UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 lutego 2013 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił J. M. (2) prawa do emerytury. W odwołaniu wnioskodawca wniósł o przyznanie prawa do emerytury podnosząc, iż przepracował 15 lat w warunkach szczególnych, także w okresie od 19 września 1974 roku do 30 kwietnia 1983 roku w Przedsiębiorstwie (...) na stanowisku wydawcy paliw. ZUS wnosił o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z dnia 23 lipca 2013 roku w sprawie VU 418/13 zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 31 grudnia 2012 roku.

Wydając powyższe rozstrzygnięcie Sąd I instancji poczynił następujące ustalenia:

J. M. (1), urodzony w dniu (...), złożył w dniu 31grudnia 2012 roku wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Na dzień 1 stycznia 1999 roku wnioskodawca udowodnił staż pracy wynoszący ponad 25 lat. Niekwestionowany przez ZUS okres zatrudnienia w warunkach szczególnych wynosi 14 lat, 10 miesięcy i 4 dni. Są to okresy zatrudnienia od 4 maja 1983 roku do 14 czerwca 1988 roku oraz od 30 marca 1989 roku do 31 grudnia 1998 roku. Wnioskodawca nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, pozostaje w stosunku pracy. W okresie od 19 września 1974 roku do 30 kwietnia 1983 roku J. M. (1) był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...)-B. w Ł. Ekspozyturze w T. na stanowisku wydawcy paliw. W w/w okresie wnioskodawca pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku wydawcy paliw na stacji benzynowej, gdzie tankował samochody etyliną i olejem napędowym. Na stacji był także magazyn paliw, z którego wnioskodawca również wydał etylinę i olej napędowy do samochodów. Innych czynności wnioskodawca nie wykonywał. Przedsiębiorstwo (...) nie wystawiło wnioskodawcy świadectw wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Zakład należy do branży przemysłu budowlanego. Zaliczając do pracy w warunkach szczególnych okres zatrudnienia od 19 września 1974 roku do 30 kwietnia 1983 roku, łącznie z okresem niekwestionowanym przez organ rentowy, Sąd Okręgowy wskazał, że staż pracy wnioskodawcy w tych warunkach wynosi łącznie więcej niż 15 lat.

Mając powyższe ustalenia na względzie Sąd meriti przyjął, iż wnioskodawca spełnia przesłanki do nabycia prawa do emerytury i na podstawie art. 477¹⁴§2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję przyznając mu prawo do emerytury poczynając od dnia 31 grudnia 2012 roku. Sąd pierwszej instancji odwołując się do treści art. 32, art. 184 ust. 1 (w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2012 roku)ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze uznał odwołanie za zasadne. Dokonując ustaleń w zakresie rodzaju prac wykonywanych przez wnioskodawcę w okresie od 19 września 1974 roku do 30 kwietnia 1983 roku w Przedsiębiorstwie (...) oparł się na zeznaniach wnioskodawcy, które w ocenie Sądu Okręgowego, korespondują z wystawionym świadectwem pracy. Wnioskodawca pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku wydawcy paliw na stacji benzynowej, gdzie tankował samochody etyliną i olejem napędowym. Na stacji był także magazyn paliw, z którego wnioskodawca wydawał etylinę i olej napędowy do samochodów. Innych czynności wnioskodawca nie wykonywał, zatem stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace wymienione w Wykazie A Dziale IV, poz. 19 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, tj. prace przy magazynowaniu, przepompowywaniu, przeładunku, transporcie oraz dystrybucji ropy naftowej i jej produktów.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. zaskarżając wyrok w całości zarzucając: rażące naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 184 ust. 2ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( t.j. Dz. U. z 209 r., nr 153, poz. 1227 z p. zm.) przez błędne przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury od dnia 31grudnia 2012 r., podczas gdy wnioskodawca nie ma prawa do emerytury, gdyż nie spełnia wszystkich warunków do jej przyznania z powodu nie rozwiązania stosunku pracy. Wskazując na powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oddalenie odwołania. W uzasadnieniu organ rentowy podniósł, że zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim przyznał J. M. (1) prawo do emerytury od dnia31 grudnia 2012 r., tj. od dnia zgłoszenia wniosku o to świadczenie. Wyrok Sądu Okręgowego, w ocenie apelującego, jest nie do przyjęcia, gdyż rażąco narusza powołane przepisy. Wydając zaskarżoną decyzję organ rentowy oparł się na treści m.in. art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym w dacie zgłoszenia wniosku, który stanowi podstawę do rozpatrywania uprawnień dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. Wnioskodawca nie spełnia warunków do przyznania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ust. 2 powołanej ustawy, gdyż nie rozwiązał stosunku pracy, co w przypadku pracowników jest jednym z wymogów niezbędnych do nabycia prawa do emerytury. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w konkluzji apelacji wskazał, że wnioskodawca nie spełnił wszystkich warunków o których mowa wart. 184ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i tym samym nie nabył prawa do emerytury.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja okazała się skuteczna prowadząc do zmiany zaskarżonego wyroku, aczkolwiek inne okoliczności zaważyły na wydaniu orzeczenia reformatoryjnego, przy czym sąd drugiej instancji dopatrzył się w postępowaniu sądu meriti dodatkowych, nie podnoszonych w apelacji uchybień.

Organ rentowy w apelacji zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego a w szczególności art. 184 ustawy emerytalnej podnosząc, że wnioskodawca nie spełnia warunków do przyznania prawa do emerytury z powodu nie rozwiązania stosunku pracy.

Przede wszystkim podkreślić należy, że sąd odwoławczy rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go tylko zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; ponadto w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W obecnym modelu procedury cywilnej sąd drugiej instancji nie ogranicza się do kontroli zarzutów postawionych w apelacji, lecz bada ponownie całą sprawę, a kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni również funkcję sądu merytorycznego, który może rozpoznać sprawę od początku, uzupełnić materiał dowodowy lub powtórzyć już przeprowadzone dowody, a także poczynić samodzielnie ustalenia na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji.

Przed przystąpieniem do analizy prawidłowości zaskarżonego orzeczenia przypomnieć wymaga, iż zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, co oznacza, że jest wprawdzie związany apelacją w aspekcie przedmiotowym, jednakże równocześnie nie wiążą go zarzuty apelacyjne, bowiem nie wyznaczają one granic apelacji. Sąd drugiej instancji, weryfikując trafność zaskarżonego rozstrzygnięcia, także funkcję Sądu merytorycznego. Może zatem rozpoznać sprawę od początku, uzupełnić materiał dowodowy oraz poczynić samodzielne ustalenia na podstawie materiału zebranego w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. Może także brać pod uwagę z urzędu naruszenie prawa materialnego i naruszenie przepisów postępowania, usuwając ewentualne braki wynikające z błędów popełnionych przez Sąd pierwszej instancji, jak i przez strony procesowe. W ten sposób realizuje się istota apelacji pełnej (vide: uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów (mającej moc zasady prawnej) Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07 (OSNC 2008 Nr 6, poz. 55 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2009 r., sygn. akt IV CSK 110/09, LEX Nr 518138 i z dnia 21 sierpnia 2003 r., sygn. akt III CKN 392/01, OSNC 2004 Nr 10, poz. 161 oraz postanowienie z dnia 4 października 2002 r., sygn. akt III CZP 62/02, OSNC 2004 Nr 1, poz. 7).

Kierując się tymi zasadami Sąd Apelacyjny uznał, że w niniejszej sprawie sąd pierwszej instancji dokonał dowolnej oceny materiału dowodowego odnośnie wykazania przez J. M. (1) ponad 15-leniego stażu pracy w warunkach szczególnych Wskazać należy, że Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe, jednak z analizy jego wyników wywiódł nieuprawnione wnioski w kwestii legitymowania się przez ubezpieczonego wymaganym okresem pracy w szczególnych warunkach, a ściślej ujmując, że wykonywana przez ubezpieczonego praca w budownictwie podlega zakwalifikowaniu do pracy wymienionej w wykazie A dział IV, co skutkowało naruszeniem § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.- dalej jako rozporządzenie) i załącznika do rozporządzenia, a w rezultacie także art. 184 ustawy.

Bez wątpienia roszczenie odwołującego się, urodzonego po dniu 31 grudnia 1948 r., należało rozpatrywać w świetle art. 184 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.). Przy czym przez przepisy dotychczasowe, o których mowa w ust. 4 artykułu 32 należy rozumieć, w tej sprawie, przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) określające wiek emerytalny i okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace wyszczególnione w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

W rozpoznawanej sprawie okolicznością sporną między stronami było przede wszystkim, czy ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągnął wymagany w przepisach dotychczasowych, piętnastoletni okres pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy przeprowadził w tym kierunku postępowanie dowodowe i błędnie doszedł do przekonania, że skarżący spełnia tę niezbędną przesłankę nabycia prawa do emerytury, na podstawie powołanych wyżej przepisów, gdyż na dzień 1 stycznia 1999 r. wykazał, że przez 15 lat wykonywał zatrudnienie w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze, co skutkowało uwzględnieniem odwołania.

Podkreślenia wymaga, że pracą w warunkach szczególnych jest praca świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach wskazanych w załączniku A do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. (§ 1 i § 2 rozporządzenia). Normatywne rodzaje prac w szczególnych warunkach wyróżnia kryterium merytoryczne i formalne; pierwsze dotyczy wykonywania stale i w pełnym wymiarze takiej pracy, warunkiem drugiego jest wymienienie jej w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Praca która nie spełnia łącznie obu kryteriów nie uprawnia do emerytury w niższym wieku emerytalnym określonym w tym rozporządzeniu. (tak: wyrok Sądu Najwyższego 2009-02-10, II UK 199/08, Legalis. Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Istotną i decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów. W świetle art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pracami w szczególnych warunkach nie są bowiem wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu. (vide: wyrok Sądu Najwyższego 2010-06-01, II UK 21/10, Legalis).

Podkreślić jednoznacznie należy, że wynikające z wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej (vide: wyrok z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, w którym zajęto stanowisko, że "wyodrębnienie poszczególnych prac ma charakter stanowiskowo-branżowy. Pod pozycjami zamieszczonymi w kolejnych działach wykazu wymieniono bowiem konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego. Taki sposób kwalifikacji prawnej tychże prac nie jest dziełem przypadku. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym."). Również w wyroku z dnia 3 czerwca 2008 r., I UK 381/07 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przyporządkowanie określonej pracy do określonej w wykazie branży przemysłowej ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w warunkach szczególnych, gdy uciążliwość i szkodliwość pracy dla zdrowia wynika właśnie z jej branżowej specyfiki. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 2012-05-08, II UK 25/12, Legalis; wyrok Sądu Najwyższego z 2012-03-19, II UK 166/11, Legalis; postanowienie Sądu Najwyższego z 2012-03-14, I UK 406/11, Legalis; wyrok Sądu Najwyższego z 2011-05-19, III UK 174/10, Legalis).

Przenosząc powyższe rozważania ogólne na grunt sprawy niniejszej stwierdzić należy, że błędnie Sąd Okręgowy ustalił, że zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwala na przyznanie wnioskodawcy emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych albowiem wnioskodawca nie udowodnił, że pracował w takich warunkach co najmniej przez 15 lat. Nie sposób podzielić stanowiska Sądu pierwszej instancji, bowiem przyznając zasadniczą rolę w kwalifikowaniu prac w szczególnych warunkach cytowanemu rozporządzeniu Rady Ministrów warto podkreślić, że w świetle przepisów wykazu A, stanowiącego załącznik do tegoż rozporządzenia, wyodrębnienie owych prac ma charakter stanowiskowo - branżowy. Pod pozycjami zamieszczonymi w kolejnych działach wykazu wymieniono bowiem konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego. Zatem zarzutom apelacji w zakresie braku podstaw zarówno faktycznych jak i prawnych do uznania wykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach w okresie jego zatrudnienia w okresie od 19 września 1974 roku do 30 kwietnia 1983 roku w Przedsiębiorstwie (...) na stanowisku wydawcy paliw, trudno odmówić słuszności, jednakże nie z przyczyn wskazanych przez organ rentowy w apelacji. Analiza przeprowadzonego postępowania dowodowego przed Sądem I instancji prowadzi do odmiennej oceny tego postępowania, niż dokonana przez Sąd, w zakresie charakteru prawnego zatrudnienia wnioskodawcy w w/w okresie. Z niekwestionowanych zeznań wnioskodawcy wynika, iż w Przedsiębiorstwie (...) pracował na stanowisku wydawcy paliw na stacji benzynowej, gdzie tankował samochody etyliną oraz olejem napędowym, żadnych innych czynności nie wykonywał. Z analizy tych zeznań nie można uznać, jak to przyjął Sąd I instancji, iż wnioskodawca w tym okresie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, pracę w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A dział IV poz. 19rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze tj. prace przy magazynowaniu, przepompowywaniu, przeładunku, transporcie oraz dystrybucji ropy naftowej i jej produktów. Zatem okres pracy w Przedsiębiorstwie (...) nie mógłby być uznany jako okres pracy w warunkach szczególnych z tej przyczyny, że prace przy przetwórstwie, magazynowaniu, przepompowywaniu, przeładunku, transporcie oraz dystrybucji ropy naftowej i jej produktów zamieszczone są w dziale IV prace: "W chemii". Oczywistym jest, że wnioskodawca nie wykonywał prac wymienionych w Dziale IV, bowiem powyższy zakład pracy nie należy do branży chemicznej, (a w żadnym innym dziale nie znajdują się prace przy paliwach płynnych). Przyporządkowanie określonej pracy do określonej w wykazie branży przemysłowej ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w warunkach szczególnych i nie można swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym. Ponadto zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Sądu Najwyższego - wyrażoną w wyroku z dnia 20 października 2005 r. w sprawie I UK 41/05 (OSNP z 2006 r./19-20/306) oraz w wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r. w sprawie II UK 21/10 (LEX nr 619638) wykonywanie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w załączniku do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. nie uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej. Pod pozycjami wymienionymi w załączniku do ww. rozporządzenia wymieniono konkretne stanowiska przypisane konkretnym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach, co nie jest przypadkowe z uwagi na specyfikę poszczególnych gałęzi przemysłu, a zatem konkretne stanowiska pracy, zdaniem Sądu, należy ściśle interpretować w odniesieniu do wykazów z załącznika do rozporządzenia, nie można zatem swobodnie lub dowolnie z naruszeniem postanowień rozporządzenia wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym rozporządzeniu.

Reasumując stwierdzić należy, że wnioskodawca w spornym okresie nie pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych. Przede wszystkim dlatego, że praca wnioskodawcy w Przedsiębiorstwie (...) czyli w zakładzie nie będącym zakładem należącym do branży chemicznej, nie może być zaliczona do pracy w warunkach szczególnych przewidzianej tylko dla tej branży, a także dlatego, że materiał dowodowy nie pozwala na uznanie, że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował tylko jako wydawca paliw płynnych.

Reasumując, wnioskodawca nie spełnił jednej z niezbędnych przesłanek z art. 184 ust. 1 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.) w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.), gdyż nie wykazał, aby - na dzień 1 stycznia 1999 r. - stale i w pełnym wymiarze, przez 15 lat, wykonywał prace w szczególnych warunkach uprawniające do emerytury w niższym wieku emerytalnym.

Z tych wszystkich względów podzielając zarzuty organu skarżącego, w zakresie braku spełnienia przez wnioskodawcę warunków przyznania prawa do emerytury, orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE