Sygn. akt III AUa 904/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Michał Bober

Sędziowie:

SSA Małgorzata Gerszewska (spr.)

SSA Barbara Mazur

Protokolant:

Lidia Pedynkowska

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2013 r. w Gdańsku

sprawy P. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 14 marca 2012 r., sygn. akt VIII U 1349/11

oddala apelację.

Uzasadnienie.

Decyzją z dnia 29 kwietnia 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił wnioskodawcy P. T. prawa do emerytury z uwagi na okoliczność, iż nie udowodnił on 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Podał, iż do pracy w szczególnych warunkach nie zaliczył okresu zatrudnienia w wnioskodawcy od 1 marca 1978 roku do 31 grudnia 1998 roku w Stoczni (...) S.A., bowiem stanowiska, jakie w tym czasie wnioskodawca zajmował, tj. starszego asystenta technicznego, projektanta, starszego projektanta, specjalisty projektanta, starszego specjalisty projektanta, nie są wymienione w wykazie A, dziale XIV, poz. 5, pkt 5 zarządzenia Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 roku jako stanowiska, na których wykonywana jest praca w szczególnych warunkach. Nadto, pozwany wskazał, iż w zaświadczeniu o zatrudnieniu zakład pracy jednoznacznie stwierdził, że nie wykonywał on pracy w warunkach szczególnych i w związku z powyższym świadectwo wykonywania prac w warunkach szczególnych z dnia 14 maja 2009 roku, wystawione przez pracodawcę, budzi zastrzeżenia co do faktów w nim stwierdzonych.

Wnioskodawca P. T. w odwołaniu od powyższej decyzji domagał się uwzględnienia powyższego okresu jako pracy w warunkach szczególnych. Wnioskodawca powołał się na wystawione przez zakład pracy świadectwo wykonywania prac w warunkach szczególnych.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie, podtrzymując w całości stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 14 marca 2012 roku Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury począwszy od 10 kwietnia 2011 roku

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

P. T., ur. (...), w okresie od 1 marca 1978 roku do 31 grudnia 1998 roku był zatrudniony w Stoczni (...) S.A. w G. (poprzednio Stoczni im. (...) w G.), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowiskach:

- starszego asystenta technicznego od 1 marca 1978 roku do 31 grudnia 1978 roku,

- projektanta od 1 stycznia 1979 roku do 31 sierpnia 1982 roku,

- starszego projektanta od 1 września 1982 roku do 31 stycznia 1993 roku,

- specjalisty projektanta od 1 lutego 1993 roku do 31 marca 1994 roku,

- starszego specjalisty projektanta od 1 kwietnia 1994 roku do 31 grudnia 1998 roku.

Wnioskodawca w stoczni, w Biurze (...) na stanowiskach starszego asystenta technicznego, projektanta, starszego projektanta, specjalisty projektanta, starszego specjalisty projektanta wykonywał prace programisty - projektanta, tj. prace przy komputerze, polegające na pisaniu programów inżynierskich dla pracowni, które istniały w biurze projektowo - konstrukcyjnym. Pisanie programów polegało na opracowywaniu algorytmu obliczeń danego zagadnienia technicznego. Zapisanie tego odbywało się przy monitorze ekranowym. Praca wnioskodawcy odbywała się cały czas przy monitorze. Dopiero w 1994 roku u pracodawcy pojawiły się monitory o obniżonym promieniowaniu.

W dniu 22 marca 2011 roku P. T. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o przyznanie prawa do emerytury.

Do wniosku załączył świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 14 maja 2009 roku, potwierdzające, iż w okresie od 1 marca 1978 roku do 31 grudnia 1998 roku był zatrudniony w Stoczni (...) S.A.w G., stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowiskach: starszego asystenta technicznego od 1 marca 1978 roku do 31 grudnia 1978 roku, projektanta od 1 stycznia 1979 roku do 31 sierpnia 1982 roku, starszego projektanta od 1 września 1982 roku do 31 stycznia 1993 roku, specjalisty projektanta od 1 lutego 1993 roku do 31 marca 1994 roku, starszego specjalisty projektanta od 1 kwietnia 1994 roku do 31 grudnia 1998 roku, wymienionych w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 roku w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (Dz. Urz. MHiPM nr 1-3, poz. 1).

Pozwany ustalił ogólny staż ubezpieczeniowy wnioskodawcy na 27 lat, 2 miesiące i 2 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Jednocześnie stwierdził, że wnioskodawca nie udowodnił stażu pracy w wymiarze 15 lat w warunkach szczególnych.

Wobec powyższego, zaskarżoną decyzją z dnia 29 kwietnia 2011 roku, pozwany odmówił przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury.

Organ rentowy nie uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia wnioskodawcy od 1 marca 1978 roku do 31 grudnia 1998 roku w Stoczni (...) S.A. (poprzednio Stoczni im. (...) w G.).

Wnioskodawca jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, jednakże wniósł o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa i nie pozostaje w stosunku pracy.

Stan faktyczny Sąd I instancji ustalił w oparciu o przedłożone przez strony dokumenty, w tym akta ubezpieczeniowe, akta osobowe, których wiarygodność nie była kwestionowana w trakcie postępowania przez żadną ze stron, zatem również Sąd uznał je za miarodajne dla dokonania ustaleń. Sąd dał wiarę zeznaniom przesłuchanego w sprawie świadka L. C.. Jako współpracownik ubezpieczonego ze spornego okresu posiadał on wiedzę na temat zakresu czynności wykonywanych przez wnioskodawcę w okresie jego zatrudnienia w Biurze (...) w Stoczni (...).

Sąd Okręgowy podkreślił, iż wnioskodawca domagał się ustalenia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Podstawą takiego żądania jest art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 roku nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Przepis ten stanowi szczególne uregulowanie, znajduje bowiem zastosowanie w stosunku do osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, które zasadnicze, wskazane w nim warunki nabycia prawa do świadczenia, spełniły już w dacie wejścia ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a więc na dzień 1 stycznia 1999 roku i gwarantuje osobom tym możność nabycia prawa do świadczenia na dotychczasowych warunkach. Zawarty został w przepisach przejściowych, ma na celu zagwarantowanie częściowo nabytych uprawnień emerytalnych - prawa do emerytury w wieku obniżonym z tytułu pracy w szczególnych warunkach osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 roku - z tytułu spełnienia warunków stażowych, określonych w tym przepisie, do dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Niewątpliwie bowiem ustawa o emeryturach i rentach z FUS ograniczyła uprawnienia emerytalne tych osób, chociażby w art. 46 ust. 1, określając czasokres, do którego można spełnić warunki do uzyskania świadczenia. Z uwagi na ten fakt właśnie ustawodawca wprowadził przepis przejściowy, jakim jest art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, pozwalający realizować wskazanej w nim grupie ubezpieczonych prawo do emerytury.

Stosownie do jego treści, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w tym przepisie przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Zgodnie z art. 27, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 roku przysługuje emerytura, jeżeli osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, a nadto mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Nadto, zgodnie z art. 32 ust. 1 i 4 tej ustawy, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 roku będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 (ust. l), gdzie wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (ust. 2).

Przepisami dotychczasowymi, do których odsyła ustawa o emeryturach i rentach z FUS, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8, poz. 43 ze zm.).

Stosownie do treści § 3 tego rozporządzenia, za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, uważa się okres wynoszący 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia.

Natomiast w myśl § 4 ust. 1 i 2 ww. rozporządzenia, pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

- osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 60 lat dla mężczyzn,

- ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w cytowanym rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1 rozporządzenia).

Przepis § 2 rozporządzenia stanowi dalej, iż okresy pracy w szczególnych warunkach stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według stosownego wzoru lub w świadectwie pracy.

Sąd Okręgowy podkreślił, że wskazanego wyżej ograniczenia dowodowego, dotyczącego ustalania okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, nie stosuje się w postępowaniu odwoławczym przed okręgowymi sądami pracy i ubezpieczeń społecznych. Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 roku o rozpoznawaniu przez sądy spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (Dz.U.85.20.85 ze zm.), nakazująca stosowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (art. ust. 3 wym. ustawy), nie zawiera ograniczeń dowodowych.

Nadto, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, w postępowaniu przed sądem, okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.) mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 roku, III UZP 6/84 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 roku III UZP 48/84), a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Bezspornym jest, iż wnioskodawca ukończył 60 rok życia, udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze powyżej 25 lat, wniósł o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa oraz nie pozostaje w stosunku pracy.

Przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach, a w szczególności posiadanie przez wnioskodawcę wymaganego 15-letniego okresu pracy w tychże warunkach.

Sąd Okręgowy wskazał, iż wnioskodawca przedstawił dokument w postaci świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jednakże w świadectwie tym wskazane zostało, iż w spornym okresie wnioskodawca wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 roku w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (Dz. Urz. MHiPM nr 1-3, poz. 1).

Sąd I instancji zauważył, że przytoczone zarządzenie nie mieści się w kategorii źródeł powszechnie obowiązującego prawa, wymienionych w art. 87 Konstytucji, do których zalicza się Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2000 roku V CKN 1116/2000, niepublikowane oraz wyroki z: 8 marca 2001 roku, I CKN 991/2000; 3 kwietnia 2001 roku, I CKN 1405/98). Nie można go również zaliczyć do swoistych przepisów prawa pracy określonych w art. 9 k.p., których naruszenie może stanowić podstawę skargi kasacyjnej, tak jak naruszenie przepisów powszechnie obowiązującego prawa materialnego (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 czerwca 2003 roku SK 37/2002 OTK ZU 2003/6A poz. 53; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 16 listopada 2000 roku I PKN 82/2000 OSNAPiUS 2002/11 poz. 266; wyrok Sądu Najwyższego z 2 czerwca 1997 roku I PKN 197/97 OSNAPiUS 1998/9 poz. 270; W. Sanetra, Podstawy kasacyjne w sprawach z zakresu prawa pracy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2000/2 str. 10). Zarządzenie ministra stanowi szczególne źródło prawa o charakterze wewnętrznym, które, zgodnie z art. 93 ust. 2 Konstytucji, może być adresowane wyłącznie do podmiotów podległych organowi, który je wydał. Akty tego rodzaju nie mogą kształtować sytuacji prawnej podmiotu spoza układu organizacyjnego podległego organowi wydającemu dany akt, ani stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów (zob. powołany wyżej wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 czerwca 2003 roku i tam cyt. orzeczenia; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 lipca 2000 roku I SA 415/2000; wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2004 roku II UK 337/2003 OSNP 2004/22 poz. 392).

Decydujące znaczenie ma zatem treść obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Sąd I instancji uznał zatem za zasadne ustalić charakter pracy wnioskodawcy w spornym okresie zaznaczając, iż prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach przysługuje wówczas, gdy ubiegający się o prawo wykonywał prace w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Decydujące znaczenie ma zatem rodzaj i wymiar wykonywanej pracy, a nie przedłożenie odpowiedniego świadectwa pracy w szczególnych warunkach, ze wskazaniem stanowiska pracy określonego w wykazie prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego. Jak zauważył Sąd Najwyższy - określanie dla celów emerytalnych stanowisk pracy jako „pracy wykonywanej w szczególnych warunkach" w rozumieniu wykazów stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) nie należy do kompetencji pracodawcy (vide: wyrok z dnia 22 czerwca 2005 roku, sygn. akt I UK 351/04, OSNP 2006/5-6/90). Zdarzyć się przecież może, iż pracodawca wystawił świadectwo pracy w szczególnych warunkach, pomimo iż pracownik takiej pracy nie wykonywał.

Zdaniem Sądu Okręgowego, pozwany organ rentowy, przeprowadzając postępowanie, powinien był zbadać, czy istotnie wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach, a nie polegać jedynie na stwierdzeniu tego faktu przez pracodawcę w świadectwie pracy i na dokonanym przez niego zakwalifikowaniu stanowiska pracy do odpowiedniego wykazu.

W postępowaniu sądowym, jak już zostało wskazane, możliwe jest dowodzenie tej okoliczności także poprzez inne dowody, zgodnie ze stosowaną procedurą cywilną.

Sąd Okręgowy w związku z tym przeprowadził na tę okoliczność - gdzie w niniejszej sprawie sporne było wykonywanie przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach w okresie jego zatrudnienia w Biurze (...) w Stoczni (...) od 1 marca 1978 roku do 31 grudnia 1998 roku - postępowanie dowodowe z dokumentacji pracowniczej wnioskodawcy, zeznań świadka oraz dokumentów z akt ubezpieczeniowych. Wnioskodawca zeznaniami świadka L. C. wykazał, iż będąc zatrudnionym w spornym okresie w stoczni, w Biurze (...), na stanowiskach starszego asystenta technicznego, projektanta, starszego projektanta, specjalisty projektanta, starszego specjalisty projektanta, wykonywał prace programisty - projektanta, tj. prace przy komputerze, polegające na pisaniu programów inżynierskich, gdzie zapisanie programu odbywało się przy monitorze ekranowym. Praca wnioskodawcy odbywała się zaś cały czas przy monitorze.

Po przeprowadzonym postępowaniu dowodowym, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że w spornym okresie, tj. od 1 marca 1978 roku do 3l grudnia 1998 roku, wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w szczególnych warunkach w Biurze (...) w Stoczni (...) - wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - w wykazie A, w dziale XIV, na poz. 5, a więc prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia w kartografii, montażu mikroelementów, wymagające posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych.

W tym stanie rzeczy, Sąd I instancji uznał, iż wnioskodawca wykazał wymagane przepisem 15 lat pracy w szczególnych warunkach, a z uwagi na fakt, iż ukończył wiek 60 lat, spełnia warunki do przyznania mu emerytury z mocy art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przy czym emeryturę należało przyznać wnioskodawcy od ukończenia 60 lat, na podstawie art. 129 ust. 1 ww. ustawy.

Wobec powyższego, na mocy przepisów przywołanych wyżej i w oparciu o art. 47714 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w wyroku.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zarzucając mu:

1) naruszenie prawa materialnego - art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 4 i 8 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 roku Nr 8, poz. 43 ze zm.) poprzez przyznanie P. T. prawa do emerytury począwszy od dnia 10 kwietnia 2011 roku.

2) naruszenie prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, a w konsekwencji poczynienie błędnych ustaleń faktycznych co do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Wskazując na powyższą podstawę apelacji, pozwany wniósł o: zmianę zaskarżonego wyroku, tj. o oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I stancji.

W uzasadnieniu Zakład Ubezpieczeń Społecznych podniósł, że świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach wystawione w dniu 14 maja 2009 roku przez Stocznię (...) S.A. jest sprzeczne z informacjami zawartymi w aktach osobowych co do wykonywanej pracy.

Skarżący wskazał także, iż punkt 5 działu XIV wykazu A, nie ma na uwadze samego posługiwania się komputerem w pracy, lecz pracę szczególnie obciążającą wzrok i wymagającą precyzyjnego widzenia przy obsłudze ironicznych monitów ekranowych. Z wyroku zaś nie wynika pełna i gruntowna analiza przepisu oraz jego zastosowania do ubezpieczonego. Zeznań świadka nie można zatem uznać za wiarygodne i nie mogą stanowić jedynego dowodu na potwierdzenie wykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych runkach w sytuacji, gdy zgromadzona w aktach emerytalnych dokumentacja temu przeczy.

W ocenie pozwanego nie można poprzestać na wnioskowaniu, które pozwalałoby a priori zakładać, że zawsze praca projektanta w Stoczni (...) S.A. jest jednoznaczna z pracą w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego organu rentowego, w świetle uzupełnionego materiału dowodowego, nie zasługiwała na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności zaznaczyć należy, że w ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, albowiem prawidłowo zinterpretował i zastosował odpowiednie przepisy prawa. Jednocześnie, wobec treści apelacji, jak również wniosków ubezpieczonego podnoszonych w toku postępowania odwoławczego, Sąd Apelacyjny postanowił uzupełnić zgromadzony na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego materiał dowodowy, poprzez dopuszczenie dowodu z dokumentów oraz z zeznań świadka Z. P. (1) na okoliczność charakteru pracy wnioskodawcy w Stoczni (...) S.A. w G. w okresie od 1 marca 1978 roku do 31 grudnia 1998 roku.

Podkreślić należy, że prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze przewidziane jest w art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedn. tekst Dz. U. z 2009 roku Nr 153, poz. 1227 ze zm.), zawartym w rozdziale 2 działu II ustawy dotyczącym urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku Przepis ten w ust. 4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepisy dotychczasowe to rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 powyższego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Stosownie do treści art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: (1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz (2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (tj. co najmniej 25 lat dla mężczyzn). W myśl ust. 2, emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. Przepis ten ma charakter przejściowy, bowiem zawarty został w rozdziale 2 działu X ustawy zawierającym przepisy intertemporalne. Dotyczy on wyłącznie tych ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. na dzień 1 stycznia 1999 r., już legitymowali się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym - a w tym wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych, lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego.

Obniżenie wieku emerytalnego niektórym grupom zawodowym uzasadnia się narażeniem tych osób na szybsze niż przeciętne zrealizowanie się emerytalnego ryzyka z powodu wystąpienia w ich zawodach czynników negatywnych (najczęściej szkodliwych dla zdrowia lub obniżających sprawności psychofizyczne), które doprowadzają do wcześniejszej niż powszechnie utraty sił do wykonywania dotychczasowej pracy. Stąd też prawo do emerytury w wieku niższym nie jest tu przywilejem, lecz co do zasady wynika ze szczególnych właściwości wykonywanej pracy. Cechą niezbędną do uznania danego zatrudnienia za wykonywane w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku jest wykonywanie pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Stanowi o tym przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia, wskazując przez to, że intencją ustawodawcy było zawężenie zakresu okresów szczególnych tylko do tych okresów zatrudnienia, w których praca była faktycznie wykonywana, a nie do samego pozostawania w zatrudnieniu. Zaznaczyć bowiem trzeba, że tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku), a nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (vide wyrok Sądu Najwyższego z 19 września 2007 roku, III UK 38/07, OSNP 2008/21-22/329).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy zarówno na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego jak i instancji odwoławczej wskazuje, iż wnioskodawca w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę, o której mowa w dziale XIV poz. 5 w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, tj. prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia w kartografii, montażu mikroelementów, wymagające posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, jak również pracę, o której mowa w dziale XIV poz. 5 pkt 5 załącznika nr 1 do uszczegóławiającego to rozporządzenie zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 roku w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego, tj. operator monitorów ekranowych.

Nie ulega wątpliwości, iż ww. stanowiska zakwalifikowane zostały jako prace w szczególnych warunkach nie tylko ze względu na charakter wykonywanych czynności, ale przede wszystkim z powodu przeciążenia narządu wzroku wielogodzinną intensywną pracą wzrokową ( migotanie ekranu, odblaski na ekranie, tętnienie znaków itp. zwłaszcza dotyczy to komputerów wyposażonych w monitory starego typu - kineskopowe ) a także z uwagi na promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące (głównie niskiej częstotliwości) oraz pole elektrostatyczne i magnetyczne emitowane przez monitory wyposażone w lampę kineskopową. W związku z powyższym, w celu zakwalifikowania danego zatrudnienia jako pracy w szczególnych warunkach, konieczne jest precyzyjne wskazanie zakresu czynności wykonywanych przez pracownika i ustalenie, czy są to prace szczególnie obciążające narząd wzroku w związku z ciągłą pracą przy monitorze ekranowym.

Wątpliwości co do charakteru pracy wnioskodawcy wynikające z rozbieżności w dokumentacji osobowej ubezpieczonego, wyjaśnione zostały w toku postępowania apelacyjnego przez byłego pracodawcę wnioskodawcy ( vide pisma k. 81, instrukcja k. 82, pismo k. 97 a.s. świadectwo pracy w szczególnych warunkach z dnia 22 sierpnia 2012 r. k. 110 a.s. ) a także zeznaniami wnioskodawcy i świadka Z. P. (1).

Ubezpieczony przez cały okres zatrudnienia w stoczni pracował on przy monitorze typu CRT, mimo że w późniejszym okresie pracownicy rozpoczynający dopiero pracę otrzymywali już nowocześniejsze i bardziej bezpieczne monitory LSD. Pierwsze monitory typu CRT charakteryzowały się zaś bardzo dużym stopniem poziomem promieniowania elektromagnetycznego ( dowód: zeznania świadka Z. P.od min 16:58 do 37:50, przesłuchanie wnioskodawcy 00:40:01 – 00:51:30, oraz L. C.– k. 36 – 37 a.s. ).

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w § 2 ust. 2 wymaga by okresy pracy w szczególnych warunkach zostały potwierdzone przez zakład pracy w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub też w „zwykłym" świadectwie pracy z odpowiednią adnotacją. Niewątpliwym jest, iż wnioskodawca przedstawił takie świadectwo, jednak pozwany zakwestionował jego treść. Zauważyć bowiem należy, że świadectwo pracy nie ma mocy wiążącej zarówno dla pozwanego jak i dla sądu. Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę stanowi jedynie domniemanie i podstawę do przyjęcia, iż okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 32 ust. 2 ustawy z 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS. W postępowaniu sądowym świadectwo pracy traktuje się jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Jak każdy dokument nieurzędowy w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c. podlega kontroli zarówno co do prawidłowości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej, gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej dowodowych. Sąd może zatem prowadzić postępowanie dowodowe zmierzające do ustalenia, czy praca wykonywana przez stronę, była wykonywana w warunkach wymaganych we właściwych przepisami (por. wyrok SA w Białymstoku z dnia 24 września 2008 roku, III AUa 795/08, OSB 2008/4/60; wyrok SA w Katowicach z dnia 4 listopada 2008 roku, III AUa 3113/08, LEX nr 552003).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, wnioskodawca wykazał jednak, że wydanie mu świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 14 maja 2009 roku poprzedzone zostało gruntowną oceną pracy wykonywanej przez niego. Mimo bowiem iż stanowiska starszego asystenta technicznego, projektanta, starszego projektanta specjalisty projektanta i starszego specjalisty projektanta nie zostały wymienione w wykazie stanowisk w instrukcji zasad rejestrowania i dokumentowania zatrudniania pracowników na stanowiskach, na których wykonywane są w Stoczni (...) S.A. prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, to jednak stanowiska wymienione w instrukcji mają jedynie charakter pomocny, a nie dyskwalifikujący wszystkie pozostałe stanowiska niewymienione w niej konkretnie. Nadto, w instrukcji mowa jest także o powołaniu stałego Zespołu (...) ds. kwalifikowania stanowisk pracy, który jako wyspecjalizowana jednostka powołana w tym celu, niewątpliwie badała dokładnie charakter stanowiska pracy przed wydaniem świadectwa pracy w warunkach szczególnych. W ocenie byłego pracodawcy praca wykonywana przez ubezpieczonego odpowiadała pracy operatora mikroskopów i monitorów ekranowych ( vide świadectwo pracy w szczególnych warunkach z dnia 22 sierpnia 2012 r.- koperta k. 110 a.s. ).

Wnioskodawca pracował jako projektant i programista programów w pracowni obliczeń teoretycznych. Zajmował się zagadnieniami takimi jak kształt kadłuba, wytrzymałość wzdłużna kadłuba czy opracowywanie kalkulatora załadunku. Podkreślenia przy tym wymaga, iż praca jego polegała na pracy przy komputerze. Ubezpieczony nie miał innego stanowiska pracy niż przy monitorze, gdyż każde wykonywane przez niego zadanie związane było z opracowaniem jakieś programu bądź zadania na komputerze ( dowód: zeznania świadka Z. P. (1) jak wyżej).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, zeznania świadka Z. P. (1), który pełnił funkcję przełożonego wnioskodawcy w niemal całym spornym okresie, rozwiewają wszelkie, wynikające z zakresu jego obowiązków, wątpliwości co do wykonywanych przez niego czynności. Świadek wyjaśnił bowiem, iż pracownicy z jego działu nie zajmowali się konserwacją sprzętu komputerowego, ale raczej konserwacją programów, co oznaczało dostosowywanie ich do nowych wymogów. Także testowanie sprzętu informatycznego polegało na ciągłej pracy przy monitorze, bowiem kiedy w jednostce zakupywano nowe komputery, wnioskodawca wraz z jego współpracownikami musieli je uzbroić w nowe oprogramowanie.

Spośród wykonywanych przez wnioskodawcę czynności jedyną pracą nie wykonywaną przy monitorze były w zasadzie próby na statku, jednak ze względu na to, że było to tylko kilka dni w roku, okoliczność ta nie podważyła trafnych ustaleń Sądu I instancji co do wykonywania przez wnioskodawcę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych.

Zważyć także należy, iż jak wynika z zeznań świadka Z. P. (1), w Stoczni nie było w ogóle stanowiska tytułowanego jako operator monitorów ekranowych. Z całokształtu okoliczności wynika jednak, że czynności wykonywane przez wnioskodawcę spełniały minimalne wymogi stawiane temu stanowisku, tj. polegały zasadniczo na wprowadzaniu danych do systemu i ciągłej pracy przy monitorze, a nadto także na wykonywaniu pracy koncepcyjnej przy monitorze. Pozwany nie wykazał zaś, aby wnioskodawca pracy tej nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Z zeznań świadka wynika także, iż rejestracja czasu pracy przy monitorze rozpoczęła się dopiero w 1988 r., gdyż wcześniej nie było takiego ustawowego obowiązku. Na skutek zaś wejścia w życie nowych regulacji, konieczna była rejestracja czasu pracy przy monitorze, a w rezultacie - wypłata dodatku z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia.

Pomimo braku załączenia do akt sprawy rejestrów pracy wykonywanej przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, Sąd Apelacyjny dał wiarę zeznaniom świadka Z. P. (1) co do tego faktu jak i co wszelkich innych okoliczności wskazywanych przez świadka. W ocenie Sądu Apelacyjnego brak jest podstaw do tego, aby uznać je za niewiarygodne w jakiejkolwiek części. Świadek wprawdzie, jako przełożony wnioskodawcy, znał go osobiście, jednak nie można tylko na tej podstawie uznawać złożonych przez niego zeznań za stronnicze. Zdaniem Sądu Odwoławczego, zeznania te korelując i uzupełniając pozostałe dowody osobowe oraz z dokumentów, tworzą wraz z nimi jasny i spójny obraz zakresu i charakteru pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w Stoczni (...).

Uwadze Sądu Apelacyjnego nie uszło także, iż współpracownicy wnioskodawcy, wykonujący tę samą co on pracę, otrzymali wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Zważyć przy tym należy, że ZUS nie podważał wykonywania przez nich pracy w warunkach szczególnych, gdyż H. P. otrzymał emeryturę już w wyniku decyzji organu rentowego ( decyzja k. 36 akt emerytalnych ), zaś L. C. otrzymał tę emeryturę na podstawie wyroku sądowego, przy czym ZUS nie składał co do niego apelacji. Zarówno H. P. jak i L. C. wykonywali w Stoczni (...) SA prace projektanta, starszego projektanta, specjalisty projektanta. W ocenie zaś Sądu Odwoławczego skoro pozwany zbadał już środowisko pracy, w którym ubezpieczony świadczył pracę, uznając, iż praca taka sama jak praca ubezpieczonego, świadczona w takich samych warunkach, jest pracą w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, to niezasadne są późniejsze twierdzenia pozwanego, iż praca ta nie jest pracą w warunkach szczególnych. Podkreślić należy, że pozwany, jako organ administracji publicznej działa przy uwzględnieniu zasady prawdy obiektywnej wyrażonej w art. 7 kpa oraz zasady zaufania obywatela do państwa ( art. 8 kpa ). Nie może zatem przy podobnych ( a wręcz identycznych stanach faktycznych) odmiennie interpretować prawa. Ubezpieczony ma prawo oczekiwać od pozwanego analogicznego rozwiązania jego sytuacji życiowej związanej ze złożeniem wniosku o emeryturę w związku z zasadą demokratycznego państwa prawa ( art. 2 Konstytucji ) i przywołanej wyżej zasady zaufania obywatela do państwa, o której stanowi art. 8 kpa.

Reasumując, Sąd Apelacyjny nie uznał za zasadne podnoszonych przez skarżącego zarzutów, sprowadzających się do błędnej oceny materiału dowodowego przez Sąd Okręgowy. Uzupełniony materiału o nowe dowody z dokumentów i ze świadków prowadzi do wniosku, że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnych warunkach, o której mowa w dziale XIV poz. 5 w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego.