Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 137/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. W.
przeciwko Gimnazjum Nr […]
o ustalenie prawa do urlopu dla poratowania zdrowia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego [..]
z dnia 22 listopada 2011 r., sygn. akt […],
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. wyrokiem z dnia
10 sierpnia 2011 r. oddalił powództwo J. W. przeciwko Gimnazjum Nr […] o
ustalenie prawa do urlopu dla poratowania zdrowia.
2
Sąd ustalił, że powód rozpoczął pracę jako nauczyciel od 10 lutego 1992 r. i
w tym zawodzie pracuje nadal. W dniu 6 października 2000 r. uzyskał stopień
nauczyciela mianowanego, a 15 lipca 2010 r. stopień nauczyciela dyplomowanego.
W trakcie dotychczasowego zatrudnienia powód pracował w Szkole Podstawowej
nr […] w okresie: od 10 lutego 1992 r. do 29 lutego 1992 r. w wymiarze 13/18 etatu,
od 1 marca 1992 r. do 30 czerwca 1992 r. w wymiarze 1 etatu, od 1 września 1992
r. do 31 stycznia 1994 r. w wymiarze 1 etatu; w Szkole Podstawowej nr […]w
okresie: od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 2000 r. w wymiarze 1 etatu; w
Zespole Szkół nr […] w okresie: od 1 września 2000 r. do 31 sierpnia 2002 r. w
wymiarze 1 etatu, od 1 września 2002 r. do 31 stycznia 2003 r. w wymiarze 15,3/18
etatu, od 1 lutego 2003 r. do 30 czerwca 2003 r. w wymiarze 1 etatu, od 1 lipca
2003 r. do 31 sierpnia 2003 r. w wymiarze 15,3/18 etatu; w Liceum
Ogólnokształcącym nr […] w okresie od 1 września do 31 sierpnia 2004 r. w
wymiarze 12/18 etatu; w Zespole Szkół Ochrony Środowiska […] w okresie od 1
września 2004 r. do 31 sierpnia 2005 r. w wymiarze 16/18 etatu; w Zespole Szkół nr
[…] w okresie od 1 września 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r. w wymiarze 1 etatu; w
Gimnazjum nr […] w okresie od 1 września 2006 r. do 30 czerwca 2007 r. w
wymiarze 1 etatu; w Szkole Podstawowej nr […] w okresie: od 1 września 2007 r.
do 31 sierpnia 2008 r. w wymiarze 1 etatu, od 1 września 2008 r. do 31 sierpnia
2009 r. w wymiarze 17/18 etatu, zaś w pozwanym Gimnazjum nr […] w okresie: od
18 września 2008 r. do 1 marca 2009 r. w wymiarze 6/18 etatu, od 2 marca 2009 r.
do 19 czerwca 2009 r. w wymiarze 7/18 etatu, od 1 września 2009 r. (na czas
nieokreślony) w wymiarze 15/18 etatu, od 1 września 2010 r. w wymiarze 1 etatu z
wynagrodzeniem w kwocie 2.799 zł brutto.
W dniu 15 kwietnia 2011 r. J. W. wystąpił z wnioskiem o udzielenie mu
urlopu dla poratowania zdrowia od dnia 1 września 2011 r., nie dołączając
zaświadczenia o stanie zdrowia. W odpowiedzi dyrektor pozwanej poinformował
powoda, że nie przysługuje mu prawo do urlopu dla poratowania zdrowia.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd pierwszej instancji uznał, że
powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, bowiem powód nie spełnił wszystkich
przesłanek umożliwiających udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia, a
3
wynikających z art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela,
(jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.).
Sąd ten stwierdził bowiem, że urlopu takiego można udzielić nauczycielowi,
którego staż pracy w szkole, przypadający bezpośrednio przed datą rozpoczęcia
takiego pierwszego urlopu wynosi co najmniej 7 lat. Zdaniem Sądu, dopiero od daty
1 września 2010 r., jako daty początkowej zatrudnienia powoda u strony pozwanej,
należało liczyć staż pracy uprawniający powoda do urlopu dla poratowania zdrowia,
przy czym jednocześnie Sąd Rejonowy zaznaczył, że w okresie ostatnich 7 lat
pracy J. W. przepracował na pełnym etacie łącznie 4 lata i 9 miesięcy.
Powyższe rozstrzygnięcie powód zaskarżył apelacją, zarzucając naruszenie
prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 73
Karty Nauczyciela, polegające na przyjęciu, że nauczyciel ubiegający się o
pierwszy urlop dla poratowania zdrowia, musi wykazać się siedmioletnim okresem
zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć, przypadającym bezpośrednio przed datą
rozpoczęcia urlopu.
W odpowiedzi na apelację powoda strona pozwana wniosła o jej oddalenie w
całości. W uzasadnieniu pozwany wskazał, że mając na uwadze wykładnię
językową i celowościową art. 73 Karty Nauczyciela, należy przyjąć, iż warunkiem
udzielenia nauczycielowi pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia jest
zatrudnienie w pełnym wymiarze na czas nieokreślony, po przepracowaniu co
najmniej 7 lat w szkole.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22
listopada 2011 r. oddalił apelację.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że w pełni podziela wykładnię prawa
dokonaną przez Sąd pierwszej instancji. Uznał, że z art. 73 ust. 1 Karty
Nauczyciela jasno wynika, iż nauczyciel, który złożył wniosek o udzielenie
pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia, winien legitymować się siedmioletnim
stażem pracy, który przypada bezpośrednio przed urlopem, a ponadto świadczenie
to może uzyskać jedynie nauczyciel zatrudniony w tym okresie w pełnym wymiarze
czasu pracy na czas nieokreślony.
Wyrok ten został zaskarżony przez powoda skargą kasacyjną w całości.
Powód zarzucił mu naruszenie prawa materialnego: art. 73 Karty Nauczyciela przez
4
błędną jego wykładnię, polegającą na przyjęciu, że bezpośrednio przed datą
rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia powinien przypadać okres
siedmioletniej pracy w szkole w pełnym wymiarze zajęć; § 6 i § 7 rozporządzenia
Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki
prawodawczej", poprzez niewłaściwe ich zastosowanie, wbrew powszechnie
przyjętym regułom składni języka polskiego, co doprowadziło do błędnego
zinterpretowania art. 73 Karty Nauczyciela i uznania , że warunek siedmioletniej
pracy przypadający bezpośrednio przed rozpoczęciem korzystania z prawa do
urlopu dla poratowania zdrowia dotyczy także zatrudnienia nauczyciela w pełnym
wymiarze zajęć; art. 91b Karty Nauczyciela poprzez jego niezastosowanie, czego
efektem było przyjęcie niewłaściwej interpretacji art. 73 Karty Nauczyciela.
W uzasadnieniu skargi powód podkreślił, że w świetle reguł wykładni
przepisów prawnych ustawodawca nie stawia warunku legitymowania się przez
nauczyciela stażem pracy w pełnym wymiarze godzin przez ostatnie 7 lat
poprzedzających wniosek o udzielenie urlopu zdrowotnego. Warunek, jaki trzeba
spełnić zarówno przy pierwszym, jak i następnych urlopach zdrowotnych, to –
zdaniem skarżącego - zatrudnienie w pełnym wymiarze, w chwili ubiegania się o to
świadczenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw przede wszystkim
dlatego, że powód nie spełnił zasadniczej przesłanki prawa do urlopu dla
poratowania zdrowia. Z wiążącej Sąd Najwyższy podstawy faktycznej wyroku
(art. 39813
§ 2 k.p.c.) wynika, że nie przedstawił on orzeczenia „lekarza
ubezpieczenia zdrowotnego leczący nauczyciela” o potrzebie udzielenia
nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia w rozumieniu § 2 rozporządzenia
Ministra Zdrowia z dnia 27 października 2005 r. w sprawie orzekania o potrzebie
udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz.U. Nr 233, poz. 1999),
wydanego na podstawie art. 73 ust. 11 Karty Nauczyciela. W myśl aktualnie
obowiązujących przepisów (od 15 grudnia 2005 r.) orzeczenie to stanowi pierwszy i
podstawowy warunek udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia. Inaczej kwestię tę
5
regulowały przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 listopada 2000 r. w
sprawie trybu orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla
poratowania zdrowia (Dz. U. z 2001 r. Nr 1, poz. 13), które zgodnie z art. 30 ustawy
z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy - Przepisy
wprowadzające reformę ustroju szkolnego, ustawy - Karta Nauczyciela oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1194 ze zm.) utraciło moc z dniem 22
października 2002 r. Jego § 2 stanowił bowiem, że lekarz ubezpieczenia
zdrowotnego podejmuje czynności mające na celu wydanie orzeczenia, po
otrzymaniu od nauczyciela zaświadczenia dyrektora szkoły, w której jest
zatrudniony, potwierdzającego prawo do ubiegania się o urlop dla poratowania
zdrowia, wystawionego według wzoru stanowiącego załącznik nr 1 do
rozporządzenia. Uprzednio zatem wydanie orzeczenia uzależnione było od
potwierdzenia przez dyrektora, że nauczyciel spełnia wszystkie pozamedyczne
przesłanki prawa do urlopu. Takiego warunku nie formułują aktualne przepisy
wykonawcze. W związku z tym na pierwszy plan wysuwa się warunek stanu
zdrowia nauczyciela uzasadniający udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia,
potwierdzony stosownym orzeczeniem lekarskim. Dopiero jego wypełnienie czyni
koniecznym badanie pozostałych przesłanek prawa do tego świadczenia.
Zgodnie z art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela, „Nauczycielowi zatrudnionemu w
pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony, po przepracowaniu co najmniej 7 lat
w szkole, dyrektor szkoły udziela urlopu dla poratowania zdrowia, w celu
przeprowadzenia zaleconego leczenia, w wymiarze nieprzekraczającym
jednorazowo roku, z zastrzeżeniem ust. 2”. Skarżący wywodzi, że nie ma związku
między warunkiem prawa do pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia w postaci
zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć z warunkiem przepracowania co najmniej 7
lat w szkole. Inaczej rzecz ujmując, zarzut skargi oparty jest na twierdzeniu, że
warunkiem prawa do urlopu dla poratowania zdrowia nie jest przepracowanie co
najmniej 7 lat w szkole w pełnym wymiarze zajęć, bowiem ten warunek zastrzeżony
został wyłącznie dla zatrudnienia w chwili składnia wniosku o urlop.
W interpretacji powyższego przepisu nie ma decydującego znaczenia
art. 91b Karty Nauczyciela. Po pierwsze, zawarte w nim normy prawa pracy (ale już
nie emerytalne) - uzależniające uprawnienia od wymiaru zajęć - odnoszą się do
6
aktualnego, a nie byłego zatrudnienia nauczyciela. Po drugie, art. 73 stanowi
odrębną i zupełną regulację dotyczącą uprawnień nauczycieli, wychowawców i
innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i
placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela w zakresie urlopu dla
poratowania zdrowia. W przeciwnym razie należałoby przyjąć, że również
nauczyciel zatrudniony w wymiarze niższym niż połowa obowiązującego wymiaru
zajęć (w chwili składania wniosku o urlop) ma prawo do urlopu dla poratowania
zdrowia (art. 91b ust. 1 nie wyłącza stosowania art. 73 do nauczycieli zatrudnionych
w wymiarze niższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć), czemu sprzeciwia
się treść art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela, z którego expressis verbis wynika, że
dyrektor szkoły udziela tego urlopu nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym
wymiarze zajęć.
Jednym z argumentów przemawiających za wykładnią przedstawioną w
skardze mogłoby być oddzielenie zwrotu „po przepracowaniu co najmniej 7 lat w
szkole” przecinkiem od pierwszej części zadania „Nauczycielowi zatrudnionemu w
pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony”, co wskazywałoby, że jest to
warunek odrębny, niezwiązany z wymaganiem zatrudnienia w pełnym wymiarze
zajęć. W doktrynie podnosi się, że przecinek pełnić może również funkcję spójnika
budującego określenia szeregowe i służy do oddzielenia elementów wyliczenia, co
umożliwia interpretowanie, że stanowi on wówczas odpowiednik spójnika koniunkcji
(S. Wronkowska, M. Zieliński: Problemy i zasady redagowania tekstów prawnych,
Warszawa 1993, s. 154). W myśl § 56 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady
Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej"
(Dz.U. Nr 100, poz. 908), w obrębie artykułu (ustępu) zawierającego wyliczenie
wyróżnia się dwie części: wprowadzenie do wyliczenia oraz punkty; wyliczenie
może kończyć się częścią wspólną, odnoszącą się do wszystkich punktów. Biorąc
to pod uwagę, można by przyjąć, że w komentowanym przepisie wprowadzeniem
jest fraza: „dyrektor szkoły udziela urlopu dla poratowania zdrowia nauczycielowi”, a
wyliczone warunki odnoszące się do nauczyciela to: 1) zatrudnienie w pełnym
wymiarze zajęć, 2) zatrudnienie na czas nieokreślony, 3) przepracowanie co
najmniej 7 lat w szkole. Pierwsze dwa dotyczą czasu aktualnego z daty składania
wniosku o urlop, trzeci zaś okresu bezpośrednio poprzedzającego. Należy jednak
7
zwrócić uwagę, że omawiany przepis ma postać zdania wielokrotnie złożonego o
odwróconym szyku i w związku przy poszukiwaniu związków między
poszczególnym fragmentami zdania, którym należy nadać charakter normotwórczy,
pierwszeństwo może mieć wykładnia uwzględniająca powszechnie przyjęte reguły
składni języka polskiego. Stosując je zaś, zauważyć należy, że podmiotem w
zdaniu jest rzeczownik „dyrektor”, a orzeczeniem czasownik „udziela”. Z punktu
widzenia czasownika „udziela” jego dalszym dopełnieniem, odpowiadającym na
pytanie: komu?, jest rzeczownik „nauczycielowi”, który z kolei określa przydawka
integralna (wyznaczająca zakres tego rzeczownika) „zatrudnionemu w pełnym
wymiarze zajęć na czas nieokreślony”. Zwrot zaś „po przepracowaniu co najmniej 7
lat w szkole” ma charakter oddzielonego zgodnie zasadami interpunkcji
dopowiedzenia (wtrącenia) w zdaniu. Dopowiedzenie to stanowi jednocześnie skrót
zdania podrzędnie złożonego (zdania okolicznikowego czasu) skonstruowanego za
pomocą przyimka „po” i rzeczownika odsłownego „przepracowaniu”, w którym
podmiotem jest wykonawca czynności, czyli „nauczyciel” określony przydawką
integralną „zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony”.
Ostatecznie więc analiza logiczno-gramatyczna komentowanego przepisu
prowadziłaby do wniosku, że „przepracować” co najmniej 7 lat w szkole ma
nauczyciel zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony.
Wobec przedstawionych wątpliwości związanych z wyinterpretowaniem
znaczenia art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela przy zastosowaniu reguł językowych
pozostaje odwołanie się do wykładni funkcjonalnej, do której niejednokrotnie
odwoływał się Sąd Najwyższy, kiedy stwierdzał, że wykładnia logiczno-językowa
przepisów Karty Nauczyciela nie prowadzi do jednoznacznych rezultatów (zob. np.
uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., II PZP 5/05, OSNP
2005 nr 24, poz. 387).
Urlop dla poratowania zdrowia jest szczególnym uprawnieniem osób
wykonujących zawód nauczyciela, związanym z narażeniem tej grupy zawodowej
na ryzyko choroby zawodowej. Nie przysługuje on z tytułu niezdolności do pracy,
ale w celu poprawy stanu zdrowia i zapobieżenia eliminacji nauczyciela z zawodu z
uwagi na niezdolność do pracy w związku z chorobą zawodową. Zdaniem Sądu
Najwyższego rozpoznającego niniejszą sprawę, warunek przepracowania co
8
najmniej 7 lat w szkole interpretować należy więc zgodnie z prewencyjnym celem
urlopu dla poratowania. Nie ma zatem podstaw do uzależniania prawa do tego
świadczenia od warunku uprzedniego zatrudnienia przez co najmniej 7 lat na czas
nieokreślony oraz łączenie przesłanki co najmniej siedmioletniego okresu pracy w
szkole z zatrudnieniem w tej szkole, w której nauczyciel ubiega się o urlop dla
poratowania zdrowia (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 14
lutego 2012 r., III PZP 1/12 OSNP 2012 nr 15-1, poz. 187). Prawdopodobieństwo
bowiem wystąpienia choroby zawodowej (przewlekłej choroby narządu głosu
spowodowanej nadmiernym wysiłkiem głosowym) u nauczyciela nie zależy od tego,
czy był on zatrudniony na czas nieokreślony w jednej (danej) szkole, natomiast
rośnie wraz z długością okresu zatrudnienia w zawodzie nauczyciela oraz wraz z
rozmiarem wykonywanych obowiązków i związanym z tym większym obciążeniem
dla zdrowia. Kryteria wewnętrznego zróżnicowania w ramach grupy zawodowej
nauczycieli są sprawiedliwe i zgodne z zasadą równości, jeżeli odpowiadają
podstawie wprowadzenia szczególnej, korzystniejszej dla danej grupy, regulacji
(zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2009 r., K 65/07, OTK-A
2009 nr 4, poz. 53). W tym aspekcie różnica w obciążeniu obowiązkami
nauczycielskimi w okresie poprzedzającym wystąpienie z wnioskiem o urlop dla
poratowania zdrowia stanowi usprawiedliwione kryterium dyferencjacji uprawnień
nauczycieli związanych z ochroną zdrowia. Dlatego też, odstępując od wykładni
językowej na rzecz wykładni funkcjonalnej, Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że
nauczyciel ma prawo do pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia po
przepracowaniu co najmniej 7 lat w zawodzie nauczyciela w pełnym wymiarze
zajęć, bezpośrednio przypadających przed datą rozpoczęcia urlopu dla
poratowania zdrowia.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.