I PK 225/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:10-03-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I PKN 437/97 I UK 153/12 I UK 332/11 II CSK 449/07 II UK 162/11 III CSK 179/11 I PKN 771/00 III CKN 13/97 III CZP 59/98
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I PK 225/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z powództwa K.S.
przeciwko Zespołowi Szkół Ogólnokształcących Nr […] im. […] w K.
o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 4 kwietnia 2012 r., sygn. akt […]
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 120
(sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w K. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 8
listopada 2011 r., […], przywrócił powódkę K.S. do pracy w pozwanym Zespole
Szkół Ogólnokształcących Nr […] w K. na poprzednich warunkach pracy i płacy (pkt
I.), zasądził od pozwanego Zespołu Szkół Ogólnokształcących Nr […] w K. na rzecz
powódki K.S. kwotę 2.662,47 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy – pod warunkiem podjęcia pracy (pkt II.) oraz orzekł o kosztach procesu i
kosztach sądowych (pkt III. i IV.).
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka (ur. 17 sierpnia 1975 r.) w 1998 r.
uzyskała licencjat w zakresie nauczania wychowania fizycznego, a w 2000 r.
ukończyła studia magisterskie na kierunku wychowanie fizyczne ze specjalnością
rekreacja i turystyka w Akademii Wychowania Fizycznego im. […] w W. Jest także
instruktorem rekreacji ruchowej ze specjalnością gimnastyka-aerobic. Powódka
została zatrudniona w pozwanym Zespole Szkół Ogólnokształcących Nr […] w K.,
obejmującym Szkołę Podstawową Nr […] i Gimnazjum Nr […], od 1 września 2001
r. na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony na okres do 31 sierpnia
2002 r. w wymiarze 18/18, czyli pełnego etatu. Zatrudnienie powódki było
kontynuowane w następnym roku szkolnym 2002/2003 na podstawie umowy o
pracę na czas określony także w wymiarze 18/18, natomiast od 1 września 2003 r.
powódka została zatrudniona u pozwanego na podstawie umowy o pracę na czas
nieokreślony w wymiarze 18/18. W okresie od 29 marca 2004 r. do 18 lipca 2004 r.
korzystała z urlopu macierzyńskiego, a 29 grudnia 2005 r. uzyskała stopień
nauczyciela mianowanego na podstawie aktu nadania stopnia awansu
zawodowego nauczyciela. W związku z tym od 1 stycznia 2006 r. nastąpiła zmiana
statusu zawodowego powódki – od tej daty została zatrudniona na podstawie
mianowania nadal w wymiarze 18/18. W okresie od 14 sierpnia 2008 r. do 11 lutego
2009 r. korzystała z kolejnego urlopu macierzyńskiego.
W roku szkolnym 2009/2010 powódka była zatrudniona w niepełnym
wymiarze godzin: od 1 września 2009 r. do 4 października 2009 r. w wymiarze
11/18, od 5 października 2009 r. do 25 czerwca 2010 r. w wymiarze 15/18 i
następnie od 26 czerwca 2010 r. do 31 sierpnia 2010 r. ponownie w wymiarze
3
11/18. Ograniczenie liczby godzin pracy powódki było wynikiem zmian
organizacyjnych u pozwanego pracodawcy, powodujących zmniejszenie liczby
oddziałów w szkole. Powódka wyraziła zgodę na zmniejszenie wymiaru godzin
pracy. W dniu 12 marca 2010 r. dyrektor szkoły sporządził kartę oceny pracy
nauczyciela, oceniając pracę powódki jako dobrą. W roku szkolnym 2010/2011
powódka została ponownie zatrudniona w wymiarze 18/18, czyli pełnego etatu, przy
czym 7 godzin realizowała w Szkole Podstawowej Nr […], a 11 godzin w
Gimnazjum Nr […]. W tym roku szkolnym było łącznie 89 (72+17) godzin
wychowania fizycznego i oprócz powódki przedmiotu tego nauczali także inni
nauczyciele wychowania fizycznego, a mianowicie: M.C. w wymiarze 19/18 (18+1),
A.K. w wymiarze 21/18 (18+3), E.K. w wymiarze 17/18 (12+5) i I.K. w wymiarze
13/18 (9+4). Jedną godzinę wychowania fizycznego prowadziła G.B., dla której
podstawowym przedmiotem nauczania była biologia.
Pismem z 6 maja 2011 r. dyrektor pozwanego Zespołu Szkół, w związku ze
zmianami organizacyjnymi (zmniejszeniem liczby oddziałów) uniemożliwiającymi
dalsze zatrudnianie powódki, rozwiązał z powódką stosunek pracy z mianowania
na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta
Nauczyciela, za trzymiesięcznym wypowiedzeniem biegnącym od 1 czerwca
2011 r. Jednocześnie dyrektor pozwanego przyznał powódce odprawę w wysokości
sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, pouczając ją także, że jeżeli w
terminie do 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy złoży
pisemny wniosek o przeniesienie w stan nieczynny, to wypowiedzenie stanie się
bezskuteczne, a ponadto, że przysługuje jej prawo wniesienia odwołania do sądu
pracy.
W dniu 17 czerwca 2011 r. powódka, ubiegająca się o awans zawodowy na
stopień nauczyciela dyplomowanego, otrzymała od dyrektora pozwanego Zespołu
Szkół pozytywną ocenę swojego dorobku zawodowego za okres stażu
wymaganego na ten stopień awansu zawodowego, czyli od 1 września 2007 r. do
31 maja 2011 r. W dniu 5 sierpnia 2011 r. powódka uzyskała kolejny stopień
awansu zawodowego – nauczyciela dyplomowanego.
Dyrektor pozwanego pracodawcy podjął decyzję o rozwiązaniu z powódką
stosunku pracy w związku z opracowaniem arkusza organizacyjnego Zespołu Szkół
4
na rok szkolny 2011/2012. W arkuszu tym przewidziano łącznie 86 godzin
wychowania fizycznego, w tym 72 godziny nauczania, tak jak w poprzednim roku
szkolnym, i 16 godzin dodatkowych w zakresie tego przedmiotu zamiast 17 godzin
jak w poprzednim roku szkolnym. Godziny wychowania fizycznego zostały
przydzielone nauczycielom: M.C. – 18 godzin, E.K. – 18 (12+6) godzin, A.K. – 21
(18+3) godzin, I.K. – 19 (15+4) godzin i G.B. – 12 (9+3) godzin. Etat G.B.
uzupełniono godzinami z innych przedmiotów, w tym 4 godzinami nauczania
biologii, stanowiącej dla niej kierunkowy przedmiot nauczania zgodnie z
kwalifikacjami zawodowymi. Aneksem nr 1 z 9 września 2011 r. do arkusza
organizacyjnego Zespołu Szkół wprowadzono zmiany w liczbie godzin nauczania
wychowania fizycznego, a mianowicie nauczycielom: E.K., A.K. i I.K. zmniejszono
wymiar godzin, odpowiednio z 19, 21 i 19 do 18 godzin każdemu z nich.
Sąd Rejonowy stwierdził, że spór między stronami dotyczył prawidłowości
zakwalifikowania powódki do zwolnienia z pracy i możliwości dalszego zatrudniania
powódki w pozwanym Zespole Szkół, czyli w istocie prawdziwości wskazanej
przyczyny rozwiązania stosunku pracy. Podana przez pracodawcę przyczyna
wypowiedzenia, tj. „zmiany organizacyjne – zmniejszenie liczby oddziałów,
uniemożliwiające dalsze zatrudnienie”, niewątpliwie może stanowić podstawę
takiego wypowiedzenia, gdyż spełnia wymóg konkretności przyczyny, pod
warunkiem jednak, że spełnia także wymóg prawdziwości i zasadności. W ocenie
Sądu Rejonowego, analiza materiału dowodowego zebranego w sprawie uzasadnia
zarzuty powódki dotyczące zarówno prawidłowości samego wypowiedzenia, jak i
prawidłowości dokonania wyboru właśnie jej do zwolnienia z pracy. Przede
wszystkim, zdaniem Sądu, nie można uznać podanej przez pozwanego
pracodawcę przyczyny rozwiązania stosunku pracy za prawdziwą, gdyż
zmniejszenie liczby oddziałów nie spowodowało tak istotnego zmniejszenia liczby
godzin nauczania wychowania fizycznego, aby uniemożliwiało to dalsze
zatrudnienie powódki na dotychczasowym stanowisku nauczyciela wychowania
fizycznego. Liczba godzin nauczania tego przedmiotu zmniejszyła się w stosunku
do poprzedniego roku szkolnego zaledwie o 1 godzinę i to jeszcze w zakresie
dodatkowych godzin. Istotnych zmian w tym zakresie nie spowodował także aneks
do arkusza organizacyjnego, gdyż zmniejszył on liczbę godzin wychowania
5
fizycznego jedynie o 5 godzin i to będących dla nauczycieli E.K., A.K. i I.K.
godzinami ponadwymiarowymi. W tej sytuacji nie może być mowy o faktycznej
niemożliwości dalszego zatrudnienia powódki, skoro zmniejszenie liczby oddziałów
nie spowodowało faktycznego i istotnego zmniejszenia liczby godzin
nauczycielskich, a wobec tego wskazana przyczyna rozwiązania z powódką
stosunku pracy nie ma cech prawdziwości, lecz jest w istocie przyczyną pozorną.
O pozorności tej przyczyny świadczy także, zdaniem Sądu Rejonowego,
argumentacja prezentowana przez pozwanego pracodawcę w toku procesu, z
której jasno wynika, że opracowując arkusz organizacyjny dążył do zmniejszenia
stanu zatrudnienia. Kierował się przy tym zaleceniami organu prowadzącego
szkołę, dotyczącymi dopełniania etatów nauczycieli, co wynikało z dążenia do
zmniejszenia kosztów prowadzenia szkoły – dlatego pracodawca zmierzał do
ograniczenia zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin. Jednakże, co podkreślił
Sąd Rejonowy, realizacja przez dyrekcję Zespołu Szkół wspomnianego założenia
wyjściowego doprowadziła do objęcia procedurą wyboru do zwolnienia także G.B.,
dla której ten przedmiot był przedmiotem dodatkowym i która w poprzednim roku
szkolnym realizowała tylko jedną godzinę wychowania fizycznego i to w zakresie
godzin dodatkowych z tego przedmiotu, chociaż nie nastąpiły istotne zmiany w
zakresie nauczania jej przedmiotu kierunkowego, czyli biologii, gdyż nastąpiło
zmniejszenie godzin nauczania biologii tylko o jedną godzinę. Dlatego też, zdaniem
Sądu, już z tego względu procedura wyboru do zwolnienia była wadliwa i
dyskryminująca przez to, że pracodawca włączył do tej procedury osobę
podlegającą szczególnej ochronie w zakresie stosunku pracy z racji pełnienia
funkcji społecznego inspektora pracy.
Sąd pierwszej instancji podkreślił, że dokonanie wyboru powódki do
definitywnego zwolnienia było wyborem najbardziej drastycznym, zważywszy że
powódka przez wiele lat była zatrudniona w pełnym wymiarze godzin, była w trakcie
realizowania awansu na wyższy stopień zawodowy, a pozwany nie zgłaszał
istotnych czy wręcz dyskwalifikujących zastrzeżeń do pracy powódki i oceniał ją
pozytywnie, czemu dał wyraz zarówno w karcie oceny pracy nauczyciela z
12 marca 2010 r., jak i w ocenie dorobku zawodowego nauczyciela z 17 czerwca
2011 r.
6
Zdaniem Sądu Rejonowego, skoro podana przyczyna wypowiedzenia nie
była przyczyną prawdziwą, lecz pozorną, to już z tego względu przedmiotowe
wypowiedzenie jest wadliwe. Ponadto wadliwa była także procedura wyboru osoby
nauczyciela do zwolnienia z pracy i wobec tego także z tej przyczyny
wypowiedzenie było niezasadne.
Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana.
Sąd Okręgowy w K. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 4
kwietnia 2012 r., […], zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo (pkt I.) oraz
orzekł o kosztach procesu za obie instancje (pkt II.).
Sąd Okręgowy stwierdził, że Sąd Rejonowy przeprowadził wszystkie dowody
istotne dla rozstrzygnięcia sprawy i prawidłowo ustalił stan faktyczny. Ustalenia te
Sąd Okręgowy podzielił i przyjął za własne. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd
Rejonowy wadliwie jednak zinterpretował znajdujący zastosowanie w
rozpoznawanej sprawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta
Nauczyciela (tekst jednolity: Dz.U. z 2006 Nr 97, poz. 674 ze zm.). W ocenie Sądu
Okręgowego, podana przez pracodawcę przyczyna wypowiedzenia, tj. zmiany
organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, spełniała
wymogi konkretności i prawdziwości. W pozwanym Zespole Szkół takie zmiany
(zmniejszenie liczby oddziałów) faktycznie miały miejsce. Wypowiadając powódce
stosunek pracy pozwany nie naruszył tego przepisu.
Z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że w roku
szkolnym 2011/2012 uległa zmniejszeniu liczba oddziałów (z 18 pozostało 16).
Skutkiem tego było zmniejszenie liczby godzin nauczycielskich wszystkich
przedmiotów w stosunku do roku szkolnego 2010/2011, w tym także liczby godzin
wychowania fizycznego (z 89 w roku 2010/2011 do 85 w roku 2011/2012). Sąd
Okręgowy nie podzielił oceny Sądu Rejonowego, że zmniejszenie liczby oddziałów
nie spowodowało tak istotnego zmniejszenia liczby godzin wychowania fizycznego,
które uniemożliwiało dalsze zatrudnienie powódki jako nauczyciela wychowania
fizycznego. Z przedłożonych arkuszy organizacyjnych za rok szkolny 2010/2011 i
2011/2012 wynika, że w pozwanym Zespole Szkół doszło do zmian
organizacyjnych, a w wyniku zmniejszenia liczby oddziałów zmniejszyła się liczba
godzin wychowania fizycznego. Kwestia, w jakim rozmiarze nastąpiła zmiana liczby
7
godzin wychowania fizycznego, nie ma znaczenia przy ocenie czy wskazana przez
pozwanego pracodawcę przyczyna rozwiązania stosunku pracy była rzeczywista.
Istotne jest to, że niewątpliwie takie zmiany organizacyjne miały miejsce. Także
kryteria wyboru do zwolnienia, którymi posłużył się pozwany rozwiązując z
powódką stosunek pracy, należy uznać za prawidłowe. Dokonując wyboru spośród
wszystkich nauczycieli posiadających kwalifikacje do nauczania przedmiotu
wychowanie fizyczne, pozwany brał pod uwagę w szczególności posiadane przez
nich kwalifikacje, stopień awansu zawodowego, staż pracy w zawodzie
nauczyciela, ocenę pracy, osiągnięcia w zakresie nauczanych przedmiotów,
zaangażowanie w pracę szkoły, innowacyjność, stosunek do obowiązków. Analiza
sytuacji nauczycieli zatrudnionych u pozwanego przy zastosowaniu tych kryteriów
doprowadziła Sąd Okręgowy do przekonania, że pracodawca dokonał prawidłowej
oceny uzasadniającej jego decyzję o wypowiedzeniu stosunku pracy właśnie
powódce, gdyż kwalifikacje posiadane przez nią były niższe od kwalifikacji
posiadanych przez pozostałych nauczycieli wychowania fizycznego. Poza powódką
wszyscy pozostali nauczyciele posiadali już tytuł nauczyciela dyplomowanego.
Natomiast powódka tytuł nauczyciela dyplomowanego uzyskała dopiero 5 sierpnia
2011 r., po wypowiedzeniu jej stosunku pracy, co nastąpiło 6 maja 2011 r. Znacznie
dłuższy od powódki staż pracy w zawodzie nauczyciela, w wymiarze 20 lat,
posiadali M.C., E.K. i G.B. Natomiast A.K., I.K. i powódka posiadali porównywalny
staż pracy w wymiarze 9-10 lat. Wszyscy wymienieni nauczyciele posiadali
kwalifikacje do nauczania wychowania fizycznego. M.C., E.K., A.K., I.K. i powódka
poza ukończeniem studiów magisterskich na kierunku wychowanie fizyczne
ukończyli także różne kursów doskonalenia zawodowego. Natomiast G.B.
legitymuje się ukończeniem studiów podyplomowych na kierunku wychowanie
fizyczne, a oprócz tego kursem kwalifikacyjnym w zakresie gimnastyki korekcyjno-
kompensacyjnej. Etat G.B. był uzupełniony godzinami z innych przedmiotów, do
których nauczania posiadała kwalifikacje, w tym biologii. W przypadku powódki brak
było możliwości uzupełnienia etatu godzinami z innego przedmiotu poza
wychowaniem fizycznym, ponieważ powódka nie posiadała dodatkowych
kwalifikacji do nauczania innego przedmiotu.
8
Powódka twierdziła, że skoro ukończyła studia kierunkowe na Akademii
Wychowania Fizycznego w W., uprawniające ją bez dodatkowego dokształcania do
prowadzenia zajęć w zakresie różnych dyscyplin sportowych, a także gimnastyki
korekcyjno-kompensacyjnej, tańca i ćwiczeń muzyczno-ruchowych, rekreacji i
turystyki, podczas gdy pozostali nauczyciele dopiero po ukończeniu studiów
uzupełniali swoje wykształcenie w zakresie wychowania fizycznego, to tylko ona
ukończyła kierunek studiów zgodny z nauczanym przedmiotem. Odnosząc się do
tej argumentacji Sąd Okręgowy przypomniał, że w rozporządzeniu Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji
wymaganych od nauczycieli oraz określania szkół i wypadków, w których można
zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego
zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 50, poz. 400) nie występuje rozróżnienie
kwalifikacji nauczycieli do nauczanego przedmiotu na wykształcenie tzw.
„kierunkowe” i „inne”. Ponadto, co podkreślił Sąd drugiej instancji, jeśli się
uwzględni oceny pracy wszystkich nauczycieli wychowania fizycznego na
przestrzeni ostatnich pięciu lat, należy stwierdzić, że powódka i A.K. uzyskali od
pozwanego dobre oceny, zaś pozostali nauczyciele uzyskali oceny wyróżniające.
Jednakże po dokonaniu tych ocen strona pozwana przyjęła, że A.K. poczynił
widoczne postępy w doskonaleniu warsztatu dydaktycznego, czego nie dopatrzono
się w sytuacji powódki.
Według Sądu Okręgowego, analiza materiału dowodowego nie daje podstaw
do kwestionowania prawidłowości wyboru powódki do zwolnienia z pracy. Pozwany
zarówno w uzasadnieniu samego wypowiedzenia, jak też w toku postępowania
przed Sądem, w sposób jasny i logicznie przekonujący wskazał kryteria, które były
brane pod uwagę przy wyborze powódki do zwolnienia, a przesłanki te były
obiektywne i czytelne.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony skargą kasacyjną wniesioną
przez powódkę. Skargę oparto na podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego,
w tym: a) art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela
(jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), przez błędną wykładnię, w
wyniku której przyjęto, że likwidacja dwóch oddziałów szkolnych wymuszała
ograniczenie zatrudnienia przez wypowiedzenie stosunku pracy jednemu
9
nauczycielowi wychowania fizycznego, to jest powódce, i jednocześnie nie
stanowiła przeszkody dla zatrudnienia z zewnątrz nauczyciela geografii, którego
zatrudnienie miało wpływ na rozwiązanie z powódką stosunku pracy; b) naruszenie
art. 45 § 1 k.p., przez przyjęcie, że kryteria doboru nauczyciela do zwolnienia
uzasadniały wskazanie powódki do rozwiązania stosunku pracy w związku z
dowolnym ustaleniem, że wszyscy nauczyciele wychowania fizycznego
legitymowali się porównywalnym wykształceniem; c) naruszenie art. 45 § 1 k.p. w
związku z art. 183a
k.p. przez nierówne traktowanie w zakresie zatrudnienia,
dostępu do podnoszenia kwalifikacji, wiek, sytuację rodzinną; d) naruszenie art. 45
§ 1 k.p. w związku z art. 183a
k.p., przez włączenie do procedury wyboru do
zwolnienia osoby podlegającej szczególnej ochronie w zakresie stosunku pracy z
racji pełnienia funkcji społecznej, dla której zajęcia z wychowania fizycznego w
wymiarze jednej godziny (fitness) stanowiły uzupełnienie etatu, czego skutkiem było
zawężenie zwolnień do nauczycieli wychowania fizycznego; 2) naruszenia prawa
procesowego: a) art. 382 k.p.c. i art. 328 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.,
polegającego na „niedostatecznym uzasadnieniu orzeczenia i oparciu
rozstrzygnięcia na części zgromadzonego przez Sąd pierwszej instancji materiału
dowodowego, z pominięciem tej części wyników jego postępowania, które
uzasadniały uwzględnienie powództwa”. Zdaniem skarżącej, Sąd Okręgowy,
dokonując samodzielnie jurydycznej oceny żądania pozwu, nie skonfrontował jej z
zaskarżonym orzeczeniem Sądu pierwszej instancji oraz stojącymi za nim
motywami i nie wykazał, że były nieprawidłowe. Wprost przeciwnie, Sąd Okręgowy
ustalił, że Sąd Rejonowy przeprowadził wszystkie istotne dowody (nie podał jakie
uznał za istotne) dla rozstrzygnięcia i prawidłowo ustalił stan faktyczny. Sąd
Najwyższy konsekwentnie stoi na stanowisku, że wyrok sądu drugiej instancji musi
opierać się na ustalonej samodzielnie przez ten sąd podstawie faktycznej i prawnej.
Ustalenia sądu drugiej instancji mogą opierać się na materiale zebranym w
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji i postępowaniu apelacyjnym albo na
materiale zebranym w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Opierając się
jedynie na materiale zgromadzonym przez sąd pierwszej instancji, sąd apelacyjny
może nie tylko potwierdzić ustalenia faktyczne dokonane przez sąd pierwszej
instancji, ale także dokonać dodatkowych lub odmiennych ustaleń faktycznych
10
(uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 23 marca 1999 r., III CZP
59/98, OSNC 1999 nr 7-8, poz. 124). Stanowisko Sądu Okręgowego zarzucające
Sądowi Rejonowemu wadliwą interpretację art. 20 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela i w
rezultacie wydanie błędnego rozstrzygnięcia jest bezpodstawne, skoro ustalił, że
podana przyczyna rozwiązania z powódką stosunku pracy obiektywnie jest
uzasadniona, ale w świetle poczynionych ustaleń nie można jej uznać za
rzeczywistą. Uzasadnienie Sądu Okręgowego nie podważa tego stanowiska i nie
zawiera przyczyn, dla których dowodom uznanym przez Sąd pierwszej instancji za
wiarygodne tej wiarygodności odmówił.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia Sądu Okręgowego i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o jej oddalenie i
zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
Chybione są zarzuty naruszenia prawa procesowego. Skarżąca twierdzi, że
doszło do naruszenia art. 382 k.p.c. i art. 328 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1
k.p.c., polegającego na „niedostatecznym uzasadnieniu orzeczenia i oparciu
rozstrzygnięcia na części zgromadzonego przez Sąd pierwszej instancji materiału
dowodowego, z pominięciem tej części wyników jego postępowania, które
uzasadniały uwzględnienie powództwa”.
W postępowaniu przed sądem drugiej instancji art. 328 § 2 k.p.c. stosuje się
odpowiednio, a więc z uwzględnieniem istoty i swoistości postępowania przed tym
sądem (art. 391 § 1 k.p.c.), co oznacza, że uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej
instancji, chociaż nie musi zawierać wszystkich elementów konstrukcyjnych
przewidzianych dla uzasadnienia orzeczenia merytorycznego sądu pierwszej
instancji, powinno mieć ustaloną podstawę faktyczną rozstrzygnięcia. Bez
dokonania prawidłowych ustaleń faktycznych nie jest możliwe prawidłowe
zastosowanie prawa materialnego (dokonanie właściwej subsumcji). Jeżeli sąd
11
drugiej instancji w pełni podziela ustalenia faktyczne i ocenę dowodów, jakich
dokonał sąd pierwszej instancji, to nie ma obowiązku ponownego przytaczania w
uzasadnieniu wydanego orzeczenia szczegółowych ustaleń co do istotnych faktów
oraz przyczyn, dla których określonym dowodom odmówił wiarygodności i mocy
dowodowej. W takim wypadku wystarczy zdecydowane stwierdzenie, że podziela
argumentację zamieszczoną w uzasadnieniu wyroku sądu pierwszej instancji, w
którym poszczególne dowody zostały wyczerpująco omówione, i traktuje ustalenia
pierwszoinstancyjne jako własne. Nie ma również przeszkód, aby sąd drugiej
instancji odwołał się do oceny prawnej sądu pierwszej instancji, jeżeli w pełni ją
podziela i uznaje za wyczerpującą. W tej sytuacji nie można się zgodzić z
poglądem skarżącej, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zostało
dostatecznie uzasadnione, skoro Sąd Okręgowy wyraźnie stwierdził, że Sąd
Rejonowy przeprowadził wszystkie dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy i
prawidłowo ustalił stan faktyczny, wobec czego Sąd Okręgowy ustalenia te podziela
i przyjmuje za własne. Odmienne stanowisko obydwu Sądów dotyczyło nie oceny
dowodów i nie ustaleń faktycznych, a wyłącznie materialnoprawnej oceny
ustalonych faktów.
Ponadto, zgodnie z ustalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego,
sporządzenie przez sąd odwoławczy uzasadnienia w sposób nie w pełni
odpowiadający stawianym mu wymaganiom może stanowić usprawiedliwioną
podstawę skargi kasacyjnej wyjątkowo – jedynie wtedy, gdy przedstawione w nim
motywy nie pozwalają na przeprowadzenie kontroli kasacyjnej zaskarżonego
orzeczenia. Tylko, bowiem w takim przypadku naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. może
być uznane za mogące mieć wpływ na wynik sprawy (por. wyroki Sądu
Najwyższego z 25 kwietnia 2012 r., I UK 153/12, LEX nr 1224673 oraz z 19 marca
2012 r., II UK 162/11, LEX nr 1171001 i przytoczone w nich orzecznictwo
dotyczące tego zagadnienia). Poza tym, art. 328 § 2 k.p.c. określa jedynie
wymagania konstrukcyjne uzasadnienia orzeczenia. Nie stanowi on zatem
właściwego punktu odniesienia dla krytyki trafności przyjętych za podstawę
zaskarżonego wyroku ustaleń faktycznych albo ich oceny prawnej. Kwestionowanie
podstawy faktycznej zaskarżonego rozstrzygnięcia przez zarzut naruszenia art. 328
§ 2 k.p.c. nie może wywrzeć zamierzonego przez skarżącą skutku (por. wyrok Sądu
12
Najwyższego z 20 lutego 2008 r., II CSK 449/07, LEX nr 442515). Należy też
zauważyć, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., który nie jest skutecznie wsparty
zarzutami naruszenia innych stosownych przepisów postępowania, oznacza w
istocie, że skarżący nie kwestionuje ustaleń faktycznych, lecz jedynie skarży się na
złe uzasadnienie.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że zarzut naruszenia art. 328 §
1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. jest niezasadny.
Podobnie należy ocenić zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. Odnosząc się do
niego należy przypomnieć, że sąd drugiej instancji może zmienić ustalenia
faktyczne, stanowiące podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji, w
zasadzie bez konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego
uzasadniającego odmienne ustalenia (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego, zasadę prawną, z 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999 nr 7-
8, poz. 124). Może też w całości podzielić ustalenia sądu pierwszej instancji bez
przeprowadzania uzupełniającego postępowania dowodowego. Odmienna ocena
materialnoprawna ustalonych faktów (ustaleń stanowiących podstawę faktyczną
rozstrzygnięcia) nie stanowi naruszenia art. 382 k.p.c. Z naruszeniem tego przepisu
mamy do czynienia wtedy, gdy sąd drugiej instancji, mimo przeprowadzonego
przez siebie postępowania dowodowego, orzekł wyłącznie na podstawie materiału
zgromadzonego przed sądem pierwszej instancji albo oparł swoje merytoryczne
orzeczenie na własnym materiale, z pominięciem wyników postępowania
dowodowego przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 19 marca 2012 r., II UK 162/11, LEX nr 1171001). Przewidziany w
art. 382 k.p.c. obowiązek orzekania sądu drugiej instancji na podstawie materiału
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym
oznacza, że sąd ten musi uwzględnić materiał dowodowy zebrany przez sąd
pierwszej instancji, który może uzupełnić o własne ustalenia faktyczne. Jeżeli sąd
drugiej instancji nie uzupełnia postępowania dowodowego ani, po rozważeniu
zarzutów apelacyjnych, nie znajduje przesłanek do zakwestionowania ustaleń
faktycznych orzeczenia pierwszej instancji, może te ustalenia przyjąć za własne
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2012 r., III CSK 179/11, LEX nr
1165079). W taki sposób postąpił w rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy. Zarzut
13
rzekomego „oparcia rozstrzygnięcia na części zgromadzonego przez Sąd pierwszej
instancji materiału dowodowego, z pominięciem tej części wyników jego
postępowania, które uzasadniały uwzględnienie powództwa”, uchyla się spod
kontroli kasacyjnej w kontekście treści art. 382 k.p.c., skoro skarżąca nie
sprecyzowała w skardze kasacyjnej, które dowody przeprowadzone przez Sąd
Rejonowy zostały pominięte przez Sąd Okręgowy i jaki to miało (albo mogło mieć)
wpływ na wynik sprawy. Ogólne stwierdzenie w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, że
„odmienne ustalenia Sądu Okręgowego nie mają oparcia w materiale dowodowym
sprawy”, nie może zastąpić wywodu uzasadniającego tezę o pominięciu części
wyników postępowania dowodowego. Omawiany zarzut jest tym bardziej
niezrozumiały w sytuacji, gdy Sąd Okręgowy przejął w całości ustalenia Sądu
Rejonowego, dokonując jedynie odmiennej ich subsumcji.
Skoro zarzuty naruszenia przepisów postępowania okazały się chybione,
Sąd Najwyższy był związany przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej ustaleniami
faktycznymi przyjętymi przez Sąd Okręgowy (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Oznacza to
bezpodstawność zarzutów dotyczących naruszenia przepisów prawa materialnego,
których zastosowanie było adekwatne do przyjętej podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia.
Zarzut naruszenia art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela opiera się na
kwestionowaniu wykładni, w wyniku której przyjęto, że likwidacja dwóch oddziałów
w pozwanym Zespole Szkół wymuszała ograniczenie zatrudnienia przez
wypowiedzenie stosunku pracy jednemu nauczycielowi wychowania fizycznego, to
jest powódce, i jednocześnie nie stanowiła przeszkody dla zatrudnienia z zewnątrz
nauczyciela geografii, którego zatrudnienie miało wpływ na rozwiązanie z powódką
stosunku pracy. Twierdzenie powódki o zatrudnieniu z zewnątrz nauczyciela
geografii, co rzekomo miało wpływ na rozwiązanie stosunku pracy z powódką,
wykracza poza podstawę faktyczną rozstrzygnięcia (jest nową okolicznością, której
nie rozważał Sąd Okręgowy), dlatego nie może być uwzględnione w postępowaniu
kasacyjnym, niezależnie od tego, że powódka nie twierdzi, iż ma uprawnienia do
nauczania geografii i to jej mogłoby być powierzone nauczanie tego przedmiotu.
Sąd Okręgowy przyjął, że zostały spełnione przesłanki do zwolnienia
powódki, ponieważ u pozwanego doszło do zmian organizacyjnych polegających
14
na zmniejszeniu liczby oddziałów i do związanego z tym zmniejszenia liczby godzin
wychowania fizycznego. Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, w razie
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub
zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w
pełnym wymiarze zajęć, dyrektor szkoły rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na
wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na
podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie
określonym w art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela. Sąd Okręgowy ustalił, że w wyniku
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole,
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie wszystkich nauczycieli wychowania
fizycznego w pełnym wymiarze zajęć, konieczne było rozwiązanie stosunku pracy z
którymś z nich. Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał wybór powódki do zwolnienia
(wypowiedzenia jej stosunku pracy) za prawidłowy jako podyktowany obiektywnymi
kryteriami, obejmującymi ocenę kwalifikacji, stażu pracy oraz zaangażowania w
wykonywanie obowiązków pracowniczych wszystkich nauczycieli wychowania
fizycznego zatrudnionych u pozwanego. Dokonując wyboru spośród wszystkich
nauczycieli posiadających kwalifikacje do nauczania wychowania fizycznego,
pozwany brał pod uwagę w szczególności posiadane przez nich kwalifikacje,
stopień awansu zawodowego, staż pracy w zawodzie nauczyciela, ocenę pracy,
osiągnięcia w zakresie nauczanych przedmiotów, zaangażowanie w pracę szkoły,
innowacyjność, stosunek do obowiązków. Analiza sytuacji nauczycieli
zatrudnionych u pozwanego przy zastosowaniu tych kryteriów doprowadziła Sąd
Okręgowy do przekonania, że pracodawca dokonał prawidłowej oceny
uzasadniającej jego decyzję o wypowiedzeniu stosunku pracy właśnie powódce,
gdyż kwalifikacje posiadane przez nią były niższe od kwalifikacji posiadanych przez
pozostałych nauczycieli wychowania fizycznego. Ta ocena nie została skutecznie
podważona w skardze kasacyjnej.
Naruszenia art. 45 § 1 k.p. skarżąca upatruje w dowolnym ustaleniu przez
Sąd Okręgowy, że wszyscy nauczyciele wychowania fizycznego legitymowali się
porównywalnym wykształceniem. Tak sformułowany zarzut odnosi się do sfery
ustaleń faktycznych, która nie może być podważana w postępowaniu kasacyjnym
(art. 3983
§ 3 k.p.c. oraz art. 39813
§ 2 k.p.c.). Teza skarżącej, że ukończenie
15
uczelni notowanej wyżej w rankingach wyższych uczelni przenosi się
automatycznie na wyższe kwalifikacje pracownika, jest poglądem subiektywnym. O
kwalifikacjach konkretnego pracownika decyduje bowiem szereg czynników, które
zostały wzięte pod uwagę przez Sąd Okręgowy. Należy przypomnieć, że w
orzecznictwie Sądu Najwyższego duże znaczenie przy ocenie wyboru nauczyciela
do zwolnienia z przyczyn związanych ze zmianami organizacyjnymi w szkole
przywiązuje się do jego kwalifikacji rozumianych nie tylko jako formalny poziom
wykształcenia, lecz także jako praktykę w nauczaniu przedmiotu (por. wyroki Sądu
Najwyższego z 10 stycznia 2002 r., I PKN 771/00, LEX nr 52962, z 17 grudnia
1997 r., I PKN 437/97, OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 628). Z orzeczeń tych wynika,
że w ocenie możliwości dalszego zatrudniania nauczyciela po wprowadzeniu zmian
organizacyjnych określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela należy uwzględniać
– poza przydzieloną nauczycielom liczbą godzin lekcyjnych – także inne
okoliczności, w tym zwłaszcza kwalifikacje zawodowe, obejmujące odpowiednią
praktykę w nauczaniu przedmiotu.
Z kolei powiązanie naruszenia art. 45 § 1 k.p. z naruszeniem art. 183a
k.p.
jest o tyle nieskuteczne, że art. 183a
k.p. jest przepisem bardzo rozbudowanym,
obejmuje bowiem siedem jednostek redakcyjnych (paragrafów), a brak
szczegółowego sprecyzowania, który z jego elementów został naruszony i w jaki
sposób, uniemożliwia kontrolę kasacyjną. Konkretyzacja przepisów stanowiących
podstawy skargi kasacyjnej jest konieczna. Nie mogą stanowić podstaw skargi całe
akty prawne ani ich niedostatecznie zindywidualizowane jednostki redakcyjne. Do
zachowania wymagań skargi kasacyjnej nie jest wystarczające ograniczenie się do
powołania sformułowania z art. 398
4
§ 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 398
3
§ 1 k.p.c.,
ale konieczne jest także sprecyzowanie formułowanej podstawy kasacyjnej przez
wyraźne określenie, jakie przepisy – oznaczone numerem jednostki redakcyjnej
(np. artykułu, paragrafu, ustępu, punktu) aktu prawnego (np. ustawy,
rozporządzenia) – zostały naruszone, na czym naruszenie każdego z nich polegało
(na błędnej wykładni czy niewłaściwym zastosowaniu) oraz – przy naruszeniach
przepisów postępowania – jaki mogło mieć wpływ na wynik sprawy. W przeciwnym
razie ocena zasadności skargi kasacyjnej nie jest w ogóle możliwa, samo zaś
pismo pozostaje tylko namiastką środka zaskarżenia (por. postanowienia Sądu
16
Najwyższego z 14 marca 2012 r., I UK 332/11, LEX nr 1212050, z 11 marca
1997 r., III CKN 13/97, OSNC 1997 nr 8, poz. 114).
Ponadto wątek nierównego traktowania w zatrudnieniu pojawił się dopiero w
skardze kasacyjnej. Skarżąca twierdzi, że do naruszenia art. 183a
k.p. doszło w
wyniku nierównego traktowania „w zakresie zatrudnienia, dostępu do podnoszenia
kwalifikacji, wieku i sytuacji rodzinnej”, co jest sformułowaniem tak ogólnym, że nie
sposób się do tego zarzutu odnieść w ramach rozważania zasadności podstaw
kasacyjnych. Można się jedynie domyślać, że skarżącej chodzi o nierówne
traktowanie w zakresie rozwiązania stosunku pracy (w związku z wyborem właśnie
jej do zwolnienia spośród wszystkich nauczycieli wychowania fizycznego), a
czynnikami różnicującymi w niedozwolony sposób jej sytuację (przesłankami
dyskryminacji) miałyby być wiek i sytuacja rodzinna, są to jednak jedynie domysły i
spekulacje, a Sąd Najwyższy nie może opierać swojego rozstrzygnięcia na
własnych domysłach.
Zarzut naruszenia art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 183a
k.p., do czego miało
dojść przez włączenie do procedury wyboru do zwolnienia osoby podlegającej
szczególnej ochronie w zakresie stosunku pracy z racji pełnienia funkcji społecznej,
dla której zajęcia z wychowania fizycznego w wymiarze jednej godziny (fitness)
stanowiły uzupełnienie etatu, jest również nieuzasadniony. Sąd Okręgowy rozważał
zasadność wyboru powódki do zwolnienia (wypowiedzenia jej stosunku pracy),
porównując jej sytuację do sytuacji wszystkich pozostałych nauczycieli
prowadzących zajęcia z wychowania fizycznego. Nie można dopatrzyć się w takim
sposobie oceny zgodności z prawem i zasadności zwolnienia powódki naruszenia
przepisów o nierównym traktowaniu.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 398
14
k.p.c., uznając, że nie ma ona uzasadnionych podstaw.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z powództwa K.S.
przeciwko Zespołowi Szkół Ogólnokształcących Nr […] im. […] w K.
o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 4 kwietnia 2012 r., sygn. akt […]
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 120
(sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w K. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 8
listopada 2011 r., […], przywrócił powódkę K.S. do pracy w pozwanym Zespole
Szkół Ogólnokształcących Nr […] w K. na poprzednich warunkach pracy i płacy (pkt
I.), zasądził od pozwanego Zespołu Szkół Ogólnokształcących Nr […] w K. na rzecz
powódki K.S. kwotę 2.662,47 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy – pod warunkiem podjęcia pracy (pkt II.) oraz orzekł o kosztach procesu i
kosztach sądowych (pkt III. i IV.).
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka (ur. 17 sierpnia 1975 r.) w 1998 r.
uzyskała licencjat w zakresie nauczania wychowania fizycznego, a w 2000 r.
ukończyła studia magisterskie na kierunku wychowanie fizyczne ze specjalnością
rekreacja i turystyka w Akademii Wychowania Fizycznego im. […] w W. Jest także
instruktorem rekreacji ruchowej ze specjalnością gimnastyka-aerobic. Powódka
została zatrudniona w pozwanym Zespole Szkół Ogólnokształcących Nr […] w K.,
obejmującym Szkołę Podstawową Nr […] i Gimnazjum Nr […], od 1 września 2001
r. na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony na okres do 31 sierpnia
2002 r. w wymiarze 18/18, czyli pełnego etatu. Zatrudnienie powódki było
kontynuowane w następnym roku szkolnym 2002/2003 na podstawie umowy o
pracę na czas określony także w wymiarze 18/18, natomiast od 1 września 2003 r.
powódka została zatrudniona u pozwanego na podstawie umowy o pracę na czas
nieokreślony w wymiarze 18/18. W okresie od 29 marca 2004 r. do 18 lipca 2004 r.
korzystała z urlopu macierzyńskiego, a 29 grudnia 2005 r. uzyskała stopień
nauczyciela mianowanego na podstawie aktu nadania stopnia awansu
zawodowego nauczyciela. W związku z tym od 1 stycznia 2006 r. nastąpiła zmiana
statusu zawodowego powódki – od tej daty została zatrudniona na podstawie
mianowania nadal w wymiarze 18/18. W okresie od 14 sierpnia 2008 r. do 11 lutego
2009 r. korzystała z kolejnego urlopu macierzyńskiego.
W roku szkolnym 2009/2010 powódka była zatrudniona w niepełnym
wymiarze godzin: od 1 września 2009 r. do 4 października 2009 r. w wymiarze
11/18, od 5 października 2009 r. do 25 czerwca 2010 r. w wymiarze 15/18 i
następnie od 26 czerwca 2010 r. do 31 sierpnia 2010 r. ponownie w wymiarze
3
11/18. Ograniczenie liczby godzin pracy powódki było wynikiem zmian
organizacyjnych u pozwanego pracodawcy, powodujących zmniejszenie liczby
oddziałów w szkole. Powódka wyraziła zgodę na zmniejszenie wymiaru godzin
pracy. W dniu 12 marca 2010 r. dyrektor szkoły sporządził kartę oceny pracy
nauczyciela, oceniając pracę powódki jako dobrą. W roku szkolnym 2010/2011
powódka została ponownie zatrudniona w wymiarze 18/18, czyli pełnego etatu, przy
czym 7 godzin realizowała w Szkole Podstawowej Nr […], a 11 godzin w
Gimnazjum Nr […]. W tym roku szkolnym było łącznie 89 (72+17) godzin
wychowania fizycznego i oprócz powódki przedmiotu tego nauczali także inni
nauczyciele wychowania fizycznego, a mianowicie: M.C. w wymiarze 19/18 (18+1),
A.K. w wymiarze 21/18 (18+3), E.K. w wymiarze 17/18 (12+5) i I.K. w wymiarze
13/18 (9+4). Jedną godzinę wychowania fizycznego prowadziła G.B., dla której
podstawowym przedmiotem nauczania była biologia.
Pismem z 6 maja 2011 r. dyrektor pozwanego Zespołu Szkół, w związku ze
zmianami organizacyjnymi (zmniejszeniem liczby oddziałów) uniemożliwiającymi
dalsze zatrudnianie powódki, rozwiązał z powódką stosunek pracy z mianowania
na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta
Nauczyciela, za trzymiesięcznym wypowiedzeniem biegnącym od 1 czerwca
2011 r. Jednocześnie dyrektor pozwanego przyznał powódce odprawę w wysokości
sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, pouczając ją także, że jeżeli w
terminie do 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy złoży
pisemny wniosek o przeniesienie w stan nieczynny, to wypowiedzenie stanie się
bezskuteczne, a ponadto, że przysługuje jej prawo wniesienia odwołania do sądu
pracy.
W dniu 17 czerwca 2011 r. powódka, ubiegająca się o awans zawodowy na
stopień nauczyciela dyplomowanego, otrzymała od dyrektora pozwanego Zespołu
Szkół pozytywną ocenę swojego dorobku zawodowego za okres stażu
wymaganego na ten stopień awansu zawodowego, czyli od 1 września 2007 r. do
31 maja 2011 r. W dniu 5 sierpnia 2011 r. powódka uzyskała kolejny stopień
awansu zawodowego – nauczyciela dyplomowanego.
Dyrektor pozwanego pracodawcy podjął decyzję o rozwiązaniu z powódką
stosunku pracy w związku z opracowaniem arkusza organizacyjnego Zespołu Szkół
4
na rok szkolny 2011/2012. W arkuszu tym przewidziano łącznie 86 godzin
wychowania fizycznego, w tym 72 godziny nauczania, tak jak w poprzednim roku
szkolnym, i 16 godzin dodatkowych w zakresie tego przedmiotu zamiast 17 godzin
jak w poprzednim roku szkolnym. Godziny wychowania fizycznego zostały
przydzielone nauczycielom: M.C. – 18 godzin, E.K. – 18 (12+6) godzin, A.K. – 21
(18+3) godzin, I.K. – 19 (15+4) godzin i G.B. – 12 (9+3) godzin. Etat G.B.
uzupełniono godzinami z innych przedmiotów, w tym 4 godzinami nauczania
biologii, stanowiącej dla niej kierunkowy przedmiot nauczania zgodnie z
kwalifikacjami zawodowymi. Aneksem nr 1 z 9 września 2011 r. do arkusza
organizacyjnego Zespołu Szkół wprowadzono zmiany w liczbie godzin nauczania
wychowania fizycznego, a mianowicie nauczycielom: E.K., A.K. i I.K. zmniejszono
wymiar godzin, odpowiednio z 19, 21 i 19 do 18 godzin każdemu z nich.
Sąd Rejonowy stwierdził, że spór między stronami dotyczył prawidłowości
zakwalifikowania powódki do zwolnienia z pracy i możliwości dalszego zatrudniania
powódki w pozwanym Zespole Szkół, czyli w istocie prawdziwości wskazanej
przyczyny rozwiązania stosunku pracy. Podana przez pracodawcę przyczyna
wypowiedzenia, tj. „zmiany organizacyjne – zmniejszenie liczby oddziałów,
uniemożliwiające dalsze zatrudnienie”, niewątpliwie może stanowić podstawę
takiego wypowiedzenia, gdyż spełnia wymóg konkretności przyczyny, pod
warunkiem jednak, że spełnia także wymóg prawdziwości i zasadności. W ocenie
Sądu Rejonowego, analiza materiału dowodowego zebranego w sprawie uzasadnia
zarzuty powódki dotyczące zarówno prawidłowości samego wypowiedzenia, jak i
prawidłowości dokonania wyboru właśnie jej do zwolnienia z pracy. Przede
wszystkim, zdaniem Sądu, nie można uznać podanej przez pozwanego
pracodawcę przyczyny rozwiązania stosunku pracy za prawdziwą, gdyż
zmniejszenie liczby oddziałów nie spowodowało tak istotnego zmniejszenia liczby
godzin nauczania wychowania fizycznego, aby uniemożliwiało to dalsze
zatrudnienie powódki na dotychczasowym stanowisku nauczyciela wychowania
fizycznego. Liczba godzin nauczania tego przedmiotu zmniejszyła się w stosunku
do poprzedniego roku szkolnego zaledwie o 1 godzinę i to jeszcze w zakresie
dodatkowych godzin. Istotnych zmian w tym zakresie nie spowodował także aneks
do arkusza organizacyjnego, gdyż zmniejszył on liczbę godzin wychowania
5
fizycznego jedynie o 5 godzin i to będących dla nauczycieli E.K., A.K. i I.K.
godzinami ponadwymiarowymi. W tej sytuacji nie może być mowy o faktycznej
niemożliwości dalszego zatrudnienia powódki, skoro zmniejszenie liczby oddziałów
nie spowodowało faktycznego i istotnego zmniejszenia liczby godzin
nauczycielskich, a wobec tego wskazana przyczyna rozwiązania z powódką
stosunku pracy nie ma cech prawdziwości, lecz jest w istocie przyczyną pozorną.
O pozorności tej przyczyny świadczy także, zdaniem Sądu Rejonowego,
argumentacja prezentowana przez pozwanego pracodawcę w toku procesu, z
której jasno wynika, że opracowując arkusz organizacyjny dążył do zmniejszenia
stanu zatrudnienia. Kierował się przy tym zaleceniami organu prowadzącego
szkołę, dotyczącymi dopełniania etatów nauczycieli, co wynikało z dążenia do
zmniejszenia kosztów prowadzenia szkoły – dlatego pracodawca zmierzał do
ograniczenia zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin. Jednakże, co podkreślił
Sąd Rejonowy, realizacja przez dyrekcję Zespołu Szkół wspomnianego założenia
wyjściowego doprowadziła do objęcia procedurą wyboru do zwolnienia także G.B.,
dla której ten przedmiot był przedmiotem dodatkowym i która w poprzednim roku
szkolnym realizowała tylko jedną godzinę wychowania fizycznego i to w zakresie
godzin dodatkowych z tego przedmiotu, chociaż nie nastąpiły istotne zmiany w
zakresie nauczania jej przedmiotu kierunkowego, czyli biologii, gdyż nastąpiło
zmniejszenie godzin nauczania biologii tylko o jedną godzinę. Dlatego też, zdaniem
Sądu, już z tego względu procedura wyboru do zwolnienia była wadliwa i
dyskryminująca przez to, że pracodawca włączył do tej procedury osobę
podlegającą szczególnej ochronie w zakresie stosunku pracy z racji pełnienia
funkcji społecznego inspektora pracy.
Sąd pierwszej instancji podkreślił, że dokonanie wyboru powódki do
definitywnego zwolnienia było wyborem najbardziej drastycznym, zważywszy że
powódka przez wiele lat była zatrudniona w pełnym wymiarze godzin, była w trakcie
realizowania awansu na wyższy stopień zawodowy, a pozwany nie zgłaszał
istotnych czy wręcz dyskwalifikujących zastrzeżeń do pracy powódki i oceniał ją
pozytywnie, czemu dał wyraz zarówno w karcie oceny pracy nauczyciela z
12 marca 2010 r., jak i w ocenie dorobku zawodowego nauczyciela z 17 czerwca
2011 r.
6
Zdaniem Sądu Rejonowego, skoro podana przyczyna wypowiedzenia nie
była przyczyną prawdziwą, lecz pozorną, to już z tego względu przedmiotowe
wypowiedzenie jest wadliwe. Ponadto wadliwa była także procedura wyboru osoby
nauczyciela do zwolnienia z pracy i wobec tego także z tej przyczyny
wypowiedzenie było niezasadne.
Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana.
Sąd Okręgowy w K. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 4
kwietnia 2012 r., […], zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo (pkt I.) oraz
orzekł o kosztach procesu za obie instancje (pkt II.).
Sąd Okręgowy stwierdził, że Sąd Rejonowy przeprowadził wszystkie dowody
istotne dla rozstrzygnięcia sprawy i prawidłowo ustalił stan faktyczny. Ustalenia te
Sąd Okręgowy podzielił i przyjął za własne. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd
Rejonowy wadliwie jednak zinterpretował znajdujący zastosowanie w
rozpoznawanej sprawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta
Nauczyciela (tekst jednolity: Dz.U. z 2006 Nr 97, poz. 674 ze zm.). W ocenie Sądu
Okręgowego, podana przez pracodawcę przyczyna wypowiedzenia, tj. zmiany
organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, spełniała
wymogi konkretności i prawdziwości. W pozwanym Zespole Szkół takie zmiany
(zmniejszenie liczby oddziałów) faktycznie miały miejsce. Wypowiadając powódce
stosunek pracy pozwany nie naruszył tego przepisu.
Z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że w roku
szkolnym 2011/2012 uległa zmniejszeniu liczba oddziałów (z 18 pozostało 16).
Skutkiem tego było zmniejszenie liczby godzin nauczycielskich wszystkich
przedmiotów w stosunku do roku szkolnego 2010/2011, w tym także liczby godzin
wychowania fizycznego (z 89 w roku 2010/2011 do 85 w roku 2011/2012). Sąd
Okręgowy nie podzielił oceny Sądu Rejonowego, że zmniejszenie liczby oddziałów
nie spowodowało tak istotnego zmniejszenia liczby godzin wychowania fizycznego,
które uniemożliwiało dalsze zatrudnienie powódki jako nauczyciela wychowania
fizycznego. Z przedłożonych arkuszy organizacyjnych za rok szkolny 2010/2011 i
2011/2012 wynika, że w pozwanym Zespole Szkół doszło do zmian
organizacyjnych, a w wyniku zmniejszenia liczby oddziałów zmniejszyła się liczba
godzin wychowania fizycznego. Kwestia, w jakim rozmiarze nastąpiła zmiana liczby
7
godzin wychowania fizycznego, nie ma znaczenia przy ocenie czy wskazana przez
pozwanego pracodawcę przyczyna rozwiązania stosunku pracy była rzeczywista.
Istotne jest to, że niewątpliwie takie zmiany organizacyjne miały miejsce. Także
kryteria wyboru do zwolnienia, którymi posłużył się pozwany rozwiązując z
powódką stosunek pracy, należy uznać za prawidłowe. Dokonując wyboru spośród
wszystkich nauczycieli posiadających kwalifikacje do nauczania przedmiotu
wychowanie fizyczne, pozwany brał pod uwagę w szczególności posiadane przez
nich kwalifikacje, stopień awansu zawodowego, staż pracy w zawodzie
nauczyciela, ocenę pracy, osiągnięcia w zakresie nauczanych przedmiotów,
zaangażowanie w pracę szkoły, innowacyjność, stosunek do obowiązków. Analiza
sytuacji nauczycieli zatrudnionych u pozwanego przy zastosowaniu tych kryteriów
doprowadziła Sąd Okręgowy do przekonania, że pracodawca dokonał prawidłowej
oceny uzasadniającej jego decyzję o wypowiedzeniu stosunku pracy właśnie
powódce, gdyż kwalifikacje posiadane przez nią były niższe od kwalifikacji
posiadanych przez pozostałych nauczycieli wychowania fizycznego. Poza powódką
wszyscy pozostali nauczyciele posiadali już tytuł nauczyciela dyplomowanego.
Natomiast powódka tytuł nauczyciela dyplomowanego uzyskała dopiero 5 sierpnia
2011 r., po wypowiedzeniu jej stosunku pracy, co nastąpiło 6 maja 2011 r. Znacznie
dłuższy od powódki staż pracy w zawodzie nauczyciela, w wymiarze 20 lat,
posiadali M.C., E.K. i G.B. Natomiast A.K., I.K. i powódka posiadali porównywalny
staż pracy w wymiarze 9-10 lat. Wszyscy wymienieni nauczyciele posiadali
kwalifikacje do nauczania wychowania fizycznego. M.C., E.K., A.K., I.K. i powódka
poza ukończeniem studiów magisterskich na kierunku wychowanie fizyczne
ukończyli także różne kursów doskonalenia zawodowego. Natomiast G.B.
legitymuje się ukończeniem studiów podyplomowych na kierunku wychowanie
fizyczne, a oprócz tego kursem kwalifikacyjnym w zakresie gimnastyki korekcyjno-
kompensacyjnej. Etat G.B. był uzupełniony godzinami z innych przedmiotów, do
których nauczania posiadała kwalifikacje, w tym biologii. W przypadku powódki brak
było możliwości uzupełnienia etatu godzinami z innego przedmiotu poza
wychowaniem fizycznym, ponieważ powódka nie posiadała dodatkowych
kwalifikacji do nauczania innego przedmiotu.
8
Powódka twierdziła, że skoro ukończyła studia kierunkowe na Akademii
Wychowania Fizycznego w W., uprawniające ją bez dodatkowego dokształcania do
prowadzenia zajęć w zakresie różnych dyscyplin sportowych, a także gimnastyki
korekcyjno-kompensacyjnej, tańca i ćwiczeń muzyczno-ruchowych, rekreacji i
turystyki, podczas gdy pozostali nauczyciele dopiero po ukończeniu studiów
uzupełniali swoje wykształcenie w zakresie wychowania fizycznego, to tylko ona
ukończyła kierunek studiów zgodny z nauczanym przedmiotem. Odnosząc się do
tej argumentacji Sąd Okręgowy przypomniał, że w rozporządzeniu Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji
wymaganych od nauczycieli oraz określania szkół i wypadków, w których można
zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego
zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 50, poz. 400) nie występuje rozróżnienie
kwalifikacji nauczycieli do nauczanego przedmiotu na wykształcenie tzw.
„kierunkowe” i „inne”. Ponadto, co podkreślił Sąd drugiej instancji, jeśli się
uwzględni oceny pracy wszystkich nauczycieli wychowania fizycznego na
przestrzeni ostatnich pięciu lat, należy stwierdzić, że powódka i A.K. uzyskali od
pozwanego dobre oceny, zaś pozostali nauczyciele uzyskali oceny wyróżniające.
Jednakże po dokonaniu tych ocen strona pozwana przyjęła, że A.K. poczynił
widoczne postępy w doskonaleniu warsztatu dydaktycznego, czego nie dopatrzono
się w sytuacji powódki.
Według Sądu Okręgowego, analiza materiału dowodowego nie daje podstaw
do kwestionowania prawidłowości wyboru powódki do zwolnienia z pracy. Pozwany
zarówno w uzasadnieniu samego wypowiedzenia, jak też w toku postępowania
przed Sądem, w sposób jasny i logicznie przekonujący wskazał kryteria, które były
brane pod uwagę przy wyborze powódki do zwolnienia, a przesłanki te były
obiektywne i czytelne.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony skargą kasacyjną wniesioną
przez powódkę. Skargę oparto na podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego,
w tym: a) art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela
(jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), przez błędną wykładnię, w
wyniku której przyjęto, że likwidacja dwóch oddziałów szkolnych wymuszała
ograniczenie zatrudnienia przez wypowiedzenie stosunku pracy jednemu
9
nauczycielowi wychowania fizycznego, to jest powódce, i jednocześnie nie
stanowiła przeszkody dla zatrudnienia z zewnątrz nauczyciela geografii, którego
zatrudnienie miało wpływ na rozwiązanie z powódką stosunku pracy; b) naruszenie
art. 45 § 1 k.p., przez przyjęcie, że kryteria doboru nauczyciela do zwolnienia
uzasadniały wskazanie powódki do rozwiązania stosunku pracy w związku z
dowolnym ustaleniem, że wszyscy nauczyciele wychowania fizycznego
legitymowali się porównywalnym wykształceniem; c) naruszenie art. 45 § 1 k.p. w
związku z art. 183a
k.p. przez nierówne traktowanie w zakresie zatrudnienia,
dostępu do podnoszenia kwalifikacji, wiek, sytuację rodzinną; d) naruszenie art. 45
§ 1 k.p. w związku z art. 183a
k.p., przez włączenie do procedury wyboru do
zwolnienia osoby podlegającej szczególnej ochronie w zakresie stosunku pracy z
racji pełnienia funkcji społecznej, dla której zajęcia z wychowania fizycznego w
wymiarze jednej godziny (fitness) stanowiły uzupełnienie etatu, czego skutkiem było
zawężenie zwolnień do nauczycieli wychowania fizycznego; 2) naruszenia prawa
procesowego: a) art. 382 k.p.c. i art. 328 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.,
polegającego na „niedostatecznym uzasadnieniu orzeczenia i oparciu
rozstrzygnięcia na części zgromadzonego przez Sąd pierwszej instancji materiału
dowodowego, z pominięciem tej części wyników jego postępowania, które
uzasadniały uwzględnienie powództwa”. Zdaniem skarżącej, Sąd Okręgowy,
dokonując samodzielnie jurydycznej oceny żądania pozwu, nie skonfrontował jej z
zaskarżonym orzeczeniem Sądu pierwszej instancji oraz stojącymi za nim
motywami i nie wykazał, że były nieprawidłowe. Wprost przeciwnie, Sąd Okręgowy
ustalił, że Sąd Rejonowy przeprowadził wszystkie istotne dowody (nie podał jakie
uznał za istotne) dla rozstrzygnięcia i prawidłowo ustalił stan faktyczny. Sąd
Najwyższy konsekwentnie stoi na stanowisku, że wyrok sądu drugiej instancji musi
opierać się na ustalonej samodzielnie przez ten sąd podstawie faktycznej i prawnej.
Ustalenia sądu drugiej instancji mogą opierać się na materiale zebranym w
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji i postępowaniu apelacyjnym albo na
materiale zebranym w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Opierając się
jedynie na materiale zgromadzonym przez sąd pierwszej instancji, sąd apelacyjny
może nie tylko potwierdzić ustalenia faktyczne dokonane przez sąd pierwszej
instancji, ale także dokonać dodatkowych lub odmiennych ustaleń faktycznych
10
(uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 23 marca 1999 r., III CZP
59/98, OSNC 1999 nr 7-8, poz. 124). Stanowisko Sądu Okręgowego zarzucające
Sądowi Rejonowemu wadliwą interpretację art. 20 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela i w
rezultacie wydanie błędnego rozstrzygnięcia jest bezpodstawne, skoro ustalił, że
podana przyczyna rozwiązania z powódką stosunku pracy obiektywnie jest
uzasadniona, ale w świetle poczynionych ustaleń nie można jej uznać za
rzeczywistą. Uzasadnienie Sądu Okręgowego nie podważa tego stanowiska i nie
zawiera przyczyn, dla których dowodom uznanym przez Sąd pierwszej instancji za
wiarygodne tej wiarygodności odmówił.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia Sądu Okręgowego i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o jej oddalenie i
zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
Chybione są zarzuty naruszenia prawa procesowego. Skarżąca twierdzi, że
doszło do naruszenia art. 382 k.p.c. i art. 328 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1
k.p.c., polegającego na „niedostatecznym uzasadnieniu orzeczenia i oparciu
rozstrzygnięcia na części zgromadzonego przez Sąd pierwszej instancji materiału
dowodowego, z pominięciem tej części wyników jego postępowania, które
uzasadniały uwzględnienie powództwa”.
W postępowaniu przed sądem drugiej instancji art. 328 § 2 k.p.c. stosuje się
odpowiednio, a więc z uwzględnieniem istoty i swoistości postępowania przed tym
sądem (art. 391 § 1 k.p.c.), co oznacza, że uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej
instancji, chociaż nie musi zawierać wszystkich elementów konstrukcyjnych
przewidzianych dla uzasadnienia orzeczenia merytorycznego sądu pierwszej
instancji, powinno mieć ustaloną podstawę faktyczną rozstrzygnięcia. Bez
dokonania prawidłowych ustaleń faktycznych nie jest możliwe prawidłowe
zastosowanie prawa materialnego (dokonanie właściwej subsumcji). Jeżeli sąd
11
drugiej instancji w pełni podziela ustalenia faktyczne i ocenę dowodów, jakich
dokonał sąd pierwszej instancji, to nie ma obowiązku ponownego przytaczania w
uzasadnieniu wydanego orzeczenia szczegółowych ustaleń co do istotnych faktów
oraz przyczyn, dla których określonym dowodom odmówił wiarygodności i mocy
dowodowej. W takim wypadku wystarczy zdecydowane stwierdzenie, że podziela
argumentację zamieszczoną w uzasadnieniu wyroku sądu pierwszej instancji, w
którym poszczególne dowody zostały wyczerpująco omówione, i traktuje ustalenia
pierwszoinstancyjne jako własne. Nie ma również przeszkód, aby sąd drugiej
instancji odwołał się do oceny prawnej sądu pierwszej instancji, jeżeli w pełni ją
podziela i uznaje za wyczerpującą. W tej sytuacji nie można się zgodzić z
poglądem skarżącej, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zostało
dostatecznie uzasadnione, skoro Sąd Okręgowy wyraźnie stwierdził, że Sąd
Rejonowy przeprowadził wszystkie dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy i
prawidłowo ustalił stan faktyczny, wobec czego Sąd Okręgowy ustalenia te podziela
i przyjmuje za własne. Odmienne stanowisko obydwu Sądów dotyczyło nie oceny
dowodów i nie ustaleń faktycznych, a wyłącznie materialnoprawnej oceny
ustalonych faktów.
Ponadto, zgodnie z ustalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego,
sporządzenie przez sąd odwoławczy uzasadnienia w sposób nie w pełni
odpowiadający stawianym mu wymaganiom może stanowić usprawiedliwioną
podstawę skargi kasacyjnej wyjątkowo – jedynie wtedy, gdy przedstawione w nim
motywy nie pozwalają na przeprowadzenie kontroli kasacyjnej zaskarżonego
orzeczenia. Tylko, bowiem w takim przypadku naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. może
być uznane za mogące mieć wpływ na wynik sprawy (por. wyroki Sądu
Najwyższego z 25 kwietnia 2012 r., I UK 153/12, LEX nr 1224673 oraz z 19 marca
2012 r., II UK 162/11, LEX nr 1171001 i przytoczone w nich orzecznictwo
dotyczące tego zagadnienia). Poza tym, art. 328 § 2 k.p.c. określa jedynie
wymagania konstrukcyjne uzasadnienia orzeczenia. Nie stanowi on zatem
właściwego punktu odniesienia dla krytyki trafności przyjętych za podstawę
zaskarżonego wyroku ustaleń faktycznych albo ich oceny prawnej. Kwestionowanie
podstawy faktycznej zaskarżonego rozstrzygnięcia przez zarzut naruszenia art. 328
§ 2 k.p.c. nie może wywrzeć zamierzonego przez skarżącą skutku (por. wyrok Sądu
12
Najwyższego z 20 lutego 2008 r., II CSK 449/07, LEX nr 442515). Należy też
zauważyć, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., który nie jest skutecznie wsparty
zarzutami naruszenia innych stosownych przepisów postępowania, oznacza w
istocie, że skarżący nie kwestionuje ustaleń faktycznych, lecz jedynie skarży się na
złe uzasadnienie.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że zarzut naruszenia art. 328 §
1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. jest niezasadny.
Podobnie należy ocenić zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. Odnosząc się do
niego należy przypomnieć, że sąd drugiej instancji może zmienić ustalenia
faktyczne, stanowiące podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji, w
zasadzie bez konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego
uzasadniającego odmienne ustalenia (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego, zasadę prawną, z 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999 nr 7-
8, poz. 124). Może też w całości podzielić ustalenia sądu pierwszej instancji bez
przeprowadzania uzupełniającego postępowania dowodowego. Odmienna ocena
materialnoprawna ustalonych faktów (ustaleń stanowiących podstawę faktyczną
rozstrzygnięcia) nie stanowi naruszenia art. 382 k.p.c. Z naruszeniem tego przepisu
mamy do czynienia wtedy, gdy sąd drugiej instancji, mimo przeprowadzonego
przez siebie postępowania dowodowego, orzekł wyłącznie na podstawie materiału
zgromadzonego przed sądem pierwszej instancji albo oparł swoje merytoryczne
orzeczenie na własnym materiale, z pominięciem wyników postępowania
dowodowego przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 19 marca 2012 r., II UK 162/11, LEX nr 1171001). Przewidziany w
art. 382 k.p.c. obowiązek orzekania sądu drugiej instancji na podstawie materiału
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym
oznacza, że sąd ten musi uwzględnić materiał dowodowy zebrany przez sąd
pierwszej instancji, który może uzupełnić o własne ustalenia faktyczne. Jeżeli sąd
drugiej instancji nie uzupełnia postępowania dowodowego ani, po rozważeniu
zarzutów apelacyjnych, nie znajduje przesłanek do zakwestionowania ustaleń
faktycznych orzeczenia pierwszej instancji, może te ustalenia przyjąć za własne
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2012 r., III CSK 179/11, LEX nr
1165079). W taki sposób postąpił w rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy. Zarzut
13
rzekomego „oparcia rozstrzygnięcia na części zgromadzonego przez Sąd pierwszej
instancji materiału dowodowego, z pominięciem tej części wyników jego
postępowania, które uzasadniały uwzględnienie powództwa”, uchyla się spod
kontroli kasacyjnej w kontekście treści art. 382 k.p.c., skoro skarżąca nie
sprecyzowała w skardze kasacyjnej, które dowody przeprowadzone przez Sąd
Rejonowy zostały pominięte przez Sąd Okręgowy i jaki to miało (albo mogło mieć)
wpływ na wynik sprawy. Ogólne stwierdzenie w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, że
„odmienne ustalenia Sądu Okręgowego nie mają oparcia w materiale dowodowym
sprawy”, nie może zastąpić wywodu uzasadniającego tezę o pominięciu części
wyników postępowania dowodowego. Omawiany zarzut jest tym bardziej
niezrozumiały w sytuacji, gdy Sąd Okręgowy przejął w całości ustalenia Sądu
Rejonowego, dokonując jedynie odmiennej ich subsumcji.
Skoro zarzuty naruszenia przepisów postępowania okazały się chybione,
Sąd Najwyższy był związany przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej ustaleniami
faktycznymi przyjętymi przez Sąd Okręgowy (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Oznacza to
bezpodstawność zarzutów dotyczących naruszenia przepisów prawa materialnego,
których zastosowanie było adekwatne do przyjętej podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia.
Zarzut naruszenia art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela opiera się na
kwestionowaniu wykładni, w wyniku której przyjęto, że likwidacja dwóch oddziałów
w pozwanym Zespole Szkół wymuszała ograniczenie zatrudnienia przez
wypowiedzenie stosunku pracy jednemu nauczycielowi wychowania fizycznego, to
jest powódce, i jednocześnie nie stanowiła przeszkody dla zatrudnienia z zewnątrz
nauczyciela geografii, którego zatrudnienie miało wpływ na rozwiązanie z powódką
stosunku pracy. Twierdzenie powódki o zatrudnieniu z zewnątrz nauczyciela
geografii, co rzekomo miało wpływ na rozwiązanie stosunku pracy z powódką,
wykracza poza podstawę faktyczną rozstrzygnięcia (jest nową okolicznością, której
nie rozważał Sąd Okręgowy), dlatego nie może być uwzględnione w postępowaniu
kasacyjnym, niezależnie od tego, że powódka nie twierdzi, iż ma uprawnienia do
nauczania geografii i to jej mogłoby być powierzone nauczanie tego przedmiotu.
Sąd Okręgowy przyjął, że zostały spełnione przesłanki do zwolnienia
powódki, ponieważ u pozwanego doszło do zmian organizacyjnych polegających
14
na zmniejszeniu liczby oddziałów i do związanego z tym zmniejszenia liczby godzin
wychowania fizycznego. Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, w razie
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub
zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w
pełnym wymiarze zajęć, dyrektor szkoły rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na
wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na
podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie
określonym w art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela. Sąd Okręgowy ustalił, że w wyniku
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole,
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie wszystkich nauczycieli wychowania
fizycznego w pełnym wymiarze zajęć, konieczne było rozwiązanie stosunku pracy z
którymś z nich. Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał wybór powódki do zwolnienia
(wypowiedzenia jej stosunku pracy) za prawidłowy jako podyktowany obiektywnymi
kryteriami, obejmującymi ocenę kwalifikacji, stażu pracy oraz zaangażowania w
wykonywanie obowiązków pracowniczych wszystkich nauczycieli wychowania
fizycznego zatrudnionych u pozwanego. Dokonując wyboru spośród wszystkich
nauczycieli posiadających kwalifikacje do nauczania wychowania fizycznego,
pozwany brał pod uwagę w szczególności posiadane przez nich kwalifikacje,
stopień awansu zawodowego, staż pracy w zawodzie nauczyciela, ocenę pracy,
osiągnięcia w zakresie nauczanych przedmiotów, zaangażowanie w pracę szkoły,
innowacyjność, stosunek do obowiązków. Analiza sytuacji nauczycieli
zatrudnionych u pozwanego przy zastosowaniu tych kryteriów doprowadziła Sąd
Okręgowy do przekonania, że pracodawca dokonał prawidłowej oceny
uzasadniającej jego decyzję o wypowiedzeniu stosunku pracy właśnie powódce,
gdyż kwalifikacje posiadane przez nią były niższe od kwalifikacji posiadanych przez
pozostałych nauczycieli wychowania fizycznego. Ta ocena nie została skutecznie
podważona w skardze kasacyjnej.
Naruszenia art. 45 § 1 k.p. skarżąca upatruje w dowolnym ustaleniu przez
Sąd Okręgowy, że wszyscy nauczyciele wychowania fizycznego legitymowali się
porównywalnym wykształceniem. Tak sformułowany zarzut odnosi się do sfery
ustaleń faktycznych, która nie może być podważana w postępowaniu kasacyjnym
(art. 3983
§ 3 k.p.c. oraz art. 39813
§ 2 k.p.c.). Teza skarżącej, że ukończenie
15
uczelni notowanej wyżej w rankingach wyższych uczelni przenosi się
automatycznie na wyższe kwalifikacje pracownika, jest poglądem subiektywnym. O
kwalifikacjach konkretnego pracownika decyduje bowiem szereg czynników, które
zostały wzięte pod uwagę przez Sąd Okręgowy. Należy przypomnieć, że w
orzecznictwie Sądu Najwyższego duże znaczenie przy ocenie wyboru nauczyciela
do zwolnienia z przyczyn związanych ze zmianami organizacyjnymi w szkole
przywiązuje się do jego kwalifikacji rozumianych nie tylko jako formalny poziom
wykształcenia, lecz także jako praktykę w nauczaniu przedmiotu (por. wyroki Sądu
Najwyższego z 10 stycznia 2002 r., I PKN 771/00, LEX nr 52962, z 17 grudnia
1997 r., I PKN 437/97, OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 628). Z orzeczeń tych wynika,
że w ocenie możliwości dalszego zatrudniania nauczyciela po wprowadzeniu zmian
organizacyjnych określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela należy uwzględniać
– poza przydzieloną nauczycielom liczbą godzin lekcyjnych – także inne
okoliczności, w tym zwłaszcza kwalifikacje zawodowe, obejmujące odpowiednią
praktykę w nauczaniu przedmiotu.
Z kolei powiązanie naruszenia art. 45 § 1 k.p. z naruszeniem art. 183a
k.p.
jest o tyle nieskuteczne, że art. 183a
k.p. jest przepisem bardzo rozbudowanym,
obejmuje bowiem siedem jednostek redakcyjnych (paragrafów), a brak
szczegółowego sprecyzowania, który z jego elementów został naruszony i w jaki
sposób, uniemożliwia kontrolę kasacyjną. Konkretyzacja przepisów stanowiących
podstawy skargi kasacyjnej jest konieczna. Nie mogą stanowić podstaw skargi całe
akty prawne ani ich niedostatecznie zindywidualizowane jednostki redakcyjne. Do
zachowania wymagań skargi kasacyjnej nie jest wystarczające ograniczenie się do
powołania sformułowania z art. 398
4
§ 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 398
3
§ 1 k.p.c.,
ale konieczne jest także sprecyzowanie formułowanej podstawy kasacyjnej przez
wyraźne określenie, jakie przepisy – oznaczone numerem jednostki redakcyjnej
(np. artykułu, paragrafu, ustępu, punktu) aktu prawnego (np. ustawy,
rozporządzenia) – zostały naruszone, na czym naruszenie każdego z nich polegało
(na błędnej wykładni czy niewłaściwym zastosowaniu) oraz – przy naruszeniach
przepisów postępowania – jaki mogło mieć wpływ na wynik sprawy. W przeciwnym
razie ocena zasadności skargi kasacyjnej nie jest w ogóle możliwa, samo zaś
pismo pozostaje tylko namiastką środka zaskarżenia (por. postanowienia Sądu
16
Najwyższego z 14 marca 2012 r., I UK 332/11, LEX nr 1212050, z 11 marca
1997 r., III CKN 13/97, OSNC 1997 nr 8, poz. 114).
Ponadto wątek nierównego traktowania w zatrudnieniu pojawił się dopiero w
skardze kasacyjnej. Skarżąca twierdzi, że do naruszenia art. 183a
k.p. doszło w
wyniku nierównego traktowania „w zakresie zatrudnienia, dostępu do podnoszenia
kwalifikacji, wieku i sytuacji rodzinnej”, co jest sformułowaniem tak ogólnym, że nie
sposób się do tego zarzutu odnieść w ramach rozważania zasadności podstaw
kasacyjnych. Można się jedynie domyślać, że skarżącej chodzi o nierówne
traktowanie w zakresie rozwiązania stosunku pracy (w związku z wyborem właśnie
jej do zwolnienia spośród wszystkich nauczycieli wychowania fizycznego), a
czynnikami różnicującymi w niedozwolony sposób jej sytuację (przesłankami
dyskryminacji) miałyby być wiek i sytuacja rodzinna, są to jednak jedynie domysły i
spekulacje, a Sąd Najwyższy nie może opierać swojego rozstrzygnięcia na
własnych domysłach.
Zarzut naruszenia art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 183a
k.p., do czego miało
dojść przez włączenie do procedury wyboru do zwolnienia osoby podlegającej
szczególnej ochronie w zakresie stosunku pracy z racji pełnienia funkcji społecznej,
dla której zajęcia z wychowania fizycznego w wymiarze jednej godziny (fitness)
stanowiły uzupełnienie etatu, jest również nieuzasadniony. Sąd Okręgowy rozważał
zasadność wyboru powódki do zwolnienia (wypowiedzenia jej stosunku pracy),
porównując jej sytuację do sytuacji wszystkich pozostałych nauczycieli
prowadzących zajęcia z wychowania fizycznego. Nie można dopatrzyć się w takim
sposobie oceny zgodności z prawem i zasadności zwolnienia powódki naruszenia
przepisów o nierównym traktowaniu.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 398
14
k.p.c., uznając, że nie ma ona uzasadnionych podstaw.