UZASADNIENIE

Organ rentowy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. decyzją z dnia 26 listopada 2012 r. ponownie ustalił E. G. wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. w wysokości 39.379,78zł. Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy nie zaliczył ubezpieczonej następujących okresów:

- od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r. z uwagi na brak informacji o odprowadzaniu składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu umowy agencyjnej

- od dnia 23 lipca 1998 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. ponieważ do ustalenia kapitału początkowego nie uwzględnia się okresu pracy w gospodarstwie rolnym.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła ubezpieczona E. G. wnosząc o zmianę decyzji i przyjęcie do ustalenia wartości kapitału początkowego okresu pracy w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Handlu (...) na podstawie umowy agencyjnej od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r. Sprawa ta została zarejestrowana pod sygnaturą IVU 79/13.

Decyzją z dnia 29 marca 2013 r. organ rentowy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. przyznał ubezpieczonej E. G. prawo do emerytury od 19 marca 2013 r. Do ustalenia wysokości emerytury organ rentowy uwzględnił ubezpieczonej okresy składkowe 8 lat 3 m – ce i 6 dni i nieskładkowe 2 lata 9 miesięcy i 2 dni oraz okresy uzupełniające w wymiarze 14 klat 1 m-c i 16 dni. Organ rentowy nie uwzględnił okresu od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r. z uwagi na brak informacji o odprowadzanych składkach.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła ubezpieczona domagając się uwzględnienia okresu od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r.

Sprawa została wpisana pod sygnaturą IVU 895/13.

Zarządzeniem z dnia 28 maja 2013 r. została ona połączona ze sprawą
o sygnaturze IVU 79/13 do łącznego rozpatrzenia i rozstrzygnięcia
i prowadzenia pod sygnaturą IVU 79/13.

Pozwany wniósł o odrzucenia odwołania na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. ewentualnie o oddalenie odwołania powołując się na okoliczności podniesione w decyzji oraz wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 16.03.2013 r. w sprawie IVU 1867/12, gdzie Sąd oddalił odwołanie ubezpieczonej domagając się zaliczenia okresu od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r.

Sąd nie uwzględnił wniosku organu rentowego w przedmiocie odrzucenia odwołań ubezpieczonej w trybie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., albowiem zdaniem Sądu nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej. Ubezpieczona po wydaniu wyroku w sprawie IVU 1867/12 w niniejszym postępowaniu powołała się na nowe dowody w postaci zeznań świadków, legitymacji ubezpieczeniowej, świadectwa pracy świadka J. W., które nie były przedmiotem oceny w sprawie IVU 1867/12.

Sąd Okręgowy w Toruniu wyrokiem z dnia 25 października 2013 r. oddalił odwołania. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia. Decyzją z dnia 13 grudnia 2012 r. organ rentowy dokonał ponownego ustalenia kapitału początkowego ubezpieczonej i ustalony kapitał na dzień 1 stycznia 1999 r. wyniósł 39.379,78zł. Do ustalenia kapitału początkowego organ rentowy nie uwzględnił następujących okresów:

- od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r. z uwagi na brak informacji o odprowadzaniu składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu umowy agencyjnej

- od dnia 23 lipca 1998 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. ponieważ do ustalenia kapitału początkowego nie uwzględnia się okresu pracy w gospodarstwie rolnym.

W dniu 7 września 2012 r. ubezpieczona złożyła wniosek o ponowne ustalenia kapitału początkowego. Organ rentowy w dniu 26 listopada 2012 r. wydał decyzję o ponownym ustaleniu kapitału początkowego. Ustalony kapitał początkowy pozostał bez zmian i wyniósł 39.379,78zł. Organ rentowy ponownie nie uwzględnił ubezpieczonej do wartości kapitału początkowego okresów - od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r. i od dnia 23 lipca 1998 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. z tych samych przyczyn co podanych w decyzji z dnia 13 grudnia 2012 r.

Ubezpieczona E. G. urodzona (...) w dniu 16 listopada 2010 r. złożyła wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Organ rentowy decyzją z dnia 19 listopada 2010 r. odmówił prawa do emerytury, ponieważ ubezpieczona nie ukończyła 60 roku życia i nie wykazała 30 – letniego okresu składkowego i nieskładkowego oraz bezpośrednio przed złożeniem wniosku podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników. Organ rentowy z okresu zatrudnienia od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 5 stycznia 1990 r. w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Handlu (...) zaliczył ubezpieczonej okres od dnia 1 czerwca 1989 r. do dnia 5 stycznia 1990 r., bowiem za okres ten zostały odprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne. Odwołanie od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Toruniu w dniu 16 marca 2011 r. w sprawie IVU 1867/10.

W dniu 12 marca 2013 r. ubezpieczona złożyła wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Decyzją z dnia 29 marca 2013 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury od dnia 19 marca 2013 r. Do ustalenia wysokości emerytury organ rentowy uwzględnił:

- okresy składkowe 8 lat 3 miesiące i 6 dni

- okresy uzupełniające – 14 lat 1 miesiąc i 16 dni

- nieskładkowe ograniczone do 1/3 udowodnionych okresów składkowych – 2 lata 9 miesięcy i 2 dni.

Organ rentowy nie uwzględnił okresu od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r. gdyż brak jest informacji o odprowadzanych składkach w/w okresie

E. G. w okresie od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 5 stycznia 1990 r. była zatrudniona w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Handlu (...)
w T. Punkt Gastronomii (...) jako agent. Rozwiązanie umowy agencyjnej nastąpiło na zasadzie porozumienia stron. W okresie zatrudnienia w (...) w T. ubezpieczona jako mająca zawartą umowę agencyjną była rozliczana z zatrudnionymi pracownikami przez (...), które rozliczało się na deklaracjach bezimiennych. Z przeprowadzonego postępowania dowodowego z zeznań świadków: A. C., J. W. (2), J. B., M. P. i stron oraz dokumentów (karty zdrowia dziecka z ZOZ, historii choroby, kserokopii legitymacji ubezpieczeniowej) nie wynika jaki konkretny dochód ubezpieczona w spornym okresie osiągnęła co ma podstawowe znaczenie dla oceny prawa ubezpieczonej.

W ocenie Sądu przedmiotem sporu wywołanego odwołaniem od decyzji z dnia 26 listopada 2012 r. i z dnia 29 marca 2013 r. była podstawa wyliczenia składki za okres od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r. i możliwość przyjęcia dochodów z tego okresu do ustalenia wysokości kapitału początkowego i wyliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury.

Sąd wskazał, że w okresie objętym ustaleniami faktycznymi funkcjonowały następujące akty prawne dotyczące zasad rozliczania agentów oraz zasad opracowania kalkulacji:

- ustawa z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. Nr 45 poz. 232 ze zm. Dz.U.
z 1976 r. Nr 40 poz. 235),

- rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie wykonywania ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. Nr 46 poz. 250),

- rozporządzenie Ministra Prac, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 14 lutego 1976 r. w sprawie trybu postępowania w zakresie ubezpieczenia społecznego osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. Nr 6 poz. 33).

Przepisy te stanowią bazę do ustalenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne i odnoszą się do tej samej wielkości – obrotu przyjętego w kalkulacji zryczałtowanej odpłatności. Istnieje możliwość wyliczenia należnej składki na ubezpieczenie społeczne i porównanie jej z danymi wynikającymi z kalkulacji.

Istnieje także możliwość ustalenia, czy roczna podstawa wymiaru składki była niższa niż sześciokrotna kwota najniższego wynagrodzenia w j.g.u. i czy
w związku z tym zaistniał przypadek uwzględniony w § 10 ust. 2 rozporządzenia MPPiSS z dnia 14 lutego 1976 r. Samo ustalenie należnej składki na ubezpieczenie społeczne w oparciu o wielkość wyjściową, tj. średnioroczny obrót wskazany w kalkulacji finansowej nie przesądza o zasadności żądania ubezpieczonej. Jeżeli po upływie roku kalendarzowego okazało się, że w ciągu roku przeciętny miesięczny dochód z wykonywania umowy nie osiągnął połowy najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej, składki opłacone za ten rok podlegały zwrotowi, a tego roku nie wliczało się do okresu ubezpieczenia wymaganego do uzyskania świadczeń na podstawie ustawy. Ustawowo określono wielkością, która decydowała o okresie ubezpieczenia i o tym, czy składki zwracano, był zatem dochód za dany rok z działalności agencyjnej, nie zaś hipotetyczna wielkość kalkulowanego przychodu, wykazany obrót. Ubezpieczona zarówno w toku postępowania zarówno przed organem rentowym jak i sądowym nie wykazała osiąganego dochodu za okres od okres od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r. w (...) w T.. Brak wiedzy o tym, czy dokonywano zwrotu składek uniemożliwił zaliczenie do podstawy wymiaru dochodu w/w okresu.

Ubezpieczona zaskarżyła powyższy wyrok w całości i zarzucając naruszenie przepisów prawa procesowego art. 217 § 2, 233 § 1 i 328 § 2 k.p.c. wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie jej świadczeń zgodnie z wnioskiem
ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu apelacji skarżącą podniosła, że jeśliby sąd prawidłowo ocenił zebrany materiał dowodowy musiałby dość do wniosku, że dawne (...) odprowadzało za skarżącą składki ZUS, a w PRL było niemożliwe, aby składki nie były płacone. Wszystkim pracownikom w okresie jej działalności wypłacała zarobki miesięczne, natomiast składkę ZUS odprowadzało (...) za wnioskodawczynię i jej pracowników. Ponadto nie otrzymałaby pieczątki w książeczce uprawnień leczniczych, gdyby nie płaciła odpłatności do (...), która zawierała obowiązkowa składkę ZUS. Jeżeli w tym okresie składka się zmieniała, wnioskodawczyni miała podwyższoną odpłatność miesięczną (jakby prowizję) do (...) za prowadzenie działalności. Obroty ubezpieczonej nie miały żadnego znaczenia dla wysokość składki ZUS-u i składka nie zmieniała się w zależności od obrotu. W tamtym okresie było to obowiązkiem (...). Skarżąca nie robiła osobiście kalkulacji finansowej tzw. prowizji, w której skład wchodziła obowiązkowo składka ZUS. (...) jako pracodawca przestawiał jej gotową propozycję co do odpłatności miesięcznej, (tzn. ilość pracowników, koszty które muszą pokryć i składkę ZUS za nią i inne zobowiązania). Robił to dział Organizacji i (...). Jako osoba fizyczna kompletnie nie miała pojęcia o wysokości składki ZUS. Jest niemożliwością, aby (...) świetnie wtedy prosperujące przedsiębiorstwo przez 7 lat nie odprowadzało za nią składki. Często miała wypłacane zasiłki opiekuńcze na dzieci przez (...). Przez 6 lat pobierała „rodzinne" z (...) na dzieci. Sąd przekroczył też zasadę swobodnej oceny dowodów na skutek przyjęcia, że nie można ustalić rocznej podstawy wymiaru składki w oparciu o § 10 ust. 2 rozporządzenia (...) z dnia 14 lutego 1976 r. Zdaniem sądu ubezpieczona nie wykazała dochodu, co jest sprzeczne z zeznaniami świadków i stron, którzy potwierdzili, że osiągała dochód, ale nie zachowała się dokumentacja, która precyzyjnie go wykazuje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni okazała się bezzasadna.

W ocenie Sądu drugiej instancji Sąd Okręgowy nie dopuścił się naruszenia wskazanych przepisów postępowania, przy czym k.p.c. zarzuty naruszenia art. 217 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. skarżąca w żaden sposób nie uzasadniła.

Sąd pierwszej instancji przeprowadził postępowanie ze wszystkich zawnioskowanych przez ubezpieczoną dowodów. Sąd ocenił te dowody, pozbawiając je mocy dowodowej w przedmiotowej sprawie, czemu dał wyraz w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie była możliwość uwzględnienia ubezpieczonej do wysokości kapitału początkowego i emerytury jako okresu składkowego okresu pracy od dnia 20 grudnia 1982 r. do dnia 31 maja 1989 r. na podstawie umowy agencyjnej.

Sąd Okręgowy co do zasady dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i na ich podstawie wywiódł trafne wnioski. We wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji, Sąd odwoławczy oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Zgodzić się należy z Sądem Okręgowym, że materiał dowodowy w sprawie nie pozwolił jednoznacznie ustalić, że w za okres sporny zostały odprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne i że nie podlegały zwrotowi, co definitywnie przesądza o braku możliwości zakwalifikowania spornego okresu do wymaganego ustawą stażu ubezpieczeniowego.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zgodnie z art. 5 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS) ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się, z zastrzeżeniem ust. 2-5, uwzględnia się okresy składkowe o których mowa w art. 6 i okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7.

Jak wynika z brzmienia art. 6 ust. 2 pkt 13 za okresy składkowe uważa się przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: pracy na obszarze Państwa Polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu takiej umowy:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

b) wykonywanej przed dniem 1 stycznia 1976 r., jeżeli umowa odpowiadała warunkom ubezpieczenia obowiązującym w tym dniu.

Z regulacji poczynionych w art. 174 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynika, że przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy okresy składkowe, o których mowa w art. 6, okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5 cytowanej ustawy, a także okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 tej ustawy, czyli w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

Ocena prawna sytuacji ubezpieczeniowej skarżącej w okresie spornym dokonana być powinna w oparciu o przepisy ustawy z 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz. U. Nr 45, poz. 232 z późn. zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie wykonania ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz. U. Nr 46, poz. 250) i rozporządzenia Ministra Prac, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 14 lutego 1976 r. w sprawie trybu postępowania w zakresie ubezpieczenia społecznego osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. Nr 6 poz. 33).

Mając na uwadze powyżej przytoczone przepisy obowiązujące w okresie spornym odnośnie opłacania składek, w niniejszej sprawie istotnie w kartotekach płacowych ubezpieczonej brak jest zapisów świadczących o odprowadzaniu składek za ubezpieczoną za sporny okres. Nie zachowały się też deklaracje za ten okres zawierające liczbę osób wykonujących umowę agencyjną, jak też procent składek i wysokość składek za osoby wykonujące tego rodzaju umowę. Przesłuchani w sprawie świadkowie nie posiadali wiedzy o tym czy i w jakiej wysokości za okres sporny były odprowadzane za ubezpieczoną składki na ubezpieczenie.

Zatem ani dowody z dokumentów, ani z zeznań świadków nie pozwalały na ustalenie, że w okresie spornym składki na ubezpieczenie społeczne wnioskodawczyni wykonującej umowę agencyjną z pewnością zostały odprowadzone. Nawet, gdyby z faktu wydania ubezpieczonej legitymacji ubezpieczeniowej, wyprowadzić wniosek, że składki za sporny okres zostały odprowadzone, to Sąd Okręgowy nie popełnił błędu uznając, że w okresie przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r., tj. przed 15 listopada 1991 r., możliwość uznania okresu pracy na podstawie umowy agencyjnej jako okresu ubezpieczenia zależała od wysokości uzyskanego miesięcznego dochodu. Ustawa z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia do dnia 21 lutego 1995 r. zawierała art. 27, który przewidywał ograniczenie polegające na wyłączeniu z okresu ubezpieczenia tego roku kalendarzowego, w którym przeciętny dochód miesięczny z umowy był niższy niż połowa najniższego wynagrodzenia. W tym stanie prawnym zasadne było badanie, czy przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent oraz ustalania emerytur i rent nie wchodziło w rachubę wyłączenie wnioskodawczyni z ubezpieczenia przewidziane w art. 27 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. Zgodnie w tym przepisem, jeżeli po upływie roku kalendarzowego okaże się, że w ciągu tego roku przeciętny miesięczny dochód z wykonywania umowy nie osiągnął połowy najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej składki opłacone za ten rok podlegają zwrotowi, a tego roku nie wlicza się do okresu ubezpieczenia wymaganego do uzyskania świadczeń na podstawie ustawy. Kwotę składek podlegającą zwrotowi pomniejsza się o kwotę pobranych w ciągu tego roku zasiłków przewidzianych w art. 6 ust. 1 pkt 2 i 3.

W rozpoznawanej sprawie ubezpieczona dowodami osobowymi i nieosobowymi nie wykazała, że dochody wnioskodawczyni obejmujące okres sporny były wyższe niż połowa najniższego wynagrodzenia i składki za ten okres nie podlegały zwrotowi.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSA I. Krzeczowska-Lasoń SSA M. Bober SSO del. A. Żywicka

WYROK

UZASADNIENIE