Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 146/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Rafał Malarski (przewodniczący)
SSN Jan Bogdan Rychlicki
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
Protokolant Anna Janczak
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga
w sprawie D. E.
skazanego z art. 291 § 1 kk i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 13 marca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 grudnia 2011 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 25 maja 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy
wyrok Sądu Okręgowego z dnia 25 maja 2011r. w zakresie czynu
z art. 291 § 1 kk w zw. z art. 65 kk w zw. z art. 12 kk (pkt 1) i
przekazuje sprawę w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 25 maja 2011 r., oskarżonego D. E. w
ramach czynu opisanego w punkcie V aktu oskarżenia uznał za winnego tego, że
działając z góry powziętym zamiarem w krótkich odstępach czasu, w okresie od
kwietnia 1999 r., daty bliżej nieustalonej do lutego 2001 r. w W., w ramach grupy
przestępczej w imieniu M. N., przyjmował od P. R. i Ł. C. pieniądze w kwocie co
najmniej 800 USD miesięcznie, wiedząc, że pochodzą one z przestępstwa
wprowadzania do obrotu znacznych ilości substancji psychotropowych i środków
odurzających, tj. przestępstwa z art. 291 § 1 k.k. w zw. z art. 65 k.k. w zw. z art. 12
k.k. i za to skazał go na karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Ponadto Sąd
Okręgowy uniewinnił oskarżonego od popełnienia czynów opisanych w pkt. I, II i III
aktu oskarżenia oraz umorzył postępowanie karne w zakresie czynu z pkt. IV aktu
oskarżenia.
Wyrok ten został zaskarżony przez prokuratora w zakresie rozstrzygnięcia o
czynach z pkt. I – IV oraz przez obrońcę oskarżonego w zakresie czynu z pkt. V
aktu oskarżenia.
Sąd Apelacyjny, wyrokiem z dnia 21 grudnia 2011 r., uchylił zaskarżony
wyrok w części dotyczącej rozstrzygnięcia w przedmiocie czynu z pkt. IV aktu
oskarżenia i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi pierwszej instancji do
ponownego rozpoznania; w pozostałej części wyrok utrzymał w mocy.
Od tego wyroku, w części utrzymującej w mocy wyrok Sądu Okręgowego z
dnia 25 maja 2011 r., w zakresie skazania D. E. za czyn z art. 291 § 1 k.k. i in.,
kasację wniósł obrońca skazanego. W kasacji zarzucił rażące naruszenie prawa
procesowego, mające istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie:
1) art. 434 § 1 k.p.k. poprzez pogorszenie sytuacji prawnej skazanego, wskutek
uznania w uzasadnieniu orzeczenia, że zrealizował on zespół znamion innego
(surowszego) typu czynu zabronionego - art. 282 k.k. zamiast 291 § 1 k.k.;
2) art. 458 w zw. z art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. poprzez niekorzystną dla skazanego
zmianę ustaleń faktycznych wyroku sądu pierwszej instancji, pomimo
wniesienia apelacji jedynie na korzyść, która nastąpiła w części motywacyjnej
wyroku w sprzeczności z częścią dyspozytywną;
3) naruszenie prawa do obrony (art. 6 k.p.k. i art. 42 ust. 2 Konstytucji RP)
poprzez niekorzystną zmianę przez Sąd Apelacyjny w części motywacyjnej
zaskarżonego wyroku kwalifikacji prawnej czynu popełnionego przez
3
skazanego, bez uprzedzenia o takiej możliwości w stosownym trybie, przez co
uniemożliwiono mu w tym zakresie obronę;
4) art. 414 § 1 w zw. z art. 17 § 1 pkt 1-2 w zw. z art. 458 oraz w zw. z art. 437
§ 2 k.p.k. poprzez ich niezasadne niezastosowanie i brak uniewinnienia
skazanego, pomimo braku w wyroku sądu pierwszej instancji ustaleń
dotyczących znamion czynu z art. 282 k.k., który w ocenie sądu
odwoławczego skazany popełnił i braku możliwości dokonania takich ustaleń
wobec działania określonego w art. 434 § 1 k.p.k. zakazu reformationis in
peius.
W uzasadnieniu kasacji skarżący ponadto zarzucił, że sąd odwoławczy nie
podał czym się kierował wydając wyrok, a zwłaszcza dlaczego przyjął, że
oskarżony zachowaniem swoim wyczerpał znamiona czynu z art. 282 k.k., a więc
podniósł zarzut naruszenia art. 457 § 3 k.p.k.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i
utrzymanego w nim w mocy wyroku sądu pierwszej instancji i uniewinnienie D. E.
od popełnienia czynu zarzucanego mu w pkt. V aktu oskarżenia albo uchylenie
wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w pisemnej odpowiedzi na kasację oraz
występujący na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej ocenili, że
kasacja obrońcy skazanego jest zasadna. W związku z tym wnieśli o uchylenie
wyroku Sądu Apelacyjnego w części, w jakiej utrzymano nim w mocy wyrok sądu
pierwszej instancji, w zakresie czynu opisanego w pkt. V aktu oskarżenia i
przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja w zakresie, w jakim domaga się uchylenia wyroku w zaskarżonej
części i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi odwoławczemu,
zasługuje na uwzględnienie.
Zasadny okazał się bowiem, podniesiony uzasadnieniu kasacji, zarzut
rażącego naruszenia art. 457 § 3 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem sąd odwoławczy
ma obowiązek podać w uzasadnieniu, czym się kierował wydając wyrok oraz
dlaczego zarzuty i wnioski apelacji uznał za zasadne lub za niezasadne. Właściwe
zrealizowanie tego obowiązku wymaga wykazania konkretnymi, znajdującymi
4
oparcie w ujawnionych w sprawie okolicznościach argumentami, dlaczego uznano
poszczególne zarzuty apelacji za trafne, bądź też bezzasadne. Sąd odwoławczy
powinien przy tym szczegółowo, poprawnie pod względem logicznym, bez
sprzeczności, niekonsekwencji i dwuznaczności, przedstawić tok rozumowania
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2005 r., IV KK
245/05, OSNwSK 2005, poz. 1897). Ponadto wskazać należy, że zarówno w
orzecznictwie, jak i piśmiennictwie, w zakresie dotrzymania standardu klarowności i
precyzji uzasadnienia wyroku, przyjmuje się zgodnie, iż część motywacyjna wyroku
ma doniosłe, a nie jedynie formalne znaczenie w perspektywie m.in.: 1) ujawnienia
sposobu ocen dowodowych i dokonywania ustaleń faktycznych oraz podstawy
przyjętych ocen prawnych; 2) wyczerpującego i zrozumiałego poinformowania stron
procesowych o faktycznych i prawnych podstawach rozstrzygnięcia; 3)
umożliwienia stronom - w zakresie wolnym od ograniczeń wynikających z wad
samego uzasadnienia - wykorzystania prawa poddania rozstrzygnięcia
przewidzianej prawem kontroli; 4) dostarczenia sądowi uprawnionemu do kontroli
motywów wszystkich aspektów rozstrzygnięcia, tak, aby możliwości skontrolowania
wyroku nie zniweczyć (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 9 grudnia 1997
r., V KKN 25/97, OSNKW 1998, z. 3-4, poz. 15; z dnia z dnia 12 stycznia 2005 r., II
KK 158/04, Prokuratura i Prawo 2005, nr 10, poz. 7; z dnia 6 czerwca 2006 r., V KK
413/05, OSNKW 2006, z. 7-8, poz. 76; J. Grajewski: Kodeks postępowania karnego.
Komentarz aktualizowany LEX 2012, komentarz do art. 457 k.p.k., tezy 7-8).
Sąd Apelacyjny tym obowiązkom w niniejszej sprawie nie sprostał. Rację ma
skarżący, że w istocie Sąd ten nie wskazał w uzasadnieniu, czym się kierował
wydając wyrok, a zwłaszcza dlaczego utrzymał w mocy wyrok skazujący, choć jego
zdaniem, nie doszło do realizacji znamion czynu będącego podstawą skazania. W
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, którego część dyspozytywna przesądza o tym,
że wyrok Sądu pierwszej instancji skazujący D. E. za przestępstwo z art. 291 § 1
k.k. utrzymano w mocy, Sąd Apelacyjny podał bowiem, że „podziela argumentację
obrońcy w zakresie obrazy prawa materialnego, a mianowicie art. 291 § 1 k.k.
poprzez jego niezasadne zastosowanie”. Za trafne Sąd ten uznał zarzuty tej
apelacji co do braku wykazania, że przyjmowane przez oskarżonego „konkretne
środki pieniężne zostały uzyskane za pomocą czynu zabronionego” i w
konsekwencji uznał, że do realizacji znamion z art. 291 § 1 k.k. nie doszło. Dalej
Sąd Apelacyjny stwierdził, że analiza materiału dowodowego wskazuje na to, iż
5
działanie oskarżonego wyczerpało znamiona przestępstwa określonego w art. 282
k.k. Z racji jednak na zagrożenie tego czynu surowszą karą pozbawienia wolności
oraz z uwagi na kierunek zaskarżenia, nie mógł dokonać zmiany kwalifikacji
prawnej czynu przypisanego oskarżonego (s. 26 – 27 uzasadnienia).
Z powyższego wynika, że pomimo dostrzeżonego braku realizacji znamion
przypisanego D. E. czynu z art. 291 § 1 k.k., Sąd Apelacyjny oskarżonego od
popełnienia tego czynu nie uniewinnił. W uzasadnieniu wyroku nie ma choćby śladu
wywodu prawnego, dlaczego Sąd ten tak postąpił, a więc dlaczego dostrzegając ów
brak wypełnienia znamion przypisanego oskarżonemu czynu zabronionego,
utrzymał w mocy wyrok skazujący za ten czyn. Nie wiadomo też, czy Sąd ten uznał
zgromadzony materiał dowodowy za kompletny i prawidłowo oceniony przez Sąd
pierwszej instancji, a więc nie pozwalający na czynienie żadnych dodatkowych
ustaleń faktycznych. W związku z tym trafnie zauważa prokurator w pisemnej
odpowiedzi na kasację, że w sprawie nie jest jasne nawet to, za winnego jakiego
przestępstwa Sąd odwoławczy uznał oskarżonego. Z części dyspozytywnej wyroku
wynika bowiem, że czynu z art. 291 § 1 k.k., z uzasadnienia zaś równie jasno
wynika, iż oskarżony czynu z art. 291 § 1 k.k. jednak nie popełnił. W sprawie doszło
więc do rażącego naruszenia art. 457 § 3 k.p.k., które miało istotny wpływ na treść
wyroku, gdyż orzeczenie jako całość nie wyjaśnia za co i z jakich powodów
oskarżony został skazany.
Niewątpliwie w sposób rażący został też naruszony przepis art. 437 § 2
k.p.k. Jeżeli bowiem Sąd Apelacyjny rzeczywiście dostrzegł w wyroku Sądu
pierwszej instancji brak udowodnienia znamienia typu czynu zabronionego, to
oskarżonego należało uniewinnić od zarzutu popełnienia tego czynu, bądź wyrok
uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania, a to razie stwierdzenia, że
istniała możliwość wydania w ponownym postępowaniu wyroku skazującego,
pomimo działania zakazu reformationis in peius. Z całą pewnością nie można było
postąpić tak, jak Sąd odwoławczy, czyli utrzymać w mocy wyrok skazujący za czyn,
który, zdaniem tego Sądu, przestępstwem nie jest.
W świetle powyższego wyrok w zaskarżonej części ostać się nie może,
zachodzi konieczność jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd
Apelacyjny rozważy zarzuty apelacji obrońcy oskarżonego zgodnie z wymogami
określonymi w art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. Następnie zajmie
6
jednoznaczne stanowisko co do tego, czy wyrok Sądu pierwszej instancji skazujący
D. E. za przestępstwo z art. 291 § 1 k.k. jest prawidłowy. Jeżeli dojdzie do innego
wniosku, podejmie rozstrzygnięcia zgodne z przepisami prawa procesowego.
W sytuacji, gdy rozpoznanie zarzutów naruszenia art. 457 § 3 k.p.k. i art. 437
§ 2 k.p.k. okazało się wystarczające do zdecydowania o uchyleniu zaskarżonego
wyroku Sąd Najwyższy, działając na podstawie art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.
uznał, że rozważanie pozostałych zarzutów kasacji byłoby przedwczesne.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.