UZASADNIENIE

Powodowie A. R. (1) i J. R. domagali się zasądzenia od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. kwot:

1. po 65.754 złote na rzecz każdego z nich tytułem zadośćuczynienia, w tym po 62.000 złotych tytułem należności głównej i po 3.754 złote tytułem skapitalizowanych odsetek od tej kwoty za okres od dnia 2 października 2012 roku do dnia 21 marca 2013 roku,

2. po 25.984 złote na rzecz każdego z nich tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej w związku ze śmiercią syna, w tym po 24.500 złotych tytułem należności głównej i po 1.484 złote tytułem skapitalizowanych odsetek od tej kwoty za okres od dnia 2 października 2012 roku do dnia 21 marca 2013 roku,

3. 5.088,34 złotych na rzecz powódki tytułem zwrotu kosztów pogrzebu w tym: 4.797,34 złotych tytułem należności głównej i 291 złotych tytułem skapitalizowanych odsetek od tej kwoty za okres od dnia 2 października 2012 roku do dnia 21 marca 2013 roku,

4. po 7.217 złotych na rzecz każdego z nich tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Ostatecznie powódka A. R. (1) rozszerzyła powództwo w zakresie roszczeń o zwrot kosztów związanych z pogrzebem, domagając się zasądzenia od pozwanego na jej rzecz kwoty 7.177,34 złotych, w tym 4.797,34 złotych tytułem kosztów pogrzebu, 291 złotych tytułem skapitalizowanych odsetek od tej kwoty za okres od dnia 2 października 2012 roku do dnia 21 marca 2013 roku oraz 2.100 złotych tytułem zwrotu części kosztów nagrobka z ustawowymi odsetkami od dnia 3 października 2013 roku do dnia zapłaty.

Pozwany (...) Spółka Akcyjna w W. wnosił o oddalenie powództwa na koszt powodów.

Wyrokiem z dnia 5 listopada 2013 roku Sąd Okręgowy w Białymstoku zasądził od pozwanego na rzecz powódki A. R. (1) kwotę 51.510,44 złotych z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym w wysokości 13% od dnia 5 listopada 2013 roku do dnia zapłaty (pkt I), zasądził od pozwanego na rzecz powoda J. R. kwotę 47.250 złotych z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym w wysokości 13% od dnia 5 listopada 2013 roku do dnia zapłaty (pkt II), w pozostałym zakresie powództwo oddalił (pkt III), zasądził od pozwanego na rzecz powódki A. R. (1) kwotę 664 złote tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt IV), zasądził od pozwanego na rzecz powoda J. R. kwotę 684 złote tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt V), nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Białymstoku kwotę 4.065,90 złotych tytułem połowy nieuiszczonych kosztów sądowych (pkt VI), odstąpił od obciążania powodów kwotą 4.065,90 złotych tytułem połowy nieuiszczonych kosztów sądowych (pkt VII).

Stan faktyczny przyjęty przez Sąd I instancji za podstawę rozstrzygnięcia przedstawia się następująco:

W dniu (...) na drodze K.-C. kierujący samochodem marki M. (...) nr rej (...) A. D. utracił panowanie nad pojazdem, zjechał na lewe pobocze i uderzył w słup ogrodzenia, w wyniku czego pasażer samochodu 25-letni I. R. poniósł śmierć na miejscu. Pojazd był ubezpieczony w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w pozwanym Towarzystwie (...). W czasie wypadku I. R. nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa i podobnie jak kierowca, z którym wcześniej spożywał alkohol, znajdował się w stanie nietrzeźwości (2,2 promila alkoholu we krwi). W związku z tym zdarzeniem A. D. został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z dnia 15 listopada 2012 roku za czyn z art. 178a § 1 k.k., art. 177 § 2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k.

I. R. był jedynym synem powodów, pomagał w prowadzeniu gospodarstwa rolnego i miał przejąć po nich to gospodarstwo, opiekować się nimi i zapewnić byt do końca ich dni. Dwie młodsze córki powodów uczą się, nie mieszkają z nimi i nie wiążą swojego życia ze wsią i prowadzeniem gospodarstwa rodziców. Rodzina R. żyła zgodnie. I. R. pracował i z tego tytułu zarabiał około 2.000-3.000 złotych miesięcznie. Rodzicom przekazywał około 1.000 złotych miesięcznie, zaś starszej siostrze opłacał czesne za szkołę, a młodszej siostrze dawał kieszonkowe. Po pracy pomagał rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego o powierzchni 9 ha, w którym przede wszystkim hodują owce i trzodę chlewną. Dochód z gospodarstwa rolnego wynosi średnio około 3.050 złotych miesięcznie (w tym 1.734,15 złotych z uprawy truskawek i 574,66 złotych z tytułu dopłat bezpośrednich). Wydatki na utrzymanie gospodarstwa domowego, ubezpieczenie samochodu, utrzymanie córek wynoszą około 2.967 złotych miesięcznie (w tym czesne za szkołę i akademik A. R. (2) - 517 złotych, internat i wyżywienie M. R. - 300 złotych).

I. R. był osobą towarzyską, ciepłą, opiekuńczą. Powodowie w sposób bardzo dotkliwy odczuli jego śmierć. Wiadomość o śmierci syna była dla nich szokiem, nie mogli uwierzyć w to, co się stało. Powódka „podobno strasznie krzyczała, ale sama tego nie pamięta – wie o tym z opowiadań”. Przyjmowała tabletki uspokajające, ale nie w czasie pogrzebu, gdyż chciała zapamiętać swoje dziecko. Nie spała przez cztery miesiące, nie jadła. Z uwagi na to, że źle się czuła, a kolejki u lekarzy były długie, jeździła do „babki” do Orli, która pomogła jej na tyle, że mogła pracować. Żadnych leków nie brała i nie bierze. Codziennie chodziła na cmentarz, teraz czyni to raz, dwa razy w tygodniu. Obecnie nie potrzebuje pomocy lekarskiej, ale często jej i mężowi jest smutno, przeżywają głęboki ból, wspominają syna, czują niepokój o przyszłość. J. R. nadal okresowo ma kłopoty ze snem, po śmierci syna stał się bardziej nerwowy, unika ludzi, podczas gdy wcześniej szukał ich towarzystwa. Odnowiły mu się dolegliwości związane z zaleczonymi około 20 lat temu wrzodami żołądka.

W związku z pogrzebem I. R. powodowie ponieśli koszty usługi pogrzebowej wraz z trumną – 4.000 złotych, ubrań dla najbliższych członków rodziny na pogrzeb, usługi cateringowej - stypy po pogrzebie - 1.890 złotych, posługi duszpasterskiej – nabożeństwo pogrzebowe 1.500 - złotych, usługi cateringowej – stypy w 40 dni po śmierci I. R. – 1.350 złotych, paliwa w związku z dojazdami do placówek, urzędów i innych w związku z wypadkiem i śmiercią I. R. – 550,02 złotych, nagrobka - 7.000 złotych - w sumie 11.135,14 złotych.

W dniu 3 lipca 2012 roku powodowie zgłosili pozwanemu swoje roszczenia, żądając zapłaty na ich rzecz kwot po 150.000 złotych tytułem zadośćuczynienia i po 50.000 złotych tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej. Pozwany uznał, że żądanie powodów o zapłatę zadośćuczynienia jest uzasadnione w kwocie po 20.000 złotych w przypadku każdego z nich, ale przyjął 60% przyczynienie się I. R. do szkody i ostatecznie wypłacił powodom tytułem zadośćuczynienia kwoty po 8.000 złotych na rzecz każdego z nich. Jednocześnie pozwany uznał, że żądanie powódki o zapłatę kosztów pogrzebu jest uzasadnione w kwocie 7.443,15 złotych, odmawiając uwzględnienia wydatków na ubrania ponad kwotę 1.053,15 złotych, posługę duszpasterską – pochówek ponad 500 złotych oraz usługę cateringową w miesiąc po pogrzebie w kwocie 1.350 złotych. Pozwany, przyjmując 60% przyczynienie się I. R. do zaistnienia wypadku, wypłacił powódce tytułem kosztów pogrzebu kwotę 2.977,26 złotych.

Omawiając podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd I instancji wskazał, że pozwany co do zasady nie kwestionował swojej odpowiedzialności za skutki wypadku z dnia (...). Odpowiedzialność ta ma podstawę w art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, który jednocześnie wytycza zakres tej odpowiedzialności. Zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za powstałą szkodę jest uzależniony od zakresu odpowiedzialności ubezpieczonego – posiadacza lub kierującego pojazdem. Zakład ubezpieczeń zamiast niego naprawia wyrządzone szkody. Odszkodowanie ubezpieczeniowe ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem.

Mając na względzie, że I. R. zgodził się na podróż samochodem z kierowcą znajdującym się w stanie nietrzeźwości (0,91 mg/dm³ alkoholu w wydychanym powietrzu) i nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa, co pozostawało w adekwatnym związku przyczynowym z zaistnieniem wypadku i powstałymi u I. R. obrażeniami skutkującymi jego śmiercią, Sąd Okręgowy uznał, że I. R. w 35% przyczynił się do powstania szkody.

Roszczenie powódki A. R. (1) o zwrot kosztów pogrzebu Sąd I instancji oceniał na podstawie art. 446 § 1 k.c. Uznał, że uzasadnione jest roszczenie o zwrot wydatków na odzież żałobną w kwocie 1.845,12 złotych, a nie jedynie w uznanej przez pozwanego kwocie 1.053,15 złotych, uwzględnił także roszczenie o zwrot kosztów usługi cateringowej w 40 dni po śmierci syna powodów. W ocenie Sądu Okręgowego uzasadniony był też wydatek na posługę duszpasterską, skoro zwyczajowo przyjęta jest ofiara w zapłaconej przez powodów kwocie 1.500 złotych. W przedmiocie zwrotu kosztów nagrobka, które co do zasady nie były przez pozwanego kwestionowane, gdyż wypłacił on 40% tych kosztów, Sąd I instancji orzekł zasądzając od pozwanego na rzecz powódki A. R. (1) dalsze 25% tych kosztów, uwzględniając przyczynienie się I. R. do szkody w 35%.

Podsumowując tę część rozważań Sąd I instancji wskazał, że podlegające zwrotowi koszty pogrzebu wynoszą 11.135,14 złotych, a na etapie likwidacji powódce A. R. (1) wypłacono tytułem zwrotu kosztów pogrzebu kwotę 2.977,26 złotych. Różnica w kwocie 8.157,88 złotych podlegała dalszej korekcie o stopień przyczynienia się I. R. do szkody.

Żądanie powodów o odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej Sąd I instancji oceniał pod kątem art. 446 § 3 k.c. Nie miał wątpliwości, że wskutek śmierci I. R. pogorszyły się tak aktualne warunki życia powodów, jak i perspektywy na przyszłość. Wskazał, że do gospodarstwa domowego powodów, którzy samodzielnie uzyskują dochód w kwocie około 3.000 złotych miesięcznie, aktualnie nie wpływa co miesiąc kwota 1.000 złotych miesięcznie przekazywana im przez syna, który zarobkował, a jednocześnie swoje indywidualne potrzeby pokrywał we własnym zakresie. I. R. łożył też na kształcenie starszej siostry A., a teraz ciężar ten spadł na powodów. Powodowie utracili następcę, który miał objąć gospodarstwo rolne i prowadzić je, a rodzicom zapewnić byt i opiekę do ostatnich dni.

Sąd I instancji uznał, że żądana przez powodów A. R. (1) i J. R. kwota tytułem odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej w sumie 50.000 złotych (po 25.000 złotych na rzecz każdego z nich) nie jest wygórowana. Skoro bowiem I. R., niezależnie od wartości świadczonej przez niego pracy w gospodarstwie rolnym, wspomagał rodziców kwotą 1.000 złotych miesięcznie, to żądana przez powodów kwota stanowi równowartość pomocy pieniężnej, jaką uzyskiwaliby od niego przez nieco ponad cztery lata. Powodowie są ludźmi w wieku średnim (powódka ma 46 lat, a powód ma 49 lat) i statystycznie mają przed sobą znacznie więcej niż cztery lata życia.

Roszczenia powodów o zadośćuczynienie Sąd Okręgowy oceniał na podstawie art. 446 § 4 k.c. Uznał, że wypłacona przez pozwanego kwota 20.000 złotych na rzecz każdego z powodów nie jest odpowiednim zadośćuczynieniem za śmierć I. R.. Sąd Okręgowy miał na uwadze, że z opinii biegłej psycholog wynika, iż obecny stan psychiczny powodów jest stabilny, nie stwierdzono zaburzeń przystosowawczych i nie wymagają oni leczenia farmakologicznego ani terapeutycznego. Zaznaczył jednak, że choć najsilniejsze reakcje związane z procesem żałoby, takie jak lęk, niepokój, zaburzenia snu i łaknienia, apatia, żal, poczucie krzywdy w wysokim natężeniu, miały charakter przemijający, znacznie ucichły i powodowie powrócili do realizacji nałożonych na nich ról społecznych, to śmierć dziecka jest zdecydowanie najtragiczniejszym zdarzeniem w życiu każdego rodzica. Śmierć syna wywołała u powodów ogromy ból i cierpienie. W ocenie Sądu odpowiednim zadośćuczynieniem na rzecz każdego z powodów jest kwota 60.000 złotych. Wskazywana przez powodów kwota 100.000 złotych (przed pomniejszeniem jej o niekwestionowany procent przyczynienia się I. R. do szkody), w świetle opinii biegłej wskazującej na brak trwałych uszczerbków na zdrowiu powodów w wyniku przeżywania żałoby, czy uciążliwych dolegliwości uniemożliwiających lub znacznie utrudniających normalne funkcjonowanie, jest zbyt wygórowana.

Sąd I instancji zasądzając na rzecz każdego z powodów kwoty odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej i zadośćuczynienia miał na względzie kwoty już wypłacone powodom przez pozwanego w toku postępowania likwidacyjnego oraz przyczynienie się I. R. w 35% do zaistnienia wypadku będącego źródłem szkody i krzywdy powodów.

O odsetkach Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.p.c., zasądzając je od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, to jest od dnia 5 listopada 2013 roku.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego wyroku wywiedli powodowie zaskarżając go w części oddalającej powództwo co do kwoty:

1) na rzecz powódki A. R. (1)

a) 26.000 złotych tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia 4 listopada 2013 roku poprzedzającego ogłoszenie wyroku, tj. 5 listopada 2013 roku;

b) 3.451,23 złotych tytułem skapitalizowanych odsetek od kwoty 57.000 złotych (tytułem zadośćuczynienia) od dnia 2 października 2012 roku do dnia 21 marca 2013 roku z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

c) 6.500 złotych tytułem stosownego odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia 4 listopada 2013 roku poprzedzającego ogłoszenie wyroku, tj. 5 listopada 2013 roku;

d) 1.377,47 złotych tytułem skapitalizowanych odsetek od kwoty 22.750 złotych od dnia 2 października 2012 roku do dnia 21 marca 2013 roku z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

2) na rzecz powoda J. R.

a) 26.000 złotych tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia 4 listopada 2013 roku poprzedzającego ogłoszenie wyroku, tj. 5 listopada 2013 roku;

c) 6.500 złotych tytułem stosownego odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia 4 listopada 2013 roku poprzedzającego ogłoszenie wyroku, tj. 5 listopada 2013 roku;

Rozstrzygnięciu temu zarzucili:

1) naruszenie przepisu prawa materialnego w postaci art. 446 § 4 k.c. polegające na błędnej wykładni i ustaleniu należnego powodom zadośćuczynienia w wysokości rażąco zaniżonej w stosunku od doznanej przez nich krzywdy,

2) naruszenie przepisu prawa materialnego w postaci art. 446 § 3 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że stosowną kwotą odszkodowania dla powodów byłyby kwoty po 16.250 złotych,

3) naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 455 k.c. i art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. przez ich błędną wykładnię i w konsekwencji uznanie, iż odsetki od ogłoszonych kwot należą się powodom od dnia ogłoszenia wyroku Sądu I instancji, tj. 5 listopada 2013 roku,

4) dokonanie błędnych ustaleń faktycznych poprzez przyjęcie, że doręczenie pozwanemu pozwu nastąpiło w dniu 5 listopada 2013 roku, czyli w dniu wyrokowania.

Domagali się zmiany zaskarżonego wyroku:

1) poprzez uwzględnienie powództwa w zakresie zadośćuczynienia, odszkodowania i odsetek w części i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki A. R. (1):

a) 57.000 złotych tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia 4 listopada 2013 roku poprzedzającego ogłoszenie wyroku, tj. 5 listopada 2013 roku;

c) 22.750 złotych tytułem stosownego odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia 4 listopada 2013 roku poprzedzającego ogłoszenie wyroku, tj. 5 listopada 2013 roku;

1) poprzez uwzględnienie powództwa w zakresie zadośćuczynienia, odszkodowania i odsetek w części i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda J. R.:

a) 57.000 złotych tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia 4 listopada 2013 roku poprzedzającego ogłoszenie wyroku, tj. 5 listopada 2013 roku;

c) 22.750 złotych tytułem stosownego odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia 4 listopada 2013 roku poprzedzającego ogłoszenie wyroku, tj. 5 listopada 2013 roku;

a także zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie w całości.

Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe, zgodne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, ustalenia faktyczne. Ustalenia te Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne, nie godząc się jednak z wyprowadzonymi na ich podstawie wnioskami co do wysokości należnego powodom odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej wskutek śmierci syna, jak i co do wysokości należnego powodom zadośćuczynienia w związku ze śmiercią syna oraz odsetek.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do wysokości odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów wskutek śmierci syna trzeba wskazać, że mające oparcie w art. 446 § 3 k.c. odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego wskutek jego śmierci obejmuje nie tylko niekorzystne zmiany bezpośrednio w sytuacji materialnej najbliższych członków rodziny zmarłego, niewyczerpujące hipotezy art. 446 § 2 k.c., ale też zmiany w sferze dóbr niematerialnych, które rzutują na ich sytuację materialną. Odszkodowanie to, jak zauważył także Sąd I instancji, winno rekompensować nie tylko pogorszenie się obecnej sytuacji materialnej, ale także przyszłe szkody majątkowe, często nieuchwytne lub trudne do obliczenia, niemniej prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej osób najbliższych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 roku, I CSK 149/09, LEX nr 607232). W art. 446 § 3 k.p.c. nie podano żadnych kryteriów szacowania uszczerbku polegającego na pogorszeniu się sytuacji życiowej, a wskazano jedynie, że odszkodowanie ma być „stosowne". Wykładnia celowościowa każe przyjąć, że odszkodowanie stosowne to takie, które w sposób dostateczny rekompensuje doznaną szkodę uwzględniając jej rozmiar, długotrwałość, szczególne okoliczności danego przypadku ale także stopę życiową społeczeństwa. Odszkodowanie to winno przedstawiać konkretną wartość ekonomiczną. Musi wyrażać się taką sumą, która będzie odbierana jako realne adekwatne przysporzenie zarówno przez uprawnionego, jak i z obiektywnego punktu widzenia, uwzględniającego ocenę większości rozsądnie myślących ludzi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2004 roku, IV CK 445/03, LEX nr 173555).

Uwzględniając to, że I. R. wspomagał rodziców kwotą 1.000 złotych miesięcznie, odciążał rodziców w utrzymaniu jego siostry A. łożąc na jej kształcenie, a jednocześnie pracował w gospodarstwie rolnym rodziców, które chciał objąć i prowadzić zapewniając rodzicom byt i opiekę do ich śmierci, trzeba uznać, że żądana przez każdego z powodów kwota 35.000 złotych (tytułem odszkodowania powodowie żądali kwoty po 35.000 złotych na rzecz każdego z nich, a nie wskazał Sąd I instancji – kwoty po 25.000 złotych) jest odpowiednim odszkodowaniem z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów wskutek śmierci syna.

Przechodząc do wysokości zadośćuczynienia należy zaznaczyć, że przewidziane w art. 446 § 4 k.c. zadośćuczynienie ma zrekompensować krzywdę polegającą na cierpieniach psychicznych wywołanych śmiercią osoby najbliższej. Na rozmiar tej krzywdy mają wpływ przede wszystkim wstrząs psychiczny i cierpienia moralne wywołane śmiercią osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki po jej śmierci, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, rola w rodzinie pełniona przez osobę zmarłą, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem śmierci osoby bliskiej, stopień, w jakim pokrzywdzony będzie umiał odnaleźć się w nowej rzeczywistości i zdolność do jej zaakceptowania, wiek pokrzywdzonego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2011 roku, III CSK 279/10, niepubl.).

Krzywdę doznaną w wyniku śmierci osoby bliskiej bardzo trudno ocenić i wyrazić w formie pieniężnej. Każdy przypadek należy traktować indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, przy czym ocena ta powinna opierać się na kryteriach obiektywnych, a nie na wyłącznie subiektywnych odczuciach pokrzywdzonego. Zadośćuczynienie przewidziane w art. 446 § 4 k.c. jest odzwierciedleniem w formie pieniężnej rozmiaru krzywdy, która nie zależy od statusu materialnego pokrzywdzonego. Jedynie zatem rozmiar zadośćuczynienia może być odnoszony do stopy życiowej społeczeństwa, która pośrednio może rzutować na jego umiarkowany wymiar i to w zasadzie bez względu na status społeczny i materialny pokrzywdzonego. Przesłanka „stopy życiowej” ma więc charakter uzupełniający i ogranicza wysokość zadośćuczynienia tak, by jego przyznanie nie prowadziło do wzbogacenia osoby uprawnionej, nie może jednak pozbawić zadośćuczynienia jego zasadniczej funkcji kompensacyjnej i eliminować innych czynników kształtujących jego wymiar (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2002 roku, IV CKN 1266/00).

W kontekście powyższego trzeba wskazać, że I. R. i powodów łączyły bardzo bliskie więzi emocjonalne, powodowie mogli zawsze liczyć na jego pomoc i wsparcie, chcieli przy nim dożywać. Bardzo przeżyli śmierć syna. Mieli ogromne poczucie krzywdy. Występowały u nich niepokój, zaburzenia snu i łaknienia, apatia. Powódka codziennie chodziła na cmentarz. Wprawdzie najsilniejsze reakcje związane z procesem żałoby ucichły, ale powodowie nadal wspominają syna, czują niepokój o przyszłość. Powódka chodzi na cmentarz dwa razy w tygodniu. Powód okresowo ma kłopoty ze snem, jest nerwowy i unika ludzi.

Oceniając rozmiar krzywdy powodów należy uznać, że przyjęte przez Sąd Okręgowy zadośćuczynienie w kwocie po 60.000 złotych na rzecz każdego z nich jest istotnie zaniżone, a odpowiednim w rozumieniu art. 446 § 4 k.c. zadośćuczynieniem jest kwota 100.000 złotych na rzecz każdego z powodów. W ocenie Sądu Apelacyjnego ta kwota zadośćuczynienia uwzględnia rozmiar cierpień powodów, spełniając tym samym w należytym stopniu swoją funkcję kompensacyjną, a jednocześnie odpowiada aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa i nie prowadzi do nieuzasadnionego wzbogacenia powodów.

Należne powodom odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej wskutek śmierci syna oraz zadośćuczynienie w związku ze śmiercią syna należało obniżyć o ustalone przez Sąd I instancji i niekwestionowane na obecnym etapie postępowania przyczynienie się I. R. w 35% do powstania szkody.

Roszczenie o odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego wskutek jego śmierci mające oparcie w art. 446 § 3 k.c. oraz roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę doznaną w związku ze śmiercią najbliższej osoby mające podstawę w art. 446 § 4 k.c. choć mają samodzielny charakter, to są ściśle związane z osobą zmarłego i dlatego jego przyczynienie się do powstania szkody nie może pozostać bez wpływu na wysokość tych roszczeń. Skoro przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody może stanowić, stosownie do art. 362 k.c., podstawę do obniżenia odszkodowania należnego bezpośrednio poszkodowanemu, to tym bardziej jest to uzasadnione wobec osób jedynie pośrednio poszkodowanych, którym ustawa przyznaje prawo dochodzenia określonych roszczeń odszkodowawczych. Przepis art. 362 k.c. dotyczy ogólnie ujętego „obowiązku naprawienia szkody” bez różnicowania podstawy prawnej, z którego obowiązek naprawienia szkody wynika, jak również podmiotu na rzecz którego obowiązek ten ma być spełniony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2012 roku, I CSK 660/11, LEX nr 1228769).

Uwzględniając wysokość należnego powodom odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej wskutek śmierci syna oraz przyczynienie się I. R. w 35% do powstania szkody trzeba uznać, że roszczenia powodów o odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej wskutek śmierci syna były uzasadnione w kwocie 22.750 złotych w przypadku każdego z nich (35.000 złotych x 35%). Mając zaś na uwadze wysokość należnego powodom zadośćuczynienia w związku ze śmiercią syna, przyczynienie się I. R. w 35% do powstania szkody oraz wypłaconą z tego tytułu przez pozwanego na rzecz każdego z powodów kwotę po 8.000 złotych trzeba uznać, że roszczenia powodów o zadośćuczynienie w związku ze śmiercią syna były uzasadnione w kwocie 57.000 złotych w przypadku każdego z nich (100.000 złotych x 35% - 8.000 złotych).

Uzasadnione było też żądanie powodów o zasądzenie na rzecz każdego z nich kwoty po 1.377,47 złotych tytułem skapitalizowanych odsetek od kwoty 22.750 złotych odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej wskutek śmierci syna, liczonych od dnia 2 października 2012 roku do dnia 21 marca 2013 roku oraz o zasądzenie na rzecz każdego z nich kwoty po 3.451,23 złotych tytułem skapitalizowanych odsetek od kwoty 57.000 złotych zadośćuczynienia w związku ze śmiercią syna, liczonych od dnia 2 października 2012 roku do dnia 21 marca 2013 roku.

Z art. 481 § 1 k.c. wynika, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Z kolei art. 455 k.c. stanowi, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Termin spełnienia świadczenia przez zakład ubezpieczeń w związku z umową ubezpieczenia obowiązkowego określa art. 14 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2003 roku, Nr 124, poz. 1152 ze zm.), który jako lex specialis wyłącza art. 817 k.c. Zgodnie z ust. 1 art. 14 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie. Zgodnie zaś z ust. 2 tego przepisu w przypadku gdyby wyjaśnienie w terminie, o którym mowa w ust. 1, okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie, chyba że ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania zależy od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego. W terminie, o którym mowa w ust. 1, zakład ubezpieczeń zawiadamia na piśmie uprawnionego o przyczynach niemożności zaspokojenia jego roszczeń w całości lub w części, jak również o przypuszczalnym terminie zajęcia ostatecznego stanowiska względem roszczeń uprawnionego, a także wypłaca bezsporną część odszkodowania.

Skoro w dniu 27 czerwca 2012 roku powodowie zgłosili pozwanemu szkodę żądając od niego zapłaty na rzecz każdego z nich kwoty po 150.000 złotych tytułem zadośćuczynienia w związku ze śmiercią syna i kwoty po 50.000 złotych tytułem odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej wskutek śmierci syna (k. 24-25), zaś w dniu 1 października 2012 roku pozwany podjął decyzję o przyznaniu powodom tytułem zadośćuczynienia w związku ze śmiercią syna kwoty po 20.000 złotych na rzecz każdego z nich (k. 26-29), to bez wątpienia pozwany pozostawał w opóźnieniu z zapłatą należnego powodom odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej wskutek śmierci syna i zadośćuczynienia w związku ze śmiercią syna od dnia 2 października 2012 roku.

Powód mógł zatem do kwoty 22.750 złotych odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej wskutek śmierci syna i kwoty 57.000 złotych zadośćuczynienia w związku ze śmiercią syna doliczyć skapitalizowane odsetki, liczone od dnia 2 października do dnia poprzedzającego wniesienie pozwu, tj. do dnia 21 marca 2013 roku.

W konsekwencji pozwany winien zapłacić na rzecz powoda J. R. kwotę 84.578,70 złotych (22.750 złotych + 1.377,47 złotych + 57.000 złotych + 3.451,23 złotych). W przypadku powódki A. R. (3) należną jej od pozwanego kwotę 84.578,70 złotych (22.750 złotych + 1.377,47 złotych + 57.000 złotych + 3.451,23 złotych) należało podwyższyć o zasądzone przez Sąd I instancji i niekwestionowane na obecnym etapie postępowania koszty pogrzebu w kwocie 4.260,44 złotych (51.510,44 złotych – 47.250 złotych). Kwoty te pozwany winien zapłacić na rzecz powodów z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa, tj. od dnia 22 marca 2013 roku.

W konsekwencji skorygowano rozstrzygnięcie o kosztach procesu i kosztach sądowych. W związku z tym, że różnica pomiędzy kwotami żądanymi przez powodów a kwotami ostatecznie zasądzonymi na ich rzecz dotyczyła 5% przyczynienia się I. R. do szkody Sąd Apelacyjny uznał, że pozwany, stosownie do art. 100 zdanie drugie k.p.c., winien zwrócić powodom poniesione przez nich koszty procesu w pierwszej instancji obejmujące opłatę sądową od pozwu w kwocie 2.200 złotych i wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 3.600 złotych, ustalonej na podstawie § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (j.t. Dz. U. z 2013 roku, poz. 461). Jednocześnie pozwany, stosownie do art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U. z 2010 roku, Nr 90, poz. 594 ze zm.) w zw. z art. 100 zdanie drugie k.p.c., winien zwrócić na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Białymstoku nieuiszczone koszty sądowe obejmujące część opłaty sądowej od pozwu, wydatki na opinię biegłego i koszty stawiennictwa świadków w łącznej kwocie 8.671 złotych.

Dlatego na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmieniono zaskarżony wyrok jak w punkcie I sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono mając na uwadze wynik tego postępowania oraz treść art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. i art. 109 k.p.c. Pozwany w całości przegrał sprawę w postępowaniu odwoławczym i dlatego powinien zwrócić powodom poniesione przez nich koszty postępowania odwoławczego, na które składa się opłata sądowa od apelacji w kwocie 3.734 złotych oraz wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 2.700 złotych, określonej zgodnie ze stawkami z § 6 pkt 6 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (j.t. Dz. U. z 2013 roku, poz. 461).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE