Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 2/13
POSTANOWIENIE
Dnia 17 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z wniosku J. D.
przy uczestnictwie H. D.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 stycznia 2013 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego
z dnia 29 czerwca 2012 r.,
oddala zażalenie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem częściowym z dnia 2 grudnia 2011 r. Sąd Rejonowy,
postanowił – w drodze częściowego podziału majątku wspólnego J. D. i H. D.,
obejmującego nieruchomość gruntową położoną w M., dla której prowadzona jest
księga wieczysta o nr […], stanowiącą działkę nr 1854/9 o powierzchni 0,0274 ha
zabudowaną budynkiem, w którym zgodnie z opinią biegłego zaprojektowano
wyodrębnienie lokali użytkowych i mieszkalnych opisanych bliżej w sentencji –
przyznać na wyłączną własność J. D. lokale: użytkowy nr 1 w piwnicy, użytkowy nr
2 na parterze, mieszkalny M1 na I piętrze, mieszkalny M2 na I piętrze natomiast H.
D. na wyłączną własność lokale mieszkalne: M3 na II piętrze, M4 na II piętrze, M5
na poddaszu oraz M6 na poddaszu, a pozostałe elementy w postaci klatki
schodowej o powierzchni 67,27 m², ścian zewnętrznych oraz działki gruntu
postanowił pozostawić we współwłasności określając udział J. D. w tych
elementach na 6543/10000 części, a udział H. D. na 3457/10000 części (punkt I
sentencji). Wartość majątku objętego postanowieniem częściowym Sąd ustalił na
kwotę 1. 932.691 zł, w tym wartość majątku przyznanego J. D. na kwotę 937.124 zł,
a majątku przyznanego H. D. na kwotę 995.567 zł (punkt II sentencji).
Postanowienie częściowe zaskarżyli apelacjami zarówno wnioskodawca jak
i uczestniczka kwestionując sposób podziału nieruchomości. Wnioskodawca
zmierzał do uzyskania własności innych lokali, uczestniczka natomiast domagała
się przyznania jej zabudowanej nieruchomości w całości. Z uzasadnienia apelacji
uczestniczki wynikało ponadto, że kwestionowała celowość wydania postanowienia
częściowego.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 29 czerwca 2012 r. uchylił
zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania. Sąd odwoławczy wskazał na wadliwość uzasadnienia rozstrzygnięcia
ograniczającego się do przedstawienia stanowisk wnioskodawcy i uczestniczki i
streszczenia przeprowadzonego postępowania dowodowego jedynie w zakresie
dowodów z opinii inwentaryzacyjnej budynku i projektu wyodrębnienia lokali.
Wskazał też, że Sąd Rejonowy nie wyjaśnił dlaczego w stanie faktycznym sprawy
uznał za celowe wydanie postanowienia częściowego w sytuacji gdy strony
3
postępowaniem objęły również inny majątek dorobkowy i dlaczego przyjął taki
właśnie sposób podziału dzielonej nieruchomości. Ponadto zwrócono uwagę, że w
sentencji zaskarżonego postanowienia Sąd pierwszej instancji nie określił udziałów
współwłaścicieli związanych z poszczególnymi lokalami w częściach wspólnych
nieruchomości oraz nie dokonał rozliczenia finansowego dzielnej części majątku co
wyraziło się brakiem zasądzenia dopłaty. Reasumując, Sąd Okręgowy stwierdził, że
brak właściwie ustalonej podstawy faktycznej i oceny prawnej doprowadziły do
tego, że zaskarżone postanowienie nie poddawało się kontroli instancyjnej, a
dalsze, wymienione uchybienia, uzasadniały wniosek o nierozpoznaniu istoty
sprawy. Sąd nadto wskazał, że w okolicznościach sprawy, to jest po
przeprowadzeniu w zasadzie całego postępowania dowodowego dla ustalenia
składu majątku wspólnego i poczynionych nakładów, zwłaszcza z majątku
wspólnego na majątek odrębny wnioskodawcy, które to nakłady były niesporne
między stronami (sporny był natomiast ich zakres i wartość), niecelowe było
wydanie postanowienia częściowego w zakresie jednego składnika majątku –
nieruchomości w M.
W zażaleniu na postanowienie Sądu Okręgowego złożonym na podstawie
art. 3941
§ 11
k.p.c. wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 382, art. 386 § 4 i art.
233 § 1 w związku z art. 391 §1 k.p.c. i domagał się uchylenia tego postanowienia
i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W celu przeciwdziałania bezzasadnemu uchylaniu przez sądy odwoławcze
zaskarżonych apelacją wyroków i przekazywaniu spraw do ponownego
rozpoznania sądom pierwszej instancji mimo braku przewidzianych w art. 386 § 2
i 4 k.p.c. przesłanek, ustawodawca dopuścił zażalenie do Sądu Najwyższego na
kasatoryjne orzeczenia sądu drugiej instancji. Zażalenie to służy kontroli
prawidłowości sposobu rozstrzygnięcia, przez wybór orzeczenia kasatoryjnego,
które to orzeczenie może jednakowoż zostać wydane wyłącznie w razie
wystąpienia przesłanek wskazanych w powołanych przepisach. Zgodnie z ich
treścią orzeczenie kasatoryjne może zostać wydane tylko w razie nieważności
postepowania (art. 386 § 2 k.p.c.) oraz w razie nierozpoznania istoty sprawy przez
4
sąd pierwszej instancji lub konieczności przeprowadzenia w sprawie postępowania
dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.).
Artykuł 3941
§ 11
k.p.c. na podstawie odesłania zawartego w art. 13 § 2 k.p.c.
ma odpowiednio zastosowanie także do postanowień orzekających co do istoty
sprawy w postępowaniu nieprocesowym. Oznacza to zatem, że i w postępowaniu
nieprocesowym Sąd Najwyższy rozstrzygając o zażaleniu złożonym na podstawie
art. 3941
§ 11
k.p.c. kontroluje jedynie czy sąd odwoławczy prawidłowo
zakwalifikował określoną sytuację procesową jak odpowiadającą przyjętej
podstawie orzeczenia kasatoryjnego.
Jak przytoczono powyżej, Sąd Okręgowy uchylił postanowienie Sądu
pierwszej instancji z powodu wadliwie sporządzonego uzasadnienia,
nierozpoznania istoty sprawy wyrażającej się w zaniechaniu orzeczenia o dopłacie
i nieustaleniu udziałów w częściach wspólnych związanych z poszczególnymi
lokalami oraz w braku podstaw do orzekania postanowieniem częściowym
o częściowym podziale majątku dorobkowego.
Dwie pierwsze okoliczności wskazane jako przyczyny uchylenia
postanowienia nie wyczerpują przesłanek z art. 368 § 4 k.p.c., czyli nie
usprawiedliwiają przyjęcia, że nastąpiło nierozpoznanie przez sąd pierwszej
instancji istoty sprawy lub że powstała konieczności przeprowadzenia w sprawie
postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.). Postępowanie
apelacyjne obejmuje merytoryczne rozpoznanie sprawy. Sąd odwoławczy,
kontynuując postępowanie przed sądem pierwszej instancji, rozpoznaje sprawę na
nowo w sposób w zasadzie nieograniczony (art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c.). Stąd też
Sąd Okręgowy władny byłby dokonać rozliczenia finansowego wnioskodawcy
i uczestniczki w zakresie dzielonej części majątku wspólnego, a także dokonać
ustalenia w sposób właściwy udziałów nieruchomości wspólnej. W razie bowiem
zasadności apelacji, uwzględniając tę apelację, sąd drugiej instancji z reguły
zmienia - zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c. - zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty
sprawy (zob. co do wskazanych założeń postępowania apelacyjnego: uchwała
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 31 stycznia
2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55, oraz uchwała składu siedmiu
5
sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 23 marca 1999 r., III CZP
59/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124).
Odmiennie natomiast ocenić należy stanowisko Sądu Okręgowego co do
braku podstaw dla wydania postanowienia częściowego.
W judykaturze i w piśmiennictwie trafnie zauważono, że orzeczenia
wydawane w sprawach o podział masy majątkowej, a do takich zaliczyć należy
sprawy o podział majątku dorobkowego, muszą dotyczyć całości przedmiotu działu,
zatem z reguły nie może następować ich częściowe uprawomocnianie się; stanowią
one powiązaną, integralną całość, a ich poszczególne rozstrzygnięcia są
wzajemnie zależne i uwarunkowane. Zasadą jest zatem, że o podziale majątku
wspólnego i o wszystkich kwestiach ubocznych podlegających rozstrzygnięciu
w tym postępowaniu (art. 567 § 1 k.p.c.) sąd orzeka w postanowieniu kończącym
postępowanie w sprawie. Dopuszczalne jest jednak, przy odpowiednim stosowaniu
art. 317 § 1 k.p.c. (art. 13 § 2 k.p.c.), wydanie postanowienia częściowego
obejmującego tylko niektóre składniki tego majątku; postanowienie częściowe musi
zawierać rozstrzygnięcie zarówno o przyznaniu tych składników, jak i definitywne
rozliczenie z tego tytułu (por. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia
1984 r., III CZP 72/83, OSNC 1984, nr 7, poz. 115; uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 7 maja 2010 r., III CZP 34/10, OSNC 2010, nr 12, poz. 160; postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2000 r., V CKN 1220/00, niepubl.;
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2006 r., II CSK 272/06,
niepubl.). Za wydaniem postanowienia częściowego w sprawie o podział majątku
wspólnego powinny przemawiać względy celowości, wymagające istnienia
wyjątkowych okoliczności. Istnienia takich wyjątkowych okoliczności Sąd
odwoławczy nie dopatrzył się, przeciwnie, wskazał na ich brak; stąd też polecił
rozstrzygnięcie o wszystkich składnikach majątku wspólnego byłych małżonków co
wiąże się z koniecznością dokonania również wszystkich rozliczeń. Takie
stanowisko Sądu drugiej instancji jest merytorycznym stanowiskiem w sprawie.
Jego prawidłowość, czy też trafność, nie podlega oczywiście ocenie Sądu
Najwyższego, ale z tego punku widzenia nie można nie przyjąć, iż tak ujęta
przyczyna uchylenia postanowienia Sądu Rejonowego odpowiada sytuacji z art.
6
386 § 4 k.p.c. to jest sytuacji określanej jako „nierozpoznanie istoty sprawy”, a więc
nierozstrzygnięcie o żądaniu stron.
W świetle powyższego, nie znajdując podstaw do uznania za trafny zarzutu
naruszenia art. 386 § 4 k.p.c., Sąd Najwyższy na podstawie art. 3941
§ 3
w związku z art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji.