UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 marca 2014 r. Sąd Okręgowy w Łodzi,
w sprawie z powództwa (...) spółki z o.o. w B. przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych Oddziałowi Terenowemu w W. Filii w Ł.
o stwierdzenie nieważności czynności prawnej, oddalił powództwo (pkt 1), nie obciążył powódki zwrotem pozostałej części nieuiszczonych opłat sądowych
(pkt 2) oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu części kosztów zastępstwa procesowego (pkt 3)

(wyrok – k. 764)

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie ustaleń Sądu Okręgowego ponownie rozpoznającego sprawę, które Sąd Apelacyjny w całości podzielił i przyjął za własne. Z ustaleń tych wynika, że w dniu 22 września 2003 r. został sporządzony przez notariusza A. S. w Ł. akt notarialny umowy darowizny, którego mocą darczyńca – (...) sp. z o.o. przeniosła na (...) sp. z o.o. własność dwóch nieruchomości rolnych: pierwszej o powierzchni 162 ha 32 ary, położonej w miejscowościach B., W. i M. (gmina K.), objętej księgą wieczystą KW (...) i drugiej o powierzchni 5 ha 42 ary, położonej w B. (gmina K.), objętej księgą wieczystą KW (...). W w/w umowie wskazano, jako wartość tych nieruchomości, odpowiednio kwotę 162.320 zł i 5.420 zł. Notariusz podczas dokonywania tej czynności zwrócił uwagę stronom umowy, że Agencja Nieruchomości Rolnych może złożyć oświadczenie o nabyciu przedmiotowych nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej, wynikającej z aktu notarialnego. (...) Spółki z o.o. (...) byli w ówczesnym okresie: E. K. i K. K., prezesem zarządu od 12 lipca 2000 r. do 19 grudnia 2005 r. był J. P., a od 19 grudnia 2005 r. K. K.. (...) spółki (...) były te same osoby, tj. E. K. i K. K., zaś prezesem zarządu był od 19 kwietnia 1999 r. do 30 października 2003 r. J. P., od 30 października 2003 r. do 21 listopada 2003 r. K. K., natomiast od 21 listopada 2003 r. M. S.. Umowę darowizny z dnia 22 września 2003 r. zawarli: w imieniu spółki z o.o. (...) jej prezes – J. P., zaś w imieniu spółki z o.o. (...) z siedzibą – K. K., jako pełnomocnik tegoż samego J. P.. W akcie notarialnym, jako adres (...) sp. z o.o. została wskazana Ł. ul. (...).

W dniu 16 października 2003 r. A. J., działający
w imieniu i na rzecz strony pozwanej, złożył oświadczenie o nabyciu wskazanych wyżej nieruchomości rolnych za cenę 167.740 zł na zasadzie art. 4 ust 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. 2012, poz. 803). Powyższe oświadczenie zostało złożone w formie aktu notarialnego przed notariuszem E. D. (1) w Ł. (rep. A. Nr 7167/2003). Przed złożeniem oświadczenia pozwana Agencja zasięgnęła opinii I. Rolniczej w Ł., która pozytywnie zaopiniowała nabycie przedmiotowych nieruchomości. Kancelaria Notarialna notariusz E. D. (1) przesłała powodowej (...) spółce z o.o. na adres (...)-(...) Ł., T. 28 odpis aktu notarialnego sporządzonego w tej kancelarii w dniu 16 października 2003 r., rep. A numer (...), zawierający opisane wyżej oświadczenie Agencji. Przesyłka wróciła z adnotacją „adresat wyprowadził się” i stemplem pocztowym z datą 25 października 2003 r. Z uwagi na odmowę przyjęcia zapłaty za sporne nieruchomości przez (...) spółkę z o.o. strona pozwana uzyskała zgodę Sądu Rejonowego w Kutnie, zawartą w postanowieniu z dnia 20 grudnia 2006 r. (sygn. akt VI Ns 35/06), na wpłatę do depozytu kwoty 167.740 zł tytułem zapłaty za przedmiotowe nieruchomości. Wpłaty tej dokonała w dniu 19 lutego 2007 r.

Aktem notarialnym z dnia 4 listopada 2003 r. przed notariuszem T. Ś. w Z., rep. A numer (...), spółka z o.o. (...) z siedzibą w Ł. przy Al. (...), za którą działał K. K. i (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ł. przy ul. (...) (jak ponownie wskazano w akcie notarialnym), za którą działał M. S., zmieniły treść § 5 aktu notarialnego darowizny z dnia 22 września 2003 r. w ten sposób, że otrzymał on brzmienie „strony podały wartość przedmiotu darowizny na kwoty opisana w § 1 aktu 1.623.200 zł i w § 2 aktu na 54.200 zł.”

Powyższych ustaleń faktycznych Sąd a quo dokonał w oparciu o dokumenty i zeznania świadków, które były logiczne, niesprzeczne z dokumentami i w ocenie tego Sądu – w całości wiarygodne.

W świetle poczynionych ustaleń Sąd Okręgowy ponownie rozpoznając sprawę, nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa. Podkreślił zarazem, że wobec wiążącego charakteru zaleceń Sądu Apelacyjnego, który wyrokiem z dnia 2 listopada 2011 r. (sygn. akt I ACa 726/11) uchylił pierwotnie wydany w sprawie wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 29 kwietnia 2011 r., aktualność zachowały rozważania dotyczące interesu prawnego powódki do wytoczenia niniejszego powództwa. Podstawową kwestią, wokół której Sąd Okręgowy skoncentrował swe rozważania, było ustalenie ważności oświadczenia pozwanej Agencji o nabyciu przedmiotowych nieruchomości w świetle przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. Zdaniem Sądu I instancji Agencja nie naruszyła tych przepisów, bowiem przed skorzystaniem z prawa wykupu wystąpiła do I. Rolniczej w Ł. o opinię w tym przedmiocie, uzasadniając swoje zamiary chęcią przekazania nabywanych gruntów na powiększenie gospodarstw rolników z tego rejonu. Decyzja uzyskała pozytywną opinię. Wskazywana wyżej ustawa daje pozwanej Agencji możliwości do wykonywanie jej statutowych uprawnień. Jednym z narządzi ustawowych jest obowiązek nabywcy nieruchomości rolnych zawiadamiania Agencji o zawarciu umowy i jej treści z tym skutkiem, że brak takiego zawiadomienia oznacza nieważność umowy (art. 9 ust 1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego).

W przedmiotowej sprawie pozwana Agencja po uzyskaniu wiadomości o umowie darowizny skorzystała z prawa pierwokupu, o jakim mowa w art. 598 § 2 k.c. i złożyła stosowne oświadczenie o wykupie objętych darowizną nieruchomości za cenę określoną w tejże umowie. Oświadczenie Agencji zostało złożone 16 października 2003 r., tj. z zachowaniem terminu jednego miesiąca wynikającego z art. 598 § 2 k.c. Po czym zostało prawidłowo doręczone na adres powodowej spółki w dniu 20 października 2003 r. przez Kancelarię Notarialną, co nie uchybiło wymogowi doręczenia go przez Agencję, a także dotarło skutecznie do adresata. Działania notariusza były zgodne z przyjętą w tym czasie powszechnie praktyką notarialną doręczania odpisów aktów notarialnych. W ocenie Sądu a quo doręczenie było prawidłowe, gdyż powiadomienie było skierowane na prawidłowy adres, wskazywany przez stronę powodową, jako adres spółki w akcie notarialnym z dnia 22 września 2003 r. oraz później, w akcie notarialnym z dnia 4 listopada 2003 r. Zdaniem Sądu I instancji prawidłowość doręczenia oświadczenia o zrealizowaniu przez stronę pozwaną prawa pierwokupu spowodowała, że – zgodnie ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego wyrażonym w wyroku z dnia 18 października 2010 r. w sprawie K8/08 – własność spornych nieruchomości przeszła na rzecz Skarbu Państwa z dniem doręczenia oświadczenia. Tym samym nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie okoliczność, że w dniu 4 listopada 2003 r. strony umowy darowizny zawarły umowę notarialną wprowadzającą aneks do umowy, w którym dziesięciokrotnie podniosły wartość przedmiotu darowizny, powołując się na błąd i pomyłkę w wyliczeniach arytmetycznych.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że pozwana Agencja skorzystała
z przysługującego jej prawa wykupu, mającego umocowanie w ustawie, przez co jej działanie, zmierzające do wywołania skutków przewidzianych w ustawie, nie mogło uchodzić za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, tym bardziej, że powódka nie sprecyzowała, które z nich zostały ewentualnie naruszone przez pozwaną. Wobec powyższego żądanie powódki stwierdzenia nieważności umowy darowizny, zawartej w formie aktu notarialnego, jak i pozostałe żądania sprecyzowane po wyroku Sądu Apelacyjnego (o uznanie oświadczenia złożonego przez A. J. przed notariusz E. D. (1) za pozbawione mocy prawnej, o ustalenie, że opisana w akcie notarialnym notariusza A. S., rep. A nr 5545/03 nieruchomość rolna jest własnością (...) sp.
z o.o., o ustalenie, że nieruchomość ta nie jest własnością Agencji Nieruchomości Rolnej Oddziału Terenowego w W. Filii w Ł.), nie były zasadne i podlegały oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.

(uzasadnienie zaskarżonego wyroku – k. 765 – 768).

Apelację od powyższego wyroku wywiodła powódka, zaskarżając go
w całości i zarzucając orzeczeniu:

1. naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie
art. 598 § 2 k.c. i art. 4 ust. 1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, polegające na błędnym przyjęciu, że pozwana Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa złożyła skuteczne oświadczenie o skorzystaniu z ustawowego prawa nabycia nieruchomości rolnych, w sytuacji gdy oświadczenie to zostało złożone podmiotowi zobowiązanemu po upływie miesięcznego terminu zawitego, a co za tym idzie nie mogło wywołać jakichkolwiek skutków prawnych;

2. naruszenie przepisów prawa procesowego, mające wpływ na wynik sprawy, tj. art. 227 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 316 § 1 k.p.c., art. 328
§ 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonanie oceny dowolnej przeprowadzonych dowodów, a w szczególności przez bezzasadne przyjęcie, że notariusz E. D. (1) przesłała odpis aktu notarialnego (Rep. A Nr 7167/2003) z dnia 16 października 2003 r. podmiotowi zobowiązanemu, chociaż z treści w/w aktu nie wynika, aby Agencja Nieruchomości Rolnych wyraziła na to zgodę, co było warunkiem koniecznym dla takiego postąpienia notariusza;

3. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu Okręgowego z treścią zebranego
w prawie materiału dowodowego, a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na przyjęciu, że oświadczenie pozwanej o skorzystaniu z ustawowego prawa nabycia nieruchomości zostało doręczone na adres Spółki z o.o. (...) w dniu 28 października 2003 r., chociaż materiał dowodowy nie pozwala na wysnucie takiego pewnego wniosku.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
i uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Łodzi do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za obie instancje

(apelacja – k. 778 – 781)

Pozwana Agencja wniosła o oddalenie apelacji oraz o zwrot kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(odpowiedź na apelację – k. 799 – 802)

Sąd Apelacyjny ustalił dodatkowo, co następuje.

Strona pozwana otrzymała informację o treści umowy darowizny w dniu 30 września 2003 r. (ok. bezsporna).

Spółka z o.o. (...) na dzień 10 października 2003 r. była zarejestrowana w SR w Łodzi w Wydziale Gospodarczym po nr (...), nie była ujawniona w Krajowym Rejestrze Handlowym. Akt założycielski spółki był sporządzony w dniu 12 lipca 2000 r. Bilans spółki za 2001 i za 2002 r. wynosił 0 zł obrotów. Spółka w ogóle nie podjęła działalności gospodarczej. W aktach spółki nie znajdowały się żadne inne dokumenty poza dwiema uchwałami wspólników z dnia 25 marca 2002 r. i 28 marca 2003 r. Pobrano z rejestru jeden wypis w dniu 17 września 2003 r. Siedzibą spółki była Ł. ulica (...) (dowód z notatki służbowej strony pozwanej – k. 619 akt).

Na kopercie przesyłki nr (...) z dnia 25 października 2003 r. znajduje się pieczątka Kancelarii Notarialnej E. D. (k. 617 akt).

Zawiadomienie o treści oświadczenia strony pozwanej o realizacji prawa pierwokupu zostało doręczone również (...) spółce z o.o. mającej adres w Ł. przy ulicy (...). Doręczenie to miało miejsce pismem z dnia 23 października 2003 r., czego dowodem jest treść pisma tej spółki skierowana do strony pozwanej w dniu 17 listopada 2003 r., doręczonego w dniu 18 listopada (kopia pism – k. 623 i 622).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja okazała się bezzasadna i jako taka podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do kwestii proceduralnej związanej z samą treścią żądania strony powodowej. Nie ulega wątpliwości, że do momentu wyrokowania w tej sprawie po raz pierwszy przez Sąd Apelacyjny w Łodzi, tj. do dnia 2 listopada 2011 r., przedmiotem żądania strony powodowej było roszczenie o ustalenie nieważności czynności prawnej w postaci oświadczenia złożonego przez pozwaną Agencję w dniu 16 października 2003 r. o nabyciu spornych nieruchomości w trybie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. Jako podstawę swojego roszczenia strona powodowa wskazywała art. 58 k.c., należy domniemywać, że zarówno § 1 jak i § 2. W toku ponownego rozpoznania sprawy strona powodowa, w momencie składania poniższego oświadczenia nie będąc reprezentowaną przez zawodowego pełnomocnika – z powołaniem się na treść art. 189 k.p.c. – oświadczyła, że wnosi o:

1. uznanie oświadczenia złożonego przez A. J. przed notariusz E. D. za pozbawione mocy prawnej i nierodzące skutków prawnych w postaci przeniesienia własności;

2. ustalenie, że opisana w akcie notarialnym notariusza A. S., rep. A nr 5545/03 nieruchomość rolna jest własnością (...) sp. z o.o.;

3. ustalenie, że powyższa nieruchomość nie jest własnością Agencji Nieruchomości Rolnej Oddziału Terenowego w W. Filii w Ł. (pismo procesowe z dnia 27 lutego 2012 r. – k. 530 – 535 i pismo procesowe z dnia 11 kwietnia 2012 r. – k. 543 – 549). W toku dalszego postępowania, ani strona powodowa – już reprezentowana przez adwokata, ani strona pozwana, a także Sąd Okręgowy w Łodzi, nie podjęli jakichkolwiek czynności procesowych zmierzających w kierunku zastosowania art. 193 k.p.c., co zdaniem tutejszego Sądu musi prowadzić do wniosku, że w istocie nie doszło do przedmiotowej zmiany powództwa. W szczególności na uwagę zasługuje stanowisko zawodowego pełnomocnika strony powodowej, ustanowionego już na tym etapie postepowania, zaprezentowane na rozprawach w dniach 26 października 2012 r. – k. 675, 15 stycznia 2013 r. – k. 680, 5 marca 2013 r. – k. 685, 23 kwietnia 2013 r. – k. 687, 30 lipca 2013 r. – k. 693, 11 października 2013 r. – k. 7423 grudnia 2013 r. – k.755 i 18 lutego 2014 r. – k. 761 oraz brak złożenia jakiegokolwiek pisma w sposób fachowy precyzującego roszczenie strony powodowej w sposób odmienny od twierdzeń pozwu. Specjalnie należy podkreślić, że wypowiedzi strony powodowej zaprezentowane w dwóch powyżej opisanych pismach nie wskazują, czy nowe roszczenia mają zastąpić roszczenie dotychczasowe, czy są zgłoszone obok dotychczasowego żądania, czy mają charakter ewentualny czy alternatywny, jakie wzajemne zależności zachodzą pomiędzy tymi roszczeniami. Nie poddano również tych roszczeń żadnej ocenie z formalnego punktu widzenia, ani też nie pobrano od żadnego z tych roszczeń stosownych opłat sądowych. Kwestiami tymi w ogóle nie zajmuje się skarga apelacyjna skonstruowana przez zawodowego pełnomocnika.

Argumentem dodatkowo przemawiającym za tym, że nie doszło do przedmiotowej zmiany powództwa jest również sposób uzasadniania tych roszczeń zaprezentowany w obu opisanych wcześniej pismach i powielony w piśmie prezesa zarządu strony powodowej z dnia 8 października 2013 r., będącego w istocie kopią pisma tej strony z dnia 27 lutego 2012 r. (k. 704 – 709). We wszystkich tych pismach w rzeczywistości strona powodowa używa niezmiennie tych samych argumentów i jedynie – jak się wydaje – wyróżnia odmienne przesłanki prowadzącego do tego samego celu, tj. wykazania nieważności czynności prawnej w postaci oświadczenia złożonego przez pozwaną Agencję w dniu 16 października 2003 r. o nabyciu spornych nieruchomości w trybie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. Jak słusznie podniósł to Sąd a quo w uzasadnieniu swojego orzeczenia, tzw. nowe roszczenia wynikające z punktu 2 i 3 są jedynie opisem tej samej sytuacji, będącej w istocie tylko prostą konsekwencją ewentualnego uwzględnienia powództwa o ustalenie nieważności oświadczenia strony pozwanej. Co do roszczenia z punktu 1 to ono z kolei jedynie kolokwialnie opisuje powództwo o ustalenie nieważności czynności prawnej.

Reasumując, należy przyjąć, że przedmiotem postępowania jest żądanie ustalenia nieważności czynności prawnej w postaci oświadczenia złożonego przez pozwaną Agencję w dniu 16 października 2003 r. o nabyciu spornych nieruchomości w trybie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, dla którego to roszczenia w oparciu o art. 189 k.p.c. należy przyjąć istnienie interesu prawnego strony powodowej.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu apelacji naruszenia prawa procesowego – gdyż ono wyznacza podstawę faktyczną żądania, dla której należy poszukiwać normy indywidualno – konkretnej dającej lub nie, ochronę roszczeniu strony powodowej – w postaci sprzeczność istotnych ustaleń Sądu Okręgowego z treścią zebranego w prawie materiału dowodowego, trzeba ocenić, iż zarzut ten jest chybiony. Sąd I instancji nie dopuścił się bowiem błędu w ustaleniach faktycznych, ani polegającego na przyjęciu, że notariusz E. D. (1) przesłała odpis aktu notarialnego (Rep. A Nr 7167/2003) z dnia 16 października 2003 r. podmiotowi zobowiązanemu, ani na przyjęciu, iż oświadczenie pozwanej o skorzystaniu z ustawowego prawa nabycia nieruchomości zostało doręczone na adres Spółki z o.o. (...) w dniu 28 października 2003 r.

Po pierwsze, ustalenia tych faktów wynikają z treści zeznań świadków E. D. (1) i T. K., których strona powodowa nie zakwestionowała skutecznie w toku postępowania przed Sądem I instancji, a w apelacji całkowicie je pomija. Ponadto wynika to z treści koperty przedstawionej na okoliczności powyższego doręczenia oraz z okoliczności ustalonych dodatkowo przez Sąd II instancji a związanych z brakiem jakiejkolwiek aktywności gospodarczej powodowej spółki w 2003 r. Jeżeli spółka (...) nie prowadziła żadnej działalności, w tym nie zawierała żadnych aktów notarialnych przed notariusz E. D., przesyłka polecona z dnia 25 października 2003 r., a zatem w 9 dni po złożeniu oświadczenia przez stronę pozwaną, wychodząca z kancelarii tejże notariusz, nie mogła zawierać innych dokumentów niż powiadomienie strony powodowej o oświadczeniu złożonym przez Agencję. Przesyłka została wysłana na prawidłowy i jedynie wówczas funkcjonujący adres, wynikający z Rejestru Handlowego.

Po drugie, podnoszona w apelacji okoliczność, że Krajowa Rada Notarialna i Agencja Nieruchomości Rolnych w dniu 11 lipca 2003 r. wypracowały wspólne stanowisko, co do stosowania w praktyce notarialnej ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, nie może oznaczać, że notariusz E. D. w realiach tej sprawy nie doręczyła skutecznie odpisu aktu notarialnego powodowej spółce. Wypracowane stanowisko przede wszystkim nie ma mocy wiążącej, jego nie zastosowanie nie powoduje negatywnych konsekwencji prawnych, notariusz miała prawo zachować się odmiennie niż wynika to ze stanowiska powołanych podmiotów. W szczególności brak podstaw prawnych wskazujących – jak chce tego apelujący – na konieczność wyrażenia przez Agencję Nieruchomości Rolnych zgody, jako warunku koniecznego dla takiego postąpienia notariusza. Trzeba także zwrócić uwagę i na to, że sporny akt notarialny był sporządzony w krótkim okresie po wypracowaniu stanowiska i nie musiał być powszechnie znany i praktykowany.

Chybiony jest w konsekwencji zarzut apelacji naruszenia prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 598 § 2 k.c. i art. 4 ust. 1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, polegający na błędnym przyjęciu, że pozwana Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa złożyła skuteczne oświadczenie o skorzystaniu z ustawowego prawa nabycia nieruchomości rolnych, w sytuacji, gdy oświadczenie to zostało złożone podmiotowi zobowiązanemu po upływie miesięcznego terminu zawitego, a co za tym idzie nie mogło wywołać jakichkolwiek skutków prawnych. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na treść powołanych przepisów prawa. Przepis art. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego stanowi, że:

1. Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej o powierzchni nie mniejszej niż 5 ha następuje w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży, Agencja działająca na rzecz Skarbu Państwa może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej.

2. Jeżeli równowartość pieniężna, o której mowa w ust. 1, nie wynika z treści umowy, równowartość tę Agencja określa przy zastosowaniu sposobów ustalania wartości nieruchomości przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami.

3. Jeżeli równowartość pieniężna, o której mowa w ust. 1, wynikająca z treści umowy rażąco odbiega od wartości rynkowej nieruchomości rolnej, stosuje się odpowiednio art. 3 ust. 8 i 9.

4. Uprawnienie, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje:

1)jeżeli w wyniku przeniesienia własności nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego, jednak do powierzchni nie większej niż określona w art. 5 ust. 1 pkt 2;

2)jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje na rzecz:

a)spółdzielni produkcji rolnej - w przypadku nieruchomości rolnej stanowiącej wkład gruntowy członka tej spółdzielni,

b)osoby bliskiej zbywcy w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami;

3)jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku umowy z następcą, o której mowa w art. 84 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291, ze zm.).

5. Do wykonywania uprawnienia, o którym mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące prawa pierwokupu.

Jak zatem widać, przepis ten w sposób jednoznaczny odsyła do Kodeksu cywilnego, nie precyzując warunków skorzystania z prawa pierwokupu w sposób odmienny. Potwierdza to stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w postanowieniu z dnia 14 stycznia 2009 r. w sprawie IV CSK 344/08 ( LEX nr 487530), w którym stwierdzono, że do prawa pierwokupu przewidzianego w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, w tym art. 600 § 1 k.c.

Z kolei art. 597 i 598 k.c. wskazują, że:

- Rzecz, której dotyczy prawo pierwokupu, może być sprzedana osobie trzeciej tylko pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu swego prawa nie wykona. Prawo pierwokupu wykonywa się przez oświadczenie złożone zobowiązanemu. Jeżeli zawarcie umowy sprzedaży rzeczy, której dotyczy prawo pierwokupu, wymaga zachowania szczególnej formy, oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu powinno być złożone w tej samej formie (art. 597);

- Zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu powinien niezwłocznie zawiadomić uprawnionego o treści umowy sprzedaży zawartej z osobą trzecią. Prawo pierwokupu co do nieruchomości można wykonać w ciągu miesiąca, a co do innych rzeczy - w ciągu tygodnia od otrzymania zawiadomienia o sprzedaży, chyba że zostały zastrzeżone inne terminy (art. 598).

Zgodnie z utrwalonym poglądem (także wynikającym z cytowanego postanowienia) do wykonania prawa pierwokupu nie wystarczy samo złożenie przed upływem miesiąca od otrzymania zawiadomienia o sprzedaży oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, ale konieczne jest przed upływem tego terminu zawiadomienie zobowiązanego o złożeniu tego oświadczenia w przepisanej formie. Dla oceny, czy termin miesięczny do złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu został zachowany należy posłużyć się wykładnią normy art. 61 § 1 k.c., przyjmując, że rozstrzygająca jest data dotarcia listu zawierającego to oświadczenie pod adres zobowiązanego, a nie data faktycznego odebrania przesyłki przez zobowiązanego i rzeczywistego zapoznania się z treścią. Skoro zobowiązany miał możliwość zapoznania się z treścią korespondencji w dniu 25 października 2003 r., który to termin niewątpliwie mieścił się w terminie jednego miesiąca, to należy uznać prawo pierwokupu za wykonane. Przepis art. 61 § 1 k.c., zgodnie z tzw. teorią doręczenia, wymaga, aby dojście oświadczenia woli do adresata nastąpiło w taki sposób, by mógł on zapoznać się z jego treścią. Chodzi zatem o stworzenie przez składającego takiej sytuacji, w której adresat oświadczenia może zapoznać się z nim w zwykłym toku czynności; rzeczywiste zapoznanie się nie ma natomiast znaczenia. Konsekwencją przyjętej teorii doręczenia jest więc uznanie terminu za zachowany także wtedy, gdy oświadczenie dotarło do dotychczasowego miejsca zamieszkania adresata w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. O skutecznym wykonaniu prawa pierwokupu nie przesądza bowiem samo złożenie, przed upływem miesiąca od otrzymania zawiadomienia o sprzedaży, oświadczenia o wykonaniu tego prawa, ale przed upływem tego terminu, konieczne jest zawiadomienie zobowiązanego o złożeniu tego oświadczenia w przepisanej formie (powołane postanowienie SN z dnia 14 stycznia 2009 r.). Złożenie oświadczenia przez uprawnionego jest jednostronną czynnością prawną o charakterze prawokształtującym, która staje się skuteczna z chwilą, w której to oświadczenie woli doszło do drugiej strony w taki sposób, że mogła ona zapoznać się z jego treścią. Przepis art. 61 § 1 k.c. nie wymaga jednak, aby adresat oświadczenia woli rzeczywiście zapoznał się z jego treścią, ponieważ jego złożenie następuje z chwilą, w której oświadczenie doszło do adresata w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią (wyrok SN z dnia 18 marca 2008 r., sygn. akt IV CSK 9/08, niepubl.). Omawiany przepis art. 61 § 1 k.c. stwarza więc podstawy do przyjęcia, że skuteczności złożenia oświadczenia woli ustawodawca upatruje jedynie w powstaniu stanu możności przyjęcia przez adresata do wiadomości treści tego oświadczenia (uzasadnienie wyroku SN z dnia 30 maja 2000 r., sygn. akt IV CKN 898/00, OSNC 2000 r., nr 12, poz. 224), a nie w rzeczywistym zapoznaniu się przez adresata z jego treścią. Podkreślane w reprezentatywnym w piśmiennictwie wpisanie w konstrukcję art. 61 k.c. funkcji ochrony bezpieczeństwa obrotu powinno przejawiać się w ochronie bezpieczeństwa obrotu wszystkich jego uczestników, a więc zarówno zobowiązanych z tytułu prawa pierwokupu, jak i uprawnionych z tytułu tego prawa. Odmienna interpretacja, aprobująca powstanie skutku prawnego, będącego następstwem wykonania prawa pierwokupu, dopiero z chwilą rzeczywistego zapoznania się zobowiązanego z tego prawa z oświadczeniem woli uprawnionego, mogłaby znacznie utrudniać, a nawet wręcz uniemożliwiać realizację tego ustawowego uprawnienia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2009 r., II CSK 266/09).

Niezależnie od tego w okolicznościach przedmiotowej sprawy trzeba podkreślić, że tożsamość osoby będącej prezesem zarządów obu spółek – w terminie do 30 października 2003 r., taką osobą był J. P. – i niekwestionowana okoliczność doręczenia zawiadomienia o skorzystaniu z prawa pierwokupu spółce (...) w zawitym terminie jednego miesiąca, dodatkowo wzmacniają przyjętą powyżej ocenę jurydyczną sporu. W konsekwencji bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie pozostaje to, że obie spółki w dniu 4 listopada 2003 r. dokonały zmiany zawartej umowy darowizny, aczkolwiek na marginesie należy wyrazić pogląd o poważnych wątpliwościach prawnych i w konsekwencji skuteczności wybranego sposobu zmiany umowy darowizny.

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w punkcie 1 wyroku. O kosztach postępowania odwoławczego Sąd ad quem orzekł zgodnie z art. 98 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE