UZASADNIENIE

Powód W. R. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Świebodzinie i G. Ł. kwoty 80.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych, utratę zdrowia i wyrządzoną szkodę - wskutek negatywnych zachowań ze strony kuratorów sądowych działających przy tym Sądzie.

Pozwany Skarb Państwa – Prezes Sądu Okręgowego w Zielonej Górze wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda kosztów postępowania wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Pozwany Skarb Państwa podniósł m.in. zarzut przedawnienia roszczenia.

Wyrokiem z dnia 23 maja 2012 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze oddalił powództwo przeciwko pozwanym i rozstrzygnął o kosztach procesu.

Podstawą tego orzeczenia były następujące ustalenia faktyczne:

Powód W. R. skazany został prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Świebodzinie z dnia 8 grudnia 2004 r. (sygn. akt II K 931/04), na karę łączną dwóch lat pozbawienia wolności, z warunkowym zawieszeniem na okres 5 lat próby – w tym za przestępstwo znęcania psychicznego i fizycznego nad żoną, pod wpływem alkoholu. W okresie próby powód został oddany pod dozór kuratora. Nałożono też na niego obowiązek powstrzymywania się od nadużywania alkoholu. W kartach z czynności kuratora zawodowego odnotowano m.in., że powód podczas wizyt znajdował się pod wpływem alkoholu, że sytuacja w jego domu jest bardzo trudna, że jest osobą kłótliwą, porywczą, a nawet agresywną, ma negatywną opinię wśród sąsiadów.

Sąd Rejonowy w Świebodzinie prawomocnym wyrokiem z dnia 21 grudnia 2005 r., sygn. akt III RNs 296/05, zobowiązał powoda do podjęcia leczenia odwykowego przeciwalkoholowego w warunkach stacjonarnego zakładu odwykowego.

W trakcie okresu próby prawomocnym wyrokiem z dnia 15 września 2009 r. powód został skazany na 6 miesięcy pozbawienia wolności za czyn z art. 178 a § 1 kk. Karę zawieszono na okres 3 lat próby.

Postanowieniem z dnia 19 lutego 2010 r. Sąd Rejonowy w Świebodzinie, na wniosek kuratora M. D., motywowany nadużywaniem przez powoda alkoholu, zarządził wykonanie wobec niego kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Świebodzinie z dnia 8 grudnia 2004 r., a orzeczenie to poddane kontroli instancyjnej zostało utrzymane w mocy.

Nie zostały uwzględnione wnioski powoda o odroczenie wykonania kary.

W dniu 22 lutego 2011 r. powód został osadzony w Areszcie Śledczym M..

Prawomocnym postanowieniem z dnia 19 czerwca 2008 r., Sąd Rejonowy w Świebodzinie ograniczył powodowi władzę rodzicielską nad małoletnimi dziećmi W. R., I. R., H. R. i K. R., wobec stosowania przemocy w rodzinie. Sąd Rejonowy zobowiązał kuratora sądowego do składania sprawozdań z nadzoru nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej przez powoda nad tymi dziećmi. W dalszych sprawozdaniach G. Ł. wytykała powodowi brak samokrytycyzmu, arogancję, działania wbrew jedności rodzinie, agresję słowną, unikanie kontaktu, niestosowanie się do zaleceń.

Wobec skarg powoda na działania tego kuratora dalszy dozór powierzono kuratorowi zawodowego J. B..

Na gruncie ustalonych okoliczności faktycznych Sąd Okręgowy uznał powództwo za bezzasadne.

Wskazał, że z art. 24 § 1 kc wynika jednoznacznie, iż ochrona dóbr osobistych przysługuje jedynie przed działaniem bezprawnym. Analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego doprowadziła sąd do przekonania, że działania kuratorów sądowych Sądu Rejonowego w Świebodzinie nie naruszyły dóbr osobistych powoda. Powód nawet nie określił, które z jego dóbr osobistych zostały naruszone ich rzekomo niewłaściwym postępowaniem. Powód był prawomocnie skazany za przestępstwa popełniane na szkodę osób najbliższych i z uwagi na zastosowanie środka probacyjnego w postaci warunkowego zawieszenia kary i poddania pod dozór kuratorski, zadaniem kuratorów było czuwanie nad tym, aby nie powrócił na drogę przestępstwa. Nie można czynić im zarzutów, że wymagali od powoda aby właściwie postępował, w tym aby zaprzestał nadużywania alkoholu. Miało go to uchronić przed zarządzeniem wykonania kary. Wbrew twierdzeniom powoda, do zarządzenia kary warunkowo zawieszonej prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Świebodzinie z dnia 8 grudnia 2004 r. doszło nie na skutek działań kuratorów zawodowych Sądu Rejonowego w Świebodzinie, ale na skutek postępowania powoda, który w czasie okresu próby nadużywał alkoholu i popełnił przestępstwo polegające na prowadzeniu pojazdu mechanicznego pod wpływem alkoholu, mimo że sądownie nałożono na niego obowiązek powstrzymania się od nadużywania alkoholu. Znamiennym jest, że o zarządzeniu wykonania kary nie decydowali kuratorzy zawodowi, ale Sąd Rejonowy w Świebodzinie, którego orzeczenie zostało poddane kontroli instancyjnej. Także w zakresie wniosku powoda o odroczenie wykonania kary nie orzekali kuratorzy, ale Sąd Rejonowy w Świebodzinie.

Również twierdzenia powoda, że na skutek działań kuratorów zawodowych Sądu Rejowego w Świebodzinie doszło do pogorszenia się jego relacji z żoną nie polegają na prawdzie. Relacje te uległy pogorszeniu na skutek nadużywania przez powoda alkoholu oraz jego nagannego postępowania, za które został prawomocnie skazany. Wszelkie działania rzeczonych kuratorów sądowych, w tym przeprowadzanie wywiadów w miejscu zamieszkania powoda, czy też złożenie wniosku o zarządzenie wykonania powodowi zawieszonej kary były podejmowane przy wykonywaniu władzy publicznej, w granicach wyznaczonych przepisami prawa, nie były zatem bezprawne. Nadto powód w żaden sposób nie wykazał, że poniósł jakąkolwiek szkodę w związku z działaniami tych kuratorów.

Powód nie wykazał też przesłanek odpowiedzialności pozwanego za ewentualny czyn niedozwolony przy realizacji czynności o charakterze władczym (art. 417 § 1 kc) tj. bezprawności działania lub zaniechania, a także nie wykazał wynikłej stąd szkody.

W tym stanie rzeczy powództwo oddalono.

O kosztach procesu orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 99 kpc.

W apelacji od tego wyroku powód wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, o nieobciążanie go kosztami postępowania apelacyjnego, przyznanie pełnomocnikowi powoda od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu, ewentualnie o zasądzenie od pozwanego kosztów zastępstwa procesowego. Skarżący zarzucił:

-: naruszenie art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przez pogwałcenie prawa do rzetelnego procesu sądowego,
-: naruszenie art. 23 i 24 kc przez ich niewłaściwe zastosowanie,
-: naruszenie art. 6 kc wskutek uznania, że to powoda obciąża ciężar udowodnienia naruszenia jego dóbr osobistych,
-: naruszenie art. 230 kpc przez jego niezastosowanie,
-: poczynienie błędnych ustaleń faktycznych, w oparciu o niepełny i niedostatecznie rozważony materiał dowodowy,
-: nierozpoznanie wniosku powoda o ustanowienie pomocy prawnej z urzędu, o umożliwienie wglądu do akt sprawy, o wyznaczenie innego sądu do rozpoznania sprawy,
-: zaniechanie przeprowadzenia dowodu z akt Sądu Rejonowego w Świebodzinie i nieuwzględnienie innych wniosków dowodowych powoda.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na rzecz pozwanego Skarbu Państwa kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda zasługiwała na uwzględnienie z uwagi na zachodzącą nieważność postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 kpc).

Co prawda powód w złożonej osobiście apelacji nie formułował takiego zarzutu, jednakże nieważność postępowania jest brana pod uwagę przez sąd odwoławczy z urzędu (art. 378 § 1 kpc).

Sąd Okręgowy dopuścił się szeregu uchybień procesowych, które spowodowały, że powód nie brał i nie mógł brać udziału w postępowaniu przed Sądem I instancji i nie było możliwości usunięcia skutków tych uchybień przed wydaniem wyroku przez Sąd Okręgowy. Zwrócić należy uwagę, że powód prowadził postępowanie przed Sądem I instancji odbywając karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym. Z tego powodu jego możliwości działania i kontrolowania działań sądu i strony przeciwnej były poważnie ograniczone w porównaniu z tymi, jakimi zwykle dysponują strony.

Zatem ocena czy określone uchybienia proceduralne prowadziły do nieważności postępowania musi uwzględniać także stopień ograniczenia praw procesowych powoda wynikających z ograniczenia wolności. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie powód już w pozwie złożył wniosek o „przydzielenie mi pomocy prawnej z urzędu” i oświadczył, że nie stać go na pokrycie kosztów pomocy prawnej z wyboru.

Wniosek ten do dnia wyrokowania nie został rozpoznany.

Z prawa do rzetelnego procesu wynika, że wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu winien być rozpoznany bez zbędnej zwłoki, a także bez podejmowania dalszych definitywnych w skutkach dla stron czynności procesowych, a w szczególności przed wydaniem merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie /por. wyrok SN z 11.07.2012, II CSK 657/11, Lex nr 1215621/.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy, biorąc pod uwagę stopień ograniczenia praw procesowych powoda wynikających z pozbawienia go wolności, niewątpliwie uchybienie to wpłynęło na możność działania powoda a w konsekwencji został on pozbawiony możliwości obrony swych praw.

Stanowisko to jest tym bardziej zasadne, że Sąd Okręgowy dopuścił się szeregu innych uchybień proceduralnych.

Powodowi przed wydaniem wyroku nie doręczono w ogóle odpisu odpowiedzi na pozew i odpisu pisma procesowego pozwanego z dnia 18.05.2012 r.

Odpis odpowiedzi na pozew i pisma procesowego pozwanego doręczono powodowi dopiero w dniu 1.06.2012 r. /k.66/ na zarządzenie sędziego z dnia 23.05.2012 /k.46 i 58/, wykonane tego samego dnia tj. 23.05.2012, a więc w dniu wydania wyroku.

Oczywistym jest więc, iż powód nie miał szansy zapoznania się ze stanowiskiem pozwanego ani z kierunkiem obrony przyjętej przez pozwanego.

W tych konkretnych okolicznościach niedoręczenie powodowi pozbawionemu wolności odpisu pism procesowych pozwanego, zawierających ustosunkowanie się do jego żądań stanowi również uchybienie uniemożliwiające mu podjęcie obrony, a tym samym narusza prawo powoda do sądu przewidziane w art. 45 Konstytucji oraz art. 6 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności /por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2012 roku, I CSK 58/12, Lex nr 1218154/.

Nadto w piśmie procesowym z dnia 25.04.2012 r. /k.52/ powód wnosił o umożliwienie mu zapoznania się z aktami sprawy i doręczenie mu odpisu odpowiedzi na pozew.

Sąd Okręgowy w ogóle do tego wniosku powoda się nie ustosunkował.

W sytuacji gdy powód z racji ograniczeń faktycznych nie mógł się zapoznać z aktami i nie mógł wziąć udziału w rozprawie (jedynej, po której zapadł wyrok), od Sądu Okręgowego należało wymagać szczególnie starannego przestrzegania obowiązków zapewniających powodowi informację o toku sprawy.

Tego zaś Sąd Okręgowy w ogóle nie uczynił, pozbawiając w istocie powoda możności obrony swych praw.

Reasumując wszystkie wskazane wyżej uchybienia proceduralne Sądu Okręgowego doprowadziły do nieważności postępowania poprzez pozbawienie powoda możności obrony swych praw.

Dodatkowo zwrócić należy uwagę na kolejne istotne uchybienia Sądu Okręgowego, który w ogóle nie doręczył pozwu drugiemu pozwanemu G. Ł. i nie zawiadomił jej o terminie jedynej rozprawy, po której zapadł wyrok.

Wyrok w stosunku do G. Ł. – która została pozwana przez powoda i widnieje w rubrum wyroku zapadł więc sytuacji, gdy w ogóle nie brała udziału w postępowaniu.

Co więcej nie wiedziała w ogóle o toczącym się przeciwko niej postępowaniu i zapadłym wyroku.

Wszystkie te okoliczności spowodowały konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością tj. poczynając od dnia 12 kwietnia 2012 roku (po rozpoznaniu wniosku powoda o zwolnienie od kosztów sądowych), oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Zielonej Górze /art. 386 § 2 kpc/.

Na podstawie zaś art. 108 § 2 kpc rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego należało pozostawić Sądowi I instancji.

Jan Futro Marek Górecki Ryszard Małecki

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE