I CZ 4/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:29-04-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I CZ 4/13
POSTANOWIENIE
Dnia 15 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa D. D. i Miasto Spółki z o.o. w W.
przeciwko Uniwersytetowi W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 15 lutego 2013 r.,
zażalenia strony pozwanej na wyrok Sądu Apelacyjnego w W.
z dnia 17 października 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i pozostawia Sądowi Apelacyjnemu
w W. rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Powód – D. D. i Miasto Spółka z o.o. w pozwie przeciwko Uniwersytetowi W.
wnosił o zapłatę kwoty 1.776.882 zł w związku z niewykonaniem przez pozwanego
umowy dotyczącej prac architektoniczno-budowlanych i obejmującej opracowanie
dokumentacji projektowej (art. 471 k.c.). Jako alternatywną podstawę roszczenia
powód wskazał art. 405 k.c.
Według pozwanego powód nie wykazał istnienia odpowiedniego
zobowiązania, a także przesłankę bezpodstawnego wzbogacenia.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo jako nieuzasadnione. Nawet jeżeli
propozycja powoda opracowania bardziej efektywnej koncepcji prac (określonych
w umowie stron z 17 lipca 2009 r.) wykraczała poza zakres prac w niej
oznaczonych i wydana została nowa decyzja lokalizacyjna, nie było możliwe
„powierzenie wykonawcy zamówienia z wolnej ręki wykonania prac
architektoniczno –projektowych” w świetle przepisów o zamówieniach publicznych.
Pozwany odstąpił od umowy dnia 19 lipca 2009 r., a ponadto podjęte przez powoda
prace w związku z przygotowaniem nowej koncepcji zostały rozliczone między
stronami. Nie wystąpiły także przesłanki roszczenia z art. 405 k.c.
W wyniku apelacji strony powodowej Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony
wyrok Sądu Okręgowego i przekazał temu Sądowi sprawę do ponownego
rozpoznania. W ocenie Sądu Apelacyjnego, przed oceną żądania pozwu należało
ustalić zasadniczą treść umowy zawartej pomiędzy stronami w dniu 17 lipca
2009 r.”. Tymczasem Sąd Okręgowy - mimo obfitego materiału dowodowego –
dokonał jego „nader syntetycznej oceny”, zaniechał dopuszczenia dowodów
z zeznań świadków, zgłoszonych w pozwie na okoliczność rzeczywistej treści
zleconych powódce prac przez pozwanego. Uniemożliwiało to wyjaśnienie tego,
czy tak uzgodniony przedmiot zamówienia mógł być wykonywany w ramach
umowy (w efekcie zmiany jej treści). Niewyjaśnienie rzeczywistej treści umowy
w zakresie istotnym w sprawie i przystąpienie do subsumpcji (art. 471 k.c.) bez
pełnej oceny jej treści, w tym w odniesieniu do skuteczności odstąpienia od umowy
z przyczyn podanych przez pozwanego, doprowadziło do nierozpoznania istoty
sprawy. Sąd Apelacyjny zaznaczył także, że możność uchylenia zaskarżonego
wyroku nie była obowiązkiem i Sąd mógł, po uzupełnieniu materiału dowodowego,
3
przystąpić do właściwych ustaleń faktycznych i subsumpcji. Należało jednak
uwzględnić wymagania stawiane przez ETPCZ w zakresie praw człowieka
i podstawowych wolności, a także standardy konstrukcyjne dotyczące prawa do
sądu oraz instancyjności postępowania (art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji).
W zażaleniu strony pozwanej złożonego na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c.
w zw. z art. 9 ust. 6 ustawy z dnia 16 września 2011 r. (Dz.U. z 2011 r., nr 233, poz.
1381) wskazano na naruszenie licznych przepisów prawa procesowego
i materialnego (pkt 1-4 zażalenia), w tym - art. 382 k.p.c. i art. 386 § 4 k.p.c.
Żalący się wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku „w całości i oddalenie apelacji
powoda”, ewentualnie - o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sad Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. należy do nowych środków
zaskarżenia, przewidzianych w przepisach k.p.c. (art. 1 pkt 39 i art. 9 pkt 6 ustawy
z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego…;
Dz. U. Nr 233, poz. 1381). W kształtującym się orzecznictwie Sądu Najwyższego
dotyczącym tego nowego środka przyjęto, że nie służy on na pewno do
uruchomienia kontroli w zakresie meritum rozstrzygnięcia dokonanego przez sąd
drugiej instancji. Kontrola dokonywana przez Sąd Najwyższy ma jedynie charakter
formalny i polega na ocenie tego, czy sąd drugiej instancji miał uzasadnione
podstawy do uchylenia zaskarżonego apelacją wyroku sądu pierwszej instancji,
a więc czy nastąpiła nieważność postępowania, nierozpoznanie istoty sprawy lub
pojawiła się procesowa potrzeba przeprowadzenia w całości postępowania
dowodowego w związku ze zgłoszonym w pozwie żądaniem i faktyczną podstawą
tego żądania (art. 384 § 2 i art. 384 § 4 k.p.c.; zob. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 listopada 2012 r., IV Cz 147/12, nie publ.; z dnia 28 listopada
2012 r., III CZ 77/12, nie publ.).
Z uzasadnienia zażalenia wynika, że w rozpoznawanej sprawie chodzi
o zasadność uchylenia przez Sąd Apelacyjny wyroku Sądu Okręgowego z dnia
3 stycznia 2012 r. z powołaniem się na „nierozstrzygnięcie przez Sąd pierwszej
instancji istoty sprawy” (art. 386 § 4 k.p.c.). Sąd drugiej instancji stwierdził, że dla
4
wykazania zasadności wypłaty wynagrodzenia dla powoda (projektanta) mogłoby
prowadzić inne niż Sąd pierwszej instancji ujęcie treści ewentualnej więzi prawnej
łączącej strony (zmiana umowy z dnia 17 lipca 2009 r. lub ukształtowanie się
nowego porozumienia stron). Jednakże przesądzenie ostatecznego stanowiska
w tym zakresie wymaga uzupełnienia postępowania dowodowego przynajmniej
w odniesieniu do dowodów ze środków wskazanych w pozwie a pominiętych przez
sąd pierwszej instancji (s. 11-12 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego).
Jednocześnie Sąd drugiej instancji wyjaśnił że „uchylenie zaskarżonego wyroku nie
było obowiązkiem i Sąd (…) mógł, po uzupełnieniu materiału dowodowego,
przystąpić do właściwych ustaleń faktycznych i subsumcji”, jednakże stały temu
na przeszkodzie wskazane standardy wynikające z orzecznictwa ETPCz
i konstytucyjne, wyrażone w art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji (s. 13 uzasadnienie
zaskarżonego wyroku).
Należy stwierdzić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego trafnie przyjmuje
się, iż potrzeba (nawet in concreto znacznego) uzupełnienia dotychczasowego
postępowania dowodowego nie może stanowić podstawy do wydania przez Sąd
drugiej instancji orzeczenia kasatoryjnego po rozpoznaniu apelacji (zob. np.
postanowienie Sądu Najwyższego: z dnia 19 grudnia 2012 r. II CZ 141/12, nie publ.
I z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ.). Jeżeli weźmie się pod uwagę
istotę postępowania apelacyjnego (sąd drugiej instancji ma obowiązek po
wniesieniu apelacji raz jeszcze dokonać subsumcji ustalonego stanu faktycznego z
punktu widzenia obowiązującego stanu prawnego), to niedostateczne - w ocenie
tego Sądu – rozważanie dotyczące prawa materialnego (np. odpowiednich ocen
zachowań kontrahentów w świetle postanowień art. 60 k.c. i 65 k.c.) nie może być
jednak kwalifikowane jako nierozpoznanie istoty sprawy (zob. np. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12 nie publ.). W związku
z tym, że przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie uruchamia jedynie
wspomnianą wcześniej formalną kontrolę orzeczenia sądu pierwszej instancji
(art. 386 § 4 k.p.c.), w postępowaniu zażaleniowym nie mogą być jednak brane pod
uwagę wskazane przez Sąd Apelacyjny standardy ochronne i konstytucyjne.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji
(art. 39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3, art. 108 § 2 i art. 39821
k.p.c.).
5
POSTANOWIENIE
Dnia 15 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa D. D. i Miasto Spółki z o.o. w W.
przeciwko Uniwersytetowi W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 15 lutego 2013 r.,
zażalenia strony pozwanej na wyrok Sądu Apelacyjnego w W.
z dnia 17 października 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i pozostawia Sądowi Apelacyjnemu
w W. rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Powód – D. D. i Miasto Spółka z o.o. w pozwie przeciwko Uniwersytetowi W.
wnosił o zapłatę kwoty 1.776.882 zł w związku z niewykonaniem przez pozwanego
umowy dotyczącej prac architektoniczno-budowlanych i obejmującej opracowanie
dokumentacji projektowej (art. 471 k.c.). Jako alternatywną podstawę roszczenia
powód wskazał art. 405 k.c.
Według pozwanego powód nie wykazał istnienia odpowiedniego
zobowiązania, a także przesłankę bezpodstawnego wzbogacenia.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo jako nieuzasadnione. Nawet jeżeli
propozycja powoda opracowania bardziej efektywnej koncepcji prac (określonych
w umowie stron z 17 lipca 2009 r.) wykraczała poza zakres prac w niej
oznaczonych i wydana została nowa decyzja lokalizacyjna, nie było możliwe
„powierzenie wykonawcy zamówienia z wolnej ręki wykonania prac
architektoniczno –projektowych” w świetle przepisów o zamówieniach publicznych.
Pozwany odstąpił od umowy dnia 19 lipca 2009 r., a ponadto podjęte przez powoda
prace w związku z przygotowaniem nowej koncepcji zostały rozliczone między
stronami. Nie wystąpiły także przesłanki roszczenia z art. 405 k.c.
W wyniku apelacji strony powodowej Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony
wyrok Sądu Okręgowego i przekazał temu Sądowi sprawę do ponownego
rozpoznania. W ocenie Sądu Apelacyjnego, przed oceną żądania pozwu należało
ustalić zasadniczą treść umowy zawartej pomiędzy stronami w dniu 17 lipca
2009 r.”. Tymczasem Sąd Okręgowy - mimo obfitego materiału dowodowego –
dokonał jego „nader syntetycznej oceny”, zaniechał dopuszczenia dowodów
z zeznań świadków, zgłoszonych w pozwie na okoliczność rzeczywistej treści
zleconych powódce prac przez pozwanego. Uniemożliwiało to wyjaśnienie tego,
czy tak uzgodniony przedmiot zamówienia mógł być wykonywany w ramach
umowy (w efekcie zmiany jej treści). Niewyjaśnienie rzeczywistej treści umowy
w zakresie istotnym w sprawie i przystąpienie do subsumpcji (art. 471 k.c.) bez
pełnej oceny jej treści, w tym w odniesieniu do skuteczności odstąpienia od umowy
z przyczyn podanych przez pozwanego, doprowadziło do nierozpoznania istoty
sprawy. Sąd Apelacyjny zaznaczył także, że możność uchylenia zaskarżonego
wyroku nie była obowiązkiem i Sąd mógł, po uzupełnieniu materiału dowodowego,
3
przystąpić do właściwych ustaleń faktycznych i subsumpcji. Należało jednak
uwzględnić wymagania stawiane przez ETPCZ w zakresie praw człowieka
i podstawowych wolności, a także standardy konstrukcyjne dotyczące prawa do
sądu oraz instancyjności postępowania (art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji).
W zażaleniu strony pozwanej złożonego na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c.
w zw. z art. 9 ust. 6 ustawy z dnia 16 września 2011 r. (Dz.U. z 2011 r., nr 233, poz.
1381) wskazano na naruszenie licznych przepisów prawa procesowego
i materialnego (pkt 1-4 zażalenia), w tym - art. 382 k.p.c. i art. 386 § 4 k.p.c.
Żalący się wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku „w całości i oddalenie apelacji
powoda”, ewentualnie - o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sad Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. należy do nowych środków
zaskarżenia, przewidzianych w przepisach k.p.c. (art. 1 pkt 39 i art. 9 pkt 6 ustawy
z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego…;
Dz. U. Nr 233, poz. 1381). W kształtującym się orzecznictwie Sądu Najwyższego
dotyczącym tego nowego środka przyjęto, że nie służy on na pewno do
uruchomienia kontroli w zakresie meritum rozstrzygnięcia dokonanego przez sąd
drugiej instancji. Kontrola dokonywana przez Sąd Najwyższy ma jedynie charakter
formalny i polega na ocenie tego, czy sąd drugiej instancji miał uzasadnione
podstawy do uchylenia zaskarżonego apelacją wyroku sądu pierwszej instancji,
a więc czy nastąpiła nieważność postępowania, nierozpoznanie istoty sprawy lub
pojawiła się procesowa potrzeba przeprowadzenia w całości postępowania
dowodowego w związku ze zgłoszonym w pozwie żądaniem i faktyczną podstawą
tego żądania (art. 384 § 2 i art. 384 § 4 k.p.c.; zob. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 listopada 2012 r., IV Cz 147/12, nie publ.; z dnia 28 listopada
2012 r., III CZ 77/12, nie publ.).
Z uzasadnienia zażalenia wynika, że w rozpoznawanej sprawie chodzi
o zasadność uchylenia przez Sąd Apelacyjny wyroku Sądu Okręgowego z dnia
3 stycznia 2012 r. z powołaniem się na „nierozstrzygnięcie przez Sąd pierwszej
instancji istoty sprawy” (art. 386 § 4 k.p.c.). Sąd drugiej instancji stwierdził, że dla
4
wykazania zasadności wypłaty wynagrodzenia dla powoda (projektanta) mogłoby
prowadzić inne niż Sąd pierwszej instancji ujęcie treści ewentualnej więzi prawnej
łączącej strony (zmiana umowy z dnia 17 lipca 2009 r. lub ukształtowanie się
nowego porozumienia stron). Jednakże przesądzenie ostatecznego stanowiska
w tym zakresie wymaga uzupełnienia postępowania dowodowego przynajmniej
w odniesieniu do dowodów ze środków wskazanych w pozwie a pominiętych przez
sąd pierwszej instancji (s. 11-12 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego).
Jednocześnie Sąd drugiej instancji wyjaśnił że „uchylenie zaskarżonego wyroku nie
było obowiązkiem i Sąd (…) mógł, po uzupełnieniu materiału dowodowego,
przystąpić do właściwych ustaleń faktycznych i subsumcji”, jednakże stały temu
na przeszkodzie wskazane standardy wynikające z orzecznictwa ETPCz
i konstytucyjne, wyrażone w art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji (s. 13 uzasadnienie
zaskarżonego wyroku).
Należy stwierdzić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego trafnie przyjmuje
się, iż potrzeba (nawet in concreto znacznego) uzupełnienia dotychczasowego
postępowania dowodowego nie może stanowić podstawy do wydania przez Sąd
drugiej instancji orzeczenia kasatoryjnego po rozpoznaniu apelacji (zob. np.
postanowienie Sądu Najwyższego: z dnia 19 grudnia 2012 r. II CZ 141/12, nie publ.
I z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ.). Jeżeli weźmie się pod uwagę
istotę postępowania apelacyjnego (sąd drugiej instancji ma obowiązek po
wniesieniu apelacji raz jeszcze dokonać subsumcji ustalonego stanu faktycznego z
punktu widzenia obowiązującego stanu prawnego), to niedostateczne - w ocenie
tego Sądu – rozważanie dotyczące prawa materialnego (np. odpowiednich ocen
zachowań kontrahentów w świetle postanowień art. 60 k.c. i 65 k.c.) nie może być
jednak kwalifikowane jako nierozpoznanie istoty sprawy (zob. np. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12 nie publ.). W związku
z tym, że przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie uruchamia jedynie
wspomnianą wcześniej formalną kontrolę orzeczenia sądu pierwszej instancji
(art. 386 § 4 k.p.c.), w postępowaniu zażaleniowym nie mogą być jednak brane pod
uwagę wskazane przez Sąd Apelacyjny standardy ochronne i konstytucyjne.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji
(art. 39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3, art. 108 § 2 i art. 39821
k.p.c.).
5