UZASADNIENIE

B. L. został oskarżony o to, że w okresie czasu od 7 czerwca 2012 r. do 18 listopada 2012 r. w O., będąc zobowiązanym z mocy ustawy do łożenia na utrzymanie synaA. L. uporczywie uchylał się od tego obowiązku, przez co naraził go na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych,

tj. o czyn z art. 209 § 1 k.k.

Sąd Rejonowy w Ostrołęce wyrokiem zaocznym z dnia 25 września 2014 r., sygn. II K 961/13:

I. oskarżonego B. L. w ramach zarzucanego mu aktem oskarżenia czynu uznał za winnego tego, że w okresie czasu od 1 października 2012 r. do 18 listopada 2012 r. w O. będąc zobowiązanym z mocy ustawy do łożenia na utrzymanie syna A. L.uporczywie uchylał się od tego obowiązku, przez co naraził go na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych i za to na podstawie art. 209 § 1 k.k. skazał go i wymierzył mu karę 3 (trzech) miesięcy ograniczenia wolności zobowiązując go do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w Urzędzie Miasta w O. w wymiarze 20 (dwudziestu) godzin w stosunku miesięcznym;

II. na podstawie art. 36 § 2 k.k. w zw. z art. 72 § 1 pkt 3 k.k. zobowiązał oskarżonego do wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie jego małoletniego syna A. L.;

III. zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty postępowania w sprawie w kwocie 180 (sto osiemdziesiąt) złotych, w tym kwotę 60 (sześćdziesiąt) złotych tytułem opłaty.

Powyższy wyrok w całości na niekorzyść oskarżonego zaskarżył Prokurator zarzucając mu:

I. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść wydanego orzeczenia, a mianowicie art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 92 k.p.k., art. 391 § 1 i 3 k.p.k. w zw. z art. 389 § 2 k.p.k., art. 410 k.p.k. oraz art. 424 § 1 k.p.k. polegającą na:

- obrazie art. 4 k.p.k. poprzez oparcie części ustaleń jedynie na dowodach korzystnych dla oskarżonego, w tym sprzecznych z jego wyjaśnieniami,

- obrazie art. 391 § 1 i 3 k.p.k. w zw. z art. 389 § 2 k.p.k. poprzez niewskazanie podstawy prawnej odczytania zeznań świadka M. K.,

- obrazie art. 7 k.p.k., art. 92 k.p.k. i art. 410 k.p.k. poprzez nieuznanie za wiarygodne zeznań M. K. składanych przez nią w postępowaniu przygotowawczym oraz uznanie za wiarygodne jej zeznań złożonych na rozprawie tylko w części korzystnej dla oskarżonego, w tym co do zarabiania i sposobu wydawania zarobionych przez oskarżonego pieniędzy i jej ich przekazywania, które były niezgodne z wyjaśnieniami oskarżonego oraz w części niezgodne z wcześniejszymi jej zeznaniami oraz wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego,

- obrazie art. 7 k.p.k., art. 92 k.p.k., art. 410 k.p.k. i art. 424 § 1 k.p.k. poprzez poczynienie przez Sąd dokonujący oceny materiału dowodowego zebranego w toku rozprawy dowolnych ustaleń faktycznych i z punktu widzenia doświadczenia życiowego niepoprawnych i przy zniekształceniu i pominięciu najistotniejszych okoliczności działania oskarżonego w okresie od 7 czerwca 2012 r. do 30 września 2012 r. oraz pominięciu i nieuwzględnieniu całokształtu okoliczności przy wyrokowaniu oraz sporządzenie pisemnych motywów wyroku niezgodnie z warunkami określonymi w art. 424 § 1 k.p.k., a w konsekwencji pominięcie w działaniu oskarżonego części okresu objętego zarzutem.

II. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia polegający na:

- błędnym przyjęciu, iż oskarżony w okresie od 7 czerwca 2012 r. do 30 września 2012 r. nie uchylał się od płacenia alimentów,

- błędnym uznaniu, iż okres niealimentacji od 1 października 2012 r. do 18 listopada 2012 r. wypełnia dyspozycję czynu z art. 209 § 1 k.k.,

podczas gdy prawidłowa analiza materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż oskarżony dopuścił się zarzucanego czynu w okresie wskazanym w akcie oskarżenia.

Podnosząc powyższe zarzuty Prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Ostrołęce do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie apelacyjnej Prokurator sprecyzował zarzut apelacyjny odnośnie naruszenia prawa procesowego. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił obrazę art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 424 § 1 k.p.k. poprzez dowolną i jednostronną ocenę materiału dowodowego bez uwzględnienia wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, przyjęcia jako podstawę ustaleń faktycznych dowodów korzystnych dla oskarżonego z pominięciem dowodów przeciwnych oraz lakoniczne sporządzenie uzasadnienia bez należytego odniesienia się do wszystkich dowodów i niedokonanie oceny wszystkich z nich, co uniemożliwia ustosunkowanie się do jego treści i ustalenia co Sąd wydając zaskarżony wyrok uznał za udowodnione, a jakim dowodom odmówił wiary, co skutkowało przyjęciem, że okres niealimentacji miał miejsce od 1 października 2012 r. do 18 listopada 2012 r., podczas gdy prawidłowa analiza materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że okres ten obejmuje okres od 7 czerwca 2012 r. do 18 listopada 2012 r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja Prokuratora jest o tyle zasadna, że skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu w Ostrołęce do ponownego rozpoznania.

Na wstępnie niniejszych rozważań wskazać należy, iż zgodnie z treścią art. 2 § 2 k.p.k. podstawę rozstrzygnięcia o winie oskarżonego powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne, co w postępowaniu sądowym jest osiągalne tylko wtedy, gdy przedmiotem zainteresowania sądu jest cały zebrany w sprawie materiał dowodowy bez pominięcia istotnych jego części i gdy całokształt tego materiału – po prawidłowym ujawnieniu w procesie – stanie się następnie przedmiotem analizy oraz oceny w sposób wyznaczony treścią art. 7 k.p.k. Należy również przywołać art. 424 k.p.k., bowiem zobowiązuje on sąd orzekający do wskazania w uzasadnieniu wyroku toku rozumowania i to w taki sposób, aby można było skontrolować słuszność tego rozumowania i jego zgodność z materiałem dowodowym. Sąd powinien wskazać, jakie fakty uznaje za ustalone, na czym opiera poszczególne ustalenia i dlaczego nie uznaje dowodów przeciwnych, a następnie, jakie wnioski wyprowadza z dokonanych ustaleń. Ustalone fakty muszą być na tyle precyzyjne, aby w ich świetle ocena prawna czynu przypisanego oskarżonemu nie nasuwała żadnej wątpliwości.

Przypomnienie powyższego stało się konieczne w realiach sprawy niniejszej, aby wykazać rodzaj i rangę uchybień, jakich dopuścił się Sąd Rejonowy rozpoznając przedmiotową sprawę. Wskazać należy, iż rację ma Prokurator zarzucając Sądowi I instancji rażącą, mogącą mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, obrazę przepisów postępowania karnego, tj. art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 424 § 1 k.p.k. Konfrontacja motywów wyroku Sądu Rejonowego z zebranym w sprawie materiałem dowodowym nasuwa wiele zastrzeżeń co do poprawności dokonanej oceny dowodów, trafności wyprowadzonych wniosków i zasadności przytoczonych na ich poparcie argumentów. Dowody zostały potraktowane przez Sąd powierzchniowo, bez rozważenia całokształtu ujawnionych w postępowaniu faktów.

Trafnie podnosi skarżący, że Sąd Rejonowy w ustaleniach dotyczących niewyczerpania przez zachowanie oskarżonego znamion czynu z art. 209 § 1 k.p.k. w okresie od 7 czerwca 2012 r. do 30 września 2012 r. uwzględnił jedynie okoliczności korzystne dla oskarżonego, co jest naruszeniem zasady obiektywizmu wyrażonej w art. 4 k.p.k. W myśl tego przepisu sąd obowiązany jest badać i uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. Z art. 4 k.p.k. ściśle związany jest art. 7 k.p.k. Zgodnie z treścią art. 7 k.p.k. organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. Z przepisu tego wynika więc, że warunkiem prawidłowej oceny materiału dowodowego w sprawie jest wzięcie pod uwagę i dokonanie oceny wszystkich istotnych dowodów. Tego Sąd Rejonowy niestety w sprawie nie uczynił.

Podzielić należy stanowisko Prokuratora zawarte w apelacji, że ocena dowodów dokonana przez Sąd pierwszej instancji jest oceną dowolną i jednostronną, dokonaną wbrew zasadom prawidłowego rozumowania, wskazaniom wiedzy i doświadczenia życiowego.

Słusznie podnosi w apelacji skarżący, iż Sąd meriti dokonał błędnej oceny zeznań M. K. złożonych przez nią przed Sądem w zakresie sposobu wydawania zarobionych przez oskarżonego pieniędzy i przekazywania ich jej. Wskazać należy, iż ww. w postępowaniu przygotowawczym złożyła obszerne zeznania, z których jasno wynikało, iż oskarżony w okresie wskazanym w akcie oskarżenia nie pomagał jej finansowo i nie łożył na utrzymanie dziecka. W toku postępowania sądowego świadek zeznała natomiast, iż w okresie od 7 czerwca 2012 r. do 18 listopada 2012 r. oskarżony dawał jej jakieś pieniądze, lecz były to niewielkie kwoty, ok. 50 zł. Dokonując oceny zeznań ww. świadka Sąd pominął zupełnie treść wyjaśnień oskarżonego, złożonych w toku postępowaniu przygotowawczym, z których jednoznacznie wynikało, iż w roku 2012 r. nie płacił on żadnych pieniędzy na syna, bowiem nie pracował. W kontekście powyżej wskazanych okoliczności zeznania M. K. złożone przez Sądem winny być ocenione przez Sąd merytoryczny z dużą dozą ostrożności, zaś przyznanie im waloru wiarygodności jest w ocenie Sądu Odwoławczego niczym nieuzasadnione.

Zasadny jest także zarzut Prokuratora dotyczący obrazy w przedmiotowej sprawie art. 410 k.p.k. Treść uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego wskazuje jednoznacznie, że Sąd dopuścił się obrazy tego przepisu. Sąd meriti nie wypełnił bowiem wymogu zawartego w art. 410 k.p.k., aby podstawą wyroku był „całokształt”, czyli wszystkie okoliczności (dowody) ujawnione w toku rozprawy głównej.

Podzielić także należy stanowisko Prokuratora, że uzasadnienie wyroku nie spełnia wymogów określonych w art. 424 § 1 k.p.k., bowiem zostało sporządzone lakonicznie, bez należytego odniesienia się do wszystkich dowodów i niedokonaniu oceny wszystkich z nich, co uniemożliwia ustosunkowanie się do jego treści i ustalenia, co Sąd wydając zaskarżony wyrok uznał za udowodnione, a jakim dowodom odmówił wiary.

Z uwagi na wskazane wyżej uchybienia, jakich dopuścił się Sąd Rejonowy przy rozpoznaniu niniejszej sprawy, wypowiadanie się odnośnie podnoszonego przez prokuratora w apelacji zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych przez Sąd za podstawę wyroku i mającego wpływ na jego treść, uznać należy za przedwczesne na obecnym etapie postępowania. Uchybienie w postaci błędu w ustaleniach faktycznych dotyczy bowiem sytuacji, gdy prawidłowo ujawniono dowody stanowiące podstawę orzeczenia, a także dokonano prawidłowej oceny tych dowodów. Oznacza to, że Sąd ustalając stan faktyczny, wziął pod uwagę wszystkie dowody i prawidłowo je ocenił.

Na marginesie należy jednak poczynić uwagę odnośnie uznania przez Sąd merytoryczny, iż okres niealimentacji od 1 października 2012 r. do 18 listopada 2012 r. wypełnia dyspozycję czynu z art. 209 § 1 k.k. Zauważyć należy, iż stanowisko zarówno doktryny, jak również judykatury w kwestii rozumienia znamienia „uporczywości” jest od lat jednolite i ugruntowane. Sąd Najwyższy wielokrotnie w swoich judykatach wskazywał, iż uporczywość uchylania się od wykonania ciążącego na sprawcy z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej polega na trwaniu takiego stanu rzeczy przez pewien dłuższy czas, np. na wstrzymywaniu się z zapłatą kolejnych rat alimentacyjnych co najmniej przez 3 miesiące (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r. sygn. VI KZP 13/75). Ustawowego znamienia uporczywości z art. 209 § 1 k.k. nie spełnia natomiast okres niealimentacji obejmujący 2 miesiące (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2008 r., sygn. V KK 277/08).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien, uwzględniając wskazania Sądu Odwoławczego poczynione w toku niniejszych rozważań, wnikliwie i ze szczególną rozwagą ocenić zgromadzone w sprawie dowody przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego oraz baczyć, by z oceny tych dowodów wyprowadzić logiczne wnioski, których efektem będą właściwe ustalenia faktyczne tyczące się znamion czynu z art. 209 § 1 k.k. Uzasadnienie wyroku musi natomiast spełniać wymogi zawarte w art. 424 § 1 k.p.k., co umożliwi Sądowi odwoławczemu merytoryczną kontrolę trafności wydanego w sprawie orzeczenia.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy na podstawie art. 437 § 2 k.p.k. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Ostrołęce do ponownego rozpoznania.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE