UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 października 2013 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. stwierdził, że wnioskodawczyni K. M. pobrała nienależne świadczenie (rentę socjalną) za okres od 1 maja 2012 roku do 31 maja 2012 roku oraz za okres od dnia 1 grudnia 2012 roku do dnia 31 grudnia 2012 roku w kwocie 1.365,34 złotych z powodu osiągnięcia przychodu powodującego zawieszenie renty socjalnej i zobowiązał ją do zwrotu wskazanej kwoty na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

W odwołaniu od powyższej decyzji, złożonym w dniu 21 października 2013 roku , K. M. wniosła o jej uchylenie. W uzasadnieniu odwołania wnioskodawczyni podniosła, iż nie ponosi wina za to, że przysługujące jej zasiłki tj. chorobowy za miesiąc kwiecień oraz macierzyński za miesiąc maj skumulowały się, albowiem zasiłek chorobowy należny za miesiąc kwiecień 2012 roku organ rentowy wypłacił jej w następnym miesiącu, co stało się powodem przekroczenia dopuszczalnego progu 70% dochodów. Nadto zasiłek chorobowy należny za miesiąc listopad 2012 roku został jej wypłacony w miesiącu grudniu 2012 roku, co skutkowało niekorzystnymi dla niej konsekwencjami. W ocenie skarżącej, przedmiotowe świadczenia winny być zaliczone na poczet dochodu w miesiącu za który przysługiwały.

ZUS wnosił o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Decyzją z dnia 1 października 2003 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.. przyznał wnioskodawczyni K. M. prawo do renty socjalnej na stałe, z uwagi na orzeczoną od urodzenia niepełnosprawność w stopniu znacznym.

Integralną częścią powyższej decyzji było pouczenie, w którym wskazano, iż prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS do celów emerytalnych i że kwota ta obowiązuje od miesiąca następującego po miesiącu, w którym została ogłoszona. Od 1 stycznia 2012 roku kwotę dopuszczalnego przychodu podniesiono do 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy (dowód: decyzje ZUS z dnia 1 października 2013 roku k. 9, informacja k. 9 odwrót w aktach ZUS).

W okresie od 1 kwietnia 2012 roku do 17 kwietnia 2012 roku oraz od 18 kwietnia do 30 kwietnia 2012 roku K. M. przebywała na zwolnieniu lekarskim, z uwagi na ciążę. W dniu (...) urodziła dziecko, w związku z czym ubezpieczonej przyznano zasiłek macierzyński, wypłacony w dniu 30 kwietnia 2012 roku w kwocie 1.886,35 zł.

Zasiłek chorobowy w kwocie 791,05 złotych, należny ubezpieczonej za okres od dnia 18 kwietnia 2012 roku do dnia 30 kwietnia 2012 roku, wypłacono jej w dniu 9 maja 2012 roku. Wniosek o jego wypłatę wpłynął do organu rentowego w dniu 18.04.2012 roku. W dniu 08 maja 2012 roku do organu rentowego wpłynął wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego należnego K. M. za okres od dnia 30 maja 2012 roku do dnia 31 maja 2012 roku, który to zasiłek w kwocie 1.886,35 złotych organ rentowy wypłacił ubezpieczonej w dniu 30 maja 2012 roku. Nadto w dniu 15 maja 2012 roku wypłacono ubezpieczonej rentę socjalną w kwocie 682,67 złotych brutto.

W okresie od 21 listopada 2012 roku do 30 listopada 2012 wnioskodawczyni K. M. przebywała na zwolnieniu lekarskim. Wniosek o wypłatę należnego z tego tytułu zasiłku chorobowego wpłynął w dniu 27 listopada 2012 roku. ZUS wypłacił ubezpieczonej powyższy zasiłek w kwocie 486,80 złotych w dniu 7 grudnia 2012 roku. Nadto organ rentowy w dniu 15 grudnia 2012 roku wypłacił K. M. rentę socjalną w kwocie 682,67 złotych brutto (dowód: pismo ZUS k-20,25,32, zeznania ubezpieczonej k-15 00:02:38 i dalej).

W tym czasie wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą (...) –nauczanie języka angielskiego, w ramach której udzielała korepetycji z języka angielskiego.

W miesiącu grudniu 2012 roku ubezpieczona udzieliła około 9 prywatnych lekcji z języka angielskiego, a jej rzeczywisty dochód uzyskany za miesiąc grudzień 2012 roku wyniósł około 405 złotych.

Organ rentowy, jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia przez ubezpieczoną działalności gospodarczej wskazał kwotę 2.115,60 zł.

Wnioskodawczyni odprowadziła do ZUS należne składki z tego tytułu.

Wnioskodawczyni posiadała wiedzę, co do obowiązującego progu dopuszczalnego przychodu tj. do 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, jednakże nie miała świadomości, iż wypłacane jej świadczenie nie należy się jej ( dowód: zeznania wnioskodawczyni K. M. – nagranie protokołu rozprawy z dnia 23 czerwca 2014 roku k.37 0d minuty 03.44 do minuty 06.12 , wyciągi z konta bankowego k.7-14, w aktach sprawy, pismo organu rentowego z dnia 6 maja 2014 roku k.25, z dnia 21 maja 2014 roku k.32 oraz dokumentacja ZUS w aktach rentowych potwierdzenie ubezpieczenia k.84, notatka k.86, 87 w aktach ZUS).

Po skumulowaniu zasiłku chorobowego oraz macierzyńskiego za miesiąc maj 2012 roku oraz zasiłku chorobowego oraz wyliczonego przychodu z tytułu prowadzonej przez K. M. działalności gospodarczej za miesiąc grudzień 2012 roku ubezpieczona przekroczyła kwotę stanowiącą 70 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Organ rentowy ustalił bowiem, iż wnioskodawczyni w miesiącu maja 2012 roku uzyskała przychód w kwocie 2.677,40 zł, a w miesiącu grudniu 2012 roku przychód w kwocie 2.602,40 zł. ( pismo ZUS z dnia 6 maja 2014 roku k.25, decyzja z dnia 10 października 2013 roku k.87, notatka w sprawie ujawnienia k.88, dokumentacja k.77-86 w aktach ZUS).

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i zważył, co następuje:

odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (tekst jedn. Dz. U. z 2013r., poz. 982) prawo do renty socjalnej zawiesza się w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej (ust. 1). Art. 10 ust. 6 ww. ustawy stanowi zaś, że prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w ust. 1-5, w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych. Kwota ta zgodnie z komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Od 1 stycznia 2012 roku renta socjalna ulega zawieszeniu, w przypadku gdy osoba uprawniona osiągnęła przychód w łącznej kwocie wyższej, niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy Prezesa GUS do celów emerytalnych wynosi:

- od 1 grudnia 2012 roku do 28 lutego 2013 roku- 2.457,20 zł

- od 1 marca 2012 roku do 31 maja 2012 roku 2.510,80 zł.

Mając na uwadze powyższe uregulowania organ rentowy uznał, iż należna ubezpieczonej renta socjalna w miesiącu maju 2012 roku oraz w grudniu 2012 roku winna zostać zawieszoną, a skoro rentę wypłacono, ubezpieczona powinna ją zwrócić, jako świadczenie wypłacone jej nienależnie. Zgodnie bowiem z odpowiednio stosowanymi z mocy art. 15 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013r., poz. 1440 ze zm.) osoba, która nienależnie pobrała świadczenie, jest obowiązana do jego zwrotu. Za nienależnie pobrane uważa się przy tym świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do niego albo wstrzymania jego wypłaty w całości bądź części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do jego otrzymania. Wskazać należy, iż art. 15 ustawy o rencie socjalnej w kwestiach nieuregulowanych odmiennie odsyła do unormowań ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w tym także do art. 104, traktującego o zawieszaniu prawa do świadczeń, a w konsekwencji – do przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013r., poz. 1442 ze zm.). Art. 4 pkt 9 ustawy systemowej nawiązuje zaś – w zakresie pojęcia przychodu – do regulacji ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2012r. , poz. 361 ze zm.).

Istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy ma instytucja nienależnego świadczenia. Nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 wyżej cytowanej ustawy, to świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń, albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części (świadczenie nienależne, nieprzysługujące) na skutek okoliczności leżących po stronie ubezpieczonego. Wynika z tego, że nie można przyjąć, aby doszło do pobrania nienależnego świadczenia, jeżeli jego wypłata (mimo zaistnienia wskazanych okoliczności) nastąpiła z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego. Mogą to być zarówno przyczyny leżące po stronie organu rentowego lub niezależne od tego organu (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 10 lipca 2013 r. III AUa 365/13).

W przedmiotowej sprawie istotne znaczenie miało ustalenie, czy art. 138 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zawierający definicję nienależnie pobranego świadczenia, znajduje zastosowanie w przypadku K. M.. Uznanie bowiem, iż świadczenia wypłacone przez ZUS K. M. za okresy wymienione w spornej decyzji, były świadczeniem nienależnie pobranym, rodziłoby skutek z treści art. 138 ust. 1 ww. ustawy tj. obowiązek zawrotu tego świadczenia. Bogate orzecznictwo dotyczące przepisów o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, tak w obecnym, jak w poprzednim stanie prawnym, rozróżnia wyraźnie, iż w prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane", to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także " nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której przypisać można określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Wynika z tego ponad wszelka wątpliwość, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyrok TUS z 11 stycznia 1966 r. III TR 1492/65, OSPiKA 1967 nr 10 poz. 247, wyr. SN z 28 lipca 1977, II UR 5/77, OSNCP 197 8 nr 2 poz. 37, wyrok SN z 16 lutego 1987 r. II URN 16/87, PiRS 1988 nr 6, por. uzasadnienie wyroku SN z 4 września 2007 r., I UK 90/07 LEX Nr 454781). Przy czym ochrona ubezpieczonego w tym zakresie nie ma miejsca w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego lub innego bezprawnego działania ubezpieczonego w celu uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Świadczenia wypłacone w takiej sytuacji podlegają zwrotowi w trybie przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych (por. wyrok SN z 20 maja 1997 r., II UKN 128/97, OSNAPiUS 1998 nr 6 poz. 192).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, stwierdzić należy, iż w żadnym razie nie można uznać, że ubezpieczona miała świadomość, że objęte decyzją świadczenia jej się nie należą. Wszak wypłacony w dniu 9 maja 2012 roku zasiłek chorobowy w kwocie 791,05 złotych, stanowił świadczenie należne ubezpieczonej za okres od dnia 18 kwietnia 2012 roku do dnia 30 kwietnia 2012 roku, K. M. przekonana więc była, iż świadczenie to należy rozliczyć w ramach miesiąca kwietnia 2012 roku. Zauważyć przy tym należy, iż organ rentowy wypłacił ubezpieczonej sporną rentę w dniu 15 maja 2012 roku, zaś zasiłek macierzyński należny za miesiąc maj w dniu 30 maja 2012 roku. Powyższa okoliczność oznacza, iż w dniu wypłaty renty socjalnej ubezpieczona nie miała świadomości zaistnienia okoliczności, które będą skutkowały koniecznością zawieszenia jej prawa do renty w miesiącu maju 2012 roku. Adekwatnie ubezpieczona oceniała swoją sytuację w miesiącu grudniu, kiedy to w dniu w dniu 7 grudnia 2012 roku wypłacono jej zasiłek chorobowy za okres od 21 listopada 2012 roku do 30 listopada 2012 roku. Także i w tym wypadku ubezpieczona była przekonana, iż świadczenie to należy rozliczyć w ramach miesiąca listopada 2012 roku. Organ rentowy ustalił jednak, iż ubezpieczona w miesiącu maja 2012 roku uzyskała przychód w kwocie 2.677,40 zł, a w miesiącu grudniu 2012 roku przychód w kwocie 2.602,40 zł, przez co przekroczyła kwotę 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zobowiązując wnioskodawczynie do zwrotu pobranej renty socjalnej, jako świadczenia nienależnego.

W ocenie Sądu, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w postaci zeznań ubezpieczonej, dowodów przekazów pieniężnych oraz dokumentacji ZUS, w żadnym razie nie pozwala uznać, iż ubezpieczona miała świadomość, że wypłacone świadczenia jej się nienależną. Sąd uznał, iż w niniejszej sprawie brak jest przesłanek, do zarzucenia ubezpieczonej złej woli, czy działania mającego na celu wprowadzenie w błąd organu rentowego w celu uzyskania prawa do świadczenia. W świetle zaś ugruntowanej linii orzecznictwa żądanie zwrotu nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzasadnione jest tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej i jedynie wówczas, gdy miała ona świadomość, iż wypłacone świadczenie jej się nie należy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2001 r., II UKN 338/00, OSNP 2003, nr 3, poz. 71, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2012 roku IUK 331/11, lex 1165287). Podkreślenia wymaga, iż szczególnie istotnym elementem regulacji omawianego przepisu art. 138 ust. 2 pkt 1 jest wymóg pouczenia osoby pobierającej świadczenia o braku prawa do ich pobierania (por. wyroki Sądu Najwyższego m.in. z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 136/04, OSNP 2005, Nr 16, poz. 252 oraz dnia 16 stycznia 2009 r., I UK 190/08, OSNP 2010, nr 15-16, poz. 194). Przedmiotowy obowiązek obciąża organ rentowy, zaś jego realizacja odbywa się na różne sposoby, wśród których rozpowszechnioną formę stanowi zamieszczanie szczegółowych pouczeń na drukach wniosków o świadczenia, bądź decyzji organu rentowego, zwłaszcza przyznających świadczenia. Samo pouczenie powinno być należyte, czyli wyczerpująco i wyraźnie wskazywać okoliczności, w których dochodzi do pobrania nienależnego świadczenia oraz powinno być dokonane w taki sposób, aby było zrozumiałe dla osoby, do której jest skierowane. Pouczenie nie może być zatem abstrakcyjne, niekonkretne, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń (por. wyroki Sądu Najwyższego m.in. z dnia 9 lutego 2005 r., III UK 181/04, OSNP 2005, Nr 17, poz. 275 oraz z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07, OSNP 2008, nr 19-20, poz. 301). Jednocześnie pouczenie nie może być uznane za należyte, gdy przytacza jedynie przepis ustawy bez próby jego wyjaśnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005, Nr 8, poz. 116). Jeśli natomiast polega na przytoczeniu przepisów, musi być na tyle zrozumiałe, żeby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2006 r., I UK 161/05, OSNP 2007, nr 5-6, poz. 78). Treść pouczenia ma dotyczyć przy tym okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń, a nie zasad zwrotu świadczeń nienależnie pobranych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 2009 r., II BU 9/09, LEX nr 532127). Konsekwencją braku tak rozumianego pouczenia jest niemożność nałożenia obowiązku zwrotu pobranego świadczenia. W niniejszej sprawie doręczona ubezpieczonej decyzja o przyznaniu prawa do renty zawiera jedynie treść przepisu, bez wyjaśnienia jego treści i odniesienia do sytuacji ubezpieczonej, co spowodowało wadliwe zinterpretowanie przepisu przez ubezpieczoną.

Niezależnie od powyższego, stanowczo podkreślić również należy, iż w sytuacji, gdy decyzja przyznająca świadczenie lub sam jego wymiar były wynikiem błędu organu rentowego niezawinionego przez świadczeniobiorcę, świadczenia nie są uznawane za nienależnie pobrane w rozumieniu komentowanego przepisu. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia bowiem powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Tym samym podstawowym warunkiem uznania, iż wypłacone świadczenie podlega zwrotowi w myśl omawianego przepisu jest, przede wszystkim - brak prawa do świadczenia, a ponadto, świadomość, co do tego osoby przyjmującej to świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Obie te przesłanki wystąpić muszą nadto w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 r., I UK 174/09, LEX nr 585709 oraz orzecznictwo tam powołane).

W ocenie Sądu Okręgowego, brak było podstaw faktycznych i prawnych, aby pobranie przez K. M. renty socjalnej w miesiącu maju 2012 roku oraz grudniu 2012 roku potraktować, jako świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu art. 138 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, co z kolei rodziłoby skutek obowiązku zwrotu tego świadczenia zgodnie z treścią art. 138 ust. 1 powołanej ustawy.

Z tych też względów, uznając odwołanie za uzasadnione, Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, na podstawie art. 477¹⁴§ 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

WYROK

UZASADNIENIE