Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 65/12
POSTANOWIENIE
Dnia 13 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa A. N.
przeciwko M. S.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 20 maja 2008 r.
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 grudnia 2012 r.,
zażalenia pozwanej na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 stycznia 2012 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 11 stycznia 2012 r., Sąd Apelacyjny na podstawie
art. 410 § 1 k.p.c. odrzucił skargę pozwanej M. S. o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 20 maja 2008 r.,
oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda A. N. 2.700 zł tytułem kosztów
postępowania skargowego.
Sprawa w pierwszej instancji była rozstrzygana przez Sąd Okręgowy (sygn.
akt I C 886/03). Powód domagał się zasądzenia od pozwanej kwoty 168.000 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 31 maja 2003 r. tytułem zapłaty ceny za sprzedane
jej, umową z dnia 5 listopada 2002 r., udziały w „A. N&T” Przetwórstwo Mięsne
Import-Export spółce z o.o. w C. Pozwana, nie kwestionując faktu zawarcia
umowy, wniosła o oddalenie powództwa, powołując się na zawarty w umowie
zapis, że należność za udziały została zapłacona. W prawomocnie zakończonej
sprawie przyjęto, że w trakcie negocjacji warunków umowy strony ustaliły, że
zapłatą za udziały będzie dostarczony przez pozwaną do spółki towar o wartości
500.000 zł, co wymagało wystawienia przez pozwaną faktur korygujących, czego
jednak pozwana nie uczyniła. Pozwana nie zapłaciła także za udziały w gotówce.
Powód przedstawił datowane na 7 listopada 2002 r. oświadczenie podpisane przez
pozwaną, że nie zapłaciła ona za udziały w spółce. Pozwana kwestionowała swój
podpis na przedstawionym dokumencie. Zarzucała także, iż do skonstruowania
dokumentu mogła posłużyć kartka podpisana przez nią in blanco. W związku z
podniesionymi zarzutami Sąd pierwszej instancji przeprowadził dowody z opinii
biegłych: G. R. oraz prof. Z. K. W pierwszej opinii stwierdzono, że w badanym
dokumencie najpierw napisano „potwierdzenie”, a dopiero potem nakreślono podpis
„M. S.”. W drugiej opinii stanowczo wykluczono możliwość przekopiowania, czy
sfałszowania kwestionowanego podpisu. W związku z twierdzeniami pozwanej o
usiłowaniu nakłonienia jej do ponownej zapłaty za nabyte udziały, toczyło się
postępowanie przygotowawcze, które zostało jednak umorzone wobec braku
danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa.
Sąd pierwszej instancji uwzględnił żądanie zapłaty, przyjmując że pozwana
nie wykazała, iż zapłaciła za nabyte udziały. Zamieszone w umowie z dnia
3
5 listopada 2002 r. stwierdzenie, iż zapłata ceny za udziały już nastąpiła było
nieprawdziwe, co pozwana przyznała w oświadczeniu z dnia 7 listopada 2002 r.
Okoliczność ta wynikała także z zeznań powoda i świadka R. N. Sąd Apelacyjny
oddalił apelację pozwanej wniesioną od wyroku Sądu pierwszej instancji, a Sąd
Najwyższy oddalił skargę kasacyjną pozwanej wniesioną od wyroku Sądu drugiej
instancji.
W skardze o wznowienie postępowania pozwana, wskazując dwie podstawy
wznowienia: z art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 403 § 1 pkt 2 k.p.c., wniosła
o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa. Zarzuciła, że
zaskarżony wyrok został oparty na dokumencie podrobionym. Celem wykazania
tych okoliczności pozwana dołączyła do skargi odpisy prywatnej opinii oraz opinii
biegłego sądowego wydanej w ramach innego toczącego się postępowania
sądowego. Przedstawione opinie dotyczą analizy podpisu znajdującego się na
oświadczeniu z dnia 7 listopada 2002 r. Prywatna opinia została wydana przez
Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne w W., a opracowana przez M. G. i K. W.-G.
Według opracowujących opinię, różnice występujące między kwestionowanym
podpisem a przekazanym materiałem porównawczym nie pozwalają na podjęcie
kategorycznych wniosków, co do potwierdzenia autentyczności spornego podpisu.
Natomiast opinia na potrzeby postępowania sądowego została wydana przez prof.
T. W. Biegły wskazał, że w świetle przedłożonego materiału badawczego i
poczynionych ustaleń nie ma miarodajnych podstaw do przyjęcia, że
zakwestionowany podpis o treści „M. S.” został nakreślony przez osobę, od której
pochodzą materiały porównawcze, tj. przez M. S. W związku z wnioskami
wynikającymi z tych opinii ponownie toczyło się postępowanie przygotowawcze.
Postanowieniem z dnia 12 maja 2011 r., dochodzenie w sprawie zostało umorzone
na podstawie art. 322 k.p.k. wobec niewykrycia sprawcy przestępstwa.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, skarga nie opiera na się na ustawowej
podstawie wznowienia, gdyż powołane w niej przyczyny wznowienia postępowania
rzeczywiście nie istnieją. Odnośnie do podstawy wznowienia z art. 403 § 1 pkt 1
k.p.c., tj. oparcia wyroku na dokumencie podrobionym lub przerobionym, Sąd
Apelacyjny odwołał się do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku
z dnia 22 grudnia 1970 r., IIl CRN 327/70 (OSNC 1971, nr 7-8, poz. 139), że
4
możność żądania wznowienia postępowania na tej podstawie nie dotyczy sytuacji,
gdy zarzut fałszu dokumentu był zgłoszony w dotychczasowym postępowaniu
i został przez sąd uznany za bezzasadny. W takiej sytuacji skargę o wznowienie
postępowania można oprzeć tylko na wykryciu nowych okoliczności faktycznych lub
środków dowodowych (art. 403 § 2 k.p.c.), świadczących o tym, że pogląd sądu
o prawdziwości dokumentu był błędny, albo na wykryciu prawomocnego wyroku
karnego, skazującego za podrobienie lub przerobienie dokumentu (art. 403 § 1 pkt
2 k.p.c.). W prawomocnie zakończonym postępowaniu pozwana broniła się
zarzutem podrobienia jej podpisu na oświadczeniu z dnia 7 listopada 2002 r., zatem
wskazana przyczyna wznowienia postępowania, o której mowa w art. 403 § 1 pkt 1
k.p.c., nie istnieje.
Nie ma podstaw do przyjęcia, aby doszło do wykrycia takich okoliczności
faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy,
a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu (podstawa
z art. 403 § 2 k.p.c.). Pozwana miała możliwość skorzystania z dowodu z opinii
innych biegłych w poprzednim postępowaniu, a wnioski w tym zakresie nie zostały
ponowione w postępowaniu odwoławczym. Sąd drugiej instancji w prawomocnie
zakończonej sprawie ocenił natomiast, iż podejmowane w tym zakresie przez Sąd
pierwszej instancji decyzje procesowe były prawidłowe. Skarżąca w istocie zmierza
do zrewidowania oceny materiału dowodowego dokonanej przez Sądy obu
instancji. Ponadto przy oparciu skargi na tej podstawie nie został dochowany termin
do jej wniesienia, określony w art. 407 § 1 k.p.c.
Skarga nie opierała się także na podstawie wznowienia określonej w art. 403
§ 1 pkt 2 k.p.c., pomimo przedłożenia przez skarżącą postanowienia Prokuratury
Rejonowej w C. z dnia 12 maja 2011 r. o umorzeniu postępowania w sprawie
podrobienia w nieustalonym czasie, nie później niż przed 17 czerwca 2003 r. w C.,
podpisu M. S. na dokumencie zatytułowanym „oświadczenie-zobowiązanie”
datowanym na 7 listopada 2002 r. Skorzystanie z tej przyczyny wznowienia
postępowania wymaga spełnienia dalszego warunku, wynikającego z art. 404 k.p.c.
Pozwana nie przedstawiła prawomocnego wyroku skazującego, ustalającego czyn
będący przestępstwem. Złożyła natomiast postanowienie o umorzeniu dochodzenia
na podstawie art. 322 k.p.k. Przepis ten jest podstawą prawną umorzenia
5
postępowania przygotowawczego ze względów faktycznych, którymi są:
niewykrycie sprawcy przestępstwa oraz niepopełnienie czynu, w związku z którym
prowadzono postępowanie. W efekcie postępowanie podlega umorzeniu na
podstawie art. 322 k.p.k., jeżeli nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu
oskarżenia. Zatem także i ta podstawa wznowienia postępowania nie istnieje.
Ponadto dokument z kwestionowanym przez pozwaną podpisem był tylko jednym
z dowodów w sprawie, a roszczenie powoda zostało uwzględnione, gdyż pozwana
nie zdołała wykazać, aby faktycznie spełniła świadczenie wynikające z zawarcia
umowy, tj. że zapłaciła za nabyte udziały w spółce ustaloną cenę. Zatem wyrok
w poprzednim postępowaniu nie został oparty jedynie na tym dokumencie
Na postanowienie Sądu Apelacyjnego zażalenie wniosła pozwana, która
zaskarżyła je w całości, zarzucając naruszenie art. 403 § 1 pkt 1 oraz art. 403 § 1
pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 410 § 1 i art. 404 k.p.c. poprzez przyjęcie, że wskazane
przez skarżącą podstawy wznowienia nie zachodzą, a co za tym idzie, że skarga
podlegała odrzuceniu. Pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie skargi do rozpoznania właściwemu sądowi. W toku postępowania
zażaleniowego pozwana wniosła pismo procesowe z dnia 28 sierpnia 2012 r., do
którego załączyła, wnosząc o przyjęcie w poczet materiału dowodowego, opinie
pozaprocesowe wydane przez Uniwersytet Warszawski Wydział Prawa
i Administracji Instytut Prawa Karnego i Katedry Kryminalistyki z dnia 23 i 27 lipca
2012 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. Trafnie Sąd
Apelacyjny przyjął, odwołując się do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego
w wyroku z dnia z dnia 22 grudnia 1970 r., IIl CRN 327/70, że w przypadku, gdy już
w zakończonej prawomocnie sprawie uznano za bezzasadny zarzut sfałszowania
dokumentu, skarga o wznowienie postępowania nie może opierać się bezpośrednio
na podstawie wznowienia z art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. Prowadziłoby to bowiem do
konieczności ponownej oceny tego samego materiału dowodowego, który został już
oceniony w prawomocnie zakończonej sprawie. Z tych względów dla przyjęcia, że
skarga o wznowienie postępowania nie opierała się na podstawie wznowienia
6
wymienionej w art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. bez znaczenia były także nowe dowody
załączone przez pozwaną w postępowaniu zażaleniowym, które miały wykazywać
fakt podrobienia dokumentu z dnia 7 listopada 2002 r.
W sytuacji, gdy w prawomocnie zakończonej sprawie nie uwzględniono
zarzutu fałszu dokumentu, na którym oparto rozstrzygnięcie, można żądać
wznowienia postępowania z powołaniem się na fałszerstwo tego dokumentu na
podstawie określonej w art. 403 § 2 k.p.c. albo na podstawie z art. 403 § 1 pkt 2
w zw. z art. 404 k.p.c. Zgodnie z art. 403 § 1 pkt 2 k.p.c., którego zarzut naruszenia
podniesiono w zażaleniu, można żądać wznowienia postępowania na tej podstawie,
że wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa. Przepis art. 404 k.p.c. wymaga
jednak, aby w takim przypadku czyn został ustalony prawomocnym wyrokiem
skazującym, chyba że postępowanie karne nie może być wszczęte lub że zostało
umorzone z innych przyczyn niż brak dowodów. Zasadnie przyjął Sąd Apelacyjny,
że art. 322 § 1 k.p.k. - który stanowił podstawę prawną umorzenia postępowania
karanego postanowieniem z dnia 12 maja 2011 r. Prokuratury Rejonowej (1 Ds.
60/11) – ma zastosowanie do umorzenia postępowania karnego z przyczyn
faktycznych, tj. gdy nie wykryto sprawcy przestępstwa albo nie popełniono
przestępstwa, co obejmuje także sytuację określoną w art. 404 k.p.c. jako
umorzenie postępowania karnego z przyczyny polegającej na braku dowodów. Jak
wskazuje analiza uzasadnienia postanowienia o umorzeniu postępowania karnego,
dowody przeprowadzone w tym postępowaniu nie pozwalały nawet na ustalenie,
czy doszło do sfałszowania dokumentu, skoro przyjęto, w nim, że wobec istotnych
rozbieżności w uzyskanych opiniach biegłych nie sposób jednoznacznie ustalić
osoby, która podpisała dokument z dnia 7 listopada 2002 r.
Uwzględniając powyższe, zasadnie Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
o wznowienie postępowania na podstawie art. 410 § 1 k.p.c., przyjmując, że nie
została ona oparta na ustawowych, wskazanych w niej, podstawach wznowienia.
Badanie skargi w tym zakresie, nie mające charakteru merytorycznego, mogło
nastąpić, w myśl powołanego wyżej przepisu, na posiedzeniu niejawnym.
Z tych względów zażalenie jako bezzasadne podlegało oddaleniu na
podstawie art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.
7