UZASADNIENIE

Powód wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego zawartej między U. Z. a pozwaną w dniu 20 października 2010 r. umowy darowizny domku campingowego z tym uzasadnieniem, że przeciwko U. Z. służy mu stwierdzona wydanym dnia 26 września 2006 r. przez Sąd Okręgowy w Katowicach w sprawie o sygnaturze XIII GNc 247/06 nakazem zapłaty wierzytelność w wysokości 147571,20 zł i że darowizna zdziałana została z jego pokrzywdzeniem, a pozwana działała ze świadomością jego pokrzywdzenia.

Pozwana podniosła przeciwko żądaniu pozwu szereg zarzutów. Zarzuciła między innymi, że zdziałana na jej rzecz darowizna nie pozostawała w żadnym związku wydanym przeciwko U. Z. nakazem zapłaty, który oparty został na sfałszowanych przez powoda dokumentach, w związku z czym toczy się przeciwko niemu postępowania karne. Nie sformułowała żadnych wniosków procesowych, ale jawi się jako oczywiste, że sprzeciwiła się uwzględnieniu powództwa.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w celu ochrony przysługującej powodowi w stosunku do U. Z. wierzytelności, wynikającej z nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 26 września 2006 r., sygn. akt XIII GNc 247/06, wynoszącej 147571,20 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 25 sierpnia 2004 roku do dnia zapłaty, uznał za bezskuteczną w stosunku do niego umowę darowizny nakładu na położoną w B. gmina Z. nieruchomość gruntową J. G. w postaci drewnianego domku campingowego, zawartą w dniu 20 października 2010 r. między pozwaną a U. Z., nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa 7079,-zł tytułem nieuiszczonej części kosztów sądowych oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda 300,-zł tytułem kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie to Sąd Okręgowy poprzedził ustaleniem, że między pozwaną a U. Z. doszło do zawarcia umowy darowizny nakładu w postaci drewnianego domku campingowego, po czym uznał, że czynność ta wyczerpała wszystkie wymienione w art. 527 k.c. przesłanki, będącego podstawą żądania pozwu.

W apelacji od opisanego wyżej wyroku pozwana zarzuciła szereg błędów w ustaleniach faktycznych, a także naruszenie przepisów proceduralnych, w szczególności zaś art. 217 k.p.c., art. 224§1 k.p.c. i art. 227 k.p.c. przez niewyjaśnienie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz art. 19 k.p.c. w związku z art. 25 k.p.c. przez przyjęcie wadliwej wartości przedmiotu sporu. W oparciu o te zarzuty wniosła o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa i obciążenie powoda kosztami procesu, a na wypadek stwierdzenia braku podstaw do zmiany orzeczenia we wskazanym kierunku – o odstąpienie od obciążenia jej kosztami; alternatywnie wniosła o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Wniosła także o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego zakończenia toczącego się przeciwko powodowi postępowania karnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje.

Nie zasługiwał na uwzględnienie wniosek pozwanej o zawieszenie postępowania. Mogący stanowić tego podstawę art. 177§1 pkt 4 k.p.c. przewiduje jedynie możliwość, nie zaś obowiązek zawieszenia postępowania, to zaś w okolicznościach sprawy niniejszej było zbędne.

Zgodzić się należy ze skarżącą, że w sprawie niniejszej wartość przedmiotu sporu została niewłaściwie ustalona, rzecz w tym jednak, że z uwagi na treść art. 26 k.p.c. nie może ona już być w toku postępowania ponownie badana, nie ma zatem możliwości skorygowania jej w toczącym się na skutek wniesienia apelacji postępowaniu odwoławczym. Uchybienie to mogło najwyżej prowadzić do odstąpienia przy orzekaniu o kosztach postępowania od zasad ogólnych, z uwagi na treść zapadłego orzeczenia rozważanie tej kwestii nie było jednak potrzebne.

Niezależnie od ich bezzasadności (i – wobec sposobu rozstrzygnięcia w postępowaniu apelacyjnym – bezprzedmiotowości) nie mogą odnieść pożądanego przez pozwaną skutku zarzuty obrazy innych norm proceduralnych, wbrew wymogom art. 162 k.p.c. (o treści którego została prawidłowo pouczona) nie zgłosiła ona w tym przedmiocie do protokołu rozprawy żadnych zastrzeżeń, wskutek czego utraciła prawo powoływania się na ewentualne w tym zakresie uchybienia.

Podniesione w apelacji zarzuty wadliwości ustaleń chybione są o tyle, że dotyczą kwestii irrelewantnych. W szczególności pozbawione dla rozstrzygnięcia znaczenia jest i to, ile razy już powód został w postępowaniu karnym od stawianych mu zarzutów uniewinniony, i to, jaka była (jest) rzeczywista wartość będącego przedmiotem umowy U. Z. i pozwanej domku campingowego.

Mimo bezzasadności lub irrelewantności zarzutów apelacji apelacja ta okazała się być o tyle skuteczną, że w wyniku jej rozpoznania koniecznym stało się uchylenie zaskarżonego wyroku oraz umorzenie postępowania o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powoda czynności prawnej polegającej na darowiźnie nakładów na nieruchomość J. G..

Kluczową kwestią dla rozstrzygnięcia była prawidłowa wykładnia art. 321§1 k.p.c., który ustanawia bezwzględny zakaz wyrokowania co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzania ponad żądanie.

Powód w sprawie niniejszej jednoznacznie żądał uznania za bezskuteczną umowy darowizny domku campingowego i wskazywał w toku całego postępowania, że chodzi mu o darowiznę rzeczy ruchomej. Żądanie powoda i uzasadniające je okoliczności faktyczne zostały wyrażone w pozwie i nie uległy żadnej modyfikacji w trakcie postępowania przez odpowiednią zmianę powództwa. Przeciwnie – powód w toku rozprawy w dniu 11 października 2013 r. podtrzymał swe pierwotne żądanie w całości. Taki sposób skonstruowania roszczenia był prawidłowy, gdyż – jak wykazało postępowanie dowodowe przed Sądem pierwszej instancji oraz co potwierdziły złożone w toku rozprawy odwoławczej oświadczenia stron – ów domek campingowy nie był trwale związany z gruntem i winien być zakwalifikowany jako rzecz ruchoma, w konsekwencji zaś mógł być (i był) przedmiotem odrębnego od gruntu obrotu. Sąd Okręgowy tymczasem, mimo tak jednoznacznie sprecyzowanego żądania, bez żadnego w tym względzie postępowania dowodowego i bez jakichkolwiek racjonalnych argumentów uznał, że domek jako trwale związany z należącym do J. G. gruntem jest gruntu tego częścią składową, i orzekł o uznaniu za bezskuteczną umowy darowizny nakładów na nieruchomość gruntową w postaci drewnianego domku campingowego, czego powód z pewnością się nie domagał.

Nie można w konsekwencji przyjąć, by żądanie uznania za bezskuteczną umowy darowizny ruchomości i umowy darowizny nakładów stanowiły ten sam przedmiot żądania, odmienne w takich przypadkach są bowiem przedstawiane przez strony okoliczności faktyczne, inna winna też być w każdym przypadku obrona strony pozwanej. W pełni uzasadniona jest więc ocena, że w świetle art. 321§1 k.p.c. wydanie orzeczenia o takiej treści, jaką nadał mu Sąd Okręgowy, było niedopuszczalne.

Rozważyć w tym miejscu należy, czy i jakie znaczenie ma to, że apelacja pozwanej nie zarzuca naruszenia przez Sąd I instancji normy art. 321§1 k.p.c.

Zgodnie z ugruntowanym i zasługującym na aprobatę stanowiskiem Sądu Najwyższego, rozpoznający sprawę na skutek apelacji sąd drugiej instancji nie jest związany przedstawionymi przez stronę skarżącą zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07). Oznacza to, że sąd drugiej instancji może z urzędu uwzględnić naruszenie przez sąd pierwszej instancji art. 321§1 k.p.c. tylko w przypadku, gdyby prowadziło ono do nieważności postępowania. Nieważności takiej Sąd Apelacyjny dopatruje się w pozbawieniu pozwanej możności obrony jej praw. Oczywistym jest, że wymóg sformułowania żądania pozwu w sposób konkretny i jasny oraz przytoczenie okoliczności faktycznych na jego uzasadnienie oraz zakaz wyrokowania poza tym zakresem ma zabezpieczać przede wszystkim interesy pozwanego, który może dostosować środki obrony do ściśle sformułowanego roszczenia. W sprawie niniejszej prawo strony pozwanej w tym zakresie zostało naruszone, co pozbawiło ją skutecznej obrony przed powództwem. Także i strona powodowa nie była przygotowana na wydanie orzeczenia o wskazanej treści. Podkreślenia wymaga, że rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego, mimo że pozornie jest dla strony powodowej korzystne, w istocie nie zaspokaja w żaden sposób jego interesu. Wyrok takiej treści nigdy nie mógłby wszak służyć do zaspokojenia go w prowadzonym przeciwko U. Z. postępowaniu egzekucyjnym, albowiem jego substrat w postaci nakładów na nieruchomość J. G. nie istnieje.

Z uwagi kierunek zaskarżenia (apelację wniosła jedynie strona pozwana) nie można było uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść pozwanej, sprzeciwia się bowiem temu statuująca zakaz reformationis in peius norma art. 384 k.p.c. W szczególności, mimo stwierdzenia nieważności postępowania, nie zachodziły wskazane w art. 386§2 k.p.c. przesłanki do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, w doktrynie nie budzi bowiem wątpliwości, że jeżeli istnieją warunki do odrzucenia pozwu lub do umorzenia postępowania, sąd drugiej instancji uchylając skarżony wyrok nie przekazuje sprawy do ponownego rozpoznania, a pozew odrzuca lub postępowanie umarza (tak np. T. Wiśniewski, Komentarz LEX 2013).

Z powyższych względów na podstawie art. 386§3 k.p.c. w związku z art. 355 k.p.c. wyrok należało uchylić i postępowanie w sprawie – z uwagi na niedopuszczalność wyrokowanie w przedmiocie nie objętym żądaniem pozwu – umorzyć.

Sąd Apelacyjny na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania powoda kosztami postępowania apelacyjnego. Zgodnie z tym przepisem w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Jak wskazuje się w orzecznictwie, przepis art. 102 k.p.c. stanowi odstępstwo od ogólnej, wyrażonej w art. 98 k.p.c. reguły i powinien być wykładany zawężająco, dopuszcza się jednak odstąpienie od obciążenia strony przegrywającej kosztami w sytuacji, w której wymagają tego zasady współżycia społecznego. Przesłanka ta w sprawie niniejszej została spełniona. Zaskarżone orzeczenie podległo uchyleniu, postępowanie zaś w przedmiocie orzeczeniem tym objętym – umorzeniu na skutek błędnego zastosowania prawa procesowego przez Sąd pierwszej instancji, a powód na wydanie takiego orzeczenia nie miał wpływu, nie było one bowiem zależne od jego postępowania czy aktywności w toku procesu. Z tych względów obciążanie go kosztami powstałymi na skutek wywiedzenia apelacji przez stronę przeciwną byłoby niesłuszne.

sprawy z powództwa		P. R.
przeciwko	G. M.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE