UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 6 grudnia 2010 roku, skierowanym przeciwko (...) S.A. Oddział Ł. – Miasto, J. M. wniósł o zasądzenie od pozwanej odszkodowania w kwocie 78.000 zł. z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości o nr KW (...) działek (...) okres od dnia 1 września 2008 roku do dnia 31 sierpnia 2010 roku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31 sierpnia 2009r. oraz rozstrzygnięcie o kosztach postępowania według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu powód wskazał, iż jest współwłaścicielem nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), składającej się z działek gruntu o numerach (...), nad powierzchnią, której przebiega użytkowana przez pozwaną sieć elektroenergetyczna. Sieć ta powoduje niemożność korzystania ze znacznej części przedmiotowej nieruchomości. Powód wskazał, iż na wielkość tego obszaru składa się teren znajdujący się bezpośrednio pod siecią elektroenergetyczną, jak i strefa, która nie może zostać zagospodarowana, gdyż uniemożliwiałoby to swobodny dostęp do sieci elektroenergetycznej w razie ewentualnej awarii, okresowej konserwacji, bądź wymiany. Z uwagi na nie uiszczanie przez (...) S.A. Oddział Ł. – Miasto odszkodowania za niemożność korzystania przez właścicieli z części ich nieruchomości powód domagał się od pozwanej Spółki uregulowania zaległości należnych z tego tytułu. /pozew k. 2 - 4/

Pozwana (...) S.A. Oddział Ł. Miasto, w odpowiedzi na pozew z dnia 21 marca 2011r., wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. W uzasadnieniu podniosła, iż linia 110 kV przebiegająca nad działkami (...), wybudowana w 1951r., stanowi jej własność. Linia ta została następnie przebudowana w roku 1981 na podstawie decyzji budowlanej i wywłaszczeniowej. Działka nr (...) była wówczas we władaniu jednostek gospodarki uspołecznionej, nie było, więc konieczności uzyskania dodatkowej zgody w tym zakresie. Zatem powód objął udział w nieruchomości (3/40) już z istniejącą i legalnie wybudowaną linią. W konsekwencji, w ocenie pozwanego, powodowi obecnie nie przysługuje żadne roszczenie związane z urządzeniami energetycznymi. Ponadto zdaniem strony pozwanej powód nie udowodnił zaistnienia szkody ani jej wysokości, a gdyby to nastąpiło, to przysługuje mu wyłącznie odszkodowanie odpowiadające wysokości jego udziału we współwłasności /odpowiedź na pozew k. 45 - 46/.

W toku postępowania pozwana przyznała, że jest właścicielem także wybudowanej w 1971 r. linii 15 kV. /pisma k.143, k.231/

Na rozprawie w dniu 21 maja 2012r. powód sprecyzował, iż wywodzi swoje roszczenia z tytułu usytuowania na jego nieruchomości linii elektroenergetycznych 15 kV i 110 kV. Strona pozwana podniosła zarzut zasiedzenia służebności z dniem 1 stycznia 1985r. na rzecz Skarbu Państwa /protokół – k. 160, k. 225/.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. M. jest współwłaścicielem nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), składającej się z działek o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi prowadzi KW (...). /okoliczności niesporne; odpis zwykły księgi wieczystej (...) - k. 5 - 9/

Mocą aktu nadania ziemi z dnia 1 listopada 1956 roku właścicielem w/w nieruchomości stał się W. M. (1), będący ojcem powoda. Nieruchomość ta weszła w skład majątku wspólnego W. i F. M.. /dokument nadania ziemi - k. 77/.

W. M. (1) był jednym z założycieli Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) i jej członkiem do 1971 roku. Grunty, które otrzymał aktem nadania ziemi, z wyjątkiem działki nr (...) W. M. wniósł do Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. /zeznania powoda – k. 226/.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 31 lipca 1979 roku spadek po W. M. (1), zmarłym 1 czerwca 1971 roku na podstawie ustawy nabyli: żona zmarłego F. M. w ¼ części oraz jego dzieci: I. G., K. S. (1), Z. L., G. M., J. M. oraz B. M. po 3/24 części, z tym, że wchodzący w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym położonym w Ł. przy ul. (...) o powierzchni około 5 ha odziedziczyli: F. M. w ¼ części I. G., K. S. (1), Z. L., J. M. i B. M. po 3/20 części każde z nich. /niesporne; postanowienie k.8 akt i dokumentów Kw 65883/.

Po śmierci W. M. (1) w 1971 roku F. M. złożyła w dniu 5 sierpnia 1971r. wniosek o przyjęcie w poczet członków Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...), co nastąpiło w dniu 21 grudnia 1971r. /podanie z dnia 05.08.1971r – k. 240, deklaracja przystąpienia na członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej – k. 241/.

F. M. została wykreślona z listy członków spółdzielni w dniu 10 września 2001r. Z chwilą wystąpienia ze spółdzielni matka powoda odzyskała grunt, który został wniesiony tytułem wkładu członkowskiego. Był to grunt uregulowany w KW (...). /zeznania powoda – k. 226, pismo RSP (...)z dnia 14.09.2001r. – k. 239/.

Księga wieczysta nr (...) dla nieruchomości położnej przy ul. (...) w Ł. obejmująca działki o numerach (...), o łącznej powierzchni 5 ha, została założona w dniu 26 października 1984 roku na podstawie wniosku z dnia 16 października 1984 roku. Jako właściciela nieruchomości wpisano Skarb Państwa. /niesporne; odpis Kw (...) k.5-9, k.2-3,12-13 Kw (...)/.

F. M., I. G., K. S. (1), Z. L., J. M. oraz B. M., jako spadkobiercy W. M. (1), zostali ujawnieni w księdze wieczystej KW (...), jako właściciele nieruchomości w dniu 13 czerwca 1986 roku, na podstawie wniosku złożonego w dniu 4 czerwca 1986 roku i załączonych do niego dokumentów. /niesporne; k.12-13 Kw (...)/

Działki ewidencyjne nr (...) w obrębie ewidencyjnym (...)w 1980 r. były częścią dawnej działki nr (...) w obrębie (...). W rejestrze gruntów, jako właściciel działki nr (...) wpisany był Skarb Państwa, a jako władający Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna (...) /pismo Miejskiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Ł. z dnia 20.06.2011r. – k. 163/.

W latach 1980-1981: działka ewidencyjna nr (...) o pow. 0,1498 ha w obrębie ewidencyjnym (...) była częścią działki nr (...) o pow. 0,6170 ha. W rejestrze gruntów, jako właściciel działki nr (...) wpisana była M. F. (1) i inni spadkobiercy.

Działka ewidencyjna nr (...) o pow. 1,5359 ha w obrębie ewidencyjnym (...) była częścią działki nr (...) o pow. 19,4690 ha. W rejestrze gruntów, jako właściciel działki nr (...) wpisany był Skarb Państwa, a jako władający Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna (...).

Działki ewidencyjne nr (...) o pow. 2,4435 ha i 92/14 o pow. 0,0520 ha w obrębie ewidencyjnym (...) były częścią działki nr (...) o pow. 9,3763 ha.

W rejestrze gruntów, jako właściciel działki nr (...) wpisany był Skarb Państwa, a jako władający Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna (...). /pismo Miejskiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Ł. z dnia 20.06.2011r. – k. 164/.

W operacie ewidencji gruntów i budynków obręb (...) w miejsce dawnych działek (...) figurują działki ewidencyjne nr:

1. 16/1 o pow. 0,0169 ha -KW (...)

2. 16/4 o pow. 0,0672 ha - KW (...)

3. 16/5 o pow. 0,3831 ha-KW (...)

4. 16/6 o pow. 0,1498 ha-KW (...)

5. 89/1 o pow. 0,0487 ha-KW (...)

6. 89/3 o pow. 0,0013 ha - KW (...)

7.89/4 o pow. 0,3023 ha - KW (...)

8.165/7 o pow. 0,1376 ha - KW (...)

9.165/8 o pow. 0,0539 ha - KW (...)

10. 165/9 o pow. 0,1641 ha - KW (...)

W rejestrze gruntów obrębu (...) F. M. ani W. M. (1) nie figurowali, jako właściciele, współwłaściciele ani władający działką ewidencyjną nr (...) o pow. 0,3341 ha. Działka ewidencyjna nr (...) w obrębie (...) wydzielona została z działki nr (...) o pow. 9,3763 ha w 1992 roku (zmiana (...)), jako właściciela wpisano Z. B. s. W. i A. (Kw (...)). /pismo (...) Ośrodka Geodezji z dnia 02.07.2012r. – k. 252/.

Skarb Państwa został ujawniony w operacie ewidencji gruntów obrębu (...) jako właściciel działki nr (...) o pow. 9,3763 ha w 1972 roku na podstawie protokołu ogłoszenia stanu władania. Pierwszy podział działki nr (...) nastąpił w 1992 roku. W operacie ewidencji gruntów obrębu (...) ujawniono wówczas następujące działki nr: (...) o pow. 0,1330 ha, 92/3 o pow. 8,6363 ha, 92/4 o pow. 0,0304 ha, 92/6 o pow. 0,2205 ha, do których jako właściciela wpisano Skarb Państwa i Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną (...) jako władającego oraz na działki nr: (...) o pow. 0,3341 ha i 92/5 o pow. 0,0220 ha, do których jako właściciela wpisano Z. i Z. małż. B. - księga wieczysta KW (...).

W 1997 roku działki (...) uległy podziałowi na działki nr: (...) o pow. 2,4429 ha, 92/14 o pow. 0,0520 ha, do których jako współwłaścicieli wpisano M. F. (2) w udz. 25/40, G. I. w udz. 3/40, S. K. w udz. 3/40, L. Z. w udz. 3/40, M. J. w udz. 3/40, M. B. w udz. 3/40 księga wieczysta KW (...) oraz na działki nr: (...) o pow. 0,1137 ha, 92/21 o pow. 3,3718 ha, 92/22 o pow. 2,8216, 92/23 o pow. 0,0548 ha, do których jako właściciela wpisano Skarb Państwa, a jako władającego Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną (...). Jako tytuł własności wpisano Zbiór Dokumentów ZD 2129, ZD 2130, ZD 186, ZD 2128, ZD 1883.

Obecnie w operacie ewidencji gruntów i budynków obrębu (...) figurują działki ewidencyjne nr:

- 92/1 o pow. 0,1330 ha i 92/11 o pow. 2,0781 ha, brak tytułu własności, jako władającego wpisano Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną (...),

- 92/2 o pow. 0,3341 ha, księga wieczysta KW (...), współwłaściciele J. i I. W. małż. C. w udz. 41816/42714 i I. C. w udz. 898/42714,

- 92/4 o pow. 0,0304 ha i 92/12 o pow. 0,0640 ha, brak tytułu własności, jako władającego wpisano Gmina Ł. - Zarząd Dróg i (...) w Ł.,

- 92/5 o pow. 0,0220 ha, księga wieczysta KW (...), współwłaściciele J. i I. W. małż. C. w udz. 41816/42714 i I. C. w udz. 898/42714, jako władający Gmina Ł. - Zarząd Dróg i (...) w Ł.,

- 92/7 o pow. 0,4063 ha, 92/9 o pow. 0,8874 ha, 92/16 o pow. 1,0789, 92/18 o pow. 1,7427 ha, księga wieczysta KW (...), KW (...), KW (...), KW (...), jako właściciela wpisano Gminę M. Ł., a jako władającego Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną (...),

- 92/8 o pow. 0,0186 ha, 92/10 o pow. 0,0311 ha, 92/15 o pow. 0,0354 ha, 92/17 o pow. 0,0194 ha, księga wieczysta KW (...), KW (...), KW (...), KW (...), jako właściciela wpisano Gminę M. Ł., a jako władającego Zarząd Dróg i (...) w Ł..

- 92/13 o pow. 2,4435 ha, księga wieczysta KW (...) + postanowienie sądu I Ns 1386/10, współwłaściciele: M. S. do 37/480, I. G. do 43/240, K. S. (2) do 37/480, J. M. do 43/240, B. B. (2) do 43/240, J. S. do 1/40, G. M. do 25/240, Z. L. do 43/240,

- 92/14 o pow. 0,0520 ha, księga wieczysta KW (...) + postanowienie sądu I Ns 1386/10, współwłaściciele: M. S. do 37/480, I. G. do 43/240, K. S. (2) do 37/480, J. M. do 43/240, B. B. (2) do 43/240, J. S. do 1/40, G. M. do 25/240, Z. L. do 43/240, a jako władającego Gmina Ł. - Zarząd Dróg i (...) w Ł.,

Działki ewidencyjne nr (...) w obrębie (...) odpowiadają dawnej działce nr (...). Działki ewidencyjne nr (...) w obrębie (...) odpowiadają dawnej działce nr (...). Działki ewidencyjne nr (...) w obrębie (...) odpowiadają dawnej działce nr (...). Działki ewidencyjne nr (...) w obrębie (...) odpowiadają dawnej działce nr (...). /pismo (...) Ośrodka Geodezji z dnia 20.05.2013r. – k. 379 – 379 odw./.

Decyzją z dnia 21 kwietnia 1981r., na podstawie art. 35 i art. 55 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. z 1974r. Nr 10 poz. 64) Urząd (...) zezwolił Zakładowi (...) na przeprowadzenie prac związanych z budową linii energetycznej 110 kV J. – W. Ł. m. in. przez będące we władaniu F. M. działki o nr (...). Decyzja została doręczona F. M. w dniu 23 kwietnia 1981r. /decyzja – k. 66, 178, zwrotne potwierdzenie odbioru – k. 174/.

Działka nr (...) uregulowana była w KW (...) od 15 marca 1962 r. jako własność Skarbu Państwa i żadna jej część nie jest przedmiotem pozwu.

Działka nr (...), uregulowana wcześniej w KW (...) została w części (dz. 89/2) odłączona do KW (...) i w części (dz. 89/1) odłączona do KW (...) i ich właścicielem jest obecnie Gmina Miejska Ł.. Działka (...) i jej części nie są przedmiotem pozwu.

Działka nr (...) została podzielona na działki (...), a następnie działka (...) została podzielona na działki (...), a w roku 2000 działkę (...) podzielono na działki (...), z których działki (...) odłączono do KW (...) oraz działkę (...) do KW (...). W KW (...) pozostała, więc działka (...) o powierzchni 0,1498 ha według mapy podziału nr (...).

Działki: nr (...) (19,4690 ha) i nr (...) według danych ewidencji gruntów z roku 1975 pozostawały we władaniu Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...). Ewidencja gruntów nie ujawniła stanu prawnego tych działek, mimo, że część działki (...) oznaczona jako (...)(1,1537 ha) i część działki (...) oznaczona jako działka (...) (2,4950 ha) zgodnie z Dokumentem Nadania Ziemi nr 191/56 były od dnia 1 listopada 1956 r. własnością W. M. (1), a później jego spadkobierców.

Działki nr (...) o łącznej powierzchni 5,00 ha zostały wykazane na mapie dla celów prawnych nr (...) (załącznik nr 2) jako nieruchomość wymieniona w Dokumencie Nadania Ziemi nr 191/56 i ujawnione w KW (...) w dniu 26 października 1984 r. na wniosek Urzędu (...).

Działki (...) (obecnie (...) pozostawały we władaniu Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) od dnia 5 sierpnia 1971 r. do dnia 28 lipca 1987 r. jako wkład F. M. do tej Spółdzielni.

Działka (...) jest częścią działki (...), która jako działka siedliskowa była we władaniu F. M.. /pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu geodezji i kartografii H. Z. wraz z ustną opinią uzupełniającą – k. 440 – 441, protokół rozprawy z dnia 11 czerwca 2014r. – czas nagrania – 00:07:12, 00:11:28/.

Pozwany jest właścicielem linii energetycznych 110 kV i 15 kV zlokalizowanych na spornej nieruchomości, przy czym: przez działkę nr (...) przebiegają obie w/w linie energetyczne. Działka nr (...) nie znajduje się w strefie oddziaływań żadnej z linii energetycznych, a w planie zagospodarowania przestrzennego przeznaczona jest na drogę. Działka nr (...) znajduje się całkowicie w strefie ochronnej przebiegającej linii 220 kV i jednocześnie w strefie ochronnej linii 110 kV. Działka nr (...) jest niezabudowana, a w bezpośrednim sąsiedztwie przebiega linia energetyczna 220 kV. Linie przesyłowe nie przebiegają nad żadną inną działką wchodzącą w skład nieruchomości. /okoliczności niesporne, zeznania powoda – k. 226/.

Linia 15 kV została wybudowana w 1971 r. i wyremontowana w 1999 r. za zgodą Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...). /oświadczenie (...) Ł.-O. z 11.10. 1999r. – k. 237, zeznania świadka J. W. – k. 350, pismo Zakładów (...) do (...) przedsiębiorstwa (...) k. 232 – 234, mapa k. 235,projekt modernizacji k.236/.

Remont polegał na wymianie istniejących słupów na nowe. Nie zmieniły się parametry techniczne linii, ani jej przebieg. Bardzo rzadko wykonywane są na tej linii prace konserwacyjne. Ostatni przegląd linii odbywał się w 2003 roku. Z reguły na prace konserwacyjne wystarcza szerokość pasma pod linią – 180 cm i do tego po 1 metrze z każdej strony. Od 1999 roku żaden słup nie był wymieniany, stąd w/w powierzchnia wystarczyła do dokonania przeglądów słupów w 2003 roku. /zeznania świadka J. W. – k. 350/.

Na podstawie zarządzenia Dyrektora Zakładów (...) z dnia 20 września 1975r. w grudniu 1977r. nastąpiło przekazanie do Zakładu (...) środka trwałego w postaci linii 110 kV J. – T., rok budowy 1951. /protokół przekazania – przejęcia środka trwałego – k. 65/.

W dniu 31 października 1980r. została wydana decyzja w sprawie zatwierdzenia planu realizacyjnego przebudowy linii napowietrznej 110 kV J. – W. Ł. /decyzja z dnia 31.10.1980r. – k. 69/. Określenia J. – Ł., J. – T. i J. – W. Ł. dotyczą tej samej linii elektroenergetycznej 110 kV /niesporne/.

Linia przesyłowa 110 KV wraz ze słupem wsporczym została posadowiona na działce (...) w latach 80, około roku 1982 roku, po wydaniu decyzji o przebudowie linii oraz decyzji wywłaszczeniowej. Również w 1982 roku posadowiono słup. Później przebieg tej linii nie ulegał zmianom. Jeśli chodzi o prace eksploatacyjne dotyczące linii 110 kV, to raz do roku przeprowadzane są oględziny linii, przeglądy mają miejsce, co 5 lat. /zeznania świadka P. L. – k. 348 – 349/.

Działka (...) jest zabudowana budynkiem gospodarczo-mieszkalnym. Jest działką siedliskową. Powód obecnie mieszka na tej działce, wcześniej mieszkał tam od urodzenia do 1977 roku, później wyprowadził się i ponownie zamieszkał na nieruchomości w latach 80. /zeznania powoda – k. 226 odw./.

Z liniami elektroenergetycznymi o napięciach 110 kV oraz 15 kV, znajdującymi się nad i na nieruchomości powoda związane są zarówno strefy ochronne (ograniczonego użytkowania), jak i strefy eksploatacyjne (techniczne) przebiegające zarówno, pod jak i na zewnątrz (obok) tych linii. Powierzchnia stref ochronnych (ograniczonego użytkowania) dla linii elektroenergetycznych powoda o napięciu 110 kV i 15 kV wynosi: 5478,3 m kw. przy założeniu, że ich szerokość wynika z Załącznika 3, 6389,5 m kw., przy założeniu, że ich

szerokość wynika z Załącznika 4 oraz 5451,9 m. kw., przy założeniu, że ich szerokość wynika z Załącznika 5. Powierzchnia stref eksploatacyjnych (technicznych) pod liniami elektroenergetycznymi powoda o napięciu 110 kV i 15 kV wynosi około 1892,5 m kw. /pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu z zakresu energetyki J. Z. – k. 470/.

Wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), dla której w Sądzie Rejonowym dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi jest prowadzona księga wieczysta KW (...), za okres od 1 września 2008 r. do 31 sierpnia 2010 r. w zakresie odpowiadającym treści służebności koniecznej do eksploatowania przez stronę pozwaną znajdujących się na tej nieruchomości urządzeń przesyłowych linii energetycznej 110 kV wynosi 7.400 zł w tym: wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki gruntu nr (...) wynosi 4.560 zł, za bezumowne korzystanie z działki gruntu nr (...) - 2.840 zł.

Wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki gruntu nr (...) położonej w Ł. przy ul. (...), dla której w Sądzie Rejonowym dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi jest prowadzona księga wieczysta KW (...), za okres od 1 września 2008 r. do 31 sierpnia 2010 r. w zakresie odpowiadającym treści służebności koniecznej do eksploatowania przez stronę pozwaną znajdujących się na tej nieruchomości urządzeń przesyłowych linii energetycznej 15 kV wynosi 2.330 zł. /pisemna opinia uzupełniająca biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości E. R. – k. 304 - 305/.

We wniosku z 10 września 2009r. złożonym w Sądzie Rejonowym dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi powód oraz pozostali spadkobiercy W. M. (1) wnieśli o zawezwanie pozwanego przedsiębiorstwa do próby ugodowej w sprawie wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości oraz przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń. Do zawarcia ugody nie doszło. / załączone akta I Co 2924/09/

Na wniosek powoda działającego w imieniu własnym oraz pozostałych współwłaścicieli nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), złożony w dniu 7 stycznia 2012r. Prezydent Miasta Ł. wszczął postępowanie w sprawie ustalenia odszkodowania z tytułu zmniejszenia wartości nieruchomości w związku z wybudowaniem linii energetycznej. Z uwagi na fakt prowadzenia niniejszego postępowania, postępowanie administracyjne w sprawie odszkodowania zostało z urzędu zawieszone. /zawiadomienie o wszczęciu postępowania – k. 167, wniosek – k. 168, pismo (...) z dnia 19.02.20102r. – k. 166, postanowienie z dnia 30.05.2012r. – k. 247/

W dniu 10 marca 1959r. zostało wpisane do rejestru przedsiębiorstw państwowych przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakłady (...) z siedzibą w W.. /wyciąg z rejestru – k. 55/

Zarządzeniem Ministra Przemysłu Nr 13 z dnia 16 stycznia 1989 r., z dniem 1 stycznia 1989 r. zostało utworzone przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w Ł., w wyniku podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Centralny Okręg (...) w W., na bazie Zakładu (...). Nowo utworzonemu przedsiębiorstwu państwowemu przydzielono składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa pod nazwą Centralny Okręg (...) w W.. /zarządzenie z dnia 16.01.1989r. – k. 60 – 61/

W dniu 12 lipca 1993 r. nastąpiło przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w Ł. w (...) Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa pod nazwą (...) Spółka Akcyjna w Ł.. /zarządzenie nr 181/Org/93 Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 09.07.1993r. – k. 57 – 58/

W dniu 30 czerwca 2007 roku, w związku z ustawowym obowiązkiem wydzielenia z dniem 1 lipca 2007 roku operatora systemu dystrybucyjnego, doszło do zawarcia pomiędzy (...) S.A. z siedzibą w Ł. a (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. umowy aportowego zbycia przedsiębiorstwa. Na mocy tej umowy (...) S.A. w Ł. przeniósł na (...) sp. z o.o. w W. majątek, prawa własności nieruchomości, własności budynków i budowli, służebności gruntowe, ruchomości w tym urządzenia, również między innymi linie energetyczne 15 kV i 110 kV. /niesporne, umowa aportowego zbycia przedsiębiorstwa z dnia 30.06.2007r. – k. 62 – 64 odw./.

Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 12 listopada 2008 roku, wykreślono firmę, pod jaką spółka działa: (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i wpisano jako firmę: (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Z dniem 31 sierpnia 2010 roku dokonano połączenia spółek w obszarach działalności Grupy (...). Nastąpiło przeniesienie na (...) S.A. z siedzibą w L., jako spółki przejmującej, całego majątku spółek przejmowanych, w tym (...) sp. z o.o. (...) sp. z o.o. przyjęła status oddziału pod nazwą (...) S.A. Oddział Ł. – Miasto w Ł.. /odpis KRS nr (...) – K. 49 – 54 odw./.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów z dokumentów oraz w oparciu o zeznania powoda i świadków, których zgodność z rzeczywistym stanem rzeczy nie była przez strony kwestionowana.

Ustalenia w zakresie historii zmiany zapisów numeracji działek ewidencyjnych nr (...) w obrębie (...), ich praw własności lub władań z nimi związanych w latach 1956 – 2011, a w szczególności tego, kiedy, w jaki sposób i na jakiej podstawie doszło do wydzielenia działek gruntu objętych przedmiotową KW oraz które z nich i w jakim zakresie są tożsame z działkami gruntu o nr 89, 16 i 165, o których mowa w decyzji wywłaszczeniowej z 21 kwietnia 1981 roku, które działki i w jakim okresie pozostawały we władaniu Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) poczyniono w oparciu o opinię biegłego sądowego z zakresu geodezji H. Z..

Ustalenia w zakresie istnienia i wielkości stref ochronnych i eksploatacyjnych związanych z przebiegiem linii 110 kV i 15 kV na przedmiotowej nieruchomości Sąd poczynił w oparciu o opinię biegłego z zakresu energetyki J. Z.. Biegły, wydając opinię, opierał się na wynikach pomiarów i obliczeniach natężenia pola elektrycznego i magnetycznego pochodzącego od spornych linii elektroenergetycznych dokonanych przez Zakład (...) Spółki z o.o. w G. /k. 93 i nast. akt/. Biegły wyjaśnił, że nie było potrzeby wykonania dodatkowych badań, gdyż linia, choć wybudowana wiele lat temu, posiada takie same właściwości dotyczące promieniowania elektromagnetycznego, jakie ma w tej chwili. Biegły podkreślił, że oprócz pasa technologicznego służącego do obsłużenia linii elektroenergetycznej, istnieją pasy ograniczonego użytkowania, w których nie ma możliwości wybudowania czegokolwiek ani możliwości bytności ludzi.

Ustalenia w zakresie wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powoda Sąd poczynił ostatecznie opierając się na opinii biegłego sądowego rzeczoznawcy majątkowego E. R. (2). Sąd pominął opinię biegłego z zakresu wyceny czynszów J. K. (1) podzielając zastrzeżenia strony pozwanej, co do zastosowanej przez w/w biegłego metodyki wyceny. Z kolei opinia biegłej E. R. została sporządzona w sposób rzetelny i fachowy, w oparciu o niezbędną wiedzę fachową i zawiera wyczerpujące odpowiedzi na postawione w tezie dowodowej pytania. Biegła przedstawiła metodologię pracy zastosowaną przy wyliczeniach wartości wynagrodzenia za współkorzystanie z nieruchomości powoda wraz ze strefą ochronną, w sposób jasny i czytelny, zaś wszelkie, zgłaszane przez strony wątpliwości i zastrzeżenia zostały wyjaśnione w opinii uzupełniającej.

W szczególności biegła wskazała, w ustnych wyjaśnieniach do opinii pisemnej, że posługiwała się tzw. współczynnikiem „K” wynikającym z metodologii określonej przez rzeczoznawców majątkowych, zgodnie, z którą przy ustalaniu służebności przesyłu jak i wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości faktyczne władztwo podmiotów eksploatujących urządzenia – (...) odpowiada władztwu wynikającemu ze służebności gruntowej. Posiadanie służebności gruntowej nie pozbawia właściciela władztwa nad nieruchomością, dlatego mówimy o współkorzystaniu przez właściciela i przedsiębiorstwo. Jeśli chodzi o słupy energetyczne i powierzchnie wokół słupa, to władztwo jest zerowe i przyjmuje się współczynnik 1, co oznacza, że teren jest wyłączony z korzystania przez właściciela. Natomiast w odniesieniu do pozostałych terenów środowisko rzeczoznawców majątkowych wypracowało współczynniki korzystania, które odpowiadają przeznaczeniu terenu. W przypadku terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową współczynnik kształtuje się w przedziale 0,3 do 0,6, w przypadku terenów rolnych lub nieużytków współczynnik wynosi od 0,15 do 0,20. Najwyższy współczynnik odpowiada terenom leśnym. Na działce (...) nie ma słupa energetycznego, dlatego współczynnik jest nieznacznie mniejszy od maksymalnego.

Biegła wyjaśniła nadto, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie w zakresie służebności przesyłu nie może być odnoszone do czynszów dzierżawnych gruntów, ewentualnie do czynszów dzierżawnych gruntów obciążonych liniami. Biegła podtrzymała swoją opinię, także po zapoznaniu się z opinią biegłego z zakresu energetyki, który określił wielkości stref ochronnych i eksploatacyjnych związanych z przebiegiem linii 110 kV i 15 kV na przedmiotowej nieruchomości. Biegła podkreślała, iż o przeznaczeniu danej nieruchomości decyduje zagospodarowanie przestrzenne. Zwróciła uwagę, że wynagrodzenie dotyczy okresu 2008 – 2010, dlatego należało uwzględnić zagospodarowanie przestrzenne w tamtym okresie. W spornym okresie nie było aktualnego planu, bo stracił on ważność w dniu 31 grudnia 2003 r. ( do tej daty były to tereny działkowe i cmentarze). W decyzjach o zabudowie planuje się zagospodarowanie terenu. Powód otrzymał decyzję odmowną, gdyż przy ul. (...), gdzie znajduje się sporna działka nie ma linii zabudowy. W studium z 2003 roku tereny te są terenami usługowymi i komunikacyjnymi. Biegła określiła status tych terenów na podstawie dokumentów.

Oddaleniu podlegał wniosek dowodowy o przesłuchanie biegłego K. K. w charakterze świadka w związku z rozbieżnościami w opiniach biegłych J. K. i E. R. i załączenie akt II C 628/12. Wszelkie rozbieżności w opiniach podlegały wyjaśnieniu na rozprawie w dniu 8 maja 2013r., ostatecznie ustalenia w zakresie wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości zostały poczynione w oparciu o opinię biegłej E. R.. W świetle ustaleń i wniosków opinii biegłego sądowego E. R. (2), która uwzględniła zarówno strefy ochronne dla urządzeń przesyłowych zlokalizowanych na działce powoda, jak również współkorzystanie z pasa gruntu przez właścicieli i przedsiębiorstwo przesyłowe, dopuszczenie w/w dowodów na okoliczności, które zostały w sposób wyczerpujący dowiedzione opinią biegłego z zakresu szacunku nieruchomości, należało uznać za zbędne.

Nadto Sąd oddalił wniosek strony powodowej o zwrócenie się do Urzędu Miasta Ł. o wskazanie, jakie powierzchnie stref wskazuje pozwany dla linii o napięciach tożsamych z tymi, które występują w przedmiotowej sprawie w sprawach o wydanie decyzji o warunkach zabudowy wobec powołania na okoliczność określenia wielkości stref ochronnych niezależnego biegłego sądowego do spraw energetyki.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przepisy art. 222 – 225 k.c. Traktujące o ochronie własności statuują reżim odpowiedzialności podmiotów ingerujących w cudzą własność. Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi należą do grupy roszczeń o charakterze uzupełniającym podstawowe roszczenie o wydanie rzeczy. Ich realizacja i dochodzenie stanowi, więc przejaw ochrony własności, w której zakres, bez należytych uprawnień i podstaw, wkracza inna osoba. Prawo własności, jako prawo podmiotowe, należy do praw rzeczowych skutecznych erga omnes. Przejawem ochrony przysługującego właścicielowi prawa jest między innymi możliwość domagania się od posiadacza stosownego wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Takie żądanie wynika wprost z zakresu uprawnień właściciela, który może korzystać z rzeczy z wyłączeniem innych osób. Jakiekolwiek ingerencje innych osób usprawiedliwiają reakcję właściciela i podjęcie przez niego stosownej interwencji w celu ochrony własnego prawa. Samoistne posiadanie cudzej rzeczy jest tutaj wyłącznym źródłem i jedyną przyczyną tych roszczeń, które wynikają z bezumownego korzystania z rzeczy przez posiadacza, z pobierania pożytków oraz z pogorszenia lub utraty rzeczy. Mimo, że wyżej wymienione roszczenia mają charakter dodatkowy i uzupełniający są one w pełni samodzielne, w tym znaczeniu, że nie ma żadnych odrębnych warunków ich dochodzenia. W szczególności nie ma wymogu łącznego ich dochodzenia z roszczeniem windykacyjnym. Wybór sposobu ochrony prawa własności do rzeczy należy jedynie do właściciela, który decyduje, jakie rozwiązanie jest dla niego najkorzystniejsze. Takie też stanowisko zajmuje Sąd Najwyższy, który w wyroku z 11 lutego 1998 r., III CKN 354/97 uznał, że właściciel może dochodzić od posiadacza działki gruntu, stanowiącej jego własność, roszczeń uzupełniających, o których mowa w art. 224 – 225 k.c., także wówczas, gdy nie żąda jednocześnie wydania tej działki. Oczywistym jest, że niezbędnym warunkiem do dochodzenia opisanych roszczeń przez konkretną osobę, jest legitymowanie się uprawnieniami właścicielskimi w odniesieniu do danej rzeczy.

Zgodnie z art. 224 § 2 zd. 1 k.c. od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę chyba, że pogorszenie lub utrata nastąpiły bez jego winy.

Stosownie zaś do treści art. 225 k.c. obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od kiedy dowiedział się on o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba, że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

W złej wierze jest posiadacz, który ma pozytywną wiadomość, że nie przysługuje mu faktycznie wykonywane prawo. Na gruncie art. 225 k.c. będzie to świadomość, że nie jest właścicielem rzeczy. Posiadaczem w złej wierze jest ten, kto wie albo wiedzieć powinien, na podstawie towarzyszących okoliczności, że nie przysługuje mu prawo własności. Dobra wiara posiadacza istnieje wtedy, gdy posiadacz jest przekonany, że posiada rzecz zgodnie z przysługującym mu prawem, a to jego przekonanie uzasadnione jest okolicznościami danego przypadku, przy czym dobrą wiarę wyłącza nie tylko pozytywna wiadomość o braku uprawnienia, ale i brak wiadomości spowodowany niedbalstwem. Dobra wiara w powyższym rozumieniu i będąca jej przeciwstawieniem zła wiara, pełnią tę samą funkcję we wszystkich stosunkach prawno-rzeczowych i dlatego też powinno się jej w zasadzie nadawać to samo znaczenie przy różnych instytucjach prawa rzeczowego.

Roszczenia uzupełniające określone w art. 224 i 225 k.c. mają zastosowanie tylko i wyłącznie do stosunków bezumownych, w sytuacji, gdy osoba inna niż właściciel korzysta z rzeczy znajdującej się w jej posiadaniu bez zgody właściciela. Przepisy te mają charakter dyspozytywny, co oznacza, że strony mogą uregulować rozliczenia między sobą w inny sposób i wtedy zastosowanie znajdą postanowienia umowne.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego powstały rozbieżności, co do kwestii, czy właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie uzupełniające przewidziane w art. 224 § 2 i art. 225 k.c. o wynagrodzenie za korzystanie z jego rzeczy bez podstawy prawnej, skierowane przeciwko posiadaczowi służebności „przesyłowych” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2007r. w sprawie II CK 457/06, opubl. LEX nr 339717), jednak ostatecznie przeważył pogląd, który podziela Sąd Okręgowy rozpoznający niniejszą sprawę, iż właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie przez posiadacza służebności w złej wierze z należącej do niego nieruchomości, niezależnie od zgłoszenia roszczenia określonego w art. 222 k.c. ( tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 czerwca 2005 r., sygn. akt III CZP 29/05, opubl. OSNC 2006/4/64 oraz w wyroku z dnia 3 lutego 2010 r., sygn. akt II CSK 444/09, opubl. LEX nr 578038).

Władztwo przedsiębiorstwa eksploatującego urządzenia przesyłowe odpowiada faktycznemu władztwu wynikającemu z prawa służebności, co pozwala uznać je za posiadacza służebności, do którego na podstawie art. 352 § 2 k.c. stosuje się przepisy o posiadaniu rzeczy, w tym art. 224 § 2 - 225 k.c. Wyłącznym źródłem i przyczyną roszczeń wynikających z art. 224 - 225 k.c. jest samoistne posiadanie cudzej rzeczy, które nie jest tożsame tylko z pozbawieniem właściciela wszystkich elementów faktycznego władztwa nad rzeczą, ale może także polegać na takim korzystaniu z rzeczy przez niewłaściciela, które narusza prawo własności w inny sposób, anieli pozbawiając właściciela faktycznego władztwa. Zasada niełączenia roszczenia negatoryjnego z roszczeniami uzupełniającymi doznaje korekty w przypadku posiadania służebności. ( tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lipca 2009r. w sprawie I CSK 511/08, opubl. LEX nr 584191)

Podstawę prawną roszczenia powoda stanowią, zatem odpowiednio stosowane z mocy art. 230 k.c., przepisy art. 224 i 225 k.c., dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy.

Faktyczne władztwo podmiotów eksploatujących różnego typu urządzenia przesyłowe odpowiada władztwu wynikającemu ze służebności gruntowej. Według art. 352 § 1 k.c. posiadaczem służebności jest osoba, która korzysta z cudzej rzeczy w zakresie odpowiadającym treści służebności. W stanie faktycznym sprawy oznacza to korzystanie z nieruchomości powoda w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługiwałaby służebność gruntowa.

W niniejszej sprawie powód dochodził należności za bezumowne korzystanie z nieruchomości, przez którą przebiegają dwie linie elektroenergetyczne 110 i 15 kV, będące własnością pozwanej spółki, za okres od dnia 1 września 2008 roku do dnia 31 sierpnia 2010 roku. Bezspornym jest, że strony nie łączyła żadna umowa, pozwalająca na korzystanie przez pozwanego z gruntu stanowiącego współwłasność powoda. Z tego względu podstawę roszczeń powoda stanowiły art. 224 i 225 k.c. Żądaniem pozwu objęte jest zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie działek: nr (...), przez którą przebiegają obie linie oraz nr 16/6, która znajduje się w strefie ochronnej linii 110 kV.

Charakter prawny zajęcia i korzystania przez stronę pozwaną z działki nr (...) należy rozpatrywać przez pryzmat wydania decyzji z 21 kwietnia 1981 roku przez Urząd (...), na podstawie, której w trybie przepisów art. 35 i art. 55 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości zezwolono Zakładowi (...) na przeprowadzenie prac związanych z przebudową linii energetycznej 110 kV J. – W. Ł. przez grunty osób w niej wymienionych, w tym przez działkę nr (...), będącą we władaniu F. M. – matki powoda.

Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem decyzja wydana na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst: Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.) jest tytułem prawnym dla przedsiębiorcy przesyłowego do stałego korzystania z wymienionej w tej decyzji nieruchomości.

Ratio legis przepisów upoważniających do wydania decyzji administracyjnej w celu umożliwienia tzw. przedsiębiorstwu przesyłowemu wstępu na cudzą nieruchomość w celu założenia, a potem eksploatacji i konserwacji urządzeń służących do przesyłu rożnych postaci energii, stanowi nie tylko uprawnienie do wejścia na grunt w czasie zakładania tych urządzeń i ich konserwacji, ale o możliwości realizowania zadań i celów gospodarczych, którym te urządzenia służą. Jeśli są to urządzenia podziemne, np. rury wodociągowe, to stopień uciążliwości zobowiązanego, a zatem ograniczenie jego własności będzie mniejsze, wzmagając się, np. gdy trzeba te urządzenia wymieniać; jeśli są to urządzenia nadziemne, np. linie energetyczne, to uciążliwości w znoszeniu ich obecności będą zależeć od tego np., czy są liniami niskiego, czy wysokiego napięcia; jeśli są to naziemne rurociągi gazowe, to z ich natury wynika, iż z reguły spowodują wyłączenie w ogóle pasa gruntu z dotychczasowego użytkowania. Ograniczenie własności nieruchomości będzie w każdym przypadku tak długo trwało, jak długo dane urządzenie przesyłowe będzie potrzebne do celów, które spowodowały jego zainstalowanie i utrzymywanie.

Z art. 35 u.z.t.w.n. wynika, zarówno uprawnienie wskazanych w nim podmiotów do korzystania z cudzej nieruchomości, jak i trwałe ograniczenie zakresu uprawnień właściciela. Według ust. 1 tego artykułu wiadomo, kto i jakie przewody lub urządzenia może „zakładać i przeprowadzać” na nieruchomości oraz, że właściciel tej nieruchomości nie może się temu sprzeciwić, a po założeniu przewodów lub urządzeń nie może żądać ich usunięcia przez okres, w którym będą gospodarczo użyteczne. Przyjmując założenie racjonalnego ustawodawcy należy stwierdzić, że gdyby do pozostawienia przewodów lub urządzeń było potrzebne dodatkowe uprawnienie w decyzji albo jakaś dodatkowa decyzja, to by o niej od razu postanowiono, tak jak w przypadku dostępu do urządzeń wyrażone w ust. 2 art. 35 u.z.t.w.n. Zresztą ten właśnie przepis wskazuje na prawo posadowienia przewodów lub urządzeń, bo w innym przypadku dostęp nie miałby, czego dotyczyć (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 roku, III CZP 116/09).

W rozpoznawanym stanie faktycznym decyzja wywłaszczeniowa z 21 kwietnia 1981 roku wydana w oparciu o art. 35 i art. 55 u.z.t.w.n z dnia 12 marca 1958 roku zezwalała inwestorowi Zakładowi (...) na dostęp do wywłaszczonego gruntu i jego użytkowanie. W związku z powyższym Sąd Okręgowy uznał, że omawiana decyzja administracyjna jest obowiązująca i wywołuje wszystkie skutki prawne, co w konsekwencji prowadzi do stwierdzenia, że działanie pozwanego w zakresie korzystania z nieruchomości w części oznaczonej, jako działka o aktualnym numerze ewidencyjnym (...) (powstałej na skutek podziałów działki nr (...)) nie ma charakteru bezprawnego.

Natomiast w odniesieniu do działki nr (...), strona pozwana broniła się zarzutem zasiedzenia prawa odpowiadającego treści służebności. Zarzut ten zasługiwał w całości na uwzględnienie.

Zasiedzenie (art. 172 – 176 k.c.) jest instytucją prowadzącą do nabycia prawa na skutek upływu czasu. Umożliwia ono, sankcjonując stan faktyczny, usunięcie długotrwałej niezgodności między stanem prawnym a stanem posiadania.

Kwestia dopuszczalności nabycia służebności gruntowej przez przedsiębiorstwo w drodze zasiedzenia na podstawie art. 292 k.c. w zw. z art. 285 k.c. w orzecznictwie Sądu Najwyższego została przesądzona pozytywnie. (por. postanowienie z dnia 8 września 2006r., II CSK 112/06, publ. Mon. Pr. 2006, nr19, s. 1016; wyrok z dnia 31 maja 2006r. IV CSK 149/05, niepubl; uchwała z dnia 17 stycznia 2003r., III CZP 79/02, opubl. OSNC 2003, z. 11, poz. 142)

Zgodnie z treścią art. 292 k.c., który samodzielnie określa charakter posiadania służebności gruntowej, jako przesłanki nabycia jej przez zasiedzenie, służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się jedynie odpowiednio. Termin zasiedzenia określa przepis art. 172 k.c., zgodnie, z którym posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu, jako posiadacz samoistny, chyba, że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Bieg zasiedzenia rozpoczyna się od dnia przystąpienia przez samoistnego posiadacza służebności gruntowej do jej wykonywania, tzn. do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia. Samoistne posiadanie służebności polega na korzystaniu z cudzej nieruchomości w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność określonego rodzaju. Chodzi tu, więc o korzystanie z nieruchomości będące przejawem władztwa nad nią w zakresie, w jakim uprawnia do niego służebność gruntowa. Władztwo to kwalifikuje się, zgodnie z art. 336 k.c., jako posiadanie zależne nieruchomości. Do zasiedzenia służebności gruntowej nie ma zastosowania wymaganie posiadania samoistnego (vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2010 r., sygn. akt I CSK 181/09, opubl. Lex nr 564748; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008r., I CSK 171/08, publ. OSNC 2010, z.1, poz.15).

Nie ulega również wątpliwości, że dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwa energii oraz budowa i konserwacja urządzeń do tego służących było wykonywane w ramach działalności gospodarczej państwa, a więc w ramach dominium, a nie w ramach uprawnień władczych ( imperium). Objęcie zatem w posiadanie prawa odpowiadającego służebności przesyłu przez poprzedników prawnych pozwanego oraz jej posiadanie odbywało się w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa działającego w ramach dominium, a nie imperium i strona pozwana może, na podstawie art. 176 par.1 k.c. w zw. z art. 292 k.c., doliczyć do okresu posiadania przez swojego poprzednika prawnego służebności przesyłu posiadanie tej służebności przez jego poprzedników prawnych (przedsiębiorstwa państwowe), trwające do dnia wejście a życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny ( Dz.U. Nr 3, poz. 11), która znowelizowała art. 128 k.c. i umożliwiła państwowym osobom prawnym nabywanie własności nieruchomości. Stanowisko, zgodnie z którym, osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 roku, mając status państwowej osoby prawnej nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po dniu 1 lutego 1989 roku doliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty, należy uznać za utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego i zostało ono wyrażone w szczególności właśnie w odniesieniu do przedsiębiorstw energetycznych i innych przedsiębiorstw przesyłowych, które do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej z dnia 31 stycznia 1989 r. korzystały ze służebności przesyłu w ramach zarządu mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, a więc w istocie były dzierżycielami w rozumieniu art. 338 k.c. oraz ze względu na treść art. 128 k.c. nie mogły nabyć na swoją rzecz własności ani innych praw rzeczowych. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008r., I CSK 171/08, publ. OSNC 2010, z.1, poz.15 wraz z uzasadnieniem; uchwałę całej izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1007r., III CZP 30/07, opubl. OSNC 2008, z. 5, poz. 43; wyroku SN z dnia 31 maja 2006r., IV CSK 149/05, niepubl., z dnia 8 czerwca 2005r., V CK 680/04, niepubl., postanowienia SN z dnia 25 stycznia 2006r., I CSK 11/05, „Biuletyn SN” 2006, nr 5, s.11 i z dnia 10 kwietnia 2008r., IV CSK 21/08, nieubl.).

Przedmiotem zasiedzenia nie mogła być służebność przesyłu uregulowana w art. 305¹ -305⁴ k.c., do której stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych, bowiem regulacje dotyczące tego typu służebności weszły w życie z dniem 3 sierpnia 2008r.,

Obecna działka (...) (wcześniej 92/2, która z kolei wydzielona została w 1992r. z działki nr (...)) w okresie od 5 sierpnia 1971r. do 28 lipca 1987r. pozostawała we władaniu Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) jako wkład F. M. do tej spółdzielni. Jako właściciel działki o nr (...) został ujawniony w 1972r. w operacie ewidencji gruntów obrębu (...) Skarb Państwa.

Zarówno w dacie wybudowania linii 15 kV, tj. w 1971r. jak i linii 110 kV tj. w 1982r., dla nieruchomości obejmującej działkę nr (...) nie było założonej księgi wieczyste. Dopiero w dniu 26 października 1984 roku dla nieruchomości położnej przy ul. (...) w Ł. obejmującej działki o numerach (...) /obecnie (...) została założona księga wieczysta nr (...), a jako właściciela nieruchomości wpisano Skarb Państwa. Natomiast powód i jego krewni zostali ujawnieni w księdze wieczystej KW (...) jako właściciele nieruchomości w dniu 13 czerwca 1986 roku, na podstawie wniosku złożonego w dniu 4 czerwca 1986.

Kryterium oceny charakteru posiadania z punktu widzenia dobrej lub złej wiary, jako przesłanki nabycia własności nieruchomości w krótszym lub dłuższym terminie jest stan świadomości posiadacza w chwili uzyskania posiadania. Późniejsza zmiana posiadania w złej wierze na posiadanie w dobrej wierze - i odwrotnie - nie ma wpływu na długość okresu potrzebnego do nabycia własności przez zasiedzenie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2010 roku, I CSK 35/10).

W rozpoznawanej sprawie, w świetle poczynionych ustaleń faktycznych, należało uznać, że poprzednik prawny pozwanego, przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakłady (...), w chwili rozpoczęcia korzystania z linii 15 kV /1971r./ a następnie z linii 110 kV /1982r./ przebiegających przez działkę (...), a więc objęcia gruntu w posiadanie, pozostawał w dobrej wierze, pozostając, w uzasadnionym okolicznościami, przekonaniu, że użytkuje działki gruntu, przez które przebiegają sporne linie elektroenergetyczne zgodnie z przysługującym mu prawem. Podnieść, bowiem należy, że poprzednik prawny pozwanego objął grunt w posiadanie, kiedy dla nieruchomości objętej przedmiotem sporu, nie była złożona księga wieczysta, a w rejestrze gruntów, jako właściciel dzisiejszej działki (...), figurował Skarb Państwa, zaś prawa poprzedników prawnych powoda nie były nigdzie ujawnione, ani zgłaszane. Co więcej, kiedy dla nieruchomości obejmującej m.in. działkę numer (...) została założona księga wieczysta, w dniu 26 października 1984 roku, jako właściciela nieruchomości wpisano również Skarb Państwa, zaś prawo własności powoda i jego krewnych zostało ujawnione w księdze wieczystej dopiero w 1986 roku. Wprawdzie istotnie w dniu 1 listopada 1956r. wydano na rzecz W. M. (1) akt nadania ziemi, stanowiący tytuł prawny poprzednika prawnego powoda do przedmiotowej nieruchomości, niemniej ukształtowany tym aktem nowy stan prawny tego gruntu nie znalazł żadnego odzwierciedlenia we właściwych rejestrach prawnych nieruchomości, gdyż księga wieczysta dla nieruchomości powoda została założona dopiero w 1984r., tj. po posadowieniu rzeczonych linii elektroenergetycznych m. in. na terenie powoda i nawet wówczas początkowo - aż do 1986r. jako właściciel tej nieruchomości ujawniony był Skarb Państwa. Powyższe dowodzi braku inicjatywy powoda w ujawnieniu swojego prawa własności, który mimo nabycia spadku po W. M. (1) mocą postanowienia spadkowego z 1979r. aż do 1986r. nie założył dla rzeczonej nieruchomości księgi wieczystej.

Przesłanka korzystania z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 k.c.), nie wymaga, aby widoczne elementy trwałego urządzenia znajdowały się na nieruchomości mającej podlegać obciążeniu. Istotne jest tylko to, czy są widoczne elementy, które stanowią wystarczającą podstawę do ustalenia przez właściciela nieruchomości zachodzenia stanu ingerencji w prawo własności poprzez posadowienie na jego nieruchomości urządzeń przesyłowych (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lipca 2011r. w sprawie I CSK 157/11, publ. Lex Nr 1050400)

Z kolei wiedza właściciela, wynikająca ze świadomości pobudowania urządzenia, fizycznej możliwości stwierdzenie jego obecności oraz możliwości zapoznania się z mapami dokumentującymi jego przebieg, mogą w okolicznościach konkretnej sprawy, wypełniać wymogi przewidziane w art. 292 k.c. dla nabycia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Słupki znacznikowe na mają dla stwierdzenia zasiedzenia roli decydującej. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2012r. w sprawie II CSK 752/11, nie publ.)

W rozpoznawanej sprawie, przez cały okres korzystania z linii elektroenergetycznych, właściciele spornej nieruchomości byli świadomi, że poprzednicy prawni pozwanej Spółki korzystają z ich działki, na której pobudowane zostały sporne linie. Powyższe prowadzi do wniosku, że spełnione zostały przesłanki zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, na działce powoda o aktualnym numerze ewidencyjnym (...), w postaci korzystania przez przedsiębiorstwo przesyłowe z trwałego i widocznego urządzenia przez wymagany ustawą termin zasiedzenia. I tak: jeśli chodzi o linię 15 kV, mając na uwadze, że w/w linia została wybudowana w 1971r. a zatem w tej dacie doszło do objęcia w posiadanie przez poprzednika prawnego pozwanego nieruchomości powoda, początek biegu terminu zasiedzenia przypada na dzień 1 stycznia 1972r. Obowiązująca w tym okresie regulacja w zakresie długości terminów zasiedzenia /art. 172 k.c./ przewidywała odpowiednio termin – dziesięcioletni w przypadku posiadania nieruchomości w dobrej wierze i dwudziestoletni – w przypadku posiadania w złej wierze. Przepis art. 172 k.c. uległ zmianie z dniem 1 października 1990 roku, na mocy przepisu art. 1 pkt 32 lit. b) ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. z 1990 r., Nr 55, poz. 321). Przed nowelizacją przepis art. 172 § 2 k.c. przewidywał dwudziestoletni termin zasiedzenia nieruchomości przez posiadacza, który uzyskał posiadanie w złej wierze. Zgodnie jednak z przepisem art. 9 wskazanej powyżej ustawy nowelizującej ten przepis, do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie tej ustawy, stosuje się od tej chwili przepisy w nowym brzmieniu. Tym samym zasiedzenie, którego obowiązujący poprzednio krótszy termin nie upłynął do dnia 1 października 1990 roku, biegnie dalej z zastosowaniem nowego, dłuższego terminu.

Początek biegu zasiedzenia stanowi przystąpienie przez samoistnego posiadacza służebności gruntowej do jej wykonywania (por. uchwałę SN z dnia 21 kwietnia 1967 r., III CZP 12/67, OSNC 1967/12/212).

W stanie faktycznym niniejszej sprawy zastosowanie mają przepisy obowiązujące przed dniem wejścia w życie w/w ustawy albowiem termin zasiedzenia działki powoda w zakresie linii 15 kV nie tylko rozpoczął ale i zakończył swój bieg przed dniem wejścia w życie ustawy z 28 lipca 1990r. albowiem termin zasiedzenia upłynął z dniem 1 stycznia 1982r. Co się zaś tyczy linii 110 kV, mając na uwadze że została ona wybudowana w roku 1982, za początek biegu terminu zasiedzenia przyjąć należy 1 stycznia 1983r. W tym przypadku, obowiązujący poprzednio krótszy termin nie upłynął do dnia 1 października 1990 roku, zastosowanie znajduje nowy, dłuższy – dwudziestoletni termin, obowiązujący od dnia 1 października 1990r. W tej sytuacji do zasiedzenia służebności doszło z dniem 1 stycznia 2003r.

Biorąc powyższe pod uwagę należy uznać, że poprzednik prawny pozwanego, który korzystał z nieruchomości obciążonej w zakresie związanym z działaniem jego przedsiębiorstwa (art. 285 k.c.), nabył przez zasiedzenie, prawo odpowiadające treści służebności przesyłu w odniesieniu do nieruchomości powoda położonej przy ulicy (...) w Ł., obejmującej m.in. działkę o numerze (...) w zakresie linii 15 kV – z dniem 1 stycznia 1982r. a w zakresie linii 110 kV, także przebiegającej przez tę działkę – z dniem 1 stycznia 2003r.

Pozwane przedsiębiorstwo przesyłowe ulegało kilkakrotnym przekształceniom. Bezspornym jest, iż (...) S.A. Oddział Ł. Miasto jest następcą prawnym przedsiębiorstwa państwowego, które umieściło urządzenia przesyłowe na nieruchomości powoda i właścicielem przedmiotowych linii. Wprawdzie obowiązujący do dnia 1 lutego 1989 roku przepis art. 128 k.c. wyrażał zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, a przedsiębiorstwa państwowe jedynie wykonywały zarząd mieniem państwowym, czyniły to w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, a w konsekwencji – będąc zaledwie dzierżycielami – mogły jedynie nabyć prawo rzeczowe do jednolitego funduszu własności państwowej. Jednakże w myśl przepisu art. 176 § 1 k.c. w obecnym brzmieniu, jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika, przy czym jeżeli poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści. Przepis art. 176 k.c. znajduje odpowiednie zastosowanie do zasiedzenia służebności. Mając na uwadze powyższe uznaje się, że jeżeli po 1 lutego1989 roku doszło do przeniesienia posiadania służebności na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego, może on wówczas – na zasadzie art. 176 § 1 k.c. – doliczyć okres posiadania poprzednika (tak SN w postanowieniu z dnia 25 stycznia 2006 r., I CSK 11/05, LEX nr 181257 oraz w uzasadnieniu postanowienia z dnia 13 października 2011 r., V CSK 502/10, LEX nr 1096048, Biul.SN 2006/5/11, tak również Gerard Bieniek [w:] Urządzenia przesyłowe, Problematyka prawna, Warszawa 2008, str. 77 – 78).

Nie ulega również wątpliwości, że dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej oraz budowa i konserwacja urządzeń do tego służących było wykonywane w ramach działalności gospodarczej państwa, a więc w ramach dominium, a nie w ramach uprawnień władczych (imperium). Nadto przystąpienie do korzystania z przedmiotowej nieruchomości w zakresie usytuowania nad nią linii energetycznej nastąpiło nie na podstawie decyzji administracyjnej, lecz w drodze czynności faktycznych, tj. wzniesienia nad gruntem trwałych i widocznych urządzeń. Objęcie we władanie nieruchomości nastąpiło, zatem w sferze dominium, czyli wykonywania przez państwo zadań gospodarczych, nie zaś w sferze imperium (tak SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 31 maja 2006 r., IV CSK 149/05, LEX nr 258681 oraz w uzasadnieniu postanowienia z dnia 13 października 2011 r., V CSK 502/10, LEX nr 1096048). Objęcie, zatem w posiadanie służebności przesyłu przez poprzedników prawnych pozwanego oraz jej posiadanie odbywało się w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa działającego w ramach dominium, a nie imperium i strona pozwana może, na podstawie art. 176 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c., doliczyć do okresu swojego posiadania służebności przesyłu posiadanie tej służebności przez jej poprzedników prawnych (por. postanowienie SN z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08, OSNC 2010, z. 1, poz. 15, uchwała pełnego składu SN z dnia 26 października 2007 r., III CZP 30/07, OSNC 2008/5/43, Prok.i Pr.-wkł. 2008/12/44, Biul.SN 2007/10/11, Palestra 2010/7-8/262, postanowienie SN z dnia 25 stycznia 2006 r., I CSK 11/05, Biul. SN 2006/5/11).

Sąd Okręgowy w pełni podziela przytoczone zapatrywanie. Biorąc pod uwagę także to, iż powód nie wykazał, że w okresie niezbędnym do zasiedzenia doszło do przerwania posiadania przez poprzedników prawnych strony pozwanej wykorzystywanej przez nich służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu oraz wobec upłynięcia wymaganego okresu zasiedzenia Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa.

Rozstrzygając o kosztach procesu, mając na uwadze, iż powód w całości przegrał proces, na podstawie art. 98 k.p.c. Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 8.867,46 zł (tj. 5.042,16 zł + 208,30 zł) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. jedn. Dz. U. 2014, poz. 1025) nakazano pobranie od powoda kwoty 604,13 zł (tj.219,72 zł + 307,91 zł + 32 zł + 44,50 zł), a od pozwanego kwoty 208,30 na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Łodzi tytułem kosztów sądowych tymczasowo wyłożonych z funduszu Skarbu Państwa.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE