publicznej postanowienia o potrąceniu przysługującej jej wierzytelności z wierzytelnością wzajemną upadłej spółki.

Z ostrożności procesowej, w razie odmiennej oceny skuteczności dokonanego przez pozwaną potrącenia, zdaniem Sądu Okręgowego w powyższych okolicznościach niniejszej sprawy uwzględnienie żądania pozwu stanowiłoby, jak słusznie podnosi pozwana, nadużycie prawa i byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Jest bowiem poza sporem, że pozwana spłacając należności podwykonawców w istocie spłaciła dług upadłej spółki wobec tych podwykonawców.

Od powyższego wyroku apelację wniósł powód, domagając się jego zmiany poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenia na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Skarżący wyrokowi zarzucił:

1) niezgodne z materiałem dowodowym ustalenia co do stanu faktycznego sprawy, które następnie stały się podstawą błędnej subsumcji stanu faktycznego do zastosowanych przez sąd przepisów prawa;

2) błędną wykładnią lub zastosowaniem przepisów prawa materialnego, w tym w szczególności:

a. art. 91, 93 ust.l, art. 94, art. 96, art. 99 zd. 2 oraz art. 342 ust. 1 pkt 1) i pkt 4) ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze,

b. art. 5 oraz art. 647¹ § 5 kodeksu cywilnego,

c. art. 63 ust. 2 w związku z art. 62 ust. 2, ust. 3, ust. 4 pkt 2) i ust. 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych;

3) naruszenie przepisów procesowych, w tym w szczególności art. 232 zd. 2 , art. 233 § 1, art. 326 § 3 zd. 2, oraz art. 328 § 2 kodeksu postępowania cywilnego.

W odpowiedzi na apelację pozwany domagał się jej oddalenia oraz zasądzenia od powoda na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja - jako bezzasadna - podlega oddaleniu.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do podniesionych w apelacji zarzutów dotyczących błędów popełnionych przez Sąd pierwszej instancji przy dokonywaniu ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie. Są one bezzasadne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego poczynione przez Sąd Okręgowy w oparciu o dokument urzędowy w postaci odpisu postanowienia o ogłoszeniu upadłości spółki (...) oraz dokumenty prywatne ustalenia faktyczne nie budzą zastrzeżeń. Zauważyć należy, że uwagi apelacji w znacznej mierze nie zmierzają do podważenia tych ustaleń, a raczej nakierowane są na wykazanie popełnionych przez Sąd pierwszej instancji błędów przy wyprowadzeniu z nich wniosków prawnych.

Prawidłowo Sąd pierwszej instancji stwierdził, że spór pomiędzy stronami dotyczył przede wszystkim problemów prawnych, a mianowicie sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie, czy pozwana Gmina dokonała skutecznego potrącenia swojej wierzytelności w łącznej kwocie 4.954.362,95 zł wynikającej z wpłat dokonanych na rzecz podwykonawców z wierzytelnością upadłej spółki wynikającą ze spornej faktury (...) z dnia 26 lipca 2012 r.

W judykaturze wskazano, iż potrącenie jest instytucją prawa materialnego, która pozwala na samodzielne, paraegzekucyjne zaspokojenie wierzytelności w drodze jej umorzenia z wzajemną wierzytelnością dłużnika. Skorzystanie z potracenia przekłada się zwykle na procesowy zarzut potrącenia, którego istotę stanowi żądanie uwzględnienia materialnoprawnych zmian stanu zobowiązań między stronami, jaki nastąpił w wyniku złożonego oświadczenia o potrąceniu (por. uchwalę Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r., III CZP 58/07, OSNC 2008/5/44). Zgodnie bowiem z regulacją zawartą w art. 499 k.c. potrącenie dokonuje się przez złożenia oświadczenia woli drugiej stronie. W postępowaniu upadłościowym możliwość dokonania potrącenia nie została wyłączona. Ustawodawca dokonał jednak modyfikacji wymagań, jakie spełnić muszą potrącane wierzytelności i wprowadził granicę czasową skorzystania z prawa potrącenia. Zmiany dotyczące potrąceń dokonywanych w czasie trwania postepowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego ujęte zostały w art. 93 - 96 p.u.n. i stanowią przepisy szczególne, o których mówi art. 505 pkt 4 k.c.Oznacza to, że w wypadku dokonania potrącenia wbrew zasadom wynikającym z omawianych przepisów nie następuje skutek w postaci umorzenia wierzytelności.Przepisy prawa upadłościowego i naprawczego nie wprowadzają natomiast odmiennych reguł co do sposobu dokonania potrącenia. Art. 96 p.u.n. wskazuje jedynie, że wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2011 r., sygn. akt V CSK 311/10).

Potrącenie w niniejszym przypadku nie nastąpiło wbrew regułom przewidzianym w ustawie prawo upadłościowe i naprawcze, gdyż nie narusza art. 93-96 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz. U. z 2009r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.). Analizując tę kwestię, nie można pominąć wagi przepisu art. 647¹ § 5 k.c. Nowelizacja tego przepisu wprowadziła, jako regułę solidarną odpowiedzialność inwestora orazgeneralnego wykonawcy za zobowiązania wynikające z umów zawieranych z podwykonawcami. Wprowadzenie tej regulacji miało zapobiec sytuacji, w której wobec uchylanie się przez generalnego wykonawcę od obowiązku zapłaty wynagrodzenia na rzecz podwykonawców pozbawiłoby ich tego świadczenia. Przyjęcie takiej konstrukcji przepisu spowodowało, że w istocie pozwana Gmina regulując zobowiązania wobec podwykonawców spłacała własny dług i w konsekwencji nabyła uprawnienie do dochodzenia spłaconych zobowiązań w drodze regresu od powoda jako generalnego wykonawcy. Należy stwierdzić też, że obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości i były wymagalne. Powód bowiem wystawił fakturę obejmująca jego wierzytelność w dniu 26 lipca 2013 r., upadłość jego została zaś ogłoszona postanowieniem z dnia 27 lipca 2012 r. Z faktur wystawionych przez podwykonawców wynika, że roboty zostały przez nich wykonane przed ogłoszeniem upadłości. Nawet bowiem jeżeli część z nich została wystawiona z datą 31 lipca2012r., to mając na uwadze, że są one tylko dokumentem o charakterze księgowym, obrazującym wartość wykonanych prac dla celów podatkowych, uzasadnione jest stwierdzenie, iż muszą dotyczyć one prac zakończonych przed ich wystawieniem, a zatem przed ogłoszeniem upadłości powoda. Wierzyciel (pozwany) zachował też termin do złożenia oświadczenia o potrąceniu, gdyż nastąpiło to pismem datowanym na 11 kwietnia 2013 r., a zatem przed zgłoszeniem przez niego sędziemu komisarzowi wierzytelności, które nastąpiło 22 kwietnia 2013 r.

Nie sposób skutecznie twierdzić, że przeszkodę do dokonania potrącenia w niniejszym przypadku stanowią przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. Nr 885 ze zm.), skoro w niniejszej sprawie nie mamy do czynienia z przypadkiem, którego dotyczą przepisy tej ustawy.

W tym miejscu należy odnieść się też do uwag apelacji, że przyznanie przez powoda okoliczności zapłaty należności na rzecz podwykonawców, nie oznacza w żadnym przypadku przyznania, że zobowiązaną do zapłaty na ich rzecz była pozwana spółka. Fakt, że na wystawionych przez podwykonawców fakturach widniej jako nabywca usług (...) Sp. z o.o. z siedzibą we W. nie świadczy o tym, że pozwanej nie przysługuje prawo regresu w stosunku do powódki, skoro zobowiązanie do zapłaty na rzecz podwykonawców obciążało konsorcjum wykonawców, które reprezentowane było przez powódkę jako lidera konsorcjum. Odmienne oznaczenie na fakturze podmiotu nie zmienia tego stanu rzeczy.

Trafnie również stwierdził Sąd pierwszej instancji, że w razie odmiennej oceny skuteczności dokonanego potrącenia uwzględnienie żądania pozwu stanowiłoby nadużycie prawa (art. 5 k.c.). Nie budzi bowiem wątpliwości, że spełnienie przez pozwaną Gminę świadczenia na rzecz podwykonawców, które w ramach solidarnej odpowiedzialności obciążało powódkę jako generalnego wykonawcę, spowodowało spłacenie jej długu wobec nich. Sprzeczne zatem byłoby z zasadą uczciwych obyczajów żądanie zapłaty tego wynagrodzenia od pozwanej Gminy. Zauważyć też należy, że Sąd pierwszej instancji odwołał się do regulacji z art. 5 k.c. tylko z ostrożności procesowej, gdyż powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie z przyczyn merytorycznych, a zatem zastrzeżenia apelacji dotyczące uniemożliwienia powódce obrony przed zastosowaniem tego przepisu są bezzasadne. Nie było on bowiem przedmiotem postępowania.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w myśl art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c., ustalając iż w ich skład wchodzi wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego będącego radcą prawnym w wysokości określonej w oparciu o § 6 pkt 7 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE