UZASADNIENIE

Powódka M. J. wystąpiła przeciwko (...) S.A. w W. o zapłatę kwoty 10.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25.01.2012r. do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznane krzywdy związane z rozerwaniem więzi rodzinnych łączących powódkę (babcię) z wnuczką, która poniosła śmierć na skutek obrażeń doznanych w wypadku drogowym, którego sprawca był objęty odpowiedzialnością cywilną posiadaczy pojazdów mechanicznych przez pozwanego. Nadto powódka wniosła o zasądzenie kosztów procesu.

Pozwany (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości wskazując na brak podstawy prawnej żądania, a z daleko posuniętej ostrożności procesowej zarzucił zbyt wygórowane żądanie powódki nie odpowiadające zgromadzonemu materiałowi dowodowemu. Również pozwany wniósł o zasądzenie kosztów procesu.

Rozpoznający sprawę w I instancji Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 29.11.2002r. doszło do wypadku drogowego, w którym, na skutek doznanych obrażeń, poniosła śmierć S. W.. Kierujący samochodem, objętym OC przez pozwanego, umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, iż jechał z prędkością znacznie przekraczającą prędkość dopuszczalną administracyjnie na obszarze zabudowanym, a także nie zmniejszył prędkości zbliżając się do przejścia dla pieszych, w wyniku czego potrącił wbiegającą na jezdnię nieletnią S. W., która w wyniku obrażeń ciała, a przede wszystkim wskutek pourazowego obrzęku mózgu, który rozwinął się w wyniku urazu głowy, do którego doszło w trakcie wypadku drogowego, zmarła w dniu 13.12.2002r.

Jak ustalił Sąd Rejonowy S. W.była wnuczką powódki. S.odwiedzała w weekendy babcię. Następnie na 9 miesięcy przed wypadkiem zamieszkała z babcią na stałe. S.zaczęła uczęszczać do szkoły w R.. Powódka zaczęła sprawować faktyczną opiekę nad S.. S.uważała babcię za mamę. Babcia otaczała wnuczkę miłością, której wnuczka nie zaznała od matki. Wnuczka obiecywała powódce, że będzie się nią opiekować jak będzie starsza. Powódka przeżyła szok związany z wypadkiem. Spędzała czas w szpitalu, patrząc na konającą wnuczkę. Powódka zorganizowała pogrzeb wnuczki. Powódka wspomina wnuczkę, nawiedza jej grób. Pragnie zorganizować jej godne miejsce spoczynku. Powódka ma rozstawione zdjęcia wnuczki w domu. Jedno nosi ze sobą w portfelu.

Z ustaleń Sądu I instancji wynika ponadto, że śmierć wnuczki była niewątpliwie dla powódki przeżyciem traumatycznym. Przebieg żałoby u powódki miał charakter normalny i nie spowodował u niej poważniejszych zaburzeń w funkcjonowaniu rodzinnym i osobistym. Powódka mimo upływu czasu (od 2002 r.) nadal przeżywa żal po stracie, „brakuje jej wnuczki, często o niej myśli, wspomina ją”. Te przeżycia mieszczą się w granicach fizjologicznej reakcji na śmierć bliskiej osoby. Powódka nie wymaga terapii psychologicznej. U powódki nie stwierdzono zespołu psychopatologicznego. Powódka nie wymagała i nie wymaga leczenia psychiatrycznego. Powódka nie doznała uszczerbku na zdrowiu w aspekcie psychiatrycznym. Sąd I instancji ustalił też, że pozwany przed wytoczeniem powództwa odmówił powódce wypłaty zadośćuczynienia.

Mając na uwadze tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy w Słupsku wyrokiem z dnia 10 grudnia 2012r. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 10.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym od dnia 19.02.2012r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie oraz zasądzając od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1595,52 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Nadto Sąd Rejonowy nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Słupsku kwotę 500 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu, z której powódka była zwolniona.

Sąd Rejonowy, mając na uwadze przepisy art. 24 § 1 kc, art. 448 kc oraz przepisy ustawy z dnia 22.05.2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych (…) zważył, że na skutek wypadku drogowego nastąpiło zerwanie więzi rodzinnej pomiędzy powódką a poszkodowaną, która zmarła na skutek obrażeń doznanych w wypadku. Powódkę ze zmarłą wnuczką łączyła szczególna więź rodzinna, która jest dobrem osobistym, a jej zerwanie poprzez śmierć na skutek deliktu rodzi po stronie naruszającego to dobro odpowiedzialność za doznaną krzywdę. Sąd Rejonowy zważył dalej, że sprawca wypadku jechał samochodem, objętym ubezpieczeniem OC przez pozwanego, tak więc pozwany co do zasady był odpowiedzialny za zapłatę odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę przez powódkę. Sąd I instancji, mając też na uwadze, że powódka doznała traumatycznego przeżycia na skutek śmierci wnuczki, a żałoba była wyrazem utraty ukochanej wnuczki, uznał, iż dochodzona kwota z jednej strony nie jest wygórowana, a z drugiej rekompensuje krzywdy powódki za naruszenie prawa do życia w rodzinie i ból spowodowany utratą najbliższej osoby. Przyznane zadośćuczynienie za doznane krzywdy uwzględnia również przyczynie się wnuczki powódki do zerwania więzi, jak i sytuację finansową powódki.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 kc w zw. z art. 817 § 1 i 2 kpc w zw. z art. 14 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, zaś o kosztach postępowania sądowego – zgodnie z art. 100 kpc.

Z rozstrzygnięciem powyższym nie zgodził się pozwany, który, zaskarżając wyrok Sądu I instancji w całości, zarzucił mu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 822 kc w brzmieniu sprzed nowelizacji z 2004r. w zw. z § 10 ust. 1 rozp. Ministra Sprawiedliwości z dnia 24.03.2000r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w zw. z ruchem tych pojazdów (Dz.U. z 2000r. Nr 26, poz. 310 ze zm.) poprzez jego niezastosowanie, art. 448 kc w zw. z art. 24 § 1 kc poprzez niezasadne uznanie, że przepisy te znajdują zastosowanie w niniejszej sprawie, art. 446 kc przez pominięcie, że dopiero jego nowelizacja, wprowadzająca § 4 stworzyła możliwość dochodzenia zadośćuczynienia po śmierci osoby bliskiej, jednak wyłącznie do zdarzeń po dniu 3.08.2008r., jak i art. 481/1 kc w zw. z art. 455 kc i art. 446 § 1 kc poprzez nieprawidłowe zasądzenie odsetek od dnia określenia wysokości zadośćuczynienia przez powódkę, a nie od daty wyrokowania. W konsekwencji apelujący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od powódki na rzecz pozwanego kosztów postepowania za obie instancje.

W odpowiedzi powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, zgadzając się jednocześnie z rozstrzygnięciem Sądu I instancji i podnosząc, że jest ono oparte na prawie, uwzględnia ponadto linię orzecznictwa Sadu Najwyższego, jak i sama wysokość przyznanego zadośćuczynienia jest prawidłowa.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że, bacząc na treść art. 382 kpc, sąd apelacyjny ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.04.1998r., II CKN 704/97, OSNC 1998 nr 12, poz. 214). Sąd II instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a rozważając wyniki postępowania przed sądem I instancji, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem procesu przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się on na nowo.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwolił Sądowi rozpoznającemu apelację na konstatację, że dokonane przez Sąd Rejonowy rozstrzygnięcie, jak i wnioski wywiedzione z przeprowadzonego postępowania dowodowego były całkowicie prawidłowe, zaś apelacja pozwanego stanowi wyłącznie polemikę z tym słusznym rozstrzygnięciem.

Z treści wywiedzionej apelacji wywnioskować należy, że dotyczy ona de facto trzech zagadnień prawnych, tj. braku podstawy prawnej do orzekania w przedmiocie zadośćuczynienia na rzecz powódki, wysokości zasądzonego na jej rzecz przez Sąd I instancji zadośćuczynienia oraz daty wymagalności odsetek od zasądzonego roszczenia głównego.

W ocenie Sądu odwoławczego Sąd Rejonowy powołał prawidłową podstawę prawną żądania powódki. Wbrew natomiast wybranej przez stronę pozwaną koncepcji obrony jej racji, nie jest tak, jak ona twierdzi, że dopiero przepis art. 446 § 4 kc stworzył możliwość dochodzenia zadośćuczynienia po śmierci osoby bliskiej. Wprawdzie z wyroku Sądu Najwyższego wydanego w dniu 10.11.2010r. sprawie II CSK 248/2010 (LexPolonica nr 2497390) wynika, że najbliższym członkom rodziny zmarłego nie przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 446 § 4 kc, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu przed dniem 3 sierpnia 2008 r., jednak okoliczność ta sama w sobie nie stanowi podstawy dla odmowy uwzględnienia powództwa.

Zważyć należy, że data 3 sierpnia 2008r. jest dniem, w którym wszedł w życie przepis art. 446 § 4 kc. Jest on tzw. nowością normatywną, która począwszy od daty jego obowiązywania daje sądom możliwość przyznania najbliższym członkom rodziny zmarłego zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę, które jest wszakże rodzajowo i normatywnie odmiennym świadczeniem niż renta (§ 2) i stosowne odszkodowanie (§ 3). Wprowadzenie nowego § 4 do art. 446 kc oznaczało powrót do regulacji zawartej w art. 166 przedwojennego kodeksu zobowiązań, który w razie śmierci poszkodowanego wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia uprawniał sąd do przyznania stosownej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną przez nich krzywdę moralną. Legislacyjne wprowadzenie tego uprawnienia w art. 446 § 4 kc stanowiło normatywną odpowiedź na postulaty pod adresem ustawodawcy kierowane przez doktrynę oraz orzecznictwo, które wcześniej nie znajdowało podstawy prawnej do zasądzenia stosownego odszkodowania za krzywdę moralną, jeżeli nie łączyła się ona z pogorszeniem materialnej sytuacji życiowej, stanowiącej konieczną przesłankę do przyznania stosownego odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 kc. Na uwadze mieć jednakowoż należy, że przepis art. 446 § 4 kc wszedł w życie z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2008 r. Nr 116 poz. 731). Ustawa ta nie zawiera żadnych szczególnych unormowań intertemporalnych dotyczących przytoczonego przepisu, jednak w orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że przepisy normujące zobowiązania, w tym przepisy dotyczące czynów niedozwolonych, poddane są działaniu ustawy nowej. W tej sytuacji wsteczne działanie ustawy musiałoby wynikać, jak stanowi art. 3 kc, z jej celu. Jednakowoż w doktrynie, jak i w orzecznictwie przyjmuje się, że w demokratycznym państwie prawa cel ustawy nie może uzasadniać wstecznego działania prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2006 r. II CK 374/2005 Biuletyn Sądu Najwyższego 2006/5). Przy zmianie stanu prawnego zresztą nie występuje retroakcja, którą rozumie się jako fikcję obowiązywania ustawy przed jej ogłoszeniem, chodzi bowiem o tzw. retrospektywność prawa, a zatem o to, którą ustawę - dawną czy nową - należy stosować do stosunków prawnych powstałych pod rządem dotychczas obowiązujących przepisów. Odpowiedzi na to pytanie należy poszukiwać nie w art. 3 kc, lecz w przepisach intertemporalnych. Ogólnie można stwierdzić, że w razie uregulowania skutków prawnych jako następstwa określonego zdarzenia prawnego, do ich oceny stosuje się przepisy obowiązujące w chwili tego zdarzenia, gdy chodzi natomiast o stosunki trwałe, zastosowanie ma ustawa nowa (por. uzasadnienie orzeczenia SN z dnia 10.11.2010r., II CSK 248/2010).

W rozpoznawanej sprawie nie ma wątpliwości co do tego, że zgłoszone w pozwie żądanie powódka wywiodła z następstw zdarzenia zaistniałego pod rządem art. 446 kc w poprzednim brzmieniu. Skoro śmierć wnuczki powódki nastąpiła na skutek deliktu przed dniem 3 sierpnia 2008 r., to uznać należało, że najbliższym członkom rodziny zmarłego, a zatem powódce, nie przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 446 § 4 kc.

Powyższe nie oznacza, że powódce w ogóle nie przysługuje zadośćuczynienie. Jak zaś wyraźnie wynika z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22.10.2010r. wydanej w sprawie III CZP 76/2010 (Lexpolonica nr 2399807), najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 kc w związku z art. 24 § 1 kc zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r.

W tej sytuacji uznać należało, że słusznie za podstawę dochodzonego przez powódkę zadośćuczynienia uznał Sąd Rejonowy przepis art. 448 kc w zw. z art. 24 kc. Przepis art. 448 kc stanowi bowiem, że w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się.

Mając na uwadze treść omawianego przepisu należało rozstrzygnąć, jakie dobro osobiste powódki podlega ochronie prawnej uprawniającej ją do dochodzenia i uzyskania zadośćuczynienia.

Zważyć należy, że katalog dóbr osobistych określony w art. 23 kc ma charakter otwarty. W orzecznictwie i w piśmiennictwie przyjmuje się zgodnie, że ochroną przewidzianą w art. 23 i 24 kc objęte są wszelkie dobra osobiste rozumiane jako pewne wartości niematerialne związane z istnieniem i funkcjonowaniem podmiotów prawa cywilnego, które w życiu społecznym są uznawane za doniosłe i zasługujące z tego względu na ochronę. W judykaturze uznano, że do katalogu dóbr osobistych należy np. prawo do intymności i prywatności, płeć człowieka, prawo do planowania rodziny, tradycja rodzinna, pamięć o osobie zmarłej. Trudno byłoby znaleźć argumenty sprzeciwiające się zaliczeniu do tego katalogu także więzi rodzinnych. Więzi te stanowią fundament prawidłowego funkcjonowania rodziny i podlegają ochronie prawnej (art. 18 i 71 Konstytucji RP, art. 23 kro). Skoro dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 kc jest kult pamięci osoby zmarłej, to - a fortiori - może nim być także więź między osobami żyjącymi. Nie ma zatem przeszkód do uznania, że szczególna więź emocjonalna między członkami rodziny pozostaje pod ochroną przewidzianą w art. 23 i 24 kc. W ocenie Sądu Okręgowego żądanie powódki zasądzenia na jej rzecz zadośćuczynienia jest zatem co do zasady słuszne. Zasadnicze przesłanki rozstrzygnięcia o roszczeniu opartym na art. 448 kc to rodzaj naruszonego dobra, intensywność naruszenia oraz jego skutków dla poszkodowanego, a także zachowanie się naruszyciela (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.06.2002 r., V CKN 1421/2000, niepubl.).

Także wysokość dochodzonego zadośćuczynienia jest adekwatna do sytuacji, w jakiej znalazła się powódka. Według poglądu Sądu II instancji stawiane w apelacji w tym zakresie zarzuty są całkowicie nieusprawiedliwione. W sprawie nie ma znaczenia, że od zdarzenia, w wyniku którego śmierć poniosła S. W., minęło ponad 10 lat, skoro bezspornym jest, że doszło do zerwania tej szczególnej więzi rodzinnej łączącej powódkę z jej ukochaną wnuczką. Nadmienić w tym miejscu trzeba, że o wysokości przyznawanego zadośćuczynienia, w sytuacji, gdy roszczenie o nie jest już co do zasady słuszne, nie decyduje długość okresu, jaki upłynął od zdarzenia wywołującego krzywdę, ani nawet sama tylko okoliczność, że powódka nie doznała uszczerbku na zdrowiu. Wysokość zadośćuczynienia każdorazowo zależy od całokształtu okoliczności, doznanych cierpień, ich intensywności, trwałości, czy też nieodwracalnego charakteru – te zobiektywizowane kryteria oceny winny być uwzględnione w relacji do indywidualnych okoliczności danego przypadku. Ponadto, jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2007r., (I CSK 165/2007, LexPolonica nr 1659650, OSNC-ZD 2008, nr C, poz. 66) skuteczne kwestionowanie wysokości zasądzonego na podstawie art. 448 kc świadczenia możliwe byłoby tylko wówczas, gdyby jego nieproporcjonalność do wyrządzonej krzywdy była bardzo wyraźna, czy wręcz rażąca. Z taką zaś sytuacją nie mamy do czynienia w realiach rozpoznawanej sprawy.

Bezzasadny jest również zarzut apelującego w zakresie sposobu ustalenia przez Sąd Rejonowy odsetek od zasądzonego zadośćuczynienia. Dostrzec należy, że Sąd ten rozstrzygał tę kwestię w powołaniu się na konkretne przepisy prawa, tj. art. 481 kc w zw. z art. 817 § 1 i § 2 kpc w zw. z art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz. 1152). Zważyć należy, że utrwaloną już przez orzecznictwo i judykaturę prawa zasadą jest, iż obowiązek zaspokojenia roszczenia o zadośćuczynienie z tytułu uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nie staje się wymagalny dopiero z datą wydania uwzględniającego to roszczenie wyroku wydanego w toku wytoczonego o nie procesu sądowego, lecz z chwilą wezwania dłużnika do jego zaspokojenia (tak: Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 12.10.1999r. wydanym w sprawie I ACa 318/99). Na uwadze mieć należy, że powódka dochodzi roszczeń kompensacyjnych, które są wymagalne z chwilą wezwania do zapłaty. Chwila ta może podlegać modyfikacji zgodnie z przepisami art. 14 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (…). W realiach rozpoznawanej sprawy powódka zgłosiła dnia 19.01.2012r. swe roszczenie do (...) SA, który odmówił przyznania zadośćuczynienia. W tej sytuacji uznać należało rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego i w tym zakresie za słuszne.

Mając powyższe na względzie Sąd Okręgowy, mocą art. 385 kpc, oddalił apelację pozwanego, jako bezzasadną.

W pkt 2 sentencji Sąd II instancji orzekł o kosztach postępowania na podstawie art. 98 § 1 kpc, art. 108 § 1 kpc oraz zgodnie z § 12 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE