Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 13/13
POSTANOWIENIE
Dnia 13 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. Ś.
przeciwko M. M. Towarzystwo Ubezpieczeń Spółce Akcyjnej w S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 marca 2013 r.,
zażalenia powoda
na wyrok Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 lipca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części uchylającej punkt VII
(siódmy) wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 6 marca 2012 r.,
a w pozostałej części oddala zażalenie.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację pozwanego i wyrokiem z dnia 20 lipca
2012 r. uchylił wyrok Sądu Okręgowego w G. z dnia 6 marca 2012 r. w punktach IV
i VII zasądzających ma rzecz powoda odszkodowanie z tytułu utraconych
dochodów, w punkcie V zasądzającym rentę z tytułu utraty zdolności do pracy oraz
w punktach IX i X rozstrzygających o kosztach procesu i kosztach należnych
Skarbowi Państwa, i sprawę w tym zakresie sprawę przekazał do ponownego
rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji wskazał, że ustalenia
poczynione przez Sąd Okręgowy w zakresie odszkodowania z tytułu dochodów
utraconych przez powoda na skutek niemożności wykonywania pracy w
gospodarstwie rolnym i niemożności prowadzenia działalności gospodarczej (art.
444 § 1 k.c.) oraz w zakresie renty z tytułu utraty zdolności do pracy (art. 444 § 2
k.p.c.) nie mają dostatecznego oparcia w zebranym materiale dowodowym. Uznał,
że w tym zakresie Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, co
uzasadniało rozstrzygnięcie w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c. Sąd Apelacyjny
zauważył nadto, że pozwany wprawdzie zaskarżył jedynie punkt IV i V wyroku Sądu
pierwszej instancji, jednakże rozstrzygnięcie zawarte w punkcie VII zostało oparte
na tożsamych ustaleniach skutecznie zakwestionowanych w postępowaniu
apelacyjnym. Strona pozwana nie może zatem ponosić skutków wadliwości
konstrukcji wyroku, wobec czego nieprawidłowość rozstrzygnięcia we wskazanym
zakresie powoduje konieczność uchylenia całego orzeczenia w części dotyczącej
odszkodowania z tytułu utraconych dochodów oraz renty z tytułu utraty zdolności
do pracy.
W zażaleniu od tego wyroku powód zarzucił naruszenie art. 379 pkt 3 k.p.c.
w zw. z art. 363 § 3 k.p.c. poprzez uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w punktach
VII i IX nie zaskarżonych przez pozwanego, art. 378 § 1 k.p.c. poprzez uchylenie
wyroku tego Sądu w punkcie VII, art. 385 k.p.c. poprzez uwzględnienie apelacji
oraz art. 217 k.p.c. i art. 230 k.p.c. poprzez przyjęcie, że strona powodowa nie
udowodniła swoich roszczeń. Powód podniósł nadto zarzut naruszenia prawa
materialnego tj. art. 444 § 1 i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że ustalenie wysokości
3
utraconych i spodziewanych dochodów wymaga ich osiągnięcia w sposób
graniczący z pewnością.
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. - w brzmieniu nadanym ustawą z dnia
16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie z dniem
3 maja 2012 r., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie
uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
Treść zarzutów podniesionych przez żalącego powoduje konieczność
wyjaśnienia charakteru zażalenia oraz zakresu kognicji Sądu Najwyższego w toku
rozpoznawania nowego środka odwoławczego.
Postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, a to oznacza, że sąd
drugiej instancji nie może ograniczać się jedynie do oceny zarzutów apelacyjnych,
lecz musi dokonać własnych ustaleń i poddać je ocenie pod kątem prawa
materialnego. Uwzględnienie apelacji powinno zatem prowadzić do wydania
orzeczenia reformatoryjnego, a jedynie wyjątkowo orzeczenia kasatoryjnego
w wypadkach przewidzianych w art. 386 § 2 i 4 k.p.c. - stwierdzenia nieważności
postępowania, nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji oraz
wtedy, gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślono, że kontrola dokonywana
w ramach tego środka ma charakter formalny, a zażalenie ma służyć zbadaniu, czy
orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji zostało prawidłowo oparte na jednej
z przesłanek określonych w art. 386 § 2 i 4 k.p.c. a zatem, czy powołana przez sąd
przyczyna opiera się na jednej z przesłanek ustawowych. Dokonana kontrola ma
charakter czysto procesowy, bez wkraczania w kompetencje sądu in merito.
W postępowaniu zażaleniowym wywołanym omawianym zażaleniem nie jest zatem
dopuszczalne badanie merytoryczne stanowiska sądu drugiej instancji i kontrola
4
materialnoprawnej podstawy wyroku, ta bowiem jest zarezerwowana do
przeprowadzenia wyłącznie w postępowaniu kasacyjnym. Konsekwencją
jest wąskie określenie granic kognicji Sądu Najwyższego, a odmienne ich ujęcie
jest niedopuszczalne (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 października
2012, I CZ 136/12, z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, z dnia 9 listopada
2012 r., IV CZ 156/12, niepubl.). W wypadku wskazania przez sąd drugiej instancji
nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji jako podstawy uchylenia
wyroku, zakres kognicji Sądu Najwyższego ogranicza się do zbadania, czy sąd
odwoławczy prawidłowo rozumiał to pojęcie oraz czy jego merytoryczne stanowisko
uzasadniało taką ocenę postępowania sądu pierwszej instancji, natomiast poza tym
zakresem pozostaje prawidłowość poglądu prawnego wyrażonego przez ten sąd.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty
sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi
się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej
podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie
przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca
roszczenie. Nierozpoznanie istoty sprawy następuje także w sytuacji dokonania
przez sąd pierwszej instancji oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie
ustaloną podstawę faktyczną i konieczności czynienia po raz pierwszy ustaleń
faktycznych, co czyni koniecznym uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji
z uwagi na obowiązek respektowania konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności
postępowania sądowego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia
2012 r., I CZ 168/12, niepubl., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999 nr 1, poz. 22, z dnia 15 lipca
1998 r. II CKN 838/97, z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36,
z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, z dnia 12 listopada 2007 r., I PK
140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2).
Zażalenie jest zasadne jedynie w części dotyczącej wadliwości uchylenia
wyroku Sądu Okręgowego w G. w zakresie punktu VII (siódmego). Zgodnie z art.
378 § 1 k.p.c. sąd odwoławczy orzeka w postępowaniu apelacyjnym w granicach
apelacji z tym, że w granicach zaskarżenia bierze pod uwagę z urzędu nieważność
5
postępowania. Z powyższego wynika, że granice apelacji są wyznaczane między
innymi przez bezwzględnie wiążące sąd granice zaskarżenia i w tych granicach sąd
ten rozpoznaje merytorycznie sprawę. Wyrok sądu pierwszej instancji w części
niezaskarżonej staje się prawomocny, chyba że sąd drugiej instancji może z urzędu
rozpoznać sprawę także w tej części (art. 363 § 3 k.p.c.). Rozpoznanie sprawy z
urzędu w części niezaskarżonej może nastąpić jedynie w wypadku istnienia
ścisłego związku pomiędzy poszczególnymi rozstrzygnięciami zawartymi w
orzeczeniu i zaskarżenie jednej części orzeczenia musi pociągać za sobą skutki w
zakresie pozostałych rozstrzygnięć (np. wyrok rozwodowy). Taka sytuacja nie ma
miejsca w niniejszej sprawie, bowiem rozstrzygnięcia zawarte w poszczególnych
punktach mają charakter autonomiczny, a tożsamość podstawy faktycznej nie
może stanowić przyczyny rozpoznania sprawy w części niezaskarżonej. Skoro
uchylenie wyroku w tej części nastąpiło z przyczyny nierozpoznania istoty sprawy,
to ta przesłanka została wadliwie zinterpretowana przez Sąd drugiej instancji w
omawianym zakresie, co czyni zasadnym zarzuty naruszenia art. 379 pkt 3 k.p.c. w
zw. z art. 363 § 3 k.p.c. oraz art. 378 § 1 k.p.c. Brak jest podstaw do uwzględnienia
zażalenia w pozostałej części.
Żalący, błędnie pojmując charakter wniesionego środka odwoławczego,
pozostałe zarzuty zażalenia odniósł wyłącznie do merytorycznego stanowiska Sądu
Apelacyjnego. Z przyczyn, o których mowa wyżej, zarzuty te nie mogą zostać
poddane kontroli, bowiem ocena prawidłowości stanowiska materialnoprawnego
Sądu odwoławczego nie należy do kompetencji Sądu Najwyższego realizowanej
w postępowaniu zażaleniowym na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. Zażalenie nie
zawiera natomiast ani zarzutu naruszenia art. 386 § 4 k.p.c., ani nie przedstawia
w uzasadnieniu żadnych argumentów, które mogłyby się odnosić do przesłanki
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji w postaci nierozpoznania istoty sprawy.
Z tego względu poprzestać należy na stwierdzeniu, że przyjęcie przez Sąd drugiej
instancji odmiennego, niż Sąd pierwszej instancji, stanowiska w co do
prawidłowości ustalonej podstawy faktycznej i wskazanie na konieczność jej
ustalenia w aspekcie dokonanej wykładni art. 444 § 1 i 2 k.c. odpowiada omówionej
wyżej przesłance. Prawidłowe, wobec treści wyroku Sądu drugiej instancji, było
także uchylenie punktu IX (dziewiątego) dotyczącego kosztów procesu, bowiem po
6
ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji orzeknie o kosztach
stosownie do wyniku procesu.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c.
w zw. z art. 39814
k.p.c. i art. 39815
k.p.c.
jw