UZASADNIENIE

W pozwie z 9 grudnia 2011r., skierowanym przeciwko K. M. i L. M., Skarb Państwa reprezentowany przez Dyrektora Izby Celnej w B. zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wnosił o uznanie umowy rozwiązującej dożywocie i przenoszącej własność nieruchomości sporządzonej przed notariuszem P. F. (2) prowadzącym Kancelarię Notarialną w L., zawartej w dniu 7 września 2007r. rep. A nr (...), mocą której J. G., M. G., L. M. oraz K. M. rozwiązali umowę dożywocia objętą aktem notarialnym sporządzonym przed notariuszem P. F. (2) w dniu 22 czerwca 2004r. Rep. (...) oraz mocą której J. G. oraz M. G. przenieśli na L. M. i K. M. własność nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) w obrębie nr (...) Ś. oznaczonej na planie numerem (...) o obszarze 0,0676 ha, dla której Sąd Rejonowy w Lubartowie prowadzi księgę wieczystą nr (...) – za bezskuteczną wobec powoda, w zakresie wierzytelności publicznoprawnych wobec J. G. z tytułu zobowiązań w podatku akcyzowym, wynikających z decyzji Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w L. z 2 października 2007r. o nr (...) – wraz z odsetkami naliczanymi jak od zobowiązań podatkowych. Wnosił również zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (pozew z uzasadnieniem k. 2-6).

W odpowiedzi na pozew pozwani wnosili o oddalenie powództwa w całości jako nieudowodnionego i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (odpowiedź na pozew k. 148-151).

Na rozprawie pełnomocnik pozwanych powołał się na art. 5 k.c. (protokół rozprawy k. 368).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. G. prowadził działalność gospodarczą stację paliw. Prokuratura Apelacyjna w Lublinie – Wydział Przestępczości Zorganizowanej prowadziła śledztwo w sprawie AP II Ds. 20/06/s przeciwko J. G., dotyczące wystawiania fikcyjnych faktur dokumentujących obrót komponentami paliw oraz ich sprzedaży jako oleju napędowego lub benzyny w ramach działalności gospodarczej. J. G. został aresztowany w czerwcu 2006r. W areszcie przebywał do maja 2007r. W tym czasie sprawy stacji paliw prowadził poprzez pełnomocnika. Jego żona wiedziała, „że chodzi o jakieś sprawy gospodarcze”. Wiedziała, że mąż ma długi, zobowiązania wobec Skarbu Państwa, ale nie znała ich wysokości (zeznania M. G. k. 215-216). Teściowie wiedzieli o aresztowaniu J. G., o długach córka i zięć ich nie informowali (zeznania M. G. i pozwanych k. 367—367v i k. 216-216v).

Postanowieniem z 3 lica 2006r. Prokurator w sprawie AP II Ds. 20/06/s postanowił zabezpieczyć na mieniu podejrzanego J. G. grożącą mu karę grzywny w wysokości 4.000.000zł i grożący mu przepadek korzyści osiągniętych z przestępstwa w wysokości co najmniej 1.037.820zł poprzez obciążenie hipoteką przymusową nieruchomości dłużnika (postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym k. 284).

Postanowieniem z 21 lipca 2006r. nr (...) Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w L. wszczął postępowanie kontrolne w firmie (...) zam. w L. przy ul. (...) w zakresie prawidłowości rozliczeń z budżetem Państwa z tytułu podatku akcyzowego za lata 2002 i 2003. W wyniku przeprowadzonego postępowania kontrolnego decyzjami z 2 października 2007r. nr (...) i (...) Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w L. określił zobowiązanie J. G. w podatku akcyzowym za miesiące wrzesień-grudzień 2002r. oraz miesiące luty-grudzień 2003r. na łączną kwotę 1.985.428zł (decyzja Nr (...) z uzasadnieniem k. 85-100v, decyzja Nr (...) z uzasadnieniem k. 101-126v).

Dyrektor Izby Celnej w B. 30 października 2007r. wydał tytuły wykonawcze z tytułu zobowiązań w podatku akcyzowym za lata 2002 i 2003: (...) (...) na kwotę 37.473zł (k.52-53), (...) (...) na kwotę 81.482zł (k.56-57), (...) (...) na kwotę 68.978zł (k. 59-60), (...) (...) na kwotę 20.337zł (k. 61-62), (...) (...) na kwotę 13.739zł (k.63-64), (...) (...) na kwotę 286.041zł (k. 65-66), (...) (...) na kwotę 149.255zł (k.67-68), (...) (...) na kwotę 32.453zł (k. 69-70), (...) (...) na kwotę 35.527zł (k.71-72), (...) (...) na kwotę 67.566zł (k.73-74), (...) (...) na kwotę 33.922zł (k.75-76), (...) (...) na kwotę 290.336zł (k. 77-78), (...) (...) na kwotę 291.469zł (k.79-80), (...) (...) na kwotę 404.730zł (k. 81-82), (...) (...) na kwotę 172.120zł (k.83-84, potwierdzenie odbioru k. 55). Łącznie zaległy podatek wyniósł 1.985.428zł. Na dzień 26 marca 2012r. zobowiązanie łącznie z odsetkami wynosiło 2.142.019zł oraz koszty postępowania egzekucyjnego 183.707,20zł (informacja k. 280, 281).

K. i L. małżonkowie M. byli na prawie wspólności ustawowej właścicielami nieruchomości, objętej księgą wieczystą Kw nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Lubartowie, zabudowanej, oznaczonej numerem (...) o powierzchni 0,0676 ha, położonej L. przy ul. (...). Nabyli ją 4 stycznia 1959r. za fundusze dorobkowe (odpis zupełny księgi wieczystej k. 18-20, wypis aktu notarialnego k. 23-24). W 2003r. zrealizowali nadbudowę domu na podstawie projektu L. M. (zeznania pozwanych k. 216-216v).

Aktem notarialnym z 22 czerwca 2004r. K. i L. małżonkowie M. zawarli umowę dożywocia mocą, której przenieśli na swego zięcia J. G. i córkę M. G. własność w/w nieruchomości. J. G. i M. G. nabyli nieruchomość na prawie wspólności ustawowej. W zamian zobowiązali się zapewnić K.i L. małżonkom M. dożywotnie utrzymanie, w szczególności przyjąć ich jako domowników w swoim domu, dostarczyć im wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i ogrzewania, zapewnić wszelką pomoc i staranne pielęgnowanie w chorobie, opiekę medyczną, leki oraz własnym kosztem sprawić im stosowny pogrzeb. Ustanowili na nabytej nieruchomości na rzecz K. Z. i L. małżonków M. służebność osobistą polegającą na prawie dożywotniego zamieszkiwania w całym parterze budynku mieszkalnego, której wartość roczną określili na 100zł (umowa o dożywocie z 22 czerwca 2004r. rep. A (...)).

Małżonkowie G. w L. mieszkali od 1990 do 1998r. Później zamieszkali w L..

Jeszcze przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego zaległości podatkowych, ale po wszczęciu czynności kontrolnych (21 lipca 2006r.), J. G., przewidując niekorzystne zakończenie postępowania kontrolnego, w dniu 7 września 2007r. wraz z żoną rozwiązali umowę dożywocia i przenieśli własność nieruchomości położonej przy ul. (...) w L. na teściów dłużnika K.i L. małż. M. (wypis aktu notarialnego rep. A Nr (...) z 7 września 2007r. k. 21--22). Umowa spowodowała niewątpliwie uszczuplenie majątku dłużnika.

J. G. w toku czynności kontrolnych dotyczących podatku akcyzowego podjął inne czynności zmierzające do wyzbycia się składników majątkowych, które mogły być przedmiotem zabezpieczenia i egzekucji (kopie aktów notarialnych Rep. A nr (...) umowa darowizny udziału wynoszącego 1/2 spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego o wartości po 150.000zł z 8 listopada 2007r. k. 16-17, (...) umowa sprzedaży z 8 września 2007r nieruchomości za 20.000zł k. 11-12v, (...) umowa sprzedaży z 19 sierpnia 2008r. nieruchomości za 90.000zł k. 13-15, protokół o stanie majątku dłużnika J. G. z 11 lutego 2011r. k. 54-54v, kopia pisma ze (...) Banku (...) w P. 22 grudnia 2009r. k. 127, informacja z Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców z 4 lutego 2011r. k. 25, odpis zupełny księgi wieczystej (...) k. 18-20, wniosek o wyjawienie majątku k. 180-180v informacja o czynnościach majątkowych k. 183--185).

Dyrektor Izby Celnej w B. wydał w dniu 31 grudnia 2007r. decyzje utrzymujące w mocy decyzje organu pierwszej instancji określające należności podatkowe dłużnika J. G. w podatku akcyzowym (kopie decyzji Dyrektora Izby Celnej w B. Nr (...) (...) (...) (...) k. 49-51v, Nr (...) (...) (...) (...) k. 46-48v).

Od w.w. decyzji dłużnik J. G. złożył skargi do sądu administracyjnego. Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 9 sierpnia 2010r. w sprawie I (...) (...) oddalił skargę kasacyjną J. G. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w L. z 8 października 2008r. sygn. akt (...) oddalającego skargę na decyzję Dyrektora Izby Celnej w B. z 31 grudnia 2007r. nr (...) (...) (...) (...) w przedmiocie podatku akcyzowego (wyrok NSA z uzasadnieniem sygn. akt (...) k. 27-36v, decyzja Dyrektora Izby Celnej w B. k. 46-48v).

Wyrokiem z 9 sierpnia 2010r. w sprawie I (...) (...) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną J. G. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w L. z 8 października 2008r. sygn. akt I SA/Lu 143/08 oddalającego skargę na decyzję Dyrektora Izby Celnej w B. z 31 grudnia 2007r. nr (...) (...) (...) (...) w przedmiocie podatku akcyzowego (wyrok NSA z uzasadnieniem sygn. akt I GSK 992/09 k. 37-45v, decyzja Dyrektora Izby Celnej w B. k. 49-51v ).

M. G. i J. G. otrzymali rozwód w listopadzie 2010r. O rozwód wystąpiła w 2009r. M. G.. Nadal mieszkają razem (zeznania świadka M. G. k. 215-216).

J. G. pozostaje właścicielem stacji paliw w P., której wartość w 2006r. wskazał na 176.705zł (informacja w sprawie podatku k. 282-283). Wspólne mieszkanie w L. przepisali na córkę w ½, pozostała część jest ich współwłasnością. Pozostały jako własność dłużnika nieruchomości, których nie zbył po opuszczeniu aresztu, ponieważ na tych nieruchomościach ustanowiono zakazy ich zbywania i obciążania. Nieruchomości mają charakter użytków rolnych i nie stanowią majątku wystarczającego do zaspokojenia całości należności powoda. Aktualnie dłużnik nie uzyskuje dochodów, nie odprowadza składek na ubezpieczenie zdrowotne i nie spłaca zaległości podatkowych (informacja k. 181, informacja k. 182, zaświadczenie k. 207).

Stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane wyżej dowody.

Dowody z dokumentów nie były kwestionowane przez strony. Nie budziły również wątpliwości Sądu i z tych też względów zostały uznane za wiarygodne.

Zeznania świadka M. G. i samych pozwanych Sąd uznał za wiarygodne w części, gdzie są zgodne z pozostałymi dowodami.

Sad pominął dowód z zeznań świadka J. G.. Świadek zgłoszony został przez pełnomocnika pozwanych na okoliczność „bezzasadności żądania objętego pozwem” (wniosek k. 149) i przez powoda na okoliczność „motywów dokonania zaskarżonej czynności” (wniosek k. 178). Na te same okoliczności przesłuchana została M. G. (wniosek k. 149). Okoliczności zostały wyjaśnione i wobec unikania przez świadka stawienia się na wezwanie, dalsze odraczanie rozprawy z powodu nieobecności świadka, skutkowałoby nieuzasadnionym przedłużaniem postępowania w sprawie. Stan majątku dłużnika został ustalony. Natomiast okoliczność pozwani wiedzieli o zobowiązaniach zięcia w dacie zaskarżonej czynności dowodzona była zeznaniami M. G. i samych pozwanych. Dowód z dokumentu – protokołu z zeznaniami J. G. w sprawie I C 948/11 (wniosek powoda k. 326, odpis protokołu k. 319-323, stanowisko pełnomocnika pozwanych protokół rozprawy k. 360v i 366v) nie mógł zastąpić bezpośredniego przesłuchania świadka .

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości wobec cofnięcia wniosku przez pełnomocnika pozwanych (pismo k. 353).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Funkcją skargi paulińskiej (actio paulina) jest zabezpieczenie interesów wierzyciela w wypadku nielojalnego postępowania dłużnika, który doprowadza swój majątek do stanu zagrażającego zaspokojeniu wierzycieli (ograniczając realne możliwości wyegzekwowania odpowiedzialności osobistej).

Wierzycielowi przysługuje skarga paulińska, jeżeli kumulatywnie spełnionych jest kilka, wynikających w art. 527 k.c., przesłanek:

1) istnienie wierzytelności,

2) dokonanie przez dłużnika z „osobą trzecią” czynności prawnej,

3) dokonanie przez dłużnika czynności „z pokrzywdzeniem wierzycieli”, a zarazem takiej, z której „osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową”,

4) dokonanie przez dłużnika czynności „ze świadomością pokrzywdzenia”,

5) działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Ciężar udowodnienia tych przesłanek spoczywa na wierzycielu. Niekiedy ulegają one złagodzeniu, ze względu na szczególne okoliczności (art. 527 § 3 i 4, art. 528 k.c.).

Wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, może domagać się uznania czynności prawnej za bezskuteczną na podstawie art. 527 § 1 k.c., także wtedy gdy darowizny nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego dokonali dłużnik i jego małżonek.

Ochrona z art. 527 k.c. przysługuje również w zakresie należności publicznoprawnych. Z art. 29 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa wynika, że odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe obejmuje również majątek wspólny podatnika i małżonka (t.j.Dz.U. 2012.749).

Do zakwalifikowania czynności, jako mogącej stanowić przedmiot zaskarżenia, istotne jest by taka czynność przyniosła osobie trzeciej korzyść, w szczególności przez nabycie prawa majątkowego.

Z art. 527 § 3 wynika domniemanie prawne, że osoba trzecia uzyskująca korzyść, „pozostająca w bliskim stosunku z dłużnikiem” w chwili dokonania zaskarżonej czynności, wie o jego świadomości pokrzywdzenia wierzycieli. Osoba bliska to niewątpliwie osoba pozostająca w bliskich stosunkach rodzinnych. Skarga podlega oddaleniu, jeżeli osoba trzecia udowodni nie tylko brak po jej stronie świadomości, że dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli, ale także zachowanie należytej staranności, by poznać rzeczywisty stan rzeczy.

Złagodzenie przesłanek uzasadniających skargę paulińską ma miejsce wówczas, gdy osoba trzecia uzyskała korzyść „bezpłatnie”. W takim wypadku wierzyciel zwolniony jest z obowiązku wykazania złej wiary, o której mowa w art. 527 § 1 k.c. (osoba trzecia wiedziała względnie z zachowaniem należytej staranności mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli). Kwestia ta, niezależnie od stosunku łączącego osobę trzecią z dłużnikiem, jest prawnie obojętna.

„Bezpłatne uzyskanie korzyści” rozumiane jest szerzej niż darowizna, umowa nieodpłatna czy umowa jednostronnie zobowiązująca. Obejmuje ono wszelkie czynności prowadzące do uzyskania korzyści, które to korzyści- przed dokonaniem czynności, w chwili dokonania, jak i później – nie znalazły, w ujęciu obiektywnym, odpowiedniego ekwiwalentu.

Powództwo zasługuje na uwzględnienie na zasadzie art. 531 § 1 w zw. z art. 527 § 1 k.c.

Powód w oparciu o art. 527 i n. k.c. domaga się uznania wobec niego za bezskuteczną umowy z 7 września 2007r., mocą której J. G., M. G., L. M. oraz K. M. rozwiązali umowę dożywocia zawartą w dniu 22 czerwca 2004r. i dłużnik J. G. i jego żona M. G. przenieśli na pozwanych własność nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) w obrębie nr (...) Ś. oznaczonej na planie numerem (...) o obszarze 0,0676 ha, dla której Sąd Rejonowy w Lubartowie prowadzi księgę wieczystą o numerze (...).

J. G. w dacie zawierania umowy był dłużnikiem wobec Skarbu Państwa z tytułu zaległości podatkowych w podatku akcyzowym za rok 2002 i 2003. Na zasadzie art. 29 § 1 ordynacji podatkowej odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe obejmuje również majątek wspólny podatnika i małżonka.

Postanowieniem z 21 lipca 2006r. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w L. wszczął postępowanie kontrolne w firmie (...) z siedzibą w L. w zakresie prawidłowości rozliczeń z budżetem Państwa z tytułu podatku akcyzowego za 2002 i 2003r. W dacie zawierania umowy z 7 września 2007r. dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela Skarbu Państwa. Zaskarżona przez powoda czynność została dokonana w trakcie trwania kontroli z tytułu prawidłowości rozliczeń z budżetem Państwa z tytułu podatku akcyzowego za 2002 i 2003r.

Nabywcami nieruchomości były osoby bliskie dla dłużnika, jego teściowie. Wskutek przeniesienia własności nieruchomości przez dłużnika i jego żonę na rzecz pozwanych doszło do uszczuplenia majątku dłużnika. Dłużnik nie uzyskał w zamian stosownego ekwiwalentu.

Wierzyciel nie uzyskał zaspokojenia nawet części należności. Wskutek przedmiotowej umowy dłużnik stał się niewypłacalny w większym stopniu (protokół o stanie majątkowym dłużnika k. 54).

Dłużnik jest niewypłacalny, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów. Niewypłacalność musi istnieć realnie. Jest to taki stan majątkowy dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzyciela.

Przesłanką skargi pauliańskiej jest ustalenie, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wystarcza świadomość dłużnika, że czynność prawna przez niego dokonana może spowodować dla wierzycieli niemożność zaspokojenia się. Świadomość ta musi istnieć w chwili dokonania czynności prawnej. Zamiar pokrzywdzenia wierzyciela i zła wiara dłużnika nie jest konieczna dla objęcia wierzyciela ochroną na podstawie art. 527 k.c. i nast. (wyrok SA w Poznaniu z 19 września 2006r., sygn. akt I ACa 1021/05, LEX nr 298435). Wystarczy, by dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności.

Niewątpliwie na skutek zaskarżonej czynności prawnej doszło do pokrzywdzenia wierzyciela Skarbu Państwa, bowiem dłużnik pozbył się wartościowego majątku, w szczególności mając na uwadze wysokość zobowiązania.

Okoliczność, że osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie (bez stosownego ekwiwalentu), powoduje, że nie ma znaczenia – dla możliwości uznania czynności dłużnika za bezskuteczną – czy osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, że dokonując czynności prawnej, dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli. Osoba trzecia nie może bronić się, że nie wiedziała lub nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Nadto kodeks cywilny w art. 527 § 3 wprowadza domniemanie, że osoba będąca w bliskim stosunku dla dłużnika wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Niezależnie od powyższego należy uznać, że pozwani wiedząc o aresztowaniu zięcia w związku z jego interesami i prowadzoną działalnością gospodarczą, jako teściowie dłużnika, przy zachowaniu należytej staranności winni mieć świadomość jego ewentualnych zobowiązań finansowych.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że powód wykazał przesłanki odpowiedzialności pozwanych z art. 527 k.c. i uwzględnił żądanie pozwu.

Następstwem wyroku z powództwa wierzyciela jest ograniczenie skuteczności stosunku prawnego istniejącego między dłużnikiem a pozwanymi: wierzyciel może domagać się od osoby pozwanych znoszenia egzekucji (art. 532k.c.). Czynność prawna, uznana za względnie bezskuteczną, nie wywołuje, od chwili jej dokonania skutków prawnych wobec wierzyciela.

Sąd nie znalazł podstaw do oddalenia powództwa na zasadzie art. 5 k.c. Działania powoda nie stanowią nadużycia prawa, nie są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ani sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa powoda. Pełnomocnik pozwanych nawet nie wskazał na czym ta sprzeczność miałaby polegać.

Rozstrzygniecie o kosztach procesu uzasadnia treść art. 98 § 1 i art. 99 k.p.c. Powód wygrał proces. W toku postępowania reprezentowany był przez radcę Prokuratorii Generalnej. Przysługują powodowi koszty zastępstwa procesowego w kwocie 3.600zł (§ 6 pkt 6) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu Dz.U. z 2013, poz. 461). Do tego dochodzą koszty wynagrodzenia pełnomocnika w postępowaniu zażaleniowym 1.800zł - § 13 ust. 2 pkt 2) rozporządzenia j.w. (zażalenie k. 141-144, odpowiedź powoda na zażalenie k. 196-198). Łącznie koszty powoda wyniosły 5.400zł.

Ściągnięciu na rzecz Skarbu Państwa podlega nieuiszczona opłata od pozwu w kwocie 10.000zł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2014.1025).

Z tych względów na podstawie powołanych przepisów Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE