UZASADNIENIE

W dniu 17 stycznia 2012r. P. K. złożył pozew do Sądu Okręgowego we Wrocławiu, w którym wnosił o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Ministra Sprawiedliwości odszkodowania w wysokości 25.000 zł oraz zadośćuczynienia w kwocie 25.000 zł za bezprawnie przedłużający się areszt oraz niedostateczne warunki zakwaterowania powoda w celi. W uzasadnieniu powód wskazał, że został wobec niego zastosowany środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania przez Sąd Rejonowy Wrocław – Śródmieście we W. w sprawie o sygn. V K 93/08. Tymczasowe aresztowanie trwało od dnia 18 maja 2006 roku przez okres około 2 lat i 5 miesięcy. Jednocześnie powód wskazał, że w czasie pobytu w Areszcie Śledczym we W. nagminnie nie była przestrzegana norma co najmniej 3 m² miejsca przypadającego w celi na jednego skazanego. Nadto powód wniósł o zwolnienie go od kosztów sądowych. (pozew z załącznikami – k.1-4).

Postanowieniem z dnia 26 stycznia 2012 roku Sąd Okręgowy we Wrocławiu stwierdził swoją niewłaściwość w zakresie żądania powoda kwoty 25.000 zł tytułem zadośćuczynienia i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Rejonowemu dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie. (postanowienie – k.6).

Postanowieniem z dnia 30 lipca 2012 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie zwolnił powoda od kosztów sądowych w całości (postanowienie – k.20).

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa – Minister Sprawiedliwości reprezentowany przez pełnomocnika r. pr. S. M. (pełnomocnictwo – k.32) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych. Nadto wniósł o zobowiązanie powoda do sprecyzowanie żądania pozwu, jakiego okresu dotyczy jego powództwo, wskazanie właściwego statio fisci Skarbu Państwa, z którym się wiąże dochodzone roszczenie oraz wezwanie właściwej jednostki Skarbu Państwa i zwolnienie od udziału w sprawie Skarbu Państwa – Ministra Sprawiedliwości (odpowiedź na pozew z załącznikami – k.25-35).

Pismem z dnia 22 października 2012 roku powód sprecyzował, że swoje roszczenie wiąże z organami Skarbu Państwa: Sądem Rejonowym Wrocław – Śródmieście oraz Aresztem Śledczym we W., wskazując jednocześnie, że dochodzi zapłaty kwoty 25.000,- zł. tytułem odszkodowania za przedłużający się areszt oraz kwoty 25.000,- zł. za niewłaściwe warunki osadzenia. Powód wskazał, iż jego roszczenie obejmuje okres od dnia 18 maja 2006 roku do 31 marca 2009 roku, zaś jako podstawę prawną wskazał art. 263 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 41 § 1 Konstytucji. Nadto powód podniósł, że w czasie pobytu w areszcie śledczym we W. przebywał w celi mieszkalnej z trzema innymi osadzonymi podczas, gdy cela pozwalała tylko na pobyt dwóch osadzonych. Jednocześnie podniósł, że cela miała bardzo małe okna, co utrudniało dostęp do światła dziennego, zaś jedna żarówka 40W nie dawała wystarczającej jasności w celi. (pismo- k.39)

Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy - Śródmieścia w Warszawie z dnia 7 grudnia 2012 roku wezwano do udziału w sprawie w charakterze reprezentanta Skarbu Państwa – Dyrektora Aresztu Śledczego we W., zwolniono zaś od udziału w sprawie Skarb Państwa – Ministra Sprawiedliwości. (postanowienie – k. 48).

Pismem nadanym w dniu 24 stycznia 2013 roku pozwany Skarb Państwa- Dyrektor Aresztu Śledczego we W. reprezentowany przez pełnomocnika r. pr. R. Ż. (pełnomocnictwo – k.57) wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego koszów postępowania. W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany wskazał, że nie ponosi żadnej odpowiedzialności za problem nadmiernego zagęszczenia osadzonych w celach więziennych, co jest zjawiskiem ogólnopolskim, przy czym podniósł, że Dyrektor Zakładu nie ma możliwości odmowy przyjęcia osadzonego, który jest kierowany do jego jednostki z uwagi na brak miejsc zakwaterowania. Zaprzeczył twierdzeniom powoda w zakresie warunków bytowych oraz podniósł zarzut przedawnienia roszczenia. Na marginesie wskazał, że cele w czasie przebywania powoda w areszcie śledczym miały powierzchnie od 8,32 do 8,80 m² nie licząc toalety, stąd ewentualny niedobór powierzchni mieszkalnej na jednego osadzonego był znikomy - sięgał najwyżej powierzchni kartki papieru formatu A4. Pozwany jednocześnie stwierdził, że administracja więzienna dokonała wszelkich należytych czynności związanych z realizacją uprawnienia więźniów do zapewnienia powierzchni 3 m² na osadzonego, a o fakcie przeludnienia poinformowała Sąd Okręgowy V Wydział Penitencjarny i Nadzoru we W.. Pozwany podniósł też, że warunki w jakich przebywał powód były zgodne z przepisami. (pismo – k.55-57).

Na rozprawie w dniu 7 października 2013 roku pełnomocnik pozwanego wskazał, że prawidłową jednostką organizacyjną Skarbu Państwa w sprawie jest Skarb Państwa – Areszt Śledczy we W., a nie Dyrektor ww. jednostki, będący jego organem (protokół -k.172).

Postanowieniem z rozprawy w dniu 7 października 2013 r. Sąd ustalił, iż w niniejszej sprawie Skarb Państwa jest reprezentowany przez Areszt Śledczy we W. a nie Dyrektora tego aresztu (art. 7 w związku z art. 8 ust 1 pkt.3 ustawy o służbie więziennej). (postanowienie – k. 173)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód - P. K. przebywał w Areszcie Śledczym we W. w okresie od dnia 18 maja 2006 roku do dnia 31 marca 2009 roku jako osoba tymczasowo aresztowana, a następnie skazana prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia we Wrocławia z dnia 17 października 2008 roku w sprawie V K 93/08 za czyny z art. 202 § 2 k.k. w zw. z art.11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., art. 200 § 1 k.k., art. 202 § 3 k.k. i art. 202 § 4a k.k. na karę łączną 4 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności. (bezsporne, informacja o pobytach i orzeczeniach – k.33- 33v., akta osobowe osadzonego P. K.).

Areszt Śledczy we W. do września 2008 r. nie miał obowiązku prowadzenia imiennej ewidencji pobytów osadzonych w celach. (bezsporne).

Powód był osadzony w następujących celach:

1. od dnia 15 września 2008 r. w celi nr 15 pawilonu A oddziału III o powierzchni 8,32 m² z jednym osadzonym,

2. od dnia 19 września 2008 do dnia 3 październik 2008 roku w celi nr 15 pawilonu B oddziału II o pow. 8,20m² z dwoma osadzonymi;

3. od dnia 3 października 2008 roku do dnia 20 stycznia 2009 roku w celi nr 21 pawilonu A oddziału III o pow. 8,10 m² z dwoma osadzonymi,

4. od dnia 20 stycznia 2009 roku do dnia 23 stycznia 2009 roku w celi nr 23 pawilonu A oddziału III o powierzchni 8,23 m² z dwoma osadzonymi,

5. od dnia 23 stycznia 2009 roku do dnia 17 lutego 2009 roku w celi nr 27 pawilonu A oddziału III o powierzchni 8,23 m² z dwoma osadzonymi,

6. od dnia 17 lutego 2009 roku do dnia 11 marca 2009 roku w celi 13 pawilonu A oddziału III o powierzchni 8,10 m² z dwoma osadzonymi,

7. od dnia 11 marca 2009 roku do dnia 12 marca 2009 roku w celi nr 6 pawilonu A oddziału IV o powierzchni 8,63 m² z dwoma osadzonymi,

8. od dnia 12 marca 2009 do dnia 31 marca 2009 roku w celi nr 17 pawilonu oddziału IV z dwoma osadzonymi.

Oprócz powierzchni mieszkalnej wyżej wskazane cele zawierały dodatkowo powierzchnie ok. 2 m² przeznaczoną na toaletę. (pismo - k.176).

Cele, w których przebywał Areszcie Śledczym we W. powód P. K. wyposażone były w sprzęt zapewniający osobne miejsce do spania, dostateczny dopływ świeżego powietrza i dostateczne oświetlenie, odpowiednią temperaturę. Cele były wyposażone w podstawowe umeblowanie w postaci stołu, taboretów. W celach (w których osadzony był powód) znajdował się częściowo zabudowany kącik sanitarny, a w części mieszkalnej znajdowała się umywalka z bieżącą wodą. (zeznania świadka G. L., przesłuchanej w drodze pomocy prawnej - k.252-253, częściowo zeznania powoda –k. 172-173).

Kącik sanitarny (toaleta) oddzielony był jedynie płytą wiórową 1,8 m, zaś od przodu zasłonką, co nie pozwalało na załatwianie potrzeb fizjologicznych w intymnych warunkach (zeznania powoda).

Powód korzystał z codziennego godzinnego spaceru, mógł brać udział w zajęciach kulturalno- oświatowe na świetlicach, korzystać biblioteki, miał możliwość korzystania ze sklepu (...) (gdzie dostępne były m.in. artykuły żywnościowe oraz środki higieny). Nadto miał dostęp do psychologa, opieki medycznej (w tym lekarzy specjalistów m.in. okulisty i dermatologa) po uprzednim zgłoszeniu. Powód miał możliwość zgłoszenia problemów związanych z pobytem z sędziemu penitencjarnemu. Skazany otrzymywał trzy posiłki dziennie, w tym jeden ciepły. Powód miał możliwość udziału w nabożeństwach na terenie aresztu oraz możliwość kontaktu ze swoim adwokatem w osobnym pomieszczeniu. Mógł korzystać z własnego telewizora. Powód raz w tygodniu miał prawo do kąpieli w łaźni, a częściej na zlecenie lekarza lub z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy. (zeznania świadka G. L. przesłuchanego w drodze pomocy prawnej k.252-253, częściowo zeznania powoda –k. 172-173).

Zjawisko przeludnienia (braku możliwości zapewnienia osadzonym powierzchni mieszkalnej nie mniejszej niż 3 m² na osobę) we wskazanej jednostce występowało w okresie od 2000 roku do dnia 6 grudnia 2009 roku.

W 2006 roku przeciętne zaludnienie wynosiło od 108 do 126%, zaś średnie wynosiło 117%. (sprawozdanie z wizytacji Sędziego Penitencjarnego - k.101, k.134).

W 2007 roku przeciętne zaludnienie w ww. jednostce wynosiło od 102 do 123%, zaś średnie wynosiło 112% . (sprawozdanie – k.117, k. 134).

W 2008 roku przeciętne zaludnienie w ww. jednostce wynosiło od 101 do 111%, zaś średnie wynosiło 109%. (sprawozdanie – k.134).

W 2009 roku przeciętne zaludnienie w ww. jednostce wynosiło od 102 do 113%, zaś średnie wnosiło 105% (sprawozdanie – k.152-153).

Po dniu 6 grudnia 2009 roku w związku z przekształceniem części świetlic na cele mieszkalne problem przeludnienia w Areszcie Śledczym we W. obecnie nie występuje (k.152) .

Areszt Śledczy we W. o fakcie przeludnienia w latach 2000-2009 informował Sąd Okręgowy V Wydział Penitencjarny i Nadzoru we W.. Przeprowadzone kontrole w Zakładzie nie wykazały żadnych nieprawidłowości w działaniu jednostki penitencjarnej. (bezsporne, informacja z Sądu Okręgowego we Wrocławiu – k.96, sprawozdania od 1 stycznia 2006 roku do 31 grudnia 2009 roku- k.97-166).

Powód - P. K. przebywając w Areszt Śledczym we W. nie składał do właściwych organów żadnych skarg na uchybienia w realizacji praw osadzonego. (bezsporne, zeznania powoda- k.172-173).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, tj. przede wszystkim załączone dokumenty znajdujące się w aktach niniejszej sprawy, a także w oparciu o niekwestionowane fakty przedstawione w pismach procesowych stron jak nap.: zestawienie osadzenia powoda z innymi więźniami w powyżej wskazanych okresach. Strony nie kwestionowały wiarygodności zgromadzonych dokumentów, a Sąd nie znalazł żadnych podstaw, ażeby kwestionować ich prawdziwość z urzędu.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka G. L., dowody te korelują w zasadzie z treścią załączonych przez stronę pozwaną dokumentów, tworząc logiczną i spójną całość.

W ocenie Sądu na wiarę w części zasługują zeznania powoda, zakresie wskazującym na niewłaściwe odizolowanie tzw. kącika sanitarnego (toalety) od części mieszkalnej celi nie zapewniającego prawa do prywatności i intymnej atmosfery przy spełnianiu przez osadzonych ich potrzeb fizjologicznych.

Sąd nie dał wiary twierdzeniom powoda w pozostałym zakresie, w jakim powód wskazywał na niewłaściwe zapewnienie warunków bytowych w celi m.in. słabe oświetlenie celi, nienależyte traktowania w areszcie, w zależności od uznaniowości funkcjonariuszy Służby Więziennej, bowiem powód nie przedstawił żadnych dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Jednocześnie jak sam przyznał przez czas pobytu we wskazanej jednostce nie wnosił skarg na powyższe.

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powoda jedynie w niewielkiej części zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie należy rozważyć kwestię materialnoprawnych podstaw odpowiedzialności Skarbu Państwa w odniesieniu do osób długotrwale pozbawionych wolności i przebywających w celach, w których zostały przekroczone normy z art. 110 § 2 k.k.w.

Podstawą rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie w ocenie Sądu powinny być przepisy art. 23 i 24 i 448 k.c. w zw. z art. 110§ 2 k.k.w. oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji.

Zgodnie z art. 30 Konstytucji RP przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Obowiązek ten powinien być realizowany przez władze publiczne przede wszystkim wszędzie tam, gdzie Państwo działa w ramach imperium realizując swoje zadania represyjne, których wykonanie nie może prowadzić do większego ograniczenia praw człowieka i jego godności, niż to wynika z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka represji.

Wymóg zapewnienia przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych wymogów nowożytnego państwa prawa, znajdującym wyraz w normach prawa międzynarodowego. Stanowi o tym wprost art. 10 ust.1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r., Nr 38, poz. 167 i 169) głoszący, że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka.

Także art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 grudnia 1950 r., ratyfikowanej przez Polskę w 1993 r. (Dz. U z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) stanowiący, że nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu, wprowadza obowiązek władzy publicznej zapewnienia osobom osadzonym w zakładach karnych godziwych i humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, nienaruszających godności ludzkiej.

Łączy się z tym wynikający z art. 8 ust.1 Konwencji nakaz poszanowania życia prywatnego obywateli i ich prawa do intymności, co w odniesieniu do osób osadzonych w zakładach karnych oznacza obowiązek zapewnienia takich warunków bytowych i sanitarnych, w których godność ludzka i prawo do intymności nie doznają istotnego uszczerbku.

Odpowiednikami powyższych norm prawa międzynarodowego są art. 40, 41 ust. 4 i 47 Konstytucji RP wprowadzające wyżej wskazane zasady na grunt prawa polskiego.

Normy art. 30, 41 i 40 ust. 4 Konstytucji nie mają charakteru norm „programowych”, ale są normami o charakterze bezwzględnym a ich realizacja tworzy konkretny stosunek prawny, którego elementem są negatywne i pozytywne obowiązki państwa. Z powyższych przepisów konstytucyjnych wynika dla władzy publicznej (państwa) obowiązek poszanowania i ochrony godności jednostki, który może mieć charakter negatywny, polegający na powstrzymaniu się od pewnych działań (np. tortur fizycznych), jak i pozytywny polegający w przypadku więźnia przede wszystkim na stworzeniu odpowiednich, humanitarnych i nie uwłaczających godności jednostki warunków przebywania w więzieniu. Obowiązkowi negatywnemu Państwa odpowiada prawo podmiotowe więźnia do humanitarnego, nienaruszającego jego godności traktowania. Istotą tego prawa jest roszczenie więźnia do bycia traktowanym w sposób humanitarny. Przyjmuje się, że roszczenie to uprawnienie polegające na możliwości skutecznego domagania się, aby określony podmiot zachował się w określony sposób.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z dnia 28 lutego 2007 roku wyraził pogląd, iż odbywanie kary pozbawienia wolności w przeludnionych celach, z nieoddzieloną toaletą i węzłem sanitarnym, przy braku zapewnienia wszystkim osadzonym osobnego miejsca do spania, może stanowić przejaw poniżającego traktowania, prowadzącego do naruszenia godności osób pozbawionych wolności. Na gruncie prawa polskiego może więc uzasadniać żądanie zasądzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 24 w związku z art. 448 k.c. jako naruszające dobra osobiste skazanego: godność i prawo do intymności /V CSK 431/06, OSNC 2008/1/13/. Sąd Najwyższy w przywołanym orzeczeniu wskazał, iż takich warunków nie można uznać za uzasadniony i normalny element kary pozbawienia wolności, co wynika także z art. 110 § 2 k.k.w., w którym ustawodawca, dostosowując przepisy dotyczące wykonania kary pozbawienia wolności do norm prawa europejskiego, zawarł wymogi dotyczące warunków bytowych w celach mieszkalnych i wskazał, że powierzchnia przypadająca na skazanego nie może wynosić mniej niż 3 m², cele muszą być wyposażone w odpowiedni sprzęt zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania i odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza oraz odpowiednią temperaturę i oświetlenie. Tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach określonych w art. 248 k.k.w. i przy zachowaniu trybu postępowania wskazanego w tym przepisie oraz w przewidzianych w nim przepisach wykonawczych, może dojść do ograniczenia wielkości powierzchni celi na jednego skazanego poniżej 3 m², jednakże jedynie na czas określony.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 26 maja 2008 roku uznał jednak, że art. 248 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy /Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm./ jest niezgodny z art. 40, art. 41 ust. 4 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przyjął, że przepis wymieniony w części I wyroku traci moc obowiązującą z upływem 18 /osiemnastu/ miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej /SK 25/07, OTK-A z 2008 roku Nr 4, poz. 62, Dz. U. z 2008, Nr 96, poz. 62 /. W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał uznał, że nadmierne zagęszczenie w celi może samo w sobie być kwalifikowane jako traktowanie niehumanitarne, a w razie wyjątkowej kumulacji różnych niedogodności - nawet jako tortura. Ocena stopnia dolegliwości wynikającej z przeludnienia jednostek penitencjarnych, wymagająca analizy ewentualnej kumulacji także innych czynników wpływających na wartościowanie warunków przebywania, ma z natury rzeczy charakter oceny in concreto. Trybunał Konstytucyjny dokonując oceny zgodności przepisu art. 248 § 1 kkw z Konstytucją szeroko zaprezentował międzynarodowe orzecznictwo, które pojawiło się na tle problemu niehumanitarnego odbywania kary pozbawienia wolności. Wskazał m. in., iż zakaz tortur oraz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania w kontekście traktowania więźniów został najszerzej poddany analizie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka na tle art. 3 Konwencji. Traktowanie nieludzkie zostało określone jako złe traktowanie, które jest: zamierzone, stosowane nieprzerwanie przez dłuższy czas i spowodowało u ofiary obrażenia ciała albo intensywne cierpienie fizyczne lub psychiczne. (...) uznał, że długotrwałe przebywanie w przepełnionych celach, w warunkach uwłaczających ludzkiej godności, stanowi wystarczającą przesłankę uznania naruszenia art. 3 Konwencji w postaci traktowania poniżającego /zob. wyroki (...): z 20 stycznia 2005 r., M. przeciwko Rosji nr (...), z 9 marca 2006 r., C. przeciwko Chorwacji nr (...) oraz z 28 marca 2006 r., M. przeciwko Ukrainie nr (...)/. Jednocześnie w orzecznictwie podkreślano, że cierpienie i poniżenie muszą wykraczać poza nieunikniony ich element związany z daną formą, zgodnego z prawem, traktowania lub karania /zob. wyroki (...): z 25 kwietnia 1978 r., T. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu nr (...); G. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu nr (...)/. Oceniając warunki uwięzienia, Trybunał uwzględniał skumulowany efekt tych warunków, a także specyficzne zarzuty podniesione przez skarżącego /zob. wyrok (...) z 15 lipca 2002 r., K. przeciwko Rosji nr (...)/. Warunki, na które skarżyli się więźniowie przebywający w przeludnionych celach, nie ograniczają się do samego nieprzestrzegania metrażu. W sprawach rozpatrywanych przez (...) najczęściej zwracano uwagę na: złe warunki sanitarne, niehigieniczność i brak prywatności przy korzystaniu z urządzeń sanitarnych, permanentną niemożliwość zaspokojenia potrzeby snu spowodowaną niewystarczającą liczbą łóżek, jak i nieustannie zapalonym światłem czy panującym hałasem, niedostateczne oświetlenie uniemożliwiające czytanie, złą wentylację cel, szczególnie uciążliwą dla osób niepalących osadzonych z palącymi, warunki prowadzące do rozprzestrzeniania się chorób bądź brak możliwości leczenia.

W wyroku z dnia 02 października 2007 roku Sąd Najwyższy stwierdził, iż przesłanką odpowiedzialności za naruszenie cudzego dobra osobistego jest bezprawność działania, przez którą rozumie się działanie /zaniechanie/ sprzeczne z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego. Przepis art. 24 k.c. przewiduje domniemanie bezprawności działania naruszającego dobra osobiste, co powoduje, że na nim spoczywa ciężar wykazania, że jego działanie było zgodne z prawem. Jednakże osadzenie skazanego w celi w warunkach, w których powierzchnia na jedną osobę wynosiła mniej niż 3 m², przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 248 § 1 k.k.w., jest zgodne z prawem. Jednocześnie Sąd Najwyższy, wydając to rozstrzygnięcie, przyjął, że mimo niezachowania normy 3 m² przy braku innych działań represyjnych warunków w celi nie można uznać za niegodziwe /II CSK 269/07, Monitor Prawniczy 2007/21/1172/.

Natomiast w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 marca 2010 roku /II CSK 486/09, Lex numer 599534/ Sąd Najwyższy wskazał, że jedynie znaczące i długotrwałe odstępstwo od standardu określonego w art. 11 § 2 k.k.w. narusza godność i prawo do prywatności skazanego

Takich warunków nie można uznać za uzasadniony i normalny element kary pozbawienia wolności, co wynika także z art. 110 § 2 k.k.w., w którym polski ustawodawca, dostosowując przepisy dotyczące wykonania kary pozbawienia wolności do wyżej wskazanych norm prawa europejskiego, zawarł wymogi dotyczące warunków bytowych w celach mieszkalnych wskazując, że powierzchnia przypadająca na skazanego nie może wynosić mniej niż 3 m. kw., cele muszą być wyposażone w odpowiedni sprzęt zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania i odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza i odpowiednią temperaturę i oświetlenie. Jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach, określonych w art. 248 k.k.w. i przy zachowaniu trybu postępowania wskazanego w tym przepisie oraz w przewidzianych w nim przepisach wykonawczych, może dojść do ograniczenia wielkości powierzchni celi na jednego skazanego poniżej 3 m², jednakże jedynie na czas określony. Trzeba przy tym uznać, że musi to być czas ściśle określony i nie nadmiernie długi, chodzi bowiem o wyjątek od zasady, przewidziany jedynie w wyjątkowych, szczególnych sytuacjach, co uzasadnia wykładnię ścieśniającą przepisu.

Na gruncie prawa polskiego umieszczenie więźnia w przeludnionej celi może uzasadniać żądanie zasądzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 24 w zw. z art. 448 k.c., jako naruszające dobra osobiste skazanego: godność i prawo do intymności.

Artykuł 24 k.c, stanowiący podstawę roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych, nie wymaga dla odpowiedzialności winy sprawcy oraz przewiduje domniemanie bezprawności jego działania naruszającego dobra osobistego, co powoduje, że dochodzący ochrony nie musi tej przesłanki udowadniać, natomiast na sprawcy ciąży obowiązek wykazania, że jego działanie było zgodne z prawem.

Natomiast na powodzie spoczywał jedynie ciężar udowodnienia, że odbywał karę pozbawienia wolności w warunkach przeludnienia, w celach, w których na skazanego przypadało mniej niż 3 m. kw. powierzchni, przy nieodpowiednich warunkach bytowych i sanitarnych.

Zdaniem Sądu dokonywana przez sądy powszechne samodzielna interpretacja, jakie warunki odbywania kary są odpowiednie, humanitarne i legalne, powinna czerpać inspirację ze standardów wyrażonych w krajowym systemie normatywnym (również przez normy międzynarodowe).

Należy przypomnieć, że w demokratycznym państwie prawa działania Państwa mają znajdować uzasadnienie tzw. wewnętrzne bezpośrednio w porządku normatywnym. Co do zasady więc, usankcjonowane porządkiem prawnym pozbawienie wolności jednostki przez Państwo nie stwarza samo w sobie podstaw do naruszania przez państwo wyrażonych w porządku normatywnym warunków wykonywania kary pozbawienia wolności.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, Sąd uznał, że powództwo jedynie w niewielkiej części zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności, za zasadny należało uznać zarzut przedawnienia podniesiony przez pozwanego, a dotyczący żądania za okres od 18 maja 2006 roku do 16 stycznia 2009 roku. Z uwagi na trzyletni okres przedawnienia określony w art. 442¹ § 1 k.c. termin przedawnienia roszczeń za powyższy okres upłynął do dnia 16 stycznia 2012 roku, bowiem powód z powództwem wystąpił dopiero w dniu 17 stycznia 2012 r. Zważywszy na to, że powód zakończył pobyt w Areszcie Śledczym we W. w dniu 31 marca 2009 r. roszczenia nie przedawnione stanowią okres od 17 stycznia 2009 roku do dnia 31 marca 2009 roku tj. około dwóch i pół miesiąca. Nie ma, bowiem żadnych podstaw do przyjęcia, że powód nie mógł wcześniej, przed upływem okresu przedawnienia, wystąpić ze swoimi roszczeniami.

Na marginesie należy zauważyć, iż z uwagi na brak obowiązku prowadzenia ewidencji imiennej skazanych w celach przed wrześniem 2008 roku w Areszcie Śledczym we W. nie możliwe zweryfikowanie twierdzeń powoda co do warunków jego pobytu.

W ocenie Sądu nie zasługiwały na uwzględnienie zarzuty powoda co do niewłaściwego oświetlenia w celi lub nienależytego traktowania w areszcie, w zależności od uznaniowości funkcjonariuszy Służby Więziennej, bowiem powód nie przedstawił żadnych dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Jednocześnie jak sam przyznał przez czas pobytu we wskazanej jednostce nie wnosił skarg na powyższe.

Co do roszczeń powoda nie przedawnionych obejmujących okres od 17 stycznia 2009 roku do dnia 31 marca 2009 roku wskazać należy, że powierzchnia przypadająca na jednego skazanego jedynie nieznacznie odbiegała od 3 m² (tj. wynosiła 2,70 m² - 2,87 m², w tym przez 22 dni wynosiła 2,70 m²) ponadto powód nie powołał ani nie udowodnił tego, że na skutek trwającego przeludnienia pomiędzy więźniami dochodziło do napięć i konfliktów, co pogarszałoby stan psychiczny więźniów, w tym i jego, a zatem, że skutki tego przeludnienia miały upokarzający wpływ na jego osobę. Nie można, zatem ewentualnego negatywnego oddziaływania przeludnienia na powoda uznać ani za nasilone i ani za długotrwałe.

W opinii Sądu jedynie podniesione przez powoda warunki korzystania z części sanitarnej celi w zakresie załatwiania potrzeb fizjologicznych bez możliwości zapewnienia rzeczywistej realizacji prawa do intymności naruszało dobra osobiste skazanego. Pozwany nie zapewnił mu godziwych warunków do odbywania kary pozbawienia wolności w tym zakresie. W ocenie Sądu oddzielenie kącika sanitarnego od części mieszkalnej celi zasłonką nie zapewnia powyższego prawa. W sytuacji wyżej opisanej naruszona została nie tylko jego prywatność, ale również intymność, tj. sfera prywatności podlegająca absolutnej ochronie.

W tym przypadku Sąd uznał, że zdarzeniem powodującym szkodę jest zaniechanie, tj. brak podjęcia działań w sytuacji, gdy istnieje obowiązek prawny działania. Obowiązkiem konstytucyjnym organów władzy publicznej jest bowiem zapewnienie więźniom warunków respektujących ich godność. Jest to obowiązek niezależny od warunków ekonomicznych Państwa.

Podobne stanowisko prezentuje ETPCz, który w wyroku w sprawie D. przeciwko Grecji z dnia 6 marca 2001 r. (skarga nr (...), § 45-49) stwierdził, że sam fakt przetrzymania więźnia w przeludnionej celi, w niewłaściwych warunkach sanitarnych, z niewystarczającą ilością łóżek, brakiem odpowiednich ćwiczeń fizycznych stanowi poniżające traktowanie rodząc obowiązek wypłaty odszkodowania.

Zgodnie z utrwalonym już dorobkiem doktryny i orzecznictwa o zasądzeniu zadośćuczynienia i świadczenia na cel społeczny decyduje rodzaj naruszonego dobra osobistego, stopień nasilenia i czas trwania tych naruszeń, stopień zawinienia naruszyciela oraz rozległość i długotrwałość skutków naruszeń dla osoby pokrzywdzonej. Przy czym zdaniem Sądu powinno działa tu domniemanie, że zbyt mała powierzchnia celi jest źródłem cierpień osadzonego. Sposób wykonywania kary nie powinien, bowiem zdaniem Sądu dostarczać więcej niedogodności poza samym pozbawieniem wolności.

Cierpienie powoda związane z przebywaniem w takich warunkach jest niewątpliwie spowodowane brakiem możliwość swobodnego poruszania się. Więzień w takiej sytuacji nie ma, bowiem prawie miejsca do ochrony swojej sfery intymnej, do poruszania się czy do sensownego organizowania sobie czasu.

Jednakże powód nie przebywał w takim pomieszczeniu 24 h na dobę, bowiem miał możliwość korzystania z godzinnego spaceru, udziału w zajęciach kulturalno – oświatowych, korzystanie z biblioteki i ze sklepu (kantyny). Nadto powód miał możliwość korzystania z własnego telewizora.

Mając na uwadze wszystkie okoliczności wyższej przytoczone Sąd uwzględnił roszczenie powoda o zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych przez osadzenie w zakładzie karnych w warunkach naruszających godność człowieka, jednakże jedynie co do kwoty 1000 zł, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił.

Orzekając o kosztach Sąd oparł się na treści art. 102 k.p.c. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż zastosowanie przez Sąd art. 102 k.p.c. powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należą zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego (sytuacji życiowej) – postanowienie SN z 14 stycznia 1974 r., II CZ 223/73. A zatem Sąd biorąc pod uwagę aktualną sytuację materialną i życiową powoda odstąpił od obciążania go kosztami zastępstwa procesowego.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE