UZASADNIENIE

wyroku z 23.09.2014 r.

Decyzją z dnia 13.08.2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., wykonując prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 5 .06.2013 r. sygn. III AUa 1030/12 ponownie ustalił C. B. wysokość emerytury wznawiając jej wypłatę od 1.06.2011 r. W podstawie prawnej rozstrzygnięcia Zakład wskazał przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 15.05.1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149 ze zm.) oraz ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

W odwołaniu C. B. zaskarżyła w części w/w decyzję zarzucając naruszenie art. 85 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w zakresie braku rozstrzygnięcia o zapłacie przez organ rentowy odsetek należnych od kwot emerytury za okres od 1 czerwca 2011 r. do 31 sierpnia 2013 r.

W uzasadnieniu powyższego wskazała, że Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyrokiem z dnia 5 czerwca 2013 r. przywrócił jej prawo do emerytury poczynając od 1 czerwca 2011 r. , a wykonując to orzeczenie ZUS w dniu 13 sierpnia 2013 r. wydał zaskarżoną w sprawie decyzję. W przekonaniu odwołującej decyzja ta jest częściowo błędna gdyż organ rentowy nie ustalił prawa do odsetek za opóźnienie w wypłacie emerytury za okres od 1 czerwca 2011 r. do sierpnia 2013 r. Nie ulega wątpliwości, zdaniem C. B., że ZUS ponosi odpowiedzialność za nieterminową wypłatę świadczenia.

Wnioskodawczyni wniosła o zmianę decyzji przez przyznanie jej prawa do odsetek za sporny okres, ewentualnie o zobowiązanie organu rentowego do uzupełnienia decyzji o orzeczenie o odsetkach.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji. Podkreślił, że żądanie odsetek w sprawie nie znajduje uzasadnienia, gdyż Sąd nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za opóźnienie w wypłacie świadczenia wnioskodawczyni. Nadto wydanie decyzji będącej wykonaniem orzeczenia sądowego nastąpiło z zachowaniem obowiązujących terminów.

W odpowiedzi na odwołanie znalazła się również informacja, że w dniu 10.09.2013 r. wydano oddzielną decyzję odmawiającą prawa do wypłaty odsetek.

Wyrokiem z dnia 3.02.2014 r. sygn. IV U 2291/13 Sąd Okręgowy w Rzeszowie oddalił odwołanie C. B..

Sąd ustalił, że wnioskodawczyni C. B. na podstawie decyzji ZUS z 25.09.1996 r. pobierała emeryturę z tytułu opieki sprawowanej nad dzieckiem w oparciu o przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki. Świadczenie było wypłacane do 1 czerwca 2011 r. gdyż organ rentowy po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego mającego na celu ustalenie stanu zdrowia córki wnioskodawczyni stwierdził, że schorzenie dziecka nie mieściło się w kategorii schorzeń uprawniających do wcześniejszej emerytury i decyzją z dnia 16 maja 2011 r. odmówił C. B. prawa do świadczenia.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 10 lipca 2012 r. sygn. akt IV U 739/11 oddalił odwołanie wnioskodawczyni od decyzji ZUS. Wskutek złożonej przez w/w apelacji Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyrokiem z 5 czerwca 2013 r. sygn. akt III AUa 1030/12 zmienił wyrok Sądu I instancji oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego przywracając C. B. prawo do emerytury po dniu 1 czerwca 2011 r. W przedmiotowym wyroku nie orzeczono o odpowiedzialności organu rentowego za opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia ani o odsetkach.

Ustosunkowując się do wniosku zawartego w odwołaniu od powyższej decyzji, a dotyczącego wypłaty odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie świadczenia, w dniu 10 września 2013 r. organ rentowy wydał decyzję odmawiającą C. B. prawa do wypłaty odsetek.

Sąd stwierdził, że ogólną regulację dotyczącą prawa do odsetek od świadczeń przyznawanych i wypłacanych przez ZUS zawiera przepis art. 85 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74). Zaś termin w jakim organ rentowy winien wydać decyzję w sprawie emerytury został określony w przepisie art. 118 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS ( t. j. Dz. U. z 2009 Nr 153, poz. 1227 ). Zgodnie z tym przepisem organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji. W razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego.

Sąd ustalił, że przedmiotowy wyrok Sądu Apelacyjnego wpłynął do ZUS w dniu 27 czerwca 2013 r. Od tego też momentu rozpoczął bieg 30 dniowy termin do wydania przez organ rentowy decyzji w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości, w wykonaniu sądowego orzeczenia. Decyzja ustalająca ponownie uprawnienie wnioskodawczyni do emerytury została wydana w dniu 13 sierpnia 2013 r. po uzyskaniu dokumentów o osiąganych przez wnioskodawczynię przychodach w okresie od 1 czerwca 2011 r. co stanowiło ostatnią okoliczność do wyjaśnienia, a to oznacza, że ZUS powyższemu terminowi nie uchybił.

Mając na uwadze powyższe ustalenia oraz dokonaną ocenę prawną po myśli art. 477¹⁴§ 1 kpc Sąd oddalił odwołania C. B. .

W apelacji od powyższego wyroku pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił:

1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który mógł mieć wpływ na treść orzeczenia polegający na:

- przyjęciu, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych orzekł o odsetkach w decyzji z dnia 10 września 2013 r. wydanej w odpowiedzi na rzekomy wniosek wnioskodawczyni z dnia 4 września 2013 r. w sytuacji gdy wnioskodawczyni nie składała takiego wniosku, ani też nie doręczono jej decyzji na którą powołuje się Sąd I instancji;

2. naruszenie przepisów postępowania tj.:

- art. 477¹⁴kpc - poprzez przyjęcie, że Sąd nie może ingerować w treść decyzji wykonującej prawomocny wyrok, w sytuacji gdy wnioskodawczyni wnosi o zmianę w zakresie pominiętym w treści prawomocnego orzeczenia;

- art. 71 a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – polegające na nie zobowiązaniu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do udowodnienia okoliczności wydania i doręczenia decyzji z dnia 10 września 2013 r. w sytuacji, kiedy pojawiły się uzasadnione wątpliwości co do tego, czy decyzja ta została w ogóle wydana i doręczona;

3. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - poprzez jego nie zastosowanie polegające na nie zasądzeniu na rzecz wnioskodawczyni odsetek od nieterminowo przekazanych rat emerytury za okres od dnia 1 lipca 2011 r. do dnia 31 sierpnia 2013 r., w sytuacji gdy opóźnienie w wypłacie świadczenia powstało na skutek okoliczności, za które ZUS ponosi odpowiedzialność;

- art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy zastosowania znaleźć nie powinien, polegające na ustaleniu, że wpływ do ZUS Oddział w R. prawomocnego orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 5 czerwca 2013 r. jest ostatnią okolicznością niezbędną do wydania decyzji, podczas gdy wpływ prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego może być tak traktowany tylko wtedy, kiedy Sąd w tym orzeczeniu jednocześnie ustalił, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie w wypłacie – a wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 5 czerwca 2013 r. nie zawiera rozstrzygnięcia w tym przedmiocie.

Pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku w całości i zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni odsetek w wysokości ustawowej od nieterminowo przekazanych rat emerytury za okres od dnia 1 czerwca 2011 r. do dnia 31 sierpnia 2013 r.

ewentualnie

2. uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji

oraz

3. zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych przy uwzględnieniu kosztów zastępstwa radcy prawnego.

W uzasadnieniu podniesiono, że wnioskodawczyni należą się odsetki ponieważ powstały wskutek okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność. Za taką okoliczność należy bowiem uznać fakt, że przepis, na mocy którego ZUS odebrał wnioskodawczyni prawo do emerytury został wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r. uznany za niezgodny z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni nie jest zasadna.

Przedmiotem sporu w sprawie było roszczenie odsetkowe w związku z wykonaniem prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 5.06.2013 r. sygn. akt III AUa 1030/12, którym przywrócone zostało skarżącej prawo do emerytury od 11.06.2011 r., ale Sąd w powyższym wyroku nie ustalił na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odpowiedzialności organu rentowego lub jej braku.

Wykonując prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego Zakład Ubezpieczeń na mocy zaskarżonej decyzji z 13.08.2013 r. wypłacił odwołującej zaległe raty emerytalne, ale bez odsetek. Zaskarżonym wyrokiem z 3.02.2014 r. Sąd Okręgowy w Rzeszowie oddalił odwołanie wnioskodawczyni.

Brak orzeczenia organu odwoławczego o odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, o którym mowa w art. 118 ust. 1 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) nie pozbawia ubezpieczonego prawa do odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia (uchwała SN z 24.03.2011 r. I UZP 2/11, Lex 784338).

Prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w przyznaniu czy wypłacaniu świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych jest uregulowane odrębnie od zasad określonych w przepisach kodeksu cywilnego. Podstawową regułą jest w tej mierze zasada, iż odsetki takie należą się jedynie w granicach określonych w normach prawa ubezpieczenia społecznego i regulacja ta ma charakter wyczerpujący. W systemie ubezpieczeń społecznych ustawodawca kwestię odsetek uregulował w treści przepisów art. 85 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych jak i art. 118 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Pierwsza z podanych norm stanowi, że jeżeli organ rentowy w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń nie ustali prawa lub nie wypłaci świadczenia jest obowiązany do wypłaty odsetek w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Powyższe – zgodnie z brzmieniem powołanego przepisu – nie dotyczy przypadku , gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu jest następstwem okoliczności, za które ZUS nie ponosi odpowiedzialności. Natomiast przepis art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi natomiast o obowiązku organu rentowego wydania decyzji o prawie do świadczenia lub jego wysokości po raz pierwszy w terminie 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji z uwzględnieniem tego, że w przypadku gdy ustalenie prawa do świadczenia lub jego wysokości następuje orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego do organu rentowego (ust. 1a ustawy). Istotną kwestią dla odpowiedzialności organu rentowego i tym samym wypłaty odsetek jest więc ustalenie czy w danej sprawie zaistniały okoliczności, za które Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ponosi odpowiedzialności rozumiane jako przyczyny opóźnienia niezależne od organu rentowego czyli jako te za które nie ponosi on winy, jak i te gdy opóźnienie jest skutkiem innych przyczyn niezależnych od organu (np. wyrok Sadu Najwyższego z dnia 7 października 2004 roku w sprawie sygn. akt II UK 485/03 opublikowany w OSNAPiUS 2005/10/147). Odpowiedzialność odsetkowa powstaje bowiem w przypadku błędnych działań organu rentowego. Błędy te mogą dotyczyć zarówno wykładni prawa jak i ustaleń faktycznych. W pierwszym przypadku występuje sytuacja, gdy organ wydaje decyzję odmowną po prawidłowym skompletowaniu materiału dowodowego na skutek błędnej interpretacji obowiązującego prawa. W orzecznictwie przyjmowało się, iż w tego typu sytuacji występuje stan opóźnienia będący skutkiem okoliczności za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność nawet gdyby nie można mu było zarzucić niestaranności w wykładni czy stosowania prawa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007 roku w sprawie sygn. akt II UK 37/07 opublikowany w OSNAPiUS 2008/21-22/326).

Jednakże w ostatnim okresie w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawił się pogląd, na tle sprawy w której było zawieszone prawo do emerytury, że podtrzymywanie dotychczasowego stanowiska, że odsetki należą się za cały okres w którym wypłata emerytury była wstrzymana byłoby uzasadnione tylko wówczas gdyby uznać, że decyzja organu rentowego zawieszająca prawo do emerytury i wstrzymująca wypłatę tego świadczenia stanowiła następstwo błędu tego organu w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i retach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednakże nie obejmuje sytuacji, w której organ rentowy (w chwili wydania decyzji) działał na podstawie nie budzących wątpliwości interpretacyjnych przepisów ustawy, które bez wątpienia korzystały z domniemania konstytucyjności aż do chwili uznania ich przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją. Decyzja wydana w takich warunkach nie może też być uznana za bezprawną, gdyż podstawa prawna do jej wydania odpadła dopiero po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego.

W postanowieniu z 10.01.2014 r. sygn. III UZP 3/13 Sąd Najwyższy ostatecznie skonstatował, że decyzja wydana w wyżej opisanej sytuacji stanowi przypadek, w którym opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela to stanowisko, a w tej sytuacji należało podzielić stanowisko organu rentowego o braku podstaw do wypłaty odsetek, jak również ostatecznie podzielić stanowisko Sądu Okręgowego o braku podstaw do uwzględnienia odwołania.

Sądowi Apelacyjnemu znane są również inne poglądy w sytuacji nie wydania decyzji w przedmiocie odsetek, chodzi chociażby o tzw. czasową niedopuszczalność drogi sądowej. Jednakże mając na względzie treść obecnie obowiązujących uregulowań w kodeksie postępowania cywilnego, Sąd II instancji jest sądem meriti, oraz mając na względzie poglądy wyżej wyrażone, zarzuty apelacji należało uznać za nieuzasadnione, dlatego apelacja podlegała oddaleniu zgodnie z art. 385 kpc.

	Przewodniczący:	SSA Irena Mazurek
	Sędziowie:	SSA Alicja Podczaska SSA Roman Skrzypek (spr.)
		SSA Alicja Podczaska SSA Roman Skrzypek (spr.)
	Protokolant	st.sekr.sądowy Małgorzata Leniar

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE