UZASADNIENIE

Powodowie K. J. i T. J. wystąpili z pozwem przeciwko D. Ż. o zapłatę kwot po 68.750,00 zł na rzecz każdego z nich tytułem zachowku.

Pozwane D. Ż. uznała powództwa do kwoty po 7.000,00 zł, a w pozostałym zakresie domagała się jego oddalenia.

Wyrokiem z dnia 7 czerwca 2014 r. w sprawie o sygn. akt: I. C. 149/11 Sąd Rejonowy w Olecku: zasądził od pozwanej na rzecz powoda K. J. kwotę 57.260,90 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31 lipca 2011 r. do dnia 7 czerwca 2014 r. oraz kwotę 4.090,00 zł (pkt I ppkt a); zasądził na rzecz powoda T. J. kwotę 57.260,90 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31 lipca 2011 r. do dnia 7 czerwca 2014 r. oraz kwotę 4.090,00 zł (pkt I ppkt b); w pozostałym zakresie oddalił powództwo (pkt II); spełnienie świadczeń zasądzonych w pkt I rozłożył pozwanej na 3 raty płatne w następujący sposób: pierwsza rata w kwocie 7.260,90 zł płatna do dnia 30 września 2014 r., druga rata w kwocie 35.000,00 zł płatna do dnia 31 grudnia 2014 r. oraz trzecia rata w kwocie 15.000,00 zł płatna do dnia 30 listopada 2015 r., z zastrzeżeniem odsetek ustawowych w przypadku zwłoki w płatności raty, a także natychmiastowej wymagalności całej sumy wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 7 czerwca 2014 r. w przypadku zwłoki w płatności 2 rat (pkt III); nakazał pobrać od powoda K. J. na rzecz Skarbu Państwa - kasy Sądu Rejonowego w Olecku z zasądzonego w pkt I ppkt a) świadczenia kwotę 916,00 zł tytułem brakujących kosztów sądowych w postaci opłaty od pozwu, od której uiszczenia powodowie byli wstępnie zwolnieni oraz wydatków w sprawie, w szczególności należności biegłych i świadka (pkt IV); nakazał pobrać od powoda T. J. na rzecz Skarbu Państwa - kasy Sądu Rejonowego w Olecku z zasądzonego w pkt I ppkt b) świadczenia kwotę 916,00 zł tytułem brakujących kosztów sądowych w postaci opłaty od pozwu, od której uiszczenia powodowie byli wstępnie zwolnieni oraz wydatków w sprawie, w szczególności należności biegłych i świadka (pkt V); nakazał pobrać od pozwanej D. Ż. na rzecz Skarbu Państwa - kasy Sądu Rejonowego w Olecku kwotę 7.327,90 zł tytułem brakujących kosztów sądowych w postaci opłaty od pozwu, od której uiszczenia powodowie byli wstępnie zwolnieni oraz wydatków w sprawie, w szczególności należności biegłych oraz świadka (pkt VI); oddalił wniosek o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności (pkt VII).

Z ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Rejonowy wynika, że powodowie K. J. i T. J. są synami J. J., który zmarł 1.12.2010 r. Powód T. J. w 1998 r. uzyskał w (...) S.A. kredyt studencki w wysokości 12.000 zł, który w marcu 2002 r. został umorzony w zakresie kwoty 2.400 zł, ponieważ ukończył on studia w grupie 5% najlepszych absolwentów szkoły wyższej, a w pozostałej części jednorazowo został spłacony przez spadkodawcę w czerwcu 2002 r. Ponadto w trakcie studiów powód T. J. pracował w wydawnictwie uniwersyteckim, z czym oprócz istotnej gratyfikacji finansowej wiązały się również pewne niewymierne doświadczenia na forum społecznym. Powód K. J. w 1998 r. uzyskał w (...) S.A. kredyt studencki w wysokości 20.500 zł, który był przez niego spłacany ratalnie w latach 2004 - 2008 w zakresie kwoty 11.804,74 zł, a ponadto D. T. w 2008r. wpłaciła kwotę 9.709,77 zł.

Spadkodawca dnia 7.06.2010 r. zawarł z A. N. wstępną umowę sprzedaży mieszkania przy ulicy (...) za kwotę 98.000,00 zł, pokwitował zapłatę zadatku w kwocie 50.000,00 zł i zobowiązał się do zawarcia umowy przyrzeczonej w ciągu pół roku. W dacie zawarcia umowy wstępnej doszło do wydania nieruchomości, a kupująca zobowiązała się do ponoszenia kosztów utrzymania mieszkania. Ponadto spadkodawca pokwitował również zapłatę kwoty 15.000 zł na jego rzecz, a podpis pod tym dokumentem został notarialnie potwierdzony dnia 30.11.2010 r.

W dacie śmierci J. J. był właścicielem nieruchomości w O. w postaci mieszkania przy ulicy (...) o powierzchni 60,48 m², mieszkania przy ulicy (...) o powierzchni 36,3 m², garażu przy ulicy (...) o powierzchni 18 m² oraz garażu przy ulicy (...) o powierzchni 16 m². Ponadto spadkodawca w momencie przyjęcia do szpitala dysponował kwotą 16.650 zł, która w dniu 3.12.2010 r. została wypłacona pozwanej. J. J. był też właścicielem samochodu F. (...) z 2002 r. o numerze rejestracyjnym (...), posiadał dwie sztuki broni myśliwskiej dryling i dubeltówkę oraz dwa pistolety sportowy i bojowy. Broń wraz z amunicją została przez pozwaną sprzedana już w trakcie procesu za 3.000,00 zł. Ponadto spadkodawca wspólnie z pozwaną posiadał działkę pracowniczą w Rodzinnym O. Działkowym im. 400 - lecia O. nr (...) o powierzchni, 471 m², która po jego śmierci znajduje się w wyłącznym użytkowaniu pozwanej. Na posiadanym przez spadkodawcę rachunku bankowym w dniu jego śmierci znajdowała się kwota 2.593,95 zł. Dodatkowo Sąd ustalił, że w skład spadku wchodziły ruchomości o wartości 16.660 zł.

K. J. dnia 28.06.2011 r., a T. J. dnia 11.07.2010 r. wezwali pozwaną do zapłaty zachowku w terminie 30 dni. Pozwana w odpowiedzi na wezwanie, odmówiła zapłaty zachowku wyższego niż 7.000,00 zł.

Dokonując oszacowania majątku spadkodawcy Sąd ustalił, że wartość mieszkania przy ulicy (...) wynosi 139.000 zł, wartość garaży wynosi 14.000 zł i 6.600 zł, zaś nakłady na działkę pracowniczą na kwotę 3.500 zł. Dodatkowo Sąd ustalił wartość broni myśliwskiej na kwotę 2.700 zł, a samochodu na kwotę 3.000 zł. Ponadto dokonując oszacowania wartości mieszkania, które miało być przedmiotem obrotu i uwzględniając pobrany przez zmarłego zadatek i zaliczkę Sąd ustalił jego wartość na 33.000 zł. Nadto w dacie śmierci spadkodawcy na jego rachunku bankowym pozostawała kwota 2.593,95 zł, a wartość ruchomości objętych postępowaniem o podział majątku wynosi 8.000 zł. W tych warunkach Sąd I instancji uznał, że ogólna wartość majątku spadkodawcy uzyskanego przez pozwaną wynosiła 229.043,95 zł ( 8.000 + 3.000 + 2.700 + 139.000 + 3.500 + 2.593,95 + 16.650 + 14.000 + 6.600 + 33.000 ), a więc każdemu ze spadkobierców przysługiwał zachowek w wysokości 57.260,90 zł ( 229.043,95 + 4 ).

O odsetkach Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 445 k.c., a o rozłożeniu zasądzonych kwot na raty na mocy art. 320 k.p.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł na zasadzie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 102 k.p.c., a o brakujących kosztach sądowych orzekł na mocy art. 113 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego wyroku w zakresie pkt I, II, IV, V i VII wnieśli powodowie: K. J. i T. J., zarzucając Sądowi I instancji:

1) naruszenie prawa materialnego, mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj. art. 1035 i nast. k.c. zgodnie z treścią których stan spadku ustala się według chwili otwarcia spadku, jego zaś wartość - według cen z chwili dokonania działu, podczas gdy Sąd Rejonowy błędne stosując powołany przepis przyjął stan rachunku bankowego zmarłego J. J. w (...)/ O. nr (...), na dzień 01.12.2010 r. w kwocie 2.593,95 zł, podczas gdy na dzień udzielenia informacji przez bank, tj. dzień 23.09.2012 r. stan rachunku wynosił kwotę 4 057,91 zł,

2) naruszenia prawa procesowego, skutkujący błędnym ustaleniem stanu faktycznego, a w szczególności:

a) art. 233 §1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na pominięciu przy ustalaniu substratu zachowku pełnej wartości lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, położonego przy ul. (...) nr 9 w O. o powierzchni 36,3 m², dla którego Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Olecku prowadzi KW (...) o wartości co najmniej 98.000,00 zł;

b) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na dowolnym, nieznajdującym żadnego uzasadnienia pomniejszeniu wartości wyposażenia lokalu mieszkalnego przy ul. (...) nr 3 w O. o powierzchni 60.48 m², dla którego Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Olecku prowadzi KW (...). tj. meble i urządzenia agd i TV - wycenione w sprawie I Ns 65/05 podział majątku dorobkowego - ugoda sadowa, tj. od pkt I 2 do pkt I 55 (z wyłączeniem pkt 46, 47, 48 wycenianego odrębnie) o łącznej wartości 16.900 zł;

c) rt. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na dowolnym, nieznajdującym żadnego uzasadnienia pominięciu przy ustalaniu substratu zachowku pełnej wartości nakładów dokonanych przez zmarłego J. J. na działce nr (...) Rodzinnych (...) 400- lecia O., wycenionych w niekwestionowanej przez strony opinii uzupełniającej biegłego A. K. nie na kwotę 3.500 zł, a na kwotę 11.000 zł;

d) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na dowolnym, nieznajdującym żadnego uzasadnienia pominięciu przy ustalaniu substratu zachowku, iż na podstawie umów sprzedaży broni myśliwskiej i amunicji, pozwana osiągnęła kwotę 3 000 zł, a nie jak Sąd Rejonowy przyjął za wycenią przez biegłego sądowego z zakresu amunicji, materiałów wybuchowych, broni (...) i artyleryjnej kwotę 2 700 zł;

e) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na dowolnym, nieznajdującym żadnego uzasadnienia rozłożeniu spłaty zasądzonej kwoty zachowku na raty miesięczne i niezabezpieczenie na rzecz powodów spłaty ratalnej hipotekami na nieruchomościach;

f) naruszenie dyspozycji art. 98 k.p.c. i 99 k.p.c. poprzez błędne rozstrzygnięcie co do kosztów postępowania, poprzez nieuwzględnienie kosztów poniesionych przez powodów w sprawie K. J. i T. J., tj. 34 zł- koszt opłaty skarbowej od pełnomocnictwa do wniosku o zabezpieczenie (I Co 940/11), 100 zł opłata sądowa wniosku o zabezpieczenie (1 Co 940/11), 34 zł koszt opłaty skarbowej od pełnomocnictwa do wniosku o wpis hipoteki przymusowej. 800 zł koszty opłat sądowych od wniosku o ustanowienie hipotek przymusowych, 600 zł koszty opłat sądowych od wpisu hipotek przymusowych. 1.720 zł (2x 860 zł) oplata sądowa od pozwu o zachowek, 34 zł koszt opłaty skarbowej od pełnomocnictwa do pozwu o zachowek, 1.500 zł (2x 750 zł) zaliczka na wynagrodzenie biegłego sądowego, 7.200 zł koszty wynagrodzenia pełnomocnika procesowego z wyboru, zgodne z § 2 ust. 1-3, § 6 pkt.6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu,

g) art. 333 §1 pkt 2 k.p.c. co do uznanej kwoty roszczenia 7.000 zł i art. 333 § 3 k.p.c. co do pozostałej kwoty, poprzez oddalenie wniosku o nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności, podczas gdy pozwana uznała roszczenie o zachowek do kwoty 7.000 zł, a opóźnienie egzekucji zachowku utrudni wykonanie wyroku i narazi powodów na szkodę, bowiem pozwana cały majątek spadkowy pozostawiła bez nadzoru, niezamieszkały, a jej bierna postawa wobec zobowiązań zmarłego wskazuje, iż będzie ona zwlekała z wykonaniem orzeczenia.

Mając na względzie powyższe, apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonej części wyroku poprzez uwzględnienie roszczenia o zapłatę zachowku w całości i zasądzenie w całości od pozwanej D. Ż. na rzecz powoda K. J. kwoty 68.750 zł oraz zasądzenie tytułem zwrotu kosztów procesu w kwocie 1.627 zł kosztów postępowania zabezpieczającego (I Co 940/11) w kwocie 784 zł oraz kosztów zastępstwa prawnego w kwocie 6.028,00 zł oraz na rzecz powoda T. J. kwoty 68.750 zł oraz zasądzenie tytułem zwrotu kosztów procesu w kwocie 1.627 zł, kosztów postępowania zabezpieczającego (I Co 940/11) w kwocie 784 zł oraz kosztów zastępstwa prawnego w kwocie 6.028.00 zł; ewentualnie uchylenie skarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Olecku do ponownego rozpoznania; zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda K. J. kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 1.476 zł oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda T. J. koszów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 1.476 zł.

Powyższy wyrok zaskarżyła również pozwana D. Ż., wskazując, że Sąd Rejonowy dokonał błędnych ustaleń, a ponadto zasądził kwoty spłaty na rzecz powodów w niewykonalnych dla niej terminach. Wskazując na powyższe wniosła o zmniejszenie zasądzonych kwot z tytułu zachowku, wydłużenie terminów płatności rat zachowku oraz odstąpienie od obciążania jej kosztami sądowymi.

Powodowie, w odpowiedzi na apelację pozwanej wnieśli o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz każdego z nich kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości po 1.476 zł.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zarzuty apelacyjne powodów częściowo okazały się zasadne, natomiast apelacja pozwanej podlegała oddaleniu.

Na wstępie wskazać należy, iż Sąd Okręgowy w znacznej części podzielił ustalenia faktyczne, dokonane w sprawie przez Sąd Rejonowy, czyniąc je jednocześnie podstawą swojego rozstrzygnięcia. Sąd I instancji, w wyniku prawidłowo przeprowadzonego postępowania dowodowego, ustalił istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, które znajdowały odzwierciedlenie w całokształcie zaoferowanego przez strony materiału dowodowego. Ustalenia te zostały jedynie w niewielkim zakresie skorygowane przez Sąd Odwoławczy, na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, w zakresie wartości niektórych składników majątkowych wchodzących w skład substratu zachowku - co przełożyło się na ustalenie wysokości zachowków należnych powodom - oraz terminów płatności zasądzonych kwot. Tak skorygowane w sprawie ustalenia faktyczne stały się podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego.

Przechodząc już, po tych wstępnych uwagach, do analizy zarzutów zawartych w apelacjach stron, stwierdzić należy, iż na częściowe uwzględnienie zasługiwały jedynie te podniesione przez powodów.

W ocenie Sądu Okręgowego, należy zgodzić się z zarzutami apelacyjnymi powodów, że wartość spadku w celu określenia zachowku ustala się według cen z chwili orzekania o zachowku (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSNCP 1985, nr 10, poz. 147).

W przedmiotowej sprawie, odnosząc się do wyżej wyrażonej zasady, nie sposób jest uznać, aby Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy ustalił wartość środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym spadkodawcy oraz jego broni (...). Jak wynika z akt sprawy, w dacie śmierci J. J., tj. w dniu 1 grudnia 2010 r. saldo na jego rachunku bankowym wynosiło 2.593,95 zł, zaś w dacie udzielania przez bank tych informacji, tj. w dniu 23 września 2012 r. wartość środków pieniężnych zgromadzonych na tym koncie wynosiło 4.057,91 zł (k. 292). Z powyższego wynika, że środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym przez spadkodawcę wykazywały stan czynny większy niż w dacie jego śmierci, powiększony o należne mu odsetki. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że wartość środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym spadkodawcy winna być ustalona na kwotę 4.057,91 zł.

Nie sposób jest też uznać, aby Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił wartość broni (...) spadkodawcy. Sąd Okręgowy nie kwestionuje, że wartość tej broni wynosi 2.700 zł, jednak należy mieć na względzie, że pozwana sprzedała tą broń za większą kwotę, tj. 3.000 zł (k. 261-264). W tych warunkach Sąd Okręgowy uznał, że kwota 3.000 zł winna stanowić wartość przyjętą do rozliczeń.

Odnosząc się do pozostałych zarzutów powodów w zakresie wartości składników wchodzących w skład masy spadkowej, Sąd Okręgowy nie uznał ich za zasadne. Przede wszystkim nie można zaaprobować stanowiska, aby Sąd Rejonowy błędnie ustalił czystą wartość spadku ustaloną przez Sąd Rejonowy dotyczącą lokalu mieszkalnego przy ulicy (...) w O.. Należy zauważyć, że spadkodawca i pozwana w umowie przedwstępnej sprzedaży tego lokalu z dnia 7 czerwca 2010 r. ustalili wartość tego lokalu na kwotę 98.000 zł i na poczet tej ceny J. J. uzyskał od A. N. zadatek w wysokości 50.000 zł (k. 63), a więc o tę kwotę należało obniżyć wartość lokalu. Dodatkowo, jak słusznie zauważył Sąd Rejonowy, na poczet ceny sprzedaży tego lokalu mieszkalnego uwzględnieniu podlegała kwota 15.000 zł (k. 65). W konsekwencji należy przyjąć, że wartość w/w lokalu wynosi 33.000 zł. Powodowie nie wykazali przy tym, aby w/w zadatek i zaliczka zostały zainwestowane przez spadkodawcę w konkretnym składniku majątkowym podlegającym rozliczeniu.

Nie sposób jest też podzielić stanowisko powodów, że Sąd Rejonowy błędnie ustalił wartość nakładów spadkodawcy na działkę ogrodową. W tym zakresie Sąd Rejonowy słusznie kierował się opinią biegłego A. K., który ustalił wartość tych nakładów w ciągu ostatnich 4-5 lat na kwotę 3.500 zł, a więc za cały okres posiadania tej działki przez spadkodawcę (k. 266).

Podobnie należy ocenić zarzuty apelacyjne powodów zmierzające do podważenia ustaleń Sądu Rejonowego w zakresie wartości wyposażenia lokalu mieszkalnego przy ulicy (...) w O.. Sąd Okręgowy podziela ocenę Sądu Rejonowego, z której wynika, że powodowie w toku niniejszego procesu domagali się zaliczenia ruchomości wchodzących w skład masy spadkowej w postaci wyposażenia w/w lokalu mieszkalnego o wartości łącznej 8.000 zł (k. 219-220), a nie 16.900 zł.

Uwzględniając zatem powyższe rozważania Sąd Okręgowy ustalił, że ogólna wartość majątku spadkodawcy uzyskanego przez pozwaną wynosiła 230.807,91 zł, a więc wartość zachowku przypadająca na rzecz każdego z powodów wynosi 57.701,97 zł.

Sąd Okręgowy miał również na uwadze, że orzecznictwo uznaje możliwość obniżenia wysokości kwoty należnej z tytułu zachowku na podstawie art. 5 k.c., ale tylko w pewnych szczególnych i wyjątkowych sytuacjach, a w niniejszej sprawie taka sytuacja nie zachodzi.

Ocena sądu czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.) nie powinna pomijać, że prawa osób uprawnionych do zachowku służą urzeczywistnianiu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 r. sygn. IV CK 215/03). Obniżenie wysokości zachowku może mieć miejsce tylko w przypadkach zupełnie wyjątkowych. Już samo pozbawienie uprawnionego do zachowku korzyści ze spadku w drodze dziedziczenia jest dla niego okolicznością krzywdzącą i dolegliwą, a tego nie powinno jeszcze pogłębiać ograniczenie możliwości realizacji roszczeń z tytułu zachowku.

Warto również podkreślić, że specyfika roszczenia o zachowek polega na tym, że przyznanie prawa do zachowku służy urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec osób najbliższych. Etyczny charakter instytucji zachowku ma zatem wpływ na ocenę roszczenia z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, o których mowa w art. 5 k.c. Chodzi mianowicie o to, że ocena ta jest w tej sytuacji zaostrzona, co prowadzi do konkluzji, iż do nadużycia prawa będzie mogło dojść jedynie wyjątkowo, w przypadkach szczególnie rażących. Celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych wymienionych w art. 991 § 1 k.c. najbliższych członków rodziny przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Zastosowanie art. 5 k.c. nie może udaremniać celów przepisu o zachowku. Konkludując powyższe należy więc stwierdzić, iż jakkolwiek stosowanie art. 5 k.c. do instytucji zachowku nie jest ex lege wyłączone, jednak można to czynić tylko w sytuacjach skrajnie rażącego zachowania uprawnionego względem spadkodawcy, bądź tak drastycznej sytuacji zobowiązanego, iż wykonanie uprawnienia do zachowku naraziłoby go na skrajny niedostatek bądź wręcz niesprawiedliwość. W niniejszej sprawie taka sytuacja jednak nie zachodzi.

W realiach niniejszej sprawy nie sposób zdaniem Sądu Okręgowego ocenić zachowań powodów wobec spadkodawcy jako rażąco nagannych. Wprawdzie relacje powodów z ojcem. nie układały się poprawnie, tym niemniej w oparciu o zebrany materiał dowodowy brak jest podstaw do przyjęcia, iż przyczyna tych niewłaściwych relacji, leżała wyłącznie po stronie powodów. Jak wynika z akt sprawy, do rozłamu w stosunkach między powodami i ich ojcem, związanymi z brakiem akceptacji jego nowej małżonki. W rezultacie uznać należy, że zachowki ustalone przez Sąd Okręgowy są należne powodom w pełnej ich wysokości.

Oceniając materiał dowodowy Sąd Okręgowy uznał, że istnieją podstawy do rozłożenia ustalonych kwot stanowiących wartość zachowków należnych powodom, jednak w innej konfiguracji niż ustalił to Sąd Rejonowy.

Przede wszystkim wskazać należy, że w myśl przepisu art. 320 k.p.c. rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty albo wyznaczenie odpowiedniego terminu do spełnienia zasądzonego świadczenia jest możliwe tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach. W doktrynie podnosi się, że takie wypadki zachodzą, jeśli ze względu na stan majątkowy, rodzinny, zdrowotny spełnienie świadczenia przez pozwanego niezwłoczne lub jednorazowe byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione albo narażałoby jego lub jego bliskich na niepowetowane szkody ( tak np. A. Jakubecki, Komentarz do art. 320 Kodeksu postępowania cywilnego).

Biorąc powyższe pod uwagę, a w szczególności wynik sprawy, wysokość zasądzonych zachowków, sytuację majątkową i rodzinną stron oraz deklarowaną przez pozwaną możliwość spłaty w kwocie 7.000 zł na rzecz każdego z powodów, rozłożenie na dwie raty zasądzonych kwot należy uznać za zasadne. Zdaniem Sądu Okręgowego, umożliwi to pozwanej realne wywiązanie się z zobowiązań wobec powodów, a także nie spowoduje zagrożenia dla zaspokojenia słusznych ich potrzeb. Mając na uwadze powyższe oraz biorąc pod uwagę upływ czasu od wytoczenia niniejszego powództwa i możliwość zgromadzenia przez ten czas stosownych środków finansowych przez pozwaną w kontekście posiadanego majątku Sąd Okręgowy zmienił orzeczenie w zakresie dotyczącym rozłożenia świadczenia na raty.

Należy przy tym podzielić stanowisko powodów, że uznanie powództwa przez pozwaną do kwot po 7.000 zł na rzecz każdego z nich (rozprawa z dnia 26 października 2011 r. - k. 67), winno w tym zakresie skutkować nadaniem rygoru natychmiastowej wykonalności, stosownie do art. 333 § 1 pkt 2 k.p.c.

Dodatkowo Sąd Okręgowy zważył, że w niniejszej sprawie istnieją podstawy do zabezpieczenia roszczenia powodów poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej na łączną kwotę 124.166,52 zł na nieruchomości pozwanej, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Zgodnie bowiem z art. 730 § 2 zd. 2 k.p.c. po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. Powyższe rozstrzygnięcie było podyktowane tym, że świadczenia należne powodom zostały rozłożone na dwie raty, a wysokość drugiej raty (50.701,97 zł) została odroczona na dzień 31 marca 2015r.

Uwzględniając zatem wynik sprawy oraz rozmiar wydatków poniesionych przez strony, Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, iż koszty procesu poniesione przez strony winny być rozdzielone w oparciu o art. 100 zd. 1 k.p.c. Stosunkowy podział kosztów procesu (art. 100 k.p.c.) dotyczy ich całości, co oznacza przyjęcie za podstawę obliczeń sumy należności obu stron, ustalonej stosownie do zasad z art. 98 § 2 i 3 k.p.c. (oraz art. 99 k.p.c. w wypadkach tam wskazanych). Sumę tę dzieli się proporcjonalnie do stosunku, w jakim strony utrzymały się ze swymi roszczeniami lub obroną, otrzymując w wyniku kwoty, stanowiące ich udziały w całości kosztów. Jeżeli poniesione przez stronę koszty przewyższają obciążający ją udział, zasądzeniu na jej rzecz podlega różnica (vide: postanowienie SN z 31.01.1991 roku II CZ 255/90).

W świetle powyższej zasady Sąd miał na względzie, że powodowie przegrali niniejszą sprawę w 17%, a pozwana 83% i w takim zakresie strony powinny ponieść jej koszty. Łącznie koszty procesu wyniosły 19.373 zł, a więc powodowie winni partycypować w kosztach procesu do łącznej kwoty 3.293,41 zł, a ponieśli 12.056 zł, a więc należy im się zwrot kosztów procesu w łącznej wysokości 8.762,59 zł, tj. po 4.381,29 zł. W tej samej proporcji rozliczono nieuiszczone koszty sądowe w łącznej wysokości 7.439,94 zł, które do kwoty 632,39 zł każdy z powodów winien partycypować, a pozwana do kwoty 6.175,15 zł.

Wobec powyższego, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmieniono zaskarżony wyrok w zakresie kwot zachowków należnych powodom, jak też w zakresie kosztów postępowania oraz formy zabezpieczenia. W pozostałej części apelacje jako pozbawione uzasadnionych zarzutów podlegały oddaleniu w oparciu o art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na zasadzie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE