Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 144/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku P. Spółki z o.o. Spółki Komandytowej w W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.
z udziałem zainteresowanego W.J.
o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Odział w W. decyzją z dnia 30 czerwca
2010 r. ustalił obowiązek podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i
wypadkowemu przez wspólnika-komandytariusza odwołującej się spółki „P.” Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością Spółki Komandytowej w W. - W.J.
Spółka wniosła od tej decyzji odwołanie wskazując, że dopełniła obowiązku
zgłoszenia komandytariuszy do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia
zdrowotnego we właściwym momencie i nie naruszyła tym samym ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych.
Sąd Okręgowy - Sąd Ubezpieczeń Społecznych w W. wyrokiem z dnia 4
marca 2011 r. oddalił odwołanie.
Sąd ustalił, że wspólnik-komandytariusz Spółki W.J. został zgłoszony do
ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i wypadkowego od 3 lipca 2006 r. do 28
grudnia 2008 r. W.J. jako komandytariusz wstąpił do Spółki na podstawie aktu
notarialnego sporządzonego w dniu 22 maja 2006 r.
Sporny stał się okres pomiędzy wstąpieniem do Spółki, a rejestracją Spółki w
Krajowym Rejestrze Sądowym.
„P." Spółka z o.o. Spółka Komandytowa w W. została wpisana do rejestru
przedsiębiorstw Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 16 września 2005 r.
Przystąpienie do „P." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Spółki
Komandytowej komandytariusza W.J. nastąpiło od daty podpisania aktu
notarialnego, czyli od 22 maja 2006 r.
Sąd Okręgowy w pełni podzielił stanowisko Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych I Oddziału w W. przedstawione zarówno w samej zaskarżonej decyzji,
jak i w odpowiedzi na odwołanie i uznał, że zainteresowany powinien podlegać
ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu od 22 maja 2006 r.,
czyli od daty przystąpienia do Spółki w charakterze komandytariusza.
Przystępujący do istniejącej już spółki komandytowej komandytariusz będzie objęty
ubezpieczeniem społecznym od daty zawarcia stosownej umowy, w formie aktu
notarialnego, która jest gwarantem ważności tej umowy. Nie jest natomiast istotna
data rejestracji spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym.
3
Od powyższego wyroku apelację wywiodła odwołująca się Spółka,
zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, polegające na: błędnej wykładni i
niewłaściwym zastosowaniu art. 13 ust. 4 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku
z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 17 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1858 ze zm.) oraz
art. 106 w związku z art. 110 i art. 114 k.s.h., przez uznanie, iż wspólnik spółki
komandytowej podlega ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu od chwili
złożenia oświadczenia o przystąpieniu do spółki komandytowej, a także naruszenie
przepisów prawa procesowego, polegające na: naruszeniu przepisu art. 233 § 1
k.p.c. i art. 328 § 1 k.p.c., poprzez brak wskazania i właściwego logicznego
uzasadnienia podstawy prawnej wyroku oraz nieprzytoczenie zarzutów odwołania i
oceny tych zarzutów, co uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu,
który doprowadził do wydania zaskarżonego wyroku.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 30
listopada 2011 r. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w W. z dnia 30 czerwca 2010 r., przyjmując,
że W.J. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i
wypadkowemu z tytułu bycia komandytariuszem „P." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością Spółki Komandytowej w W. od 3 lipca 2006 r. do 28 grudnia
2008 r.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że apelująca, powołując się na poglądy doktryny,
zasadnie podniosła, iż nie data zawarcia umowy notarialnej o przystąpieniu do
spółki komandytowej, a wpis tej umowy do rejestru sądowego decyduje o
uzyskaniu przez przystępującego do spółki statusu komandytariusza. Wpis bowiem
do rejestru sądowego ma charakter konstytutywny, a zatem w tym momencie
komandytariusz objęty jest obowiązkiem zgłoszenia do ubezpieczenia
społecznego.
Sąd wskazał, że przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie
normują kwestii nabywania i zachowania statusu wspólnika handlowej spółki
osobowej czy jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wobec
czego o okresie podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności poprzez pozostawanie wspólnikiem spółki
4
komandytowej, wykonującej działalność gospodarczą, decydują przepisy Kodeksu
spółek handlowych.
Sąd zauważył, że wspólnik, który zgodnie z umową spółki ma być
komandytariuszem, status ten uzyskuje dopiero od chwili wpisu spółki do rejestru i
od tego momentu jego odpowiedzialność jest odpowiedzialnością rozciągającą się
na zobowiązania powstałe po zarejestrowaniu spółki, ograniczoną do sumy
komandytowej (art. 111 k.s.h.). Przywołał także art. 114 k.s.h., który stanowi, że kto
przystępuje do spółki w charakterze komandytariusza, odpowiada także za
zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania go do rejestru. Oznacza to
odpowiedzialność nie tylko za zobowiązania spółki komandytowej powstałe po
zarejestrowaniu przystąpienia tego wspólnika, ale także za zobowiązania istniejące
w chwili wpisania go do rejestru, czyli powstałe przed tym faktem. Wpis do rejestru
ma więc – zdaniem Sądu – charakter konstytutywny.
Wyrok ten został zaskarżony skargą kasacyjną przez organ rentowy, który
zarzucił mu naruszenie prawa materialnego - art. 2a ust. 2 pkt 1, art. 6 ust. 1 pkt 5;
art. 8 ust. 6 pkt 4 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w
związku z art. 2 § 1 i § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie
(jednolity tekst: Dz.U. z 2008 Nr 189, poz. 1158 ze zm.), art. 14 - 17 ustawy z dnia
20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jednolity tekst: Dz.U. z 2007
Nr 168, poz. 1186 – ze zm.), przez błędną wykładnię i przyjęcie, że zainteresowany
W.J., który w dniu 22 maja 2006 r. złożył notarialne oświadczenie o przystąpieniu
do prowadzącej działalność gospodarczą „P." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością Spółki Komandytowej w W., status wspólnika tej Spółki,
prowadzący do objęcia go obowiązkiem ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i
wypadkowym nabył 3 lipca 2006 r., tj. z dniem wpisania go do rejestru
przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego i z tym dniem nabył też status
osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą; art. 13 pkt 4 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych wskutek błędnej wykładni, przez przyjęcie, że
przepis ten nie ma zastosowania do W.J. w okresie od podpisania aktu
notarialnego o przystąpieniu do spółki komandytowej do dnia wpisania
zainteresowanego do rejestru przedsiębiorców a w konsekwencji powyższego
nieobjęcie go obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym, rentowymi i
5
wypadkowym w okresie od 22 maja 2006 r. do 2 lipca 2006 r.; art. 9 k.s.h., przez
niezastosowanie tego przepisu i nieuwzględnienie określonych w nim zasad
dokonywania zmian umowy spółki oraz skutków, jakie, w zakresie ubezpieczeń
społecznych, wywołało przystąpienie zainteresowanego do Spółki oraz art. 114
k.s.h w związku z art. 14 - art. 17 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym
Rejestrze Sądowym, przez błędną wykładnię i przyjęcie, że wyłącznie wpis do
rejestru przedsiębiorców osoby, która na podstawie umowy zawartej w formie aktu
notarialnego, przystępuje do prowadzącej działalność gospodarczą spółki
komandytowej powoduje nabycie przez tę osobę statusu wspólnika z dniem
dokonania tego wpisu.
W uzasadnieniu skarżący podkreślił, że akt notarialny należy zaliczyć do
dokumentów konstytutywnych, a nie sprawozdawczych, bowiem taki akt określoną
czynność prawną ucieleśnia i wyraża. Zatem skoro złożone przez W.J. i
pozostałych wspólników notarialne oświadczenia stały się skuteczne w dniu 22
maja 2006 r. i w tym samym dniu W.J., już jako wspólnik, uczestniczył w zmianie
umowy Spółki, to nieuprawnione jest stanowisko Sądu Apelacyjnego, że
zainteresowany status wspólnika tej Spółki uzyskał dopiero z dniem wpisania go do
rejestru przedsiębiorców.
Wskazano także, że żaden przepis prawa nie stanowi, że wspólnikiem-
komandytariuszem jest tylko ta osoba, która figuruje rejestrze przedsiębiorców, a
wpis wspólnika spółki komandytowej nie ma charakteru prawotwórczego, ponieważ
nie zastępuje ani nie uzupełnia w żadnym zakresie aktu przystąpienia do tej spółki,
a jedynie potwierdza stan faktyczny i prawny wynikający z tego aktu. Wpis ten nie
stanowi także tytułu ubezpieczenia społecznego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną odwołująca się Spółka wniosła o jej
oddalenie jako bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Członkostwo w spółce komandytowej uważane jest w systemie ubezpieczeń
społecznych za prowadzenie pozarolniczej działalności objętej obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy
6
o systemie ubezpieczeń społecznych). Spółka komandytowa powstaje z chwilą
wpisu do rejestru (art. 109 k.s.h.). Zgłoszenie spółki komandytowej do rejestru
wymaga wskazania z imienia i nazwiska bądź firmy (nazwy) komandytariuszy
(art. 110 § 1 pkt 3 k.s.h.). W świetle tych unormowań nie budzi wątpliwości, że
podmioty zawiązujące spółkę komandytową status jej wspólników
(komplementariuszy i komandytariuszy) uzyskują dopiero z momentem wpisania
spółki do rejestru, bowiem wcześniej spółka nie istnieje. Bardziej problematyczna
jest sytuacja prawna komandytariusza przystępującego w formie aktu notarialnego
do istniejącej spółki komandytowej. Rozważenia wymaga to, kiedy uzyskuje on
status jej wspólnika, prowadzący do objęcia go ubezpieczeniami społecznymi z
mocy ustawy, a więc czy następuje to z chwilą przystąpienia do spółki, czy też w
chwilą wpisania go do rejestru przedsiębiorców.
W doktrynie prezentowane są dwa poglądy, pierwszy, że wpis do rejestru
komandytariusza przystępującego do spółki ma charakter wyłącznie deklaratoryjny
(np. J. Szwaja (w:) S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A Szumański, J. Szwaja, M.
Tarska, Kodeks spółek handlowych, Komentarz 2006, t. I, s. 760) i drugi, który
opowiada się na jego konstytutywnym charakterem (np. M. Litwińska-Werner,
Kodeks spółek handlowych. Komentarz 2007, s. 369; J.P. Naworski (w:) R.
Potrzeszcz, T. Siemiątkowski, J.P. Naworski, K. Strzelczyk, Komentarz do Kodeksu
spółek handlowych. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, 2001, s. 299; J.A.
Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych, Komentarz, 2009, s. 191). Drugi z tych
poglądów uzasadniany jest treścią art. 114 k.s.h., stosownie do którego kto
przystępuje do spółki w charakterze komandytariusza, odpowiada także za
zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania go do rejestru. Podkreśla się w
nim, że wpis komandytariusza do rejestru ma charakter konstytutywny dlatego, iż
od tej chwili odpowiedzialność tego wspólnika obejmuje również zobowiązania
spółki powstałe przed wpisem, jak również z tym momentem staje się on
wspólnikiem spółki wobec osób trzecich. Prawnokształtujący aspekt wpisu do
rejestru przedsiębiorców odnoszony jest zatem do odpowiedzialności
komandytariusza wobec osób trzecich. Pogląd ten nie budzi wątpliwości wobec
treści przytoczonego przepisu. Jednakże stosunek przystępującego
komandytariusza do osób trzecich nie jest jedynym wyznacznikiem jego statusu w
7
spółce, bowiem istotne z tego punktu widzenia są również jego prawa i obowiązki
wynikające ze stosunków wewnętrznych spółki (art. 120 i następne k.s.h.), które
powstają od przystąpienia do spółki. Spółka komandytowa ma na celu prowadzenie
przedsiębiorstwa pod własną firmą (art. 102 k.s.h.), zaś przez umowę spółki
komandytowej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu
przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez
współdziałanie w inny określony sposób (art. 3 k.s.h.). Przyjęcie na siebie tego
zobowiązania następuje w dniu przystąpienia do spółki, w której określa się wkład
wnoszony przez nowego komandytariusza i jego wartość (art. 105 pkt 4 k.s.h.), co
ma z kolei bezpośredni wpływ na jego udział w zyskach (art. 123 § 1 k.s.h.). Od
tego momentu komandytariusz uczestniczy w przedsięwzięciu gospodarczym,
jakim jest prowadzenie przedsiębiorstwa w formie spółki komandytowej i staje się
podmiotem praw i obowiązków w stosunkach wewnętrznych spółki. Stąd też za
trafny uznać należy pogląd, że komandytariusz staje się wspólnikiem już od chwili
przystąpienia do spółki komandytowej, natomiast odpowiada za jej zobowiązania
istniejące w chwili wpisania go do rejestru i od dnia wpisania. Wpis do rejestru nie
kreuje zatem statusu przystępującego do spółki wspólnika, ale go potwierdza i
ujawnia wobec osób trzecich.
Dodać należy, że art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 8 ust. 6 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych wynika, że przymus ubezpieczenia wiąże się z każdym
rodzajem aktywności przynoszącej osobie fizycznej określone dochody. Stanowi
ona więc istotę prowadzenia pozarolniczej działalności i to ona ma kluczowe
znaczenie dla obowiązku ubezpieczenia społecznego. Skoro działalność
komandytariusza (wspólnika pasywnego) przejawia się w uczestnictwie w spółce
komandytowej poprzez wniesienie wkładów i udział w zyskach spółki, to jej
początek wiąże się z aktem przystąpienia do spółki, a nie wpisem do rejestru
przedsiębiorców. To z uprzedniego nabycia statusu wspólnika wynika jego
odpowiedzialność za zobowiązania spółki, a nie odwrotnie. Kształtuje się ona
zresztą różnorodnie. Przykładowo, wniesienie wkładu przez komandytariusza w
wysokości równej sumie komandytowej zwalnia go od tej odpowiedzialności
(art. 111 k.s.h. w związku z art. 112 § 1 k.s.h.). W takim zaś przypadku wpis do
rejestru nie spełnia roli prawotwórczej. Zauważyć również należy, że
8
odpowiedzialność komandytariusza obejmuje (po wpisaniu do rejestru) także
zobowiązania spółki powstałe przed jego przystąpieniem do spółki, a więc przed
podjęciem przez komandytariusza pozarolniczej działalności. Także więc z tego
punktu widzenia reguły wynikające z art. 114 k.s.h. nie mogą przesądzać o dacie
powstania obowiązku ubezpieczenia społecznego. Podkreślić w tym miejscu
należy, że zasady odpowiedzialności wobec osób trzecich za zobowiązania
wynikające z działalności stanowiącej tytuł ubezpieczeń społecznych nie kształtują
w żaden sposób warunków podlegania tym ubezpieczeniom przez osoby fizyczne.
W związku z powyższym stanowiskiem uzasadniony okazał się zarzut
naruszenia art. 8 ust. 6 pkt 4 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono po
myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
/tp/