UZASADNIENIE

19 października 2012r. powodowie wnieśli pozew, w którym domagali się zasądzenia od (...) Towarzystwa (...) S.A. w W.:

1/ na rzecz B. R. kwoty 58.000 - tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia 22 marca 2012 roku do dnia zapłaty,

2/ na rzecz B. R. odsetek ustawowych od kwoty 12.000 zł za okres od dnia 22 marca 2012 roku do dnia 4 lipca 2012r.,

3/ na rzecz W. R. kwoty 58.000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia 22 marca 2012 roku do dnia zapłaty,

4/ na rzecz W. R. odsetek ustawowych od kwoty 12.000 zł za okres od dnia 22 marca 2012 roku do dnia 4 lipca 2012 r.,

5/ na rzecz B. R. kwoty 66.000 zł tytułem odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia 22 marca 2012 roku do dnia zapłaty;

6/ na rzecz B. R. odsetek ustawowych od kwoty 4.000 zł za okres od dnia 22 marca 2012 roku do dnia 4 lipca 2012r.,

7/ na rzecz W. R. kwoty 66.000 zł tytułem odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia 22 marca 2012 roku do dnia zapłaty;

8/ na rzecz W. R. odsetek ustawowych od kwoty 4.000 zł za okres od dnia 22 marca 2012 roku do dnia 4 lipca 2012 r.,

9/ na rzecz B. R. kwoty 18.109,70 zł tytułem poniesionych kosztów pogrzebu A. R. - z ustawowymi odsetkami od :

a/ kwoty 7635,50 zł od dnia 22.03.2012 roku do dnia 4.07.2012 r.

b/ kwoty 7.109,70 zł od dnia 5.07.2012 r. do dnia zapłaty,

c/ kwoty 11.000 zł od dnia doręczenia odpisu pozwu pozwanemu do dnia zapłaty;

10/ zasądzenie kosztów procesu według norm.

Powodowie wywiedli swoje roszczenia z faktu śmierci córki A. R. w wypadku komunikacyjnym z 5 grudnia 2011r.

Pismem wniesionym 20 lutego 2013r. strona powodowa zmodyfikowała roszczenie w zakresie żądania zwrotu na rzecz B. R. kosztów pogrzebu córki, wnosząc o zasądzenie z tego tytułu kwoty 7’925,65 zł z ustawowymi odsetkami od 1 grudnia 2012r. do dnia zapłaty, a nadto odsetek od kwoty 11’000,00 zł od dnia doręczenia odpisu pozwu do 30 listopada 2012r.

Pozwany, któremu doręczono odpis pozwu 14 listopada 2012r. (k 243) nie uznał powództwa wnosząc o jego oddalenie. W uzasadnieniu swojego stanowiska Towarzystwo (...) podniosło, że wypłacone powodom świadczenia wyczerpały ich roszczenia oraz podniosło zarzut przyczynienia się zmarłej do powstałej szkody.

Powodowie nie uznali zarzutu przyczynienia poszkodowanej.

Stan faktyczny:

5 grudnia 2011r. w godzinach nocnych, w Ł. na Al. (...) doszło do wypadku komunikacyjnego, w wyniku którego śmierć poniosła m.in. córka powodów A. R..

/ niesporne /

Tego wieczoru grupa pięciu osób wsiadła do samochodu O. (...), za kierownica którego usiadła P. M.. Obok kierującej usiadł jej brat D. M.. Pozostali pasażerowie zajęli miejsca z tyłu przy czym A. R. usiadła na tylnej kanapie pośrodku. W momencie wsiadania do auta D. M. stwierdził, że siadający z tyłu pasażerowie nie mają po co szukać pasów bezpieczeństwa, bo ich tam nie ma. Już w chwili zakupu pojazd ten nie był wyposażony w takie pasy na tylnym siedzeniu. Nikt nie uprzedzał A. R. o tym na ile osób zarejestrowany jest samochód.

/ zeznania świadka P. M. – k 299, zeznania świadka P. D. – k 299, zeznania świadka D. M. – k 321 /

O. (...) przystosowany jest do przewozu czterech osób i na tyle osób zarejestrowany był przedmiotowy samochód. Pojazdy te są fabrycznie wyposażone w pasy bezpieczeństwa dla dwóch pasażerów na tylnej kanapie, jednakże w zachowanej dokumentacji fotograficznej po wypadku brak jest dowodów na zamontowanie takich pasów w tym egzemplarzu.

/ opinia pisemna biegłego z zakresu techniki samochodowej Z. G. – k 330-333 /

Kierująca O. nie zachowała szczególnej ostrożności, przekroczyła dozwoloną prędkość i utraciła panowanie nad pojazdem wpadając w poślizg, po czym zjechała na prawe pobocze, uderzyła w dwie przeszkody a następnie w ścianę budynku wjeżdżając do jego wnętrza. W wypadku zginęło dwoje pasażerów siedzących na tylnym siedzeniu samochodu. P. M. została skazana za ten czyn prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia z 18 czerwca 2012r.

/ odpis wyroku – k 219-220 /

Posiadacz samochodu O. (...) objęty był ubezpieczeniem obowiązkowym odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych na podstawie umowy zawartej z pozwanym.

/ niesporne /

Na skutek wypadku A. R. została wyrzucona z wnętrza samochodu.

/ zeznania świadka A. P. – k 299, zeznania świadka M. G. – k 299, zeznania świadka K. C. – k 299 /

A. R. była jedynym dzieckiem powodów; w chwili śmierci miała skończone osiemnaście lat i uczyła się, po maturze chciała kontynuować naukę na kierunku hotelarskim. Zmarła mieszkała razem z rodzicami; relacje między nimi były bardzo dobre. Powodowie pracowali przed śmiercią córki, ale w rodzinie R. nie przelewało się. A. R. dorabiała sporadycznie np. jako kelnerka na imprezach i uzyskany w ten sposób dochód przeznaczała na własne potrzeby odciążając nieco rodziców.

/ odpis skrócony aktu zgonu – k 60, zeznania świadka H. J. – k 299, zeznania świadka A. S. – k 299 /

Powodowie nie mają innych bliskich, ich dalsza rodzina mieszka poza Ł. i nie utrzymuje z małżonkami stałych kontaktów. Bezpośrednio po śmierci córki małżonkowie R. byli zrozpaczeni i trudno było nawiązać z nimi kontakt. Pomogła im sąsiadka H. J., która skontaktowała powodów ze Stowarzyszeniem (...). Stamtąd powodowie otrzymali pomoc psychologiczną i psychiatryczną. B. R. nadal przeżywa śmierć córki, podczas rozmów ze znajomymi jest przygnębiona i nie okazuje zainteresowania sprawami codziennymi. Mimo podejmowania prób powrotu do pracy, powódka nie była w stanie funkcjonować w środowisku współpracowników. W. R. była bardziej zamknięty w sobie. Dodatkowym źródłem stresu dla powoda był fakt, że musiał zidentyfikować ciało córki. Początkowo reagował nerwowo na zaistniałą sytuację, ale po pewnym czasie „rozkleił się”. Sposobem na odreagowanie stresu był dla powoda powrót do pracy, gdzie miał zajęcie, które odrywało go od myśli o córce.

/ zeznania świadka H. J. – k 299, zeznania świadka A. S. – k 299, zeznania powódki – k 544, zeznania powoda – k 544 /

Śmierć dziecka jest uznawana za największy stres jaki może spotkać rodziców; dotyczy to zwłaszcza dziecka, które jest w pełnym kontakcie intelektualnym, ma swoje miejsce w rodzinie i korzystnie rokuje na przyszłość. Brak ten będzie zawsze odczuwalny, zwłaszcza w okresach tradycyjnie uznawanych za czas poświęcany rodzinie, jak święta, rocznice, imieniny.

B. R. cierpi na zaburzenia depresyjne ze wzmożonym napięciem oraz tendencjami do ciągłego rozpamiętywania śmierci A. R., co jest bezpośrednim następstwem tego zdarzenia. Było to źródłem ogromnego cierpienia psychicznego powódki. Śmierć córki w znacznym stopniu8 obniżyła komfort codziennego życia powódki, zmieniła jej cele życiowe, zdezorganizowała codzienną aktywność i uniemożliwiła kontynuowanie pracy zawodowej. B. R. znacznie ograniczyła swoje życie towarzyskie i unika nawiązywania nowych kontaktów. Znaczną część czasu poświęca na wizyty na cmentarzu i w kościele, gdzie ma poczucie lepszego kontaktu z córką.

W. R. cierpi na zaburzenia depresyjne ze wzmożonym napięciem emocjonalnym, tendencjami do rozpamiętywania wypadku i kumulowania emocji negatywnych. Strata dziecka w znacznym stopniu obniżyła komfort życia codziennego powoda , zmieniła jego dotychczasowe cele życiowe i zdezorganizowała codzienną aktywność. W. R. nie okazywała i nadal stara się nie okazywać swojego cierpienia; po śmierci córki przejął na siebie większość obowiązków związanych z organizacją życia rodziny i nadal stara się chronić żonę. Śmierć A. R. nie wpłynęła negatywnie na aktywność zawodową powoda. Praca pomaga mu wręcz w mniejszym stopniu myśleć o stracie córki. Powód ograniczył również kontakty towarzyskie, nie odczuwa przyjemności w sytuacjach, gdy inne osoby są radosne.

Powodowie wymagali i wymagają terapii psychologicznej, jednakże jej efekty są trudne do przewidzenia. Mała skuteczność takiego oddziaływania wynika często z postawy rodziców wyrażającej się w stwierdzeniu, iż nic nie zastąpi im dziecka. Terapia może jednak zmniejszyć zakres cierpień. Z przytoczonych względów nie jest możliwe określenie czasu trwania terapii niezbędnej dla obojga powodów, natomiast jest ona wskazana w wymiarze co najmniej jednego spotkania z terapeuta raz na dwa tygodnie. Koszt jednej sesji dla jednej osoby waha się od 100,00 do 150,00 zł.

/ opinie pisemne biegłego psychologa L. S. (1) – k 356-357 i 358-359, opinia uzupełniająca biegłego L. S. – k 419 /

Nagła śmierć córki, z którą była silnie związana emocjonalnie i wiązała duże nadzieję z jej przyszłością, była dla B. R. zdarzeniem psychotraumatyzującym i stresogennym: jego skutkiem było wystąpienie reakcji żałoby z typowymi dla tego stanu objawami (obniżone samopoczucie, spadek aktywności, płaczliwość, koncentracja myśli na traumatyzującym zdarzeniu, uczucie pustki i żalu po utracie dziecka, pesymistyczne nastawienie do życia, itp.). Reakcja ta przybrała postać przedłużoną w formie zaburzeń depresyjnych typu adaptacyjnego i stanowiła wskazania do podjęcia terapii psychologiczno-psychiatrycznej, w tym także w trybie leczenia szpitalnego. Terapię taką powódka kontynuuje , a jej efekty można ocenić jako umiarkowanie pozytywne, ponieważ zmniejszyła się ilość i nasilenie zaburzeń, ale nie ustąpiły one całkowicie. Dotychczasowy przebieg zaburzeń będących reakcją na nagłą śmierć córki A. wskazuje, że przybrały one formę przedłużonej reakcji żałoby z objawami depresyjnymi, które w miarę upływu czasu i w związku z systematycznym leczeniem stopniowo ustępują. Pozwala to na umiarkowanie pomyślną prognozę co do dalszego przebiegu obserwowanych dysfunkcji - należy jednak zaznaczyć, że wspólne z mężem przeżywanie żałoby mogło okresowo nasilać jej objawy i przedłużać czas trwania (mechanizm indukcji psychologicznej).

Śmierć córki A. była dla B. R. wydarzeniem stresogennym i psychotraumatyzującym, powodującym wystąpienie reakcji żałoby o przedłużonym i powikłanym przebiegu. Psychopatologicznym następstwem tej żałoby było pojawienie się depresyjnych zaburzeń typu adaptacyjnego, wymagających psycho- i farmakoterapii, w tym w warunkach szpitalnych.

Stwierdzone u powódki zaburzenia depresyjne skutkowały powstaniem długotrwałego uszczerbku na zdrowiu w wysokości 7 %. Cierpienia psychiczne związane ze śmiercią córki były u powódki znaczne w pierwszym roku po zdarzeniu, później stopniowo zmniejszyły swoje nasilenie. Aktualny stan psychiczny B. R. wskazuje na zaznaczająca się poprawę, co pozwala na względnie po0myślne rokowania.

/ opinia pisemna biegłego psychiatry J. K. – k 376 /

Śmierć córki była przez powoda bardzo silnie przeżywana i wyzwoliła wiele negatywnych emocji (przygnębienie, żal, poczucie utraty , wielokrotne przeżywanie w myślach okoliczności wypadku, i inne), charakterystycznych dla reakcji żałoby po utracie bliskiej osoby. Podjęte w związku z tymi zaburzeniami leczenie psychiatryczne trwało od grudnia 2011r. do kwietnia 2013r. i najprawdopodobniej będzie wznowione. Długotrwały przebieg zaburzeń emocjonalnych, będących reakcją na utratę A. (leczenie w PZP trwało rok i cztery miesiące), należy zakwalifikować jako przedłużoną reakcję żałoby, wymagającą wsparcia psychologiczno-psychiatrycznego. Stan psychiczny powoda stopniowo stabilizuje się , choć subiektywnie odczuwa on okresowo nawrót negatywnych doznań emocjonalnych. Rokowanie należy uznać za pomyślne, chociaż możliwe są okresowe stany pogorszenia samopoczucia .Oboje małżonkowie wspólnie przeżywają doznaną traumę i może w związku z tym dochodzić do indukowania objawów reakcji żałoby w wyniku wzajemnego oddziaływania emocjonalnego. Generalnie zaznacza się jednak tendencja do stopniowej redukcji nasilenia objawów depresyjnych, co pozwala na umiarkowanie pomyślną prognozę psychiatryczno - psychologiczną.

Stres spowodowany nagłą stratą córki był przyczyną wystąpienia u powoda reakcji żałoby o przedłużonym przebiegu, z objawami zespołu depresyjnego typu adaptacyjnego , stanowiącego wskazania do terapii psychologiczno - psychiatrycznej. Zaburzenia te spowodowały u powoda wystąpienie długotrwałego uszczerbku na zdrowiu w wysokości 6%. Współwystępujące z reakcją żałoby cierpienia psychiczne były przez ok. rok po śmierci córki znaczne , potem stopniowo zmniejszały się. Rokowanie na przyszłość należy uznać za umiarkowanie pomyślne: wskazuje na to jego obecny stan psychiczny i stopniowe cofanie się zaburzeń.

/ opinia pisemna biegłego psychiatry J. K. – k 378 /

B. R. ma 44 lata z zawodu jest krawcową. Do śmierci córki powódka pracowała uzyskując przeciętne wynagrodzenie netto w wysokości 1’030,00 zł miesięcznie. Po wypadku A. rudzkiej powódka nie wróciła już do pracy; od 1 lutego 2012r. przebywała na zasiłku otrzymując świadczenie w wysokości od około 820,00 zł do 877,00 zł miesięcznie. Następnie orzeczono częściową niezdolność do pracy B. R. przyznając jej z tego tytułu rentę, która od 14 lipca 2013r. do 31 lipca 2014r. wynosiła około 683,00 zł miesięcznie, zaś od 1 sierpnia 2014r. do 31 grudnia 2015 została ustalona na kwotę około 693,00 zł miesięcznie. Przed śmiercią córki powódka leczyła się na nadciśnienie i kręgosłup. Schorzenia te stanowiły dla B. R. istotnych ograniczeń w życiu codziennym i pracy zawodowej.

/ świadectwo pracy powódki – k 95, zaświadczenie o wynagrodzeniu powódki – k 96, zaświadczenie o wypłaconych zasiłkach – k 222, orzeczenie lekarza ZUS – k 494, decyzje rentowe ZUS – k 495-498 i 499, zeznania powódki – k 554 w zw. z k 299 /

W. R. ma 46 lat, z zawodu jest murarzem. Powód był zatrudniony do 31 grudnia 2011r.; stosunek pracy uległ rozwiązaniu na skutek upływu okresu, na który została zawarta umowa o pracę. Do tego czasu W. R. uzyskiwał wynagrodzenie w wysokości 1’032,00 zł netto miesięcznie. Od 1 stycznia 2012r. do końca czerwca 2012r. powód pobierał zasiłek chorobowy w wysokości od 820,00 do 877,00 zł miesięcznie. Od 3 września 2012r. powód ponownie podjął pracę na pół etatu z wynagrodzeniem miesięcznym 750,00 zł brutto, na podstawie umowy o pracę na czas określony do 31 grudnia 2012r.

/ Oświadczenie pracodawcy powoda – k 74, zaświadczenie o zarobkach – k 97, zaświadczenie o zasiłkach powoda – k 223, umowa o pracę powoda – k 224zeznania powoda – k 554 /

Po śmierci córki powodowie leczyli się psychiatrycznie i korzystali z pomocy psychologicznej nieodpłatnie.

/ niesporne /

W związku z pochówkiem zmarłej B. R. pokryła związane z tym koszty, na które złożyły się: usługa pogrzebowa – 270,00 zł i 2’350,00 zł, przygotowanie grobu – 1’835,00 zł oraz przyjęcie konsolacyjne – 2’200,00 zł. Poza tym opłaciła wykonanie nagrobka, którego koszt wyniósł 11’000,00 zł.

/ faktury – k 62, 63, pokwitowanie – k 64, faktura – k 65, faktura – 11’00,00 zł /

Powodowie zgłosili swoje roszczenia ubezpieczycielowi 13 lutego 2012r.

/ dowody doręczenia – k 30 i 43 /

22 marca 2012r. pozwany wypłacił w związku ze śmiercią A. R.;

- na rzecz B. R. – 30’000,00 zł zadośćuczynienia, 10’000,00 zł odszkodowania oraz 1’314,50 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu. 4 lipca 2012r.; świadczenie te zostały uzupełnione kwotami: 12’000,00 zł zadośćuczynienia, 4’000,00 zł odszkodowania oraz 525,80 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu;

- na rzecz W. R. – 30’000,00 zł zadośćuczynienia i 10’000,00 zł odszkodowania, zaś 4 lipca 2012r. dodatkowo – 10’000,00 zł zadośćuczynienia i 4’000,00 zł odszkodowania.

/ niesporne /

30 listopada 2012r. pozwany wypłacił powódce kwotę 10’841,65 zł tytułem zwrotu dalszych kosztów pochówku zmarłej.

/ niesporne /

B. R. zaliczyła z tej kwoty 657,60 zł na poczet odsetek należnych jej od kwoty 7’635,50 zł za okres od 22 marca 2012r. do 4 lipca 2012r. oraz od kwoty 7’109,70 zł za okres od 5 lipca 2012r. do 30 listopada 2012r.

/ oświadczenie pełnomocnika powódki – k 302 /

Sąd odmówił wiarygodności zeznaniom powoda w części dotyczącej wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego przez niego do 31 grudnia 2011r. Podana przez W. R. kwota 2’500,00 zł do 3’000,00 zł miesięcznie nie odpowiada tej, która wynika z przedstawionego dokumentu (k 97). Sąd ma co prawda świadomość funkcjonowania w praktyce prywatnych przedsiębiorców systemu wynagradzania pracowników poza oficjalną umową, jednakże strona powodowa nie przedstawiła żadnego, chociażby pośredniego dowodu na poparcie twierdzenia, iż miało ono akurat taką wysokość. Poza tym, świadek H. J., co do której obiektywizmu nie można mieć zastrzeżeń, opisując rodzinę małżonków R. przed śmiercią córki zeznała, że nie przelewało im się (k 299). Świadczy to pośrednio o stosunkowo niskim poziom uzyskiwanych dochodów, co przy dwojgu pracujących rodziców i jednej córce przeczy powołanym wyżej twierdzeniom W. R..

Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda także odnośnie przyczyn ustania jego zatrudnienia po śmierci córki. O ile można uznać, że stan psychiczny W. R. i związana z tym absencja chorobowa mogły być zasadniczą przyczyną nieprzedłużenia umowy o pracę zawartej na okres do 31 grudnia 2011r., na co jednakże nie ma dowodu, to wiązanie utraty zatrudnienia podjętego 3 września 2012r., również na czas określony, ze śmiercią córki nie znajduje żadnego uzasadnienia w przedstawionym materiale dowodowym. Co więcej, z opinii biegłych, a nawet z wyjaśnień samego powoda (k 299) wynika, że traumatyczne przeżycia nie tylko nie wpłynęły na zdolność W. R. do wykonywania pracy, ale były dla powoda swego rodzaju terapią. Według słów W. R., podjął pracę aby odreagować i być z ludźmi, bo wtedy było trochę lepiej.

Sąd oddalił wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rekonstrukcji wypadków i biegłego traumatologa uznając te dowody za zbędne. Zmierzały one bowiem do wykazania rozmiaru obrażeń, jakie odniosła A. R. na skutek wypadnięcia z pojazdu w trakcie zdarzenia, a w dalszej kolejności – do wykazania, że jadąc z zapiętymi pasami bezpieczeństwa poszkodowana mogła przeżyć. Miało to służyć udowodnieniu zarzutu przyczynienia poszkodowanej do powstałej szkody. Dowody te stały się jednak bezprzedmiotowe wobec dokonanej przez Sąd negatywnej oceny zasadności tego zarzutu, o czym szerzej mowa będzie w dalszej części uzasadnienia.

Sąd oddalił wniosek strony powodowej o sporządzenie uzupełniającej opinii przez biegłego psychiatrę. Teza dowodowa zakreślona w tym wniosku (k 437) została wyczerpana w opinii zasadniczej oraz opinii biegłego psychologa, w zakresie określenia czasu trwania ewentualnego leczenia, którego nie da się z góry przewidzieć; natomiast wyliczanie hipotetycznych kosztów leczenia psychiatrycznego jaki musieliby ponieść poszkodowani gdyby chcieli skorzystać z leczenia nierefundowanego wykracza poza zakres tego procesu wytyczony zgłoszonymi roszczeniami.

Sąd zważył, co następuje:

Odpowiedzialność pozwanego w tej sprawie wynika z art. 436 § 1 kc w zw. z art. 435 kc oraz umowy ubezpieczenia oc zawartej między posiadaczem pojazdu O. (...) i spółką (...) – art. 822 kc., co jest między stronami niesporne.

Przedmiotem sporu jest w pierwszym rzędzie możliwość zastosowania do opisanego stanu faktycznego art. 362 kc.

Zarzut pozwanego związany z tym przepisem opiera się na dwóch twierdzenia:

- po pierwsze – A. R. przyczyniła się do powstania szkody poprzez fakt, że podjęła podróż samochodem, w którym znajdowało się pięć osób mimo, iż pojazd przeznaczony był do przewozu czterech osób;

- po drugie – poszkodowana nie miała zapiętych pasów bezpieczeństwa, co spowodowało jej wypadnięcie z samochodu w trakcie wypadku, w wyniku czego doznała obrażeń innych niż gdyby podróżowała w pasach, nie skutkujących śmiercią.

Pierwsza z tych tez nie wytrzymuje krytyki z następujących względów. Żaden przepis nie nakłada na pasażera obowiązku upewnienia się ile osób może przewozić pojazd, którym podejmuje podróż. Z art. 3 ust. 1 ustawy prawo o ruchu drogowym można wywieść obowiązek powstrzymania się przez pasażera jako uczestnika ruchu od takich zachowań, które mogą spowodować szeroko rozumiane zagrożenie także dla niego samego oraz obowiązek zachowania ostrożności. Można oczywiście stwierdzić, że unikanie podróży pojazdem nie przystosowanym do przewozu pasażerów w ogóle, lub zaniechanie podróży w sytuacji, gdy ilość pasażerów przekracza dopuszczalną dla danego pojazdu normę mieszczą się w granicach tak określonych obowiązków, jednakże wymaga to istnienia po stronie uczestnika ruchu świadomości co do tych faktów. Przeciętny „pasażer” ma z pewnością świadomość, iż samochód osobowy zazwyczaj przeznaczony jest do przewozu czterech lub pięciu pasażerów, ale już z definicji ustawowej takiego środka transportu wynika, że może on służyć do przewozu nawet do dziewięciu osób – art. 2 pkt 40 ustawy prawo o ruchu drogowym. W sytuacji, gdy nie istnieje obowiązek zewnętrznego znakowania takich pojazdów poprzez umieszczenie informacji o dopuszczalnej liczbie pasażerów, nie można wymagać od przeciętnego, działającego w granicach zdrowego rozsądku człowieka, aby przy każdej okazji upewniał się co do tej okoliczności, żądając od kierującego przedstawienia dowodu rejestracyjnego.

Niezależnie od przywołanych argumentów, zarzut przyczynienia się poszkodowanej do powstania szkody opiera się w tej części na pozbawionym logicznego uzasadnienia założeniu istnienia adekwatnego związku przyczynowego między ilością osób jadących feralnej nocy samochodem O. (...) a szkodą w postaci śmierci A. R.. Poszkodowana była jednym z trzech pasażerów, którzy zajęli miejsca na tylnej kanapie pojazdu, żaden z nich nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa, ponieważ takowych nie było. Z tej trójki zginęło dwoje, zaś jeden wyszedł z wypadku ze stosunkowo niewielkimi obrażeniami. Nie da się w sposób logiczny przeprowadzić dowodu, który mógłby wykazać, że obecność tylko dwójki pasażerów na tylnej kanapie samochodu, a wśród nich A. R., nie doprowadziłaby do równie tragicznych dla córki powodów konsekwencji. Natomiast twierdzenie, że A. R. mogła w ogóle powstrzymać się od jazdy przedmiotowym pojazdem opiera się na błędnym założeniu, że to ona właśnie, a nie żaden z pozostałych, była tym piątym, „nadliczbowym” pasażerem. Upatrywanie w takiej okoliczności przesłanki do uznania przyczynienia się sprowadzałoby całą instytucję z art. 362 kc do absurdu. Można byłoby bowiem zawsze wywieść, że każdy pasażer, w każdych okolicznościach przyczynia się do szkody poprzez sam fakt podjęcia podróży samochodem, który następnie uczestniczył w wypadku komunikacyjnym.

Kolejny element zarzutu przyczynienia opiera się na błędnej interpretacji obowiązku wynikającego z art. 39 ust. 1 ustawy prawo o ruchu drogowym. Obowiązek korzystania z pasów bezpieczeństwa zarówno przez kierującego, jak i osobę przewożoną uzależniony jest bowiem od wyposażenia pojazdu w takie pasy. Z dokonanych ustaleń wynika, że samochód O. (...) jest fabrycznie wyposażony w pasy bezpieczeństwa na tylnej kanapie. Jednakże z osobowych i rzeczowych dowodów przeprowadzonych w tej sprawie wynika również, że ten konkretny pojazd nie posiadał takich środków bezpieczeństwa na tylnym siedzeniu. Tym samym nie można obarczać A. R. odpowiedzialnością za naruszenie wspomnianego obowiązku. Wskazany wcześniej art. 3 ust. 1 ustawy również nie daje podstawy do stwierdzenia, że poszkodowana naruszyła ogólne zasady ostrożności podejmując podróż samochodem, który nie posiadał pasów bezpieczeństwa. Pojazd był dopuszczony do ruchu, a więc pasażerka mogła działać w zaufaniu, że spełnia wszelkie wymogi bezpieczeństwa. W takiej sytuacji trudno jest twierdzić, że siadając na miejscu dla pasażera nie wyposażonym w pasy bezpieczeństwa naruszyła chociażby zasady ostrożności czy zdrowego rozsądku, jakich można wymagać od przeciętnego człowieka.

Z przytoczonych względów należało uznać zarzut przyczynienia się poszkodowanej do powstania szkody za bezzasadny, co czyniło bezprzedmiotowymi dowody z opinii biegłego z zakresu rekonstrukcji wypadków oraz biegłego traumatologa. Badanie związku między zachowaniem A. R. a doznanymi przez nią obrażeniami było bowiem zbędne, skoro Sąd wykluczył istnienie adekwatnego związku przyczynowego między tym zachowaniem a powstałą szkodą co do zasady.

Roszczenie o zadośćuczynienie znajduje podstawę prawna w art. 446 § 4 kc. Nie ulega wątpliwości, że powodowie będący rodzicami zmarłej są najbliższymi członkami rodziny.

Wskazany wyżej przepis nie precyzuje przesłanek, w oparciu o które należy oceniać jaka suma jest odpowiednią rekompensatą za śmierć osoby bliskiej. W takiej sytuacji zasadne jest sięgnięcie do praktyki orzecznictwa ugruntowanej na tle innych spraw, których przedmiotem jest zadośćuczynienie i ocena tego świadczenia z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy.

Na wstępie należy stwierdzić, że śmierć osoby bliskiej jest dla najbliższych członków rodziny, których ze zmarłym łączyły normalne relacje tak, jak miało to miejsce w tej sprawie, bardzo silnym przeżyciem emocjonalnym i w tym przejawia się krzywda powodów. W tej sprawie mamy do czynienia ze szczególną sytuacją śmierci jedynego dziecka wchodzącego właśnie w dorosłe życie i dobrze rokującego na przyszłość. Jak trafnie zauważyli to biegli, takie zdarzenie jest wyjątkowo traumatycznym przeżyciem związanym ze szczególnie silnymi, negatywnymi emocjami i pozostawiającym swój ślad do końca życia. Nie ma sensu podejmowanie próby opisywania rozmiaru cierpień doznanych przez małżonków R.. W tej kwestii wyczerpująco i fachowo wypowiedzieli się biegli z zakresu psychologii i psychiatrii. Wypada jedynie dodać, że okolicznością zwiększającą niewątpliwie zakres szkody niemajątkowej jest fakt, iż powodowie nie posiadają innej, bliskiej rodziny, której obecność mogłaby choćby częściowo zrekompensować poniesioną stratę. Sposób przeżywania rodzinnej tragedii nie był taki sam u powodów, niemniej jednak nie sposób podejmować prób ważenia, które z małżonków cierpiało bardziej. Istotne jest, że następstwem tych cierpień była diametralna zmiana życia pokrzywdzonych, niemalże w każdej sferze ich aktywności. W przypadku powódki dodatkowa krzywda przejawia się też w znacznym ograniczeniu jej aktywności zawodowej.

Dla ustalenia wysokości odpowiedniego zadośćuczynienia znaczenie ma natomiast sytuacja ekonomiczna społeczeństwa oraz pośrednio – status majątkowy pokrzywdzonych. Kryteria te są o tyle istotne, że zadośćuczynienie nie powinno mieć wymiaru symbolicznego, musi stanowić realną wartość ekonomiczną służącą zrekompensowaniu szkody, która nie da się przeliczyć w prosty sposób na konkretne kwoty. Z drugiej jednak strony, świadczenie tego rodzaju nie może abstrahować od realiów ekonomicznych społeczeństwa i stanowić źródła nadmiernego, nieuzasadnionego wzbogacenia.

Biorąc pod uwagę przywołane okoliczności oraz praktykę orzecznictwa wykształconą na gruncie stosowania art. 446 § 4 kc, Sąd uznał za zasadne przyznanie każdemu z powodów zadośćuczynienia w wysokości po 58’000,00 zł, co łącznie z dokonanymi już wypłatami nie jest wygórowaną rekompensatą doznanej krzywdy. Nieznaczne zróżnicowanie rozmiaru krzywdy wynikające z obniżenia aktywności zawodowej B. R. znalazło już swoje odzwierciedlenie na etapie dobrowolnego spełnienia świadczenia, ponieważ pozwany wypłacił na rzecz powódki łączne zadośćuczynienie w kwocie 42’000,00 zł, natomiast na rzecz powoda w kwocie 40’000,00 zł.

Roszczenie odszkodowawcze oparte jest na art. 446 § 3 kc. Wobec dokonanej w ostatnim okresie zmiany stanu prawnego przez dodanie § 4 tego artykułu, świadczenie to ma charakter kompensujący wyłącznie szkody majątkowe, których wysokość możliwa jest do wyliczenia. Tym samym na powodach ciążył obowiązek ich udowodnienia tak co do zasady, jak i wysokości.

Wbrew twierdzeniom powodów nie udowodnili oni, aby śmierć córki spowodowała jakikolwiek uszczerbek w sytuacji ekonomicznej rodziny poprzez pozbawienie jej źródła dochodów uzyskiwanych przez A. R.. Z dokonanych ustaleń wynika, że zajęcia zarobkowe były przez nią podejmowane dorywczo i sporadycznie, wiązały się z niewielkimi dochodami, które poszkodowana przeznaczała wyłącznie na własne potrzeby odciążając w ten sposób rodziców. Strona powodowa nie przedstawiła dowodów świadczących o tym, że dochody te stanowiły istotny składnik budżetu domowego, a zwłaszcza, że przekraczały wydatki na utrzymanie A. R.. W zaistniałej sytuacji nie sposób więc uznać, że brak tych środków spowodował pogorszenie sytuacji życiowej małżonków R., a w szczególności, że pogorszenie to jest znaczne. Natomiast rozważanie teoretycznych możliwości uzyskiwania dochodów przez A. R. w przyszłości i ewentualnego zakresu w jakim mogłaby ona wspomagać rodziców jest bezprzedmiotowe wobec braku jakichkolwiek okoliczności faktycznych mogących stanowić punkt wyjścia dla takich rozważań.

Nie ulega jednak wątpliwości, że tragiczna śmierć córki wpłynęła na zdrowie powodów. W przypadku B. R. miało to bezpośrednie przełożenie na poziom uzyskiwanych przez nią dochodów. Z dokonanych ustaleń wynika, że przez czas pobierania zasiłku chorobowego, tj. przez 19 miesięcy, dochody B. R. zmniejszyły się o około 200,00 zł miesięcznie, co daje w sumie kwotę 3’800,00 zł. W lipcu 2013r. spadek ten wyniósł już około 275,00 zł ze względu na przyznanie renty od połowy tego miesiąca, zaś do końca 2013r. wynosił już 350,00 zł miesięcznie, co daje kwotę 1’750,00 zł miesięcznie. Biorąc pod uwagę orzeczoną u powódki niezdolność do pracy oraz opinię biegłych, z której wynika, że B. R. mimo pomyślnych rokowań nie ma szansy na szybkie przywrócenie tej zdolności, jak również fakt, iż nawet w przypadku powrotu do równowagi psychicznej należy liczyć się z poważnymi trudnościami w znalezieniu pracy wynikającymi z długotrwałego przebywania bez zatrudnienia oraz niezbyt atrakcyjnego z punktu widzenia pracodawcy wieku powódki. W tej sytuacji Sąd uznał, że wskutek przedmiotowego zdarzenia B. R. straciła możliwość uzyskiwania dochodu na poziomie porównywalnym z tym, jaki otrzymywała przed śmiercią córki. Zakres obniżenia tego dochodu wyraża się obecnie kwotą około 350,00 zł miesięcznie i w ocenie Sądu może trwać przez cały okres pozostały do osiągnięcia przez uprawnioną wieku emerytalnego, czyli 20 lat poczynając od początku 2014r. Uszczerbek ten należało więc wyliczyć na kwotę minimum 84’000,00 zł.

Reasumując, należało uznać, że wskazane wyżej kwoty stanowią o znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej powódki, co wymaga rekompensaty na podstawie art. 446 § 3 kc. Ponieważ wyliczone w przedstawiony wyżej sposób pogorszenie przekraczało sumę wypłaty dokonanej przez pozwanego (14’000,00 zł) oraz wartość roszczenia, powództwo podlegało uwzględnieniu w tej części w całości.

Odmiennie wygląda sytuacja W. R.. Z przedstawionych dowodów nie wynika bowiem, aby śmierć córki w istotny sposób wpłynęła na aktywność zawodową powoda poza kilkumiesięcznym okresem przebywania na zwolnieniu lekarskim, zaś on sam twierdził, że praca była sposobem odreagowania stresu. Nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, że powód utracił pracę wykonywaną w chwili śmierci dziecka na skutek tego zdarzenia – ustanie stosunku pracy wynikało bowiem z upływu okresu, na który została zawarta umowa. Także kolejna umowa o pracę, z 3 września 2012r., została zawarta na czas określony i nie ma podstaw do twierdzenia, iż ten stosunek uległ rozwiązaniu na skutek problemów zdrowotnych W. R. będących następstwem śmierci A. R.. Wobec powyższego nie sposób przyjąć, że sytuacja życiowa powoda uległa istotnemu pogorszeniu w tym aspekcie.

Z ustaleń wynika co prawda, że obydwoje powodowie wymagają kontynuowania zarówno leczenia psychiatrycznego, jak i psychoterapii, zaś biegły psycholog wskazał nawet przewidywalne koszty terapii podjętej w niezbędnym zakresie. Z drugiej strony, niesporne jest również, że powodowie korzystali dotychczas z leczenia i terapii nieodpłatnie, zaś żaden z biegłych nie stwierdził, aby pomoc ta była nieadekwatna do potrzeb. Wobec tego nie można było uznać, iż ze względu na zdrowotne następstwa śmierci córki małżonkowie R. będą musieli ponosić koszty leczenia w przyszłości, zwłaszcza w takim rozmiarze, który mógłby znacznie pogorszyć ich sytuację życiową.

Wobec powyższego należało uznać, że W. R. nie udowodnił przesłanki z art. 446 § 3 kc uzasadniającej żądanie oparte na tym przepisie w wysokości przekraczającej kwotę wypłaconą przez ubezpieczyciela dobrowolnie, co skutkuje oddaleniem powództwa W. R. w tej części w całości.

Żądanie zwrotu kosztów pogrzebu jest uzasadnione na podstawie art. 446 § 1 kc. Także i to roszczenie ma funkcję kompensującą szkodę majątkową, a więc wymaga udowodnienia co do wysokości. Sąd uznał za udowodnione wszystkie wydatki poniesione przez B. R., które zostały potwierdzone załączonymi do pozwu dokumentami, w łącznej kwocie 17’655,00 zł. Po zaliczeniu wypłat dokonanych z tego tytułu przez pozwanego zarówno przed jak i w trakcie procesu, oraz zaliczenia dokonanego przez uprawnioną w oświadczeniu złożonym na piśmie, zwrotowi podlega jeszcze kwota 5’356,73 zł.

Sąd nie uwzględnił natomiast pozostałych wydatków wskazanych w pozwie, a dotyczących kosztów zakupu ubrań, kwiatów czy wieńca. Bez wątpienia, tego rodzaju wydatki mieszczą się w pojęciu kosztów pogrzebu, jednakże otwarta pozostaje kwestia ich wysokości. Nawet jeżeli uznać, że wskazane przez powodów kwoty mieszczą się w granicach usprawiedliwionych okolicznościami, a zwłaszcza nie przekraczają powszechnie przyjętych norm zwyczajowych, to brak jest jakiegokolwiek dowodu, choćby pośrednio wskazującego na fakt ich poniesienia.

Wobec powyższego Sąd oddalił powództwo w pozostałej części jako nieudowodnione, zaś w zakresie, w jakim pozew został cofnięty, postępowanie podlegało umorzeniu na podstawie art. 355 p 1 kpc.

Sąd orzekł o odsetkach zgodnie z żądaniem pozwu na podstawie art. 481 kc w zw. z art. 817 § 1 kc uwzględniając termin zgłoszenia roszczeń ubezpieczycielowi oraz terminy dokonywanych przez pozwanego wypłat.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 kpc stosując zasadę ich wzajemnego zniesienia uzasadnioną w tym przypadku zakresem, w jakim powództwo zostało uwzględnione oraz wysokością wydatków poniesionych przez każdą ze stron w toku procesu.

W pkt. V Sąd postanowił na podstawie art. 113 ust. 1 i 2 uksc.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE