Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 49/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda
SSA Magdalena Tymińska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania S. K.
od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
o ubezpieczenie społeczne rolników,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 13 grudnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2011 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. oddalił odwołania S. K. od dwóch decyzji Prezesa
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 10 lutego 2010 r.: decyzji, w
2
której nie stwierdzono nieważności ostatecznej decyzji z dnia 16 lutego 1996 r. o
ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników od 1 listopada 1993 r. oraz – decyzji,
w której nie stwierdzono nieważności ostatecznej decyzji z dnia 16 lutego 1996 r. o
ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników od 2 maja 1995 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że S. K. podlegał ubezpieczeniu społecznemu
rolników od 1 stycznia 1981 r. jako właściciel gospodarstwa rolnego. W związku z
informacją, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych objął ubezpieczonego
ubezpieczeniem społecznym od 1 listopada do 31 grudnia 1993 r. i ponownie od 2
maja 1995 r. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek,
Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzjami z dnia 16 lutego
1996 r. ustalił, że ubezpieczenie społeczne rolników w stosunku do S. K. we
wskazanych okresach ustało. W decyzjach tych ponadto wskazano, że składki na
ubezpieczenie społeczne rolników powinny być opłacone do IV kwartału 1993 r. i
do II kwartału 1995 r. włącznie. Ubezpieczony nie odwołał się od wspomnianych
decyzji. Na wniosek S. K. z dnia 16 listopada 2006 r. rolniczy organ rentowy wydał
mu zaświadczenie, że podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresach:
od 1 stycznia 1981 r. do 31 grudnia 1982 r., od 1 stycznia 1983 r. do 31 grudnia
1990 r., od 1 stycznia 1991 r. do 31 października 1993 r., od 1 stycznia 1994 r. do 1
maja 1995 r. i od 23 grudnia 2005 r. i nadal. Decyzją z dnia 5 lutego 2008 r. rolniczy
organ rentowy odmówił ubezpieczonemu wznowienia postępowania zakończonego
decyzją ostateczną z dnia 16 lutego 1996 r. w przedmiocie ustania ubezpieczenia
społecznego z uwagi na brak podstaw określonych w art. 145 § 1 k.p.c. (powinno
być k.p.a.). Uznano bowiem, że brak jest nowych dowodów, które mogłyby mieć
wpływ na odmienne ustalenia okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu
rolników. Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 18 sierpnia 2008 r. oddalił odwołanie
ubezpieczonego od powyższej decyzji. W wyniku wniesionej przez ubezpieczonego
apelacji, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 2 grudnia 2008 r. uchylił zaskarżony
wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania Prezesowi KRUS. W uzasadnieniu wskazano, że organ
rentowy powinien wydać decyzję w przedmiocie wniosku ubezpieczonego o
wydanie zaświadczenia określonej treści. Decyzją z dnia 13 marca 2009 r.
odmówiono wydania zaświadczenia o treści oczekiwanej przez ubezpieczonego.
3
Wskutek cofnięcia odwołania od tej decyzji przez ubezpieczonego, Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 18 czerwca 2009 r. umorzył postępowanie w sprawie sygn.
IV U …/09. W dniu 22 czerwca 2009 r. ubezpieczony wniósł o stwierdzenie
nieważności dwóch decyzji Prezesa KRUS z dnia 16 lutego 1996 r.: o ustaniu
wobec niego ubezpieczenia społecznego rolników od 1 listopada 1993 r. oraz – od
2 maja 1995 r. Rolniczy organ rentowy decyzjami z dnia 10 lutego 2010 r. nie
stwierdził nieważności przedmiotowych decyzji. Ubezpieczony wniósł o ponowne
rozpatrzenie sprawy w kwestii nieważności decyzji, jednakże Prezes KRUS
decyzjami wydanymi z dniu 15 marca 2010 r. utrzymał w mocy decyzje z dnia 10
lutego 2010 r. Ubezpieczony zgodnie z pouczeniem zaskarżył powyższe decyzje do
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w […], który postanowieniem z dnia 31
maja 2010 r. odrzucił skargę, wskazując, że właściwym do kontroli rozstrzygnięcia
wydanego w postępowaniu o stwierdzenie nieważności zaskarżonych decyzji jest
sąd powszechny. Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 9 września
2010 r. oddalił skargę kasacyjną ubezpieczonego. W dniu 27 września 2010 r. S. K.
wniósł do Sądu Okręgowego w K. odwołania od decyzji Prezesa KRUS z dnia 10
lutego 2010 r. w przedmiocie niestwierdzenia nieważności decyzji z dnia 16 lutego
1996 r. o ustaniu wobec niego ubezpieczenia społecznego rolników od 1 listopada
1993 r. oraz od 2 maja 1995 r. Sąd Okręgowy – podnosząc, że S. K. uchybił
terminowi do zaskarżenia decyzji z dnia 10 lutego 2010 r. z powodu błędnego
pouczenia a przekroczenie terminu nie było nadmierne – przyjął przedmiotowe
odwołania do merytorycznego rozpoznania. Sąd Okręgowy podniósł, że przepis art.
3a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników,
regulujący ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym ustały okoliczności
uzasadniające podleganie ubezpieczeniu, został wprowadzony ustawą z dnia 12
września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i wszedł
w życie 1 stycznia 1997 r. Przed tą datą ustawa nie zawierała tożsamej regulacji.
Natomiast zgodnie z treścią jej art. 16 ust. 3 ubezpieczeniu społecznemu rolników z
mocy ustawy nie podlegały osoby, które podlegały innemu ubezpieczeniu
społecznemu lub miały ustalone prawo do emerytury albo renty. W konsekwencji,
do czasu nowelizacji, za datę ustania ubezpieczenia przyjmowało się datę ustania
warunków, od których uzależnione było objęcie ubezpieczeniem lub datę powstania
4
okoliczności wyłączających obowiązek podlegania ubezpieczeniu. Sąd pierwszej
instancji podkreślił, że celem nowelizacji z 1996 r., poza wydłużeniem okresu
trwania ubezpieczenia do końca kwartału, za który to okres i tak z mocy art. 4 ust. 2
w/w ustawy musiała być opłacona składka, było umożliwienie osobom, których
obowiązek ubezpieczenia ustał, a które chciały skorzystać z dobrowolnego
ubezpieczenia, kontynuowania tego ubezpieczenia nieprzerwanie. Intencja ta
wynikała z treści art. 3a ust. 3, który dotyczył ustania ubezpieczenia z mocy ustawy
w sytuacji, gdy istnieją warunki do objęcia ubezpieczeniem na wniosek. Na
podstawie tego przepisu, od 1 stycznia 1997 r. obowiązkowe ubezpieczenie
ustawało z końcem kwartału, w którym doręczono decyzję stwierdzającą ustanie
ubezpieczenia. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że dla ustalenia podlegania
rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu nie ma decydującego znaczenia fakt
opłacenia składek (art. 4 ust. 2 ustawy). Uznał bowiem, że okresy, za które opłaca
się składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne nie muszą się pokrywać z
okresami podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Decyduje bowiem
spełnianie warunków ubezpieczenia określonych w art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 1
ustawy. Rolnicze ubezpieczenie społeczne nie powstaje z początkiem kwartału, za
który opłacono składkę, jeżeli działalność rolnicza nie była prowadzona od początku
tego kwartału. Rolnicze ubezpieczenie społeczne wyłączone jest zaś, według
zasady niepodlegania jednocześnie dwu systemom ubezpieczenia społecznego, w
czasie podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu. Sam fakt uiszczenia
składki kwartalnej nie stanowi o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu. Mając
powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy uznał, że ubezpieczony nie ma racji
twierdząc, że powinien podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników do 31
grudnia 1993 r. zamiast do 31 października 1993 r. i – do 30 czerwca 1995 r.
zamiast do 1 maja 1995 r. Od 1 listopada do 31 grudnia 1993 r. oraz od 2 maja
1995 r. S. K. podlegał ubezpieczeniu społecznemu w ZUS z tytułu prowadzonej
działalności gospodarczej. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że brak
przesłanek stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnych na podstawie art.
156 § 1 pkt 2 k.p.a., tj. decyzje nie zostały wydane z rażącym naruszeniem prawa.
Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2011 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację S. K. od
powyższego wyroku.
5
Sąd Apelacyjny zważył, że apelacja nie zasługuje na uwzględnienie,
jakkolwiek z innym uzasadnieniem prawnym. Sąd Apelacyjny, rozpoznając sprawę
przyjął ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego za własne. Podniósł, że sporne
decyzje z dnia 10 lutego 2010 r. zostały wydanie na podstawie art. 59 ust. 3 i art. 52
ust. 1 ustawy z dnia z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (tj.: Dz. U. 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) w zw. z art. 83 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj.:
Dz. U. 2009 r. Nr 205, poz.1585 ze zm.) oraz na podstawie art. 158 i art. 156 § 1
pkt 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego
(tj.: Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.). Sąd Okręgowy, rozpoznając
odwołanie, oceniał przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnych
na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., w szczególności, czy decyzje nie zostały
wydane z rażącym naruszeniem prawa; oceniał więc materialne podstawy
rozstrzygnięcia w decyzjach z dnia 16 lutego 1996 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego
stanowisko prawne Sądu I instancji jest błędne, ponieważ należało rozważyć
specyfikę postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, tak przed
organem rentowym, jak i przed sądem. W sprawach nieuregulowanych w ustawie z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników na podstawie art. 52
ust. 1 stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych. Zgodnie z art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną Zakładu ulega
ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po
uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono
okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo
lub zobowiązanie. Zgodnie natomiast z art. 83a ust. 2 tej ustawy decyzje
ostateczne Zakładu, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego
sądu, mogą być z urzędu przez Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na
zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego. Z
art. 83a ust. 1 wynika, że ostateczne decyzje organu rentowego (zarówno te, od
których wniesiono odwołania w toku instancji, jak i te, których nie zaskarżono)
mogą być wzruszone tylko, gdy po uprawomocnieniu się decyzji zostaną
przedłożone nowe dowodu lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem
6
decyzji, które mają wpływ na prawo lub zobowiązanie kształtowane decyzją. W
przypadku nie spełnienia tych przesłanek nie ma podstaw do ponownego ustalenia
prawa lub zobowiązania, a tym samym sprawa kończy się na tym etapie, bez
możliwości oceny merytorycznej prawa lub zobowiązania. Przepis art. 83a ust. 2
stanowi wyłącznie o kompetencji działania organu rentowego z urzędu. Przepis ten
nie uwzględnia działania na wniosek. Przesłanki dopuszczenia działania na
wniosek określa jedynie norma o charakterze ogólnym zawarta w ust. 1 art. 83a
adresowana do strony i do organu rentowego. W myśl art. 123 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego
stosuje się w sprawach uregulowanych ustawą, ale tylko w takim zakresie w jakim
ustawa nie stanowi inaczej. W odniesieniu do procesowej instytucji wzruszalności
ostatecznych decyzji organu rentowego rozstrzygających o prawach lub
zobowiązaniach, art. 83a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadza
odrębną regulację, i jako taka ma zastosowanie przed normami kodeksu
postępowania administracyjnego (Dział II. Postępowanie. Rozdział 13 Uchylenie,
zmiana oraz stwierdzenie nieważności decyzji). Sąd Apelacyjny powołał się na
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2010 r., I UK 113/10 (LEX nr
694229), a także na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2007 r., III UK 6/07
(LEX nr 950816), stanowiący, że „(..) żądanie stwierdzenia nieważności decyzji z
zakresu ubezpieczeń społecznych podlega rozpoznaniu jako odwołanie od tej
decyzji, bądź jako wniosek o ponowne ustalenie uprawnień z tego ubezpieczenia
rozstrzygany nową decyzją. Ostateczne decyzje, od których nie wniesiono
odwołania do sądu, mogą być uchylone, zmienione lub unieważnione na zasadach
k.p.a., jedynie z urzędu, a nie na wniosek strony.(...).” W uzasadnieniu tego
rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy wyraził pogląd: „(..) Jednakże wobec szczególnej
regulacji i ustroju odwoławczego nie może on (przepis art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.)
mieć bezpośredniego zastosowania w sprawach z ubezpieczenia społecznego
(art. 180 k.p.a.; art. 124 ustawy emerytalnej; art. 83 - 83a ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. Nr 137, poz. 887
ze zm., dalej powoływanej jako ustawa systemowa) (..). Aprobująco należy
przyjmować stanowisko, że żądanie stwierdzenia nieważności decyzji z zakresu
ubezpieczeń społecznych podlega rozpoznaniu jako odwołanie od tej decyzji, bądź
7
jako wniosek o ponowne ustalenie uprawnień z tego ubezpieczenia rozstrzygany
nową decyzją (zob. postanowienie SN z dnia 25 lutego 2003 r., III KKO 16/02,
OSNAP 6/2004/109); albo, że ostateczne decyzje, od których nie wniesiono
odwołania do sądu mogą być uchylone, zmienione lub unieważnione na zasadach
k.p.a., jedynie z urzędu a nie na wniosek strony (postanowienie SN z dnia 25 lutego
2003 r., III KKO 18/02, OSNAP 5/2004/91).” W ocenie Sądu Apelacyjnego, organ
rentowy powinien potraktować wniosek ubezpieczonego z dnia 22 czerwca 2009 r.
o stwierdzenie nieważności decyzji jako wniosek złożony na podstawie art. 83a
ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych o ponowne ustalenie prawa, o
którym orzeczono ostatecznymi decyzjami z dnia 16 lutego 1996 r. i sprawdzić, czy
ubezpieczony przedłożył nowe dowody lub ujawnił okoliczności istniejące przed
wydaniem decyzji, które miały wpływ na to prawo. Natomiast decyzja wydana przez
organ rentowy na podstawie art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych w trybie art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. była błędna, ponieważ naruszała
dyspozycje omówionych wyżej norm art. 83 ust. 1 i 2 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Tak też Sąd Okręgowy błędnie rozpoznał sprawę,
poprzestając na przepisach prawa wytyczonych decyzją organu rentowego. Sąd
Apelacyjny stwierdził, że ubezpieczony nie wyjaśnił, dlaczego argumentów
prawnych przeciwko zasadności rozstrzygnięcia nie podnosił w postępowaniu
odwoławczym od wzruszanych decyzji, nie przywołał ani nowych dowodów, ani
nowych okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji i które miały wpływ na
jego prawo ograniczone decyzjami. Podsumowując, Sąd Apelacyjny uznał, że
decyzje organu rentowego oraz wyrok Sądu Okręgowego, jakkolwiek wydane na
podstawie niewłaściwych przepisów, odpowiadają jednak prawu. Z tych względów,
na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył w całości skargą kasacyjną
S. K., zarzucając naruszenie: 1) prawa procesowego w postaci art. 385 k.p.c. przez
„jego niewłaściwe zastosowanie, a w konsekwencji oddalenie apelacji i
stwierdzenie, iż odwołanie w ogóle nie powinno być rozpatrzone merytorycznie”; 2)
art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 52 ust.
1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przez błędną wykładnię, „a w
konsekwencji jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy brak jest podstaw do
8
uznania wniosku z dnia 22 czerwca 2010 r. o stwierdzenie nieważności decyzji z
dnia 10 lutego 2010 r. za wniosek o ponowne ustalenie uprawnień”; 3) art. 83a ust.
2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 52 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników przez „jego niezastosowanie w sytuacji, gdy
decyzje Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 10 lutego
2010 r. wydane zostały z urzędu, albowiem dotyczyły stwierdzenia nieważności na
podstawie art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., a w rezultacie Prezes Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego stwierdził w nich, iż nie doszło do rażącego
naruszenia prawa”. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu oraz o
zasądzenie kosztów sądowych wraz z kosztami zastępstwa procesowego wg norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy podkreślić, że stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd
Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw;
w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność
postępowania. Powyższe oznacza zatem co do zasady, że Sąd Najwyższy nie
może uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane przez
skarżącego.
Odnosząc się w pierwszej kolejności do podniesionego przez skarżącego w
ramach podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. zarzutu naruszenia art. 385 k.p.c.,
należy stwierdzić, że jest nieuzasadniony. Zgodnie z tym przepisem Sąd drugiej
instancji oddala apelację, jeżeli jest ona bezzasadna. Bezzasadność apelacji
zachodzi w razie braku przyczyn zarówno do zmiany, jak i uchylenia wyroku sądu
pierwszej instancji. W doktrynie przyjmuje się, że ma to miejsce w szczególności,
gdy nie istnieją lub nie zostały przez skarżącego wykazane wadliwości stanowiące
podstawę jego zarzutów, wady te istnieją, lecz nie mają one wpływu na treść
orzeczenia (np. orzeczenie jest prawidłowe mimo wadliwego uzasadnienia),
skarżący nie udowodnił nowych faktów uzasadniających apelację lub sąd w oparciu
o art. 381 k.p.c. nowe fakty i dowody pominął. W rozpoznawanej sprawie, Sąd
9
drugiej instancji oddalił apelację S. K., gdyż w okolicznościach sprawy, mimo
błędnej, jego zdaniem, oceny prawnej Sądu pierwszej instancji, uznał, że wyrok
tego Sądu odpowiada prawu. Sąd Apelacyjny ocenił zatem apelację
ubezpieczonego merytorycznie. Zastosowanie przez Sąd drugiej instancji art. 385
k.p.c. w warunkach, gdy uznał, że brak jest przyczyn pozwalających na zmianę
zaskarżonego wyroku lub jego uchylenie, z pewnością nie stanowi o naruszeniu
przez ten Sąd tego przepisu, tylko dlatego, że skarżący uważa, że jego apelacja
była uzasadniona i powinna spowodować wzruszenie zaskarżonego wyroku.
Należy podkreślić, że skorzystanie przez sąd apelacyjny z art. 385 lub art. 386 § 1 -
4 k.p.c. przy wydawaniu orzeczenia jest konsekwencją czynności podjętych w
ramach postępowania, nie zaś przyczyną zarzucanej wadliwości rozstrzygnięcia, a
zatem nie może być postrzegane jako uchybienie przepisom prawa procesowego,
które samodzielnie – bez wskazania naruszenia innych jeszcze przepisów
postępowania – mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (por. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 27 sierpnia 2008 r., II UK 79/08, LEX nr 785530 i z dnia
16 grudnia 2008 r., I PK 96/08, LEX nr 529754; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12
czerwca 2003 r., IV CKN 355/01, LEX nr 602298; z dnia 28 października 2005 r., II
CK 37/05, LEX nr 186853; z dnia 15 kwietnia 2010 r., II CSK 515/09, LEX nr
602231). Przepis art. 385 k.p.c. jedynie wyjątkowo sam może stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej, na przykład wtedy, gdyby sąd drugiej
instancji uznał, że apelacja jest bezzasadna i nie oddalił jej albo gdyby ją oddalił,
uznając ją jednocześnie za zasadną (por. postanowienie Sądu Najwyższego: z dnia
8 maja 2002 r., III CKN 917/00, LEX nr 55498; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27
czerwca 2011 r., I UK 400/10, LEX nr 1043986). Taka sytuacja nie miała jednak
miejsca w niniejszej sprawie.
Odnosząc się do zarzutów podniesionych w ramach podstawy z art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c. naruszenia przepisów prawa materialnego: 1) art. 83a ust. 1 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj.: Dz. U. z
2009 r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w związku z art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tj.: Dz. U. z 2008 r., Nr 50,
poz. 291 ze zm.), oraz 2) art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych w związku z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
10
rolników, do czego miało dojść w pierwszym przypadku na skutek zastosowania
wskazanych przepisów, a w drugim – na skutek ich niezastosowania, to stwierdzić
należy, że nie prowadzą one w żaden sposób do wzruszenia zaskarżonego wyroku.
Zdaniem Sądu Najwyższego, wyrok Sądu drugiej instancji odpowiada prawu, mimo
błędnego uzasadnienia.
Na wstępie należy zauważyć, że pierwszy z w/w zarzutów, a mianowicie
zarzut naruszenia art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w
związku z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie został
prawidłowo sformułowany, gdyż powołuje się na błędne fakty. Skarżący podnosi, że
przedmiotowe naruszenie polega na błędnej wykładni prowadzącej do
niewłaściwego zastosowania w sytuacji, gdy „brak jest podstaw do uznania wniosku
z dnia 22 czerwca 2010 r. o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 10 lutego
2010 r. za wniosek o ponowne ustalenie uprawnień”. Tymczasem, jak wynika z
ustaleń faktycznych sądów obu instancji chodzi o wniosek skarżącego z dnia 22
czerwca 2009 r., którego przedmiotem było żądanie stwierdzenia nieważności
decyzji Prezesa KRUS z dnia 16 lutego 1996 r. Decyzje Prezesa KRUS z dnia
10 lutego 2010 r., którymi nie stwierdzono nieważności decyzji z dnia 16 lutego
1996 r., stanowią przedmiot rozpoznania i rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.
Błędne sformułowanie zarzutu stanowi poważną dezinformację co do przedmiotu
sporu i zakresu zarzutu. Wątpliwości w tym zakresie pozwala wyjaśnić dopiero
uzasadnienie podstaw kasacyjnych, w którym powyższe okoliczności zostały już
prawidłowo przedstawione. Należy w tym miejscu zauważyć, że Sąd Najwyższy co
do zasady nie jest uprawniony do doprecyzowywania zarzutów skarg kasacyjnych,
których sporządzenie ustawodawca powierzył profesjonalnym pełnomocnikom
(art. 871
k.p.c.).
Odnosząc się bezpośrednio do meritum zarzutów naruszenia art. 83a ust. 1 i
ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 52 ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych rolników, należy stwierdzić, że
przepisy te nie miały w rzeczywistości w sprawie żadnego zastosowania, biorąc
pod uwagę przedmiot zaskarżonych decyzji i podstawę ich wydania.
Zgodnie z art. 476 § 2 k.p.c. sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych jest
sprawa, w której wniesiono odwołanie od decyzji organu rentowego. Zakres i
11
przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza zatem treść decyzji organu rentowego.
Decyzja zapada po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego, a w
późniejszym postępowaniu, wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń
społecznych, zgodnie z systemem orzekania w sprawach z tego zakresu,
sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji. W decyzjach z dnia 10 lutego
2010 r., które stanowią przedmiot sporu w niniejszej sprawie, Prezes KRUS –
rozstrzygając wniosek ubezpieczonego – nie stwierdził nieważności ostatecznych
decyzji z dnia 16 lutego 1996 r. W decyzjach z dnia 10 lutego 2010 r. wskazano
jako podstawę ich wydania przepisy art. 59 ust. 3 i art. 52 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników w związku z art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 158 i art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. Organ
rentowy, rozstrzygając zatem o istocie sprawy nie zastosował ani art. 83a ust. 1 ani
art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Kierując się treścią
wniosku ubezpieczonego, organ ten, wydając decyzje o niestwierdzeniu
nieważności decyzji z dnia 16 lutego 1996 r., wydał zatem w rzeczywistości decyzje
w zakresie indywidualnych spraw dotyczących przebiegu ubezpieczeń skarżącego
w rozumieniu art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, bo to
było istotą żądania skarżącego zmierzającego do wzruszenia ostatecznych decyzji
z dnia 16 lutego 1996 r. Z tych względów organ rentowy wskazał jako podstawę
wydania zaskarżonych decyzji art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych w związku z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników. Powyższe określa zatem przedmiot decyzji z dnia 10 lutego 2010 r. i
granice odwołania. Faktem jest, że skarżący odwołał się zgodnie z art. 83 ust. 2
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych od decyzji wydanych na podstawie
art. 83 ust. 1 pkt 2, a nie jak twierdzi – od decyzji wydanych na podstawie art. 83a
ust. 2 tej ustawy. W stanie faktycznym sprawy przyjętym przez Sąd drugiej
instancji, absolutnie nie zasługuje na akceptację twierdzenie skarżącego, że
decyzje z dnia 10 lutego 2010 r. należy traktować jako wydane z urzędu na
podstawie art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Powyższe
przeczy ustalonym faktom, które wiążą Sąd Najwyższy (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Postępowanie administracyjne zakończone wydaniem zaskarżonych decyzji z dnia
10 lutego 2010 r. zostało wszczęte i rozstrzygnięte przez organ na żądanie strony a
12
nie z urzędu. Należy w tym miejscu powołać się na słuszny pogląd Naczelnego
Sądu Administracyjnego w Warszawie wyrażony w wyroku z dnia 26 lutego 2009 r.
(I OSK 554/08, LEX nr 518252), że niedopuszczalne jest mieszanie trybów
postępowania, tj. traktowanie postępowania wszczętego na wniosek, tak jak
postępowania wszczętego z urzędu. Należy podnieść, że Sąd drugiej instancji
zasadnie stwierdził, że przepis art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych pozwala na weryfikację ostatecznych decyzji administracyjnych w tym
trybie wyłącznie z urzędu. Świadczy o tym jednoznacznie treść tego przepisu.
Zgodnie z art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w sprawach
uregulowanych ustawą stosuje się przepisy Kodeksu postępowania
administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Powyższe odpowiada art. 180
§ 1 k.p.a., który stanowi, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
stosuje się przepisy kodeksu, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają
odmienne zasady postępowania w tych sprawach. Niewątpliwie taką odmienną
zasadę postępowania wprowadza art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych. Treść art. 83a ust. 2 prowadzi do wniosku, że w sprawach, o których
mowa w tym przepisie, nie ma zastosowania art. 157 § 2 k.p.c., przewidujący
wszczęcie postępowania w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji na żądanie
strony lub z urzędu (por. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 lipca
2008 r., II GSK 240/08, LEX nr 493540; postanowienie Sądu Najwyższego
kolegium kompetencyjne z dnia 25 lutego 2003 r., III KKO 16/02). Zdaniem Sądu
Najwyższego, zbyt daleko idącym byłoby jednak stwierdzenie, że strona
zainteresowana w ogóle została w ten sposób pozbawiona możliwości żądania
zmierzającego do stwierdzenia nieważności ostatecznej decyzji wydanej w sprawie
z zakresu ubezpieczeń społecznych. Zasadą postępowania administracyjnego –
wyrażoną w art. 61 § 1 k.p.a. – jest bowiem wszczynanie tego postępowania na
żądanie strony lub z urzędu. Zdaniem Sądu Najwyższego, w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych, których przedmiotem jest żądanie strony zmierzające do
stwierdzenia nieważności decyzji, znajduje odpowiednie zastosowanie art. 83 ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który w sposób szeroki definiuje
zakres indywidualnych spraw z zakresu ubezpieczeń społeczny, w których Zakład
obowiązany jest wydać decyzję (zob. także przepisy art. 180 § 2 k.p.a. i art. 476 § 2
13
i 3 k.p.c. określające rodzaje spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych). Tak też
się stało w rozpoznawanej sprawie. Organ rentowy, w wyniku rozpoznania wniosku
ubezpieczonego, na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych wydał zaskarżone decyzje z dnia 10 lutego 2010 r.
Podsumowując, w świetle powyższych rozważań za nieusprawiedliwione
należy uznać zarzuty skargi kasacyjnej naruszenia art. 83a ust. 1 i ust. 2 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 52 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników. Sąd drugiej instancji zasadnie bowiem uznał,
że przepis art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie ma
zastosowania w sprawie. Natomiast, mimo rzeczywiście wadliwego uznania przez
Sąd drugiej instancji, że przepis art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych ma zastosowanie w sprawie, należy uznać, że pozostaje to bez
znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, w sytuacji równoczesnego stwierdzenia
przez ten Sąd, że wyrok Sądu pierwszej instancji oddalający odwołanie
skarżącego, w ustalonym stanie faktycznym, odpowiada prawu. Należy w tym
miejscu podkreślić, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił zasadność
odwołania S. K. od zaskarżonych decyzji stosownie do ich przedmiotu i zakresu
odwołania na podstawie przepisów prawa stanowiących podstawę ich wydania.
Sąd Apelacyjny, oceniając prawidłowość wywodów prawnych Sądu Okręgowego,
uznał je za błędne, gdyż poprzestawały na „przepisach prawa wytyczonych decyzją
organu rentowego”, a pomijały regulację art. 83a ust. 1 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Jak wskazał już Sąd Najwyższy, pogląd Sądu drugiej
instancji co do zastosowania w niniejszej sprawie art. 83a ust. 1 ustawy systemowej
zamiast – art. 83 ust. 1 tej ustawy, nie miał usprawiedliwionych podstaw. Mimo
jednak błędnego uzasadnienia, w ocenie Sądu Najwyższego, zaskarżony skargą
kasacyjną wyrok odpowiada prawu. Jak zaznaczono na wstępie rozważań zgodnie
z art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia
oraz w granicach podstaw, co oznacza, że nie może uwzględniać naruszenia
żadnych innych przepisów niż wskazane w skardze kasacyjnej przez skarżącego.
Oparcie zatem skargi kasacyjnej – przy niezasadnym zarzucie naruszenia
przepisów postępowania – wyłącznie na naruszeniu przepisów prawa materialnego,
14
które w okolicznościach faktycznych sprawy nie mają żadnego przełożenia na
ocenę meritum sprawy, nie pozwala na uwzględnienie skargi kasacyjnej.
Z tych względów na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji
wyroku.