Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 242/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa I. O.
przeciwko Bankowi B. Spółce Akcyjnej w K.
o ustalenie istnienia stosunku pracy na czas nieokreślony i rozwiązanie umowy o
pracę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 3 kwietnia 2012 r., sygn. akt […]
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Okręgowemu w K.
Uzasadnienie
Powódka domagała się ustalenia, że umowa o pracę zawarta na czas
określony przekształciła się w umowę o pracę na czas nieokreślony oraz że ze
względu na likwidację stanowiska pracy umowa ta została rozwiązana na
2
zasadach Porozumienia w sprawie szczegółowych zasad rozwiązywania z
pracownikami Banku B. S.A. stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników w okresie od czerwca 2010 r. do 31 grudnia 2011 r.
Wyrokiem z 14 grudnia 2011 r. Sąd Rejonowy w S. ustalił, że powódkę i
pozwanego łączy umowa o pracę na czas nieokreślony, na warunkach
obowiązujących strony 1 września 2011 r. oraz oddalił roszczenie powódki o
rozwiązanie umowy o pracę.
Powódka 31 maja 2007 r. zawarła z G. Bank S.A. w G. umowę o pracę na
okres próbny od 31 maja 2007 r. do 30 sierpnia 2007 r. 20 sierpnia 2007 r. strony
zawarły umowę o pracę na czas określony od 31 sierpnia 2007 r. do 31 sierpnia
2009 r. Drugą umowę o pracę strony zawarły 20 sierpnia 2009 r. na okres od 1
września 2009 r. do 1 września 2011 r. Na podstawie tej umowy powódka została
zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku doradcy kredytowego
w POK - Region P.- Dział ds. obsługi sieci placówek M. - Departament Sprzedaży
Kredytów Detalicznych - Pion Sprzedaży.
Pismem z 14 grudnia 2009 r. pracodawca poinformował powódkę, że
nastąpi połączenie G. Bank S.A. i Banku B. S.A. przez przeniesienie całego
majątku spółki przejmowanej G. Bank S.A. na spółkę przejmującą tj. Bank B. S.A. i
w wyniku połączenia pracownicy G. Bank S.A. zostaną przejęci przez Bank B. S.A.
Przewidywane połączenie nastąpi 31 grudnia 2009 r. i będzie to dzień przejęcia
pracowników. 18 stycznia 2010 r. powódka zawarła z pozwanym Bankiem B. S.A.
w K. porozumienie w sprawie potwierdzenia warunków umowy o pracę, gdzie
strony potwierdziły, że powódka od 31 grudnia 2009 r. stała się automatycznie
pracownikiem Banku B. S.A. 31 sierpnia 2011 r. pozwany zakończył współpracę w
zakresie finansowania sprzedaży w halach M. i w związku z tym powierzył
powódce 1 września 2011 r. wykonywanie pracy w Oddziale w S. przy ulicy […].
2 września 2011 r. pozwany sporządził świadectwo pracy, potwierdzające
zatrudnienie powódki od 31 maja 2007 r. do 1 września 2011 r.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy stwierdził, że zawarcie
drugiej umowy o pracę przez strony było sprzeczne z ustawą z dnia 1 lipca 2009 r.
o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców,
ponieważ okres zatrudnienia na podstawie dwóch kolejnych umów o pracę na czas
3
określony przekraczał 24 miesiące. Umowa był więc nieważna. Powódka
wykonywała jednak pracę określonego rodzaju na rzecz pozwanego i pod jego
kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez niego, a pozwany
zatrudniał powódkę za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 k.p.). Zatem stosunek pracy
pomiędzy stronami istniał. Jeśli pominąć treść pisemnej umowy o pracę z 20
sierpnia 2009 r., która jako sprzeczna z ustawą jest nieważna, to strony nie
uzgodniły okresu trwania umowy o pracę ani tez innych warunków umowy o pracę.
Powódka od 1 września 2009 r. przystąpiła do wykonywania dotychczasowych
czynności (takich, jakie wykonywała na podstawie poprzedniej umowy o pracę), a
pozwany zaakceptował to i wypłacał powódce wynagrodzenie za pracę, które
powódka przyjmowała. Strony nie porozumiały się jednak co do okresu trwania
umowy o pracę, a z faktu świadczenia przez powódkę pracy za wynagrodzeniem i
wypłacania przez pozwanego wynagrodzenia za pracę nie sposób wyprowadzić
wniosku co do długości trwania stosunku pracy. Przyjęto zatem, że strony nie
określiły czasu trwania stosunku pracy, a zatem powódka faktycznie była
zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.
Żadna ze stron nie złożyła drugiej stronie oświadczenia o rozwiązaniu
umowy o pracę, a także nie zostało przez strony zawarte porozumienie w sprawie
rozwiązania umowy o pracę. Sąd nie może składać za strony oświadczeń o
rozwiązaniu umowy o pracę.
Apelacją wyrok zaskarżył pozwany. Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 3
kwietnia 2012 r. apelację oddalił. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono przede
wszystkim, że zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu
skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców, która weszła
w życie z dniem 22 sierpnia 2009 r., okres zatrudnienia na podstawie umowy o
pracę na czas określony, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie kolejnych
umów o pracę na czas określony między tymi samymi stronami stosunku pracy, nie
może przekraczać 24 miesięcy. Ustawodawca nie określił wprost skutków
prawnych zatrudnienia pracownika z przekroczeniem maksymalnego okresu
przewidzianego w art. 13. ust 1 ustawy antykryzysowej.
W tym zakresie, możliwe jest odwołanie się do stanowiska Sądu
Najwyższego w kwestii zawierania umów o pracę na okres próbny i
4
długoterminowych umów o pracę na czas określony w celu obejścia prawa. Na
podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. Sąd Najwyższy przyjmuje, że
skutkiem zawarcia takich umów jest nieważność postanowienia umowy
określającej jej rodzaj, co oznacza, że należy te umowy traktować jako zawarte na
czas nieokreślony (I PKN 215/99, II PK 49/07). Zatem umowa na czas określony
zawarta na okres przekraczający 24 miesięcy jest od początku umową na czas
nieokreślony. Możliwe jest także, aby w razie naruszenia art. 13 ust. 1 ustawy
antykryzysowej stosować art. 94 k.c. w związku z art. 116 § 2 k.c. w związku z art.
300 k.p.
W konkluzji Sąd uznał, że umowę zawartą na czas przekraczający 24
miesiące należy uznać za umowę zawartą na czas nieokreślony. Pogląd taki
prezentowany jest też w doktrynie (K.W. Baran, Ogólna charakterystyka
ustawodawstwa antykryzysowego na tle funkcji prawa pracy, PiZS 2009, nr 9, s.20,
M. Raczkowski, Umowy na czas określony w ustawodawstwie antykryzysowym,
PiZS 2010, nr 10, s. 16).
Wyrok skargą kasacyjną zaskarżył pozwany. Zarzucono naruszenie: 1) art.
58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. przez przyjęcie, że zastrzeżenie w umowie o
pracę na czas określony terminu obowiązywania umowy przewyższającego 24
miesiące, stanowi naruszenie art. 13 ustawy antykryzysowej i jako takie powinno
być uznane za nieważne w świetle art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., mimo
że ustawa antykryzysowa nie przewiduje takiego skutku. W razie uznania tego
zarzutu za nieuzasadniony, zarzucono naruszenie art. 58 § 3 k.c. w związku z art.
300 k.p. przez przyjęcie, że prawnie dopuszczalne jest ustalenie nieważności
postanowień umowy o pracę w zakresie terminu jej trwania oraz ustalenia w
związku z tym istnienia umowy o pracę na czas nieokreślony, bez zbadania
istnienia przesłanek z art. 58 § 3 k.c. w związku z art. 300 k.p., w szczególności
okoliczności, czy bez postanowień dotkniętych nieważnością umowa o pracę
zostałaby zawarta. 2) art. 94 k.c. w związku z art. 116 § 2 k.c. w związku z art. 13
ustawy antykryzysowej w związku z art. 300 k.p. przez przyjęcie, że termin
obowiązywania umowy należy uznać ex tunc za nieważny i w związku z tym za
niezastrzeżony, 3) art. 35 ustawy antykryzysowej w związku z art. 251
k.p. przez
przyjęcie, że „wobec wyłączenia zastosowania art. 251
k.p. przez art. 35 ustawy
5
antykryzysowej, nie uległ wyłączeniu automatyzm prawny przekształcania
terminowych umów o pracę w umowy bezterminowe”, gdy celem ustawy
antykryzysowej było uelastycznieniu rynku pracy i zmniejszaniu obciążeń
pracodawców związanych z pracą.
Wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do
istoty sprawy, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się mieć uzasadnione podstawy.
Zasadniczym problemem decydującym o rozstrzygnięciu jest określenie
skutków naruszenia art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu
skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 125,
poz. 1035, ze zm. – dalej ustawa). Przepis ten stanowi, że okres zatrudnienia na
podstawie umowy na czas określony, a także łączny okres zatrudnienia na
podstawie kolejnych umów o pracę na czas określony między tymi samymi
stronami stosunku pracy, nie może przekraczać 24 miesięcy. W ustawie nie
określono jednak skutków naruszenia powyższego przepisu.
W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy przyjął, że przekroczenie 24
miesięcznego okresu zatrudnienia na podstawie umowy na czas określony
powoduje, że umowę taką należy kwalifikować jako umowę na czas nieokreślony.
Nie jest to pogląd trafny.
Z przepisów art. 35 ust. 1 i 2 ustawy wynika, że do umów zawartych na czas
określony trwających w dniu wejścia jej w życie nie stosuje się art. 251
k.p., lecz
stosuje się art. 13 tej ustawy. Ponadto art. 35 ust. 3 ustawy stanowi, że jeżeli termin
rozwiązania umowy o pracę na czas określony, zawartej przed dniem wejścia w
życie niniejszej ustawy, przypada po dniu 31 grudnia 2011 r., umowa rozwiązuje się
z upływem czasu, na który została zawarta.
W związku z powyższą regulacją mamy do czynienia z wieloma
wątpliwościami interpretacyjnymi, które występują także w niniejszej sprawie.
6
Po pierwsze należy stwierdzić, że zgodnie z rozstrzygnięciem Sądu
Najwyższego (wyrok z dnia 17 stycznia 2012 r., I PK 67/11, OSNP 2012, nr 23-24,
poz. 284, LEX nr 1119588) do okresu 24 miesięcy, o którym stanowi art. 13 ust. 1
ustawy nie podlega wliczeniu okres sprzed wejścia jej w życie.
Po drugie należy w ramach wykładni systemowej i funkcjonalnej art. 35 w
związku z art. 13 ustawy określić skutki zawarcia umów na czas określony na okres
przekraczający 24 miesiące, po wejście w życie ustawy, które miały się rozwiązać
przed 31 grudnia 2011 roku. Problem nie został bowiem uregulowany w ustawie,
był jednak przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 9
sierpnia 2012 r., III PZP 5/12 (OSNP 2013, nr 1-2, poz. 1, LEX nr 1213044). Skład
orzekający podziela zarówno rozstrzygnięcie, jak i poglądy wyrażone w
uzasadnieniu uchwały. Stwierdzono w niej, że umowa o pracę na czas określony
zawarta przed dniem 22 sierpnia 2009 r. rozwiązuje się w przewidzianym w niej
terminie, choćby trwała ponad 24 miesiące po dniu 21 sierpnia 2009 r. (art. 13 ust.
1 ustawy). Sąd Najwyższy nie podziela poglądów doktryny, zaakceptowanych przez
Sąd Okręgowy, o nieważności takich umów na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c. w
związku z art. 300 k.p. oraz na podstawie art. 116 § 2 k.c. w związku z art. 94 k.c.
Przyjęcie tych poglądów oznaczałoby, iż czynność prawna (zawarcie umowy na
czas określony) dokonana przed wejściem w życie ustawy wywierałaby skutki nie
tylko w końcowym okresie obowiązywania ustawy, ale i po upływie tego okresu.
Strony wiązałaby bowiem umowa na czas nieokreślony. Byłby to skutek, którego
strony nie mogły przewidzieć w dniu zawierania umowa na czas określony.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy powinien zatem
uwzględnić stanowisko Sądu Najwyższego przyjęte w uchwale III PZP 5/12.
Konieczne jest także odniesienie się, czego Sąd Okręgowy wprost nie uczynił, do
możliwości doliczenia okresu umowy na czas określony, która została zawarta
przed wejściem w życie ustawy (20 sierpnia 2007 r.), trwającej do 31 sierpnia
2009 r. Jest to konieczne, gdyż druga umowa została zawarta na okres 24
miesięcy, ale przed wejściem w życie ustawy (20 sierpnia 2009 r.).
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji wyroku.
7