UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 października 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. Inspektorat w S., na podstawie art. 104 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej jako ustawa o FUS) dokonał rozliczenia emerytury R. S. za rok 2010, żądając zwrotu kwoty 4.825,63 zł, albowiem ubezpieczony uzyskał w roku tym przychód w kwocie 45.176,64 zł i przekroczył tym samym niższą kwotę graniczną przychodu w wysokości 27.093,40 zł.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony podniósł, że z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie osiągnął w 2010 roku żadnego przychodu, albowiem w 2009 roku zaprzestał faktycznie prowadzić działalność gospodarczą.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie w całości.

Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2012 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie R. S. ustalając, że decyzją z 4 lipca 2008 roku organ rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury. W 2010 roku z tytułu zatrudnienia w Centrum (...) w S. R. S. osiągnął przychód w kwocie 26.300,64 zł. Natomiast z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej (za okres od 1 stycznia 2010 roku do 31 października 2010 roku) ubezpieczony w 2010 roku osiągnął przychód w wysokości 18.876,00 zł. Zatem łączna kwota przychodu za 2010 rok wynosiła 45.176,64 zł.

W oparciu o treść art. 103 ust. 1 oraz 104 ust. 8 ustawy o FUS, a także art. 4 pkt 9 ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r., nr 11, poz. 74 ze zm., dalej jako ustawa systemowa ) i art. 10 pkt 1 oraz art. 11 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r., nr 14, poz. 176 ze zm.), Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonego było niezasadne.

W ocenie sądu meriti mimo, że jednoczesne pobieranie emerytury oraz osiąganie przychodów z innych źródeł nie zostało przez ustawodawcę wyłączone, to od wysokości tych przychodów uzależniona została możliwość pobierania świadczenia w ogóle lub w pełnej (niezmniejszonej) wysokości. W konsekwencji osoba pobierająca świadczenie emerytalne podlega zasadom zawieszania prawa do świadczeń lub zmniejszania ich wysokości, jeśli osiąga przychody z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego przewyższające kwoty limitów.

Sąd pierwszej instancji miał na względzie, że w 2010 roku nastąpiło zawieszenie działalności gospodarczej prowadzonej przez R. S., jednakże miało to miejsce dopiero od miesiąca listopada, zatem przez okres 10 miesięcy (od stycznia do października 2010 roku ) ubezpieczony działalność gospodarczą prowadził, osiągał z tego tytułu przychody, a okoliczność tą potwierdzają dowody z dokumentów zgromadzone w sprawie.

Za bezzasadne uznał Sąd Okręgowy twierdzenia R. S., że organ rentowy nie pouczał go o zasadach rozliczania przychodu, bowiem w decyzji z 4 lipca 2008 roku przyznającej ubezpieczonemu emeryturę, a także w kolejnych decyzjach organu rentowego, znalazły się stosowne pouczenia o okolicznościach powodujących zawieszenie lub zmniejszenie emerytury.

Ponieważ zgodnie z treścią Komunikatu Prezesa ZUS z dnia 22 listopada 2010 roku w sprawie granicznych kwot przychodu dla 2010 roku stosowanych przy zawieszaniu albo zmniejszaniu emerytur i rent (M.P. z 2010 r., nr 89 poz. 1040) kwota graniczna przychodu dla 2010 roku wynosi 27.093,40 zł - co stanowi sumę kwot przychodu odpowiadających 70 % przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w wysokości:

- 2.179,70 zł miesięcznie - od 1 stycznia do 28 lutego 2010 roku,

- 2.270,60 zł miesięcznie - od 1 marca do 31 maja 2010 roku,

- 2.321,50 zł miesięcznie - od 1 czerwca do 31 sierpnia 2010 roku,

- 2.238,50 zł miesięcznie - od 1 września do 30 listopada 2010 roku,

- 2.242,20 zł miesięcznie - od 1 grudnia do 31 grudnia 2010 roku;

natomiast przychód, jaki uzyskał ubezpieczony od 1 stycznia do 31 października 2010 roku wyniósł 45.176,64 zł, zatem organ rentowy słusznie przyjął, że R. S. przekroczył dopuszczalną kwotę przychodu o kwotę 18.083,24 zł. W ocenie Sądu Okręgowego uzasadniało to zmniejszenie świadczenia pobranego przez ubezpieczonego za ten rok o kwotę maksymalnego zmniejszenia, tj. 5.820,88 zł. Wobec stwierdzenia braku podstaw do uwzględnienia odwołania, sąd pierwszej instancji oddalił je jako bezzasadne.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pełnomocnik R. S., który zaskarżył orzeczenie w całości zarzucając mu:

1. naruszenie przepisów postępowania tj. art. 299 k.p.c. poprzez nieuzasadnione pominięcie dowodu z przesłuchania ubezpieczonego,

2. błąd w ustaleniach faktycznych, który mógł mieć wpływ na treść orzeczenia, polegający na przyjęciu, że:

- ubezpieczony w 2010 roku osiągał przychód z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej,

- organ rentowy pouczał ubezpieczonego o zasadach rozliczania przychodu.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania R. S. oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania; ewentualnie skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu podniesiono, że R. S. faktycznie zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej już w 2009 roku, mimo że w oświadczeniu z 5 października 2011 roku wskazywał, iż uzyskał z tego tytułu przychód w 2010 roku. Pominięcie dowodu z przesłuchania strony, pomimo stosownego wniosku dowodowego, doprowadziło do wadliwych ustaleń faktycznych.

Kolejnym uchybieniem sądu pierwszej instancji było, w ocenie apelującego, przyjęcie, że R. S. został pouczony o zasadach rozliczania przychodu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Pouczenia zawarte w decyzjach organu rentowego były bowiem niewystarczające. Zwłaszcza, że ubezpieczony nie jest zaznajomiony z terminologia prawniczą, a dokumentację księgową prowadziła za niego zmarła w 2009 roku żona.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

W świetle zarzutów apelacyjnych, a także zastrzeżenia poczynionego na podstawie art. 162 k.p.c., uzupełnienie postępowania dowodowego na etapie postępowania drugoinstancyjnego okazało się uzasadnione. Pamiętać przy tym należy, że sąd drugiej instancji orzeka za podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Zgodnie z podstawowymi zasadami procesowymi określającymi relacje między stroną a sądem (da mihi factum, dabo tibi ius oraz facta probantur, iura novit curia), sąd apelacyjny - bez względu na stanowisko stron oraz zakres zarzutów - powinien zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, a więc także usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały one wytknięte w apelacji (tak w wyroku Sądu Najwyższego z 3 października 2008 r., sygn. II UK 36/08, LEX nr 513020). W obecnym modelu procedury cywilnej sąd odwoławczy nie ogranicza się wyłącznie do kontroli sądu pierwszej instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni również funkcję sądu merytorycznego, który może rozpoznać sprawę od początku, uzupełnić materiał dowodowy lub powtórzyć już przeprowadzone dowody, a także poczynić samodzielnie ustalenia na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji.

Z tego względu Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z zaświadczenia o wysokości dochodu podatnika w podatku dochodowym od osób fizycznych wystawionym przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. za 2010 rok (k. 64) oraz z zeznań ubezpieczonego (k. 66). W ten sposób ustalono dodatkowo, że R. S., mimo zarejestrowania działalności gospodarczej, faktycznie jej nie wykonywał przez cały 2010 rok. W związku z powyższym ubezpieczony nie uzyskał z tego tytułu żadnego przychodu. Jako podatnik R. S. złożył za 2010 rok dokument PIT-28, w którym wykazał przychód w wysokości 0,00 zł. Dochód w wysokości 53.165,85 zł ujawniony w PIT-37 obejmował wynagrodzenie z tytułu pracy w Centrum (...) w S. a także emeryturę. Tym samym Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska sądu pierwszej instancji, że z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej R. S. uzyskał przychód.

Art. 104 ust. 1 ustawy o F.U.S. stanowi, że świadczenia podlegają zawieszeniu bądź zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tj. przychodu branego pod uwagę przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 4 pkt 9-10 ustawy systemowej) wraz z kwotami pobranych zasiłków, świadczeń i wynagrodzenia z kodeksu pracy, o których mowa w art. 104 ust. 6, z wyłączeniem tych składników przychodu, których nie uwzględnia się w podstawie wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na mocy rozporządzenia w sprawie podstawy wymiaru. W przypadku emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów ustawy systemowej (art. 104 ust. 1a), tj. według art. 18 ust. 8 ustawy systemowej kwota zadeklarowana, nie mniejsza jednak niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. (tak w: Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pod red. K. Antonowa, wydawnictwo ABC, 2009 rok). Powstaje w ten sposób swoista fikcja prawna, która uniemożliwia emerytom wykazywanie rzeczywistych przychodów, gdy ich wartość jest stosunkowo niewielka, a nakazuje zadeklarować wymagane ustawą co najmniej 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzedzającym kwartale.

Opisana sytuacja nie obejmuje jednak R. S., który wykazał, że przychodu z tytułu działalności gospodarczej w ogóle w 2010 roku nie osiągnął. Brak zatem podstaw do przyjmowania, że emerytura ubezpieczonego podlegała zmniejszeniu w związku z osiągnięciem przychodu stanowiącego co najmniej 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Tym samym przyjąć należało, że osiągnięty w 2010 roku przez R. S. przychód wynosił 26.300,64 zł i nie przekroczył niższej kwoty granicznej ustalonej dla tego roku, tj. 27.093,40 zł.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i ustalił, że w wyliczeniach organu rentowego za 2010 rok nie uwzględnia się przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej (pkt 1 wyroku).

Natomiast w oparciu o art. 98 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w punkcie 2 wyroku zasądzono od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S., jako przegrywającego sprawę, na rzecz ubezpieczonego koszty zastępstwa procesowego przez adwokata przed sądem drugiej instancji. W oparciu o dyspozycję § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu zasądzeniu podlegała kwota 120,00 złotych.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE