UZASADNIENIE

Decyzją z 10 czerwca 2013r., wydaną z upoważnienia Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w Ł. P. Terenowa w T., skierowaną do rolniczki A. C., stwierdzono ustanie ubezpieczenia społecznego rolników wobec jej męża K. C. w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego, macierzyńskiego i emerytalno – rentowego od dnia 1 stycznia 2009r. z uwagi na niezłożenie oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników po rozpoczęciu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej oraz niedostarczenie dokumentów o wysokości należnego podatku dochodowego. Nadto decyzją z tej samej daty organ rentowy odmówił K. C. przywrócenia terminu do złożenia oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników, jak też kolejną decyzją z 10 czerwca 2013r. odmówił mu przywrócenia terminu do złożenia zaświadczenia właściwego urzędu skarbowego o kwocie należnego podatku dochodowego.

W odwołaniu od powyższych decyzji K. C. wniósł o ich zmianę, przywrócenie terminu do złożenia właściwych dokumentów i stwierdzenie, iż ubezpieczenie społeczne rolników nie ustało. Zaskarżonym decyzjom zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych. Dodał, że nie został poinformowany przez KRUS o obowiązkach związanych z kontynuowaniem ubezpieczenia społecznego rolników w związku z ponownym rozpoczęciem pozarolniczej działalności gospodarczej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.W uzasadnieniu swojego stanowiska podniósł, że niezachowanie ustawowych terminów do złożenia oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników w przypadku podjęcia pozarolniczej działalności gospodarczej jest równoznaczne z ustaniem tego ubezpieczenia. Nie ma przy tym podstaw faktycznych do przywrócenia terminu do złożenia wymaganych dokumentów, ponieważ wnioskodawca nie wykazał, że niezachowanie terminu nastąpiło wskutek zdarzeń losowych.

Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z 9 października 2013 r., w sprawie VIII U 3474/13, oddalił odwołania.

Orzeczenie wydano po następujących ustaleniach faktycznych i prawnych:

Rolniczka A. C., prowadząca gospodarstwo rolne o pow.6,05 ha od 1989r., w dniu 7 kwietnia 1997r. zgłosiła do ubezpieczenia społecznego rolników, jako domownika, męża K. C.. Pismem z 24 czerwca 2004r. KRUS poinformowała zarówno A. C., jak i K. C., że zgodnie z przepisami ustawy z 2 kwietnia 2004r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą są zobowiązane do 14 lutego każdego roku, po dokonaniu rozliczenia roku podatkowego złożyć Kasie zaświadczenie właściwego organu podatkowego o wysokości podatku dochodowego należnego za poprzedni rok oraz są zobowiązane w nieprzekraczalnym terminie do 30 września 2004r. do przedłożenia w P. Terenowej KRUS dokumentu organu podatkowego informującego o formie opodatkowania oraz wysokości (każdego, bez względu na formę opodatkowania) podatku należnego za rok 2003. Jednocześnie poinformowano, że niedostarczenie powyższych dokumentów w podanym terminie, spowoduje ustanie ubezpieczenia społecznego rolników z końcem III kwartału 2004 r.

Jak ustalił Sąd Okręgowy, 29 września 2004r. K. C. złożył w KRUS decyzję z 29 września 2004r., wydaną przez Wójta Gminy C., w przedmiocie wykreślenia z ewidencji działalności gospodarczej z dniem 30 września 2004r.

Decyzją z 26 października 2004r., skierowaną do A. C., organ rentowy stwierdził ,iż w związku z zaprzestaniem prowadzenia działalności gospodarczej przez K. C. od dnia 30 września 2004r., ustaje obowiązek opłacania składki kwartalnej w podwójnej wysokości na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz ubezpieczenie emerytalno – rentowe z końcem III kwartału 2004 r.

Jak ustalił Sąd pierwszej instancji, 27 maja 2013r. do KRUS wpłynęło zaświadczenie Naczelnika Urzędu Skarbowego w R. o wysokości należnego zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych za rok 2012, złożone przez K. C.. Wnioskodawca wykazał należny zryczałtowany podatek dochodowy uzyskany z prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w kwocie 266 zł. KRUS wszczął postępowanie wyjaśniające i uzyskał z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej wydanego przez Wójta Gminy R. (...) z którego wynika, że wnioskodawca prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą od 18 listopada 2008 r. W dniu 6 czerwca 2013r. K. C. złożył do KRUS wniosek o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników po rozpoczęciu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej oraz o przywrócenie terminu do złożenia zaświadczenia właściwego urzędu skarbowego o kwocie należnego podatku dochodowego za lata 2009 – 2011r. W załatwieniu tego wniosku Kasa dwiema decyzjami z 10 czerwca 2013 r. odmówiła K. C. przywrócenia terminu do złożenia oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników, jak też odmówiła mu przywrócenia terminu do złożenia zaświadczenia właściwego urzędu skarbowego o kwocie należnego podatku dochodowego. W następstwie tych decyzji kolejną decyzją z tej samej daty, skierowaną do rolniczki A. C., stwierdzono ustanie ubezpieczenia społecznego rolników wobec K. C. w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego, macierzyńskiego i emerytalno – rentowego od 1 stycznia 2009r.

W uzasadnieniu stanu prawnego Sąd Okręgowy powołał art. 5a ust. 1, ust. 5 i 7 ustawy z 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników ( tekst jedn. Dz.U. z 2008r., Nr 50, poz.291 ze zm.) Sąd Okręgowy wskazał, że niezachowanie terminu, o którym mowa w ust. 5, o ile nadal prowadzona jest pozarolnicza działalność gospodarcza, jest równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik zobowiązany był złożyć zaświadczenie. W momencie wyrejestrowania poprzedniej działalności gospodarczej wnioskodawca automatycznie jako rolnik podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników z wszelkimi rygorami w przypadku ponownego podjęcia działalności pozarolniczej. Aby móc nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników w momencie ponownego podjęcia działalności gospodarczej, wnioskodawca musiałaby spełnić wszelkie rygory określone w powołanych przepisach, a w szczególności w pierwszej kolejności złożyć stosowny wniosek do organu rentowego. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie ma znaczenia w sprawie nieznajomość prawa po stronie K. C., gdyż w przedmiotowej sprawie ustanie ubezpieczenia rolniczego nastąpiło z mocy prawa z chwilą podjęcia na nowo działalności gospodarczej pozarolniczej. Natomiast po tym zdarzeniu wnioskodawca musiałaby złożyć stosowne oświadczenie o chęci kontynuowania ubezpieczenia oraz składać w określonych ustawowo terminach stosowne zaświadczenia właściwego urzędu skarbowego o wysokości należnego podatku dochodowego od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej. W uznaniu Sądu Okręgowego nie bez znaczenia jest fakt, że wnioskodawca wcześniej prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą kontynuując ubezpieczenie rolnicze i wówczas spełnił wszystkie wymogi ustawowe aby móc podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, a więc miał świadomość tych wymogów i składał zarówno oświadczenie o kontynuowaniu ubezpieczenia rolniczego, jak i zaświadczenia o wysokości należnego podatku dochodowego za kolejne lata. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że nie ma podstaw do przywrócenia ubezpieczonemu terminu do złożenia takich zaświadczeń, jak i oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia, gdyż wnioskodawca nie wskazał żadnych zdarzeń czy przyczyn losowych, o których mowa w art. 5 ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników mogących usprawiedliwić niezachowanie terminów ustawowych. W rezultacie uznając zaskarżone decyzje za prawidłowe, na podstawie art.477¹⁴§ 1 k.p.c. oddalił odwołania.

Powyższy wyrok w całości zaskarżył apelacją K. C. zarzucając mu:

1) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż prowadząc działalność gospodarczą w 2004r. miał świadomość wymogów kontynuowania ubezpieczenia społecznego rolników i w związku z tym składał zarówno oświadczenie o kontynuowaniu ubezpieczenia rolniczego, jak i zaświadczenia o wysokości podatku dochodowego za kolejne lata, w sytuacji gdy w 2004r. w ogóle nie składał tych dokumentów (a z dniem 30 września 2004r. zakończył działalność), a co za tym idzie nie był na bieżąco, jako rolnik informowany o przepisach dotyczących wymogów ubezpieczenia społecznego rolników;

2) naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 3a oraz art. 5a ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez błędne uznanie, że ubezpieczenie społeczne rolników w jego przypadku ustało z dniem 1 stycznia 2009r.;

3) naruszenie przepisów prawa procesowego, to jest art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej zamiast swobodnej oceny dowodów, objawiającej się w jednostronnej ocenie materiału dowodowego polegającej na uznaniu, iż w większości spraw ubezpieczeni w sposób bardzo dokładny wykorzystują luki prawne i nieścisłości przepisów, a w szczególności zawsze próbują ograniczyć swoje daniny wobec państwa.

Wskazując na powyższe K. C. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania od wszystkich trzech decyzji, stwierdzenie przywrócenia terminu do złożenia oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników po rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej i stwierdzenie przywrócenia terminu do złożenia zaświadczenia właściwego naczelnika urzędu skarbowego o kwocie podatku dochodowego oraz w konsekwencji ustalenie, że podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników od 1 stycznia 2009 roku. W uzasadnieniu wskazał, że kiedy zaprzestawał z końcem września 2004r. prowadzenia poprzedniej działalności gospodarczej aktualny na tamten okres stan prawny przewidywał obowiązek złożenia do KRUS do 14 lutego każdego roku zaświadczenia o wysokości podatku dochodowego za poprzedni rok, złożenia do 30 września 2004 roku informacji o formie opodatkowania oraz wysokości podatku należnego za 2003 r. oraz powiadomienia KRUS w terminie 14 dni o podjęciu prowadzenia działalności gospodarczej. Skarżący podniósł, że z dniem 30 września 2004r. zakończył prowadzenie działalności gospodarczej i mimo tego co Sąd stwierdził w uzasadnieniu do wyroku takowych dokumentów nie przedkładał. Wskazał natomiast, że nie miał wiedzy w zakresie wskazanych przepisów, gdyż sprawami związanymi z prowadzoną działalnością gospodarczą, w tym i związanym z ubezpieczeniem społecznym rolników, zajmowało się biuro rachunkowe. Dodatkowo podkreślił, że od zakończenia wykonywania poprzedniej działalności do powtórnego jej podjęcia 18 listopada 2008r. upłynęło długi okres, w trakcie którego następowały parokrotnie zmiany w zakresie obowiązków rolników dotyczące ich ubezpieczenia, co wynikało poniekąd z niekonstytucyjności m.in. przepisu art. 5 ust 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. i art. 5a ust. 6 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. Nie prowadząc przez ponad cztery lata działalności gospodarczej, nie miał świadomości istniejącego stanu prawnego w zakresie podjęcia na nowo działalności gospodarczej, tym bardziej, iż KRUS nie informował go jako ubezpieczonego rolnika do czego był zobowiązany na podstawie art. 62 ust. 1 pkt. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Dalej skarżący powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2012r., sygn. I UK 269/2012, w którym stwierdzono, że niezłożenie przez rolnika prowadzącego działalność pozarolniczą w dniu 2 maja 2004r. oświadczenia wyrażającego wolę pozostania w ubezpieczeniu rolniczym nie stało się podstawą ustania obowiązkowego ubezpieczenia rolniczego, jeżeli Kasa nie skierowała do niego informacji o znaczeniu prawnym terminu wyznaczonego na dzień 30 września 2004r. i o koniecznych czynnościach wymaganych w związku z pozostaniem w ubezpieczeniu rolniczym po dniu 1 października 2004r. Skarżący nie zgodził się z konkluzją Sądu I instancji, że umyślnie nie dokonał złożenia do KRUS wymaganych dokumentów, gdyż chciał w ten sposób uniknąć niesprecyzowanych przez Sąd danin na rzecz Państwa. Takie stanowisko Sądu Okręgowego apelujący ocenił jako krzywdzące i nie znajdujące jakiegokolwiek potwierdzenia w zgromadzonym materiale dowodowym.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie. Jako chybiony ocenił zarzut apelanta o nieinformowaniu go jako rolnika o obowiązku zgłoszenia rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej oraz składania zaświadczeń urzędu skarbowego, argumentując, że KRUS do 27 maja 2013r. nie miała informacji, że ubezpieczony prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. Dodatkowo wskazał, że wbrew twierdzeniom apelującego Kasa wielokrotnie kierowała do niego pisma informacyjne o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników, w tym o skutkach prawnych rozpoczęcia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej (pismo z dnia 24 czerwca 2004 roku, ulotki kierowane do rolników w związku ze zmianą ustawy). Stosowne pouczenia w tym zakresie znajdowały się także na odwrocie decyzji ubezpieczeniowych kierowanych do wnioskodawcy przez Kasę. Organ rentowy podkreślił, że skarżący własnoręcznie podpisał oświadczenie potwierdzające, że został poinformowany o obowiązku powiadomienia KRUS w ciągu 14 dni o fakcie rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej. Zdaniem KRUS przyczyny wskazywane przez odwołującego nie mogły być uznane za zdarzenia losowe, a K. C. miał świadomość konieczności informowania Kasy o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja K. C. jest o tyle uzasadniona ,że niezależnie od podniesionych tam zarzutów, skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku, zniesieniem postępowania przed Sądem pierwszej instancji w całości i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu z powodu jego nieważności . Zgodnie z art.378§ 1 k.p.c. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W myśl art. 379 pkt 5 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi wówczas, gdy strona została pozbawiona możności obrony swych praw. Jednocześnie , jak wynika z art. 477 ¹¹ § 1 k.p.c., stroną w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest: 1) ubezpieczony, 2) inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, 3) organ rentowy oraz 4) zainteresowany. Ubezpieczonym jest osoba ubiegająca się o świadczenie z ubezpieczeń społecznych lub z ubezpieczenia rodzinnego albo o emeryturę lub rentę; ubiegająca się o ustalenie istnienia bądź nieistnienia obowiązku ubezpieczenia, jego zakresu lub wymiaru składki z tego tytułu, ubiegająca się o świadczenia w sprawach należących do właściwości ZUS oraz ubiegająca się o odszkodowanie przysługujące w razie wypadku i choroby pozostającej w związku ze służbą wojskową albo służbą w Policji lub w Służbie Więziennej (art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c.). Ubezpieczony staje się stroną postępowania wówczas, gdy jako wnioskodawca ubiega się o świadczenie lub żąda ustalenia prawa. Jest nim ten, kto występował o wydanie decyzji, a więc swoim wnioskiem spowodował wydanie decyzji organu rentowego. Nie jest natomiast ubezpieczonym w rozumieniu art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c. (ubiegającym się o świadczenie lub ustalenie, czyli wnioskodawcą) podmiot, który nie wystąpił z wnioskiem i nie brał udziału w postępowaniu przed organem rentowym. Podmiot taki jest jednak stroną postępowania przed sądem jako "inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja"; to jest jako osoba, wobec której organ rentowy wydał decyzję, działając bez jej wniosku (z urzędu, w wyniku kontroli uprawnień). Ubezpieczonego (wnioskodawcę, czyli osobę ubiegającą się o świadczenie lub ustalenie) oraz "inną osobę, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja" łączy to, że podmioty te są z reguły wymienione w decyzji, jako strony postępowania przed organem ubezpieczeń społecznych (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1999 r., II UKN 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 22, poz. 826). A więc ubezpieczony, osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja oraz zainteresowany, który został wezwany do udziału w sprawie przed organem rentowym, są stronami postępowania sądowego bez potrzeby dokonanie przez sąd jakiejkolwiek szczególnej czynności procesowej, czyli zbędne jest wydawanie wobec nich postanowienia o wezwaniu do udziału w sprawie. Wynika to z samej treści cytowanego wyżej art. 477 ¹¹ § 1 k.p.c. Uniemożliwienie tym podmiotom obrony ich praw w postępowaniu sądowym (w szczególności pominięcie ich w czynnościach procesowych) oznacza nieważność postępowania ( por uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 2 października 2008r., I UK 79/08).

W niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji rozpoznał odwołania K. C. od trzech różnych decyzji KRUS wydanych 10 czerwca 2013r. Przy czym dwie z nich ( znak : PT/5-4000-1z/2013 i PT/5-4000/1o/2013 ) skierowane zostały do odwołującego się i rozstrzygały jego wnioski o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników oraz do złożenia zaświadczenia właściwego urzędu skarbowego o kwocie należnego podatku dochodowego. Natomiast adresatem trzeciej decyzji, będącej wynikiem decyzji odmawiających przywrócenia terminu do złożenia ww. dokumentów, była rolniczka A. C.. Jak wynika z tej decyzji ( znak: PT/5- (...)- (...) ) , organ rentowy skierował ją do A. C. . Jest ona zatem osobą, wobec której organ rentowy wydał decyzję, działając bez jej wniosku (z urzędu, w wyniku kontroli uprawnień). W tej sytuacji , zgodnie z art. 477 ¹¹ § 1 k.p.c., A. C., jako rolnik, wobec którego wydano decyzję o ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie ubezpieczeń dla jej męża K. C. , jako adresat decyzji jest w niniejszym postępowaniu "inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja". Takie postępowanie organu rentowego ma uzasadnienie w treści uregulowań ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ponieważ zgodnie z art.4 ust.1 zd. 1 u.s.r., składki na ubezpieczenie społeczne za każdego ubezpieczonego opłaca rolnik , co oznacza ,że musi mieć świadomość, czy członkowie rodziny podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników i w jakim okresie , ponieważ ma to bezpośredni wpływ na jego zobowiązania wobec KRUS z tytułu opłacania składek. W rezultacie tych ustaleń poza sporem jest , że A. C. winna być stroną niniejszego postępowania , jako adresat decyzji , od której wniesiono odwołanie do sądu. Przy czym dwie pozostałe decyzje stanowią integralną część tego postępowania, ponieważ podstawą stwierdzenia ustania ubezpieczenia społecznego rolników w stosunku do K. C. ( co było przedmiotem decyzji adresowanej do A. C. ) są okoliczności rozstrzygnięte w tych decyzjach . Sąd Okręgowy rozpoznając odwołania K. C., nie wezwał do udziału w toczącym się postępowaniu A. C. i w rezultacie rozpoznał sprawę z pominięciem osoby, która była adresatem zaskarżonej decyzji organu rentowego. Takie postępowanie dotknięte jest nieważnością, ponieważ wskutek wadliwości procesowych Sądu, nie mogąc uczestniczyć w procesie, strona została pozbawiona możliwości obrony swoich praw.

Uwzględniając z urzędu formalną podstawę uchylenia zaskarżonego wyroku, bezprzedmiotowa stała się merytoryczna analiza zarzutów podniesionych w apelacji. Z tego powodu, po stwierdzeniu ,że postępowanie przed Sądem pierwszej instancji dotknięte jest nieważnością wskazaną w art.379 pkt 5 k.p.c., na podstawie art.386§2 k.p.c. koniecznym było uchylenie zaskarżonego wyroku , zniesienie postępowania w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Uchylając wyrok Sąd Apelacyjny pozostawił Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego zgodnie z art.108§2 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE