Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 156/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa A. W.
przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej przy ul. T. […]
sygn. akt I C 2521/09
oraz sprawie z powództwa A. W.
przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej przy ul. T. […]
sygn. akt I C 2759/09
oraz sprawie z powództwa A. W.
przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej przy ul. T. […]
sygn. akt I C 191/11 (poprzednia sygn. I C 2559/09)
o uchylenie uchwał,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
[…]
z dnia 17 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 2 czerwca 2011 r. Sąd Okręgowy w Ś. oddalił powództwa
A. W. w połączonych do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawach, w
których powódka domagała się uchylenia uchwał nr 1, 2 i 5 zebrania pozwanej
Wspólnoty Mieszkaniowej przy ul. T. […] z dnia 18 listopada 2008 r. Jedna z
połączonych spraw rozstrzygnięta została przez Sąd Okręgowy powtórnie, po
uchyleniu przez Sąd Apelacyjny wyroku oddalającego powództwo o uchylenie
uchwał nr 2 i 5 z dnia 18 listopada 2008 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że powódka jest właścicielką lokalu użytkowego
w budynku pozwanej Wspólnoty. Przy nabywaniu własności lokali nabywcy
podpisywali z Miejskim Zarządem Nieruchomości w Ś. umowy o powierzenie temu
przedsiębiorstwu zarządu nieruchomością wspólną. Dnia 18 listopada 2008 r.
Wspólnota podjęła pięć uchwał, w tym:
- uchwałę nr 1 w sprawie rezygnacji z dniem 30 listopada 2008 r. z zarządu
sprawowanego przez Miejski Zarząd Nieruchomości w Ś. i przeprowadzenia
koniecznych rozliczeń;
- uchwałę nr 2 w sprawie powierzenia administrowania nieruchomością
wspólną innemu podmiotowi (p. I. W. prowadzącej działalność pod nazwą
Zarząd i Obrót Nieruchomościami „A.") oraz otwarcia rachunku bankowego
Wspólnoty;
- uchwałę nr 5 w sprawie wyboru zarządu, powołującą zarząd w składzie A. S.
i P. M., któremu powierzono kierowanie sprawami Wspólnoty Mieszkaniowej
i reprezentowanie jej na zewnątrz.
Za przyjęciem uchwał głosowali właściciele lokali dysponujący wspólnie
56,78% udziałów. Głosowanie odbyło się częściowo na zebraniu a częściowo
w drodze indywidualnego zbierania głosów. O terminie zebrania, ani o jego
przedmiocie nie zostały zawiadomione powódka oraz Gmina Ś., które nie brały
udziału w głosowaniu. Powódce przysługuje udział 24,11% w nieruchomości
wspólnej. Nowowybrany zarząd zawarł umowę o administrowanie nieruchomością
3
wspólną z I. W., która - po ustaleniu z powódką, że jej mąż codziennie odbiera
pocztę z lokalu użytkowego w budynku wspólnoty - wysłała pocztą na adres tego
lokalu uchwały nr 2 i 5. Niezależnie od tego pozwana Wspólnota przy piśmie z 19
maja 2009 r. wzywającym powódkę do zapłaty zaległych zaliczek na utrzymanie
nieruchomości wspólnej doręczyła jej odpisy uchwał nr 1 i 2. Pismem z 26 maja
2009 r. powódka zwróciła się do pozwanej o udzielenie informacji dotyczących
sposobu oraz daty powiadomienia jej o treści uchwał nr 1 i 2. Pozew o uchylenie
uchwały nr 1 powódka złożyła 19 listopada 2009 r., pozew o uchylenie uchwały nr 2
- w dniu 24 listopada 2009 r., a pozew o uchylenie uchwały nr 5 - w dniu 16 grudnia
2009 r. Sąd Okręgowy uznał, że powódka zaskarżyła uchwały nr 1 i 2 z
przekroczeniem 6 - tygodniowego terminu zawitego przewidzianego w art. 25
ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r., Nr
80, poz. 903 ze zm., dalej oznaczanej jako „u.w.l.”) przyjąwszy, że powódka o treści
uchwały nr 1 i 2 dowiedziała się przed dniem 26 maja 2009 r. Sąd Okręgowy
odnotował, że Sąd Apelacyjny uchylając wyrok w sprawie uchwały nr 2 wskazał, iż
uchwała ta została doręczona powódce 16 października 2009 r. i zaskarżona w
terminie, uznał jednak, że stanowisko to go nie wiąże w wypadku, gdy nastąpiła
zmiana stanu prawnego. Zdaniem Sądu Okręgowego, skoro powódka w piśmie z
16 maja 2009 r. zwróciła się do pozwanej jedynie o udzielenie informacji
dotyczących sposobu oraz daty powiadomienia jej o treści uchwał nr 1 i 2, to
przyjąć należało, że już od dnia 26 maja 2009 r. znała treść tych uchwał.
Pozew o uchylenie uchwały nr 5 Sąd uznał wniesiony terminowo, ponieważ
informację o treści tej uchwały powódka uzyskała na rozprawie w dniu 4 listopada
2009 r. Zarzuty powódki przeciwko wszystkim zaskarżonym uchwałom ocenił
jednak jako nieuzasadnione. Przyjął, że pozwana nie dokonała zmiany sposobu
zarządu nieruchomością wspólną lecz tylko zmieniła podmiot zarządzający
tą nieruchomością, wobec czego nie zachodziła konieczność protokołowania
uchwały przez notariusza. Ponieważ pozwana wspólnota liczy ponad siedem
wyodrębnionych lokali, z art. 20 ust. 1 u.w.l. wynikał obowiązek podjęcia przez
właścicieli lokali uchwały o wyborze zarządu. Zdaniem Sądu powódka nie
wykazała, że niezawiadomienie jej i Gminy Ś. o terminie zebrania właścicieli miało
wpływ na treść podjętych uchwał, ani też, że wpływ taki mogło mieć zbieranie
4
głosów przez osoby nieuprawnione. Sąd Okręgowy nie stwierdził, aby powierzenie
administrowania nieruchomością I. W. naruszyło art. 18 ust. 1 u.w.l. bądź art. 184
ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarowaniu nieruchomościami (tekst
jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.). Sąd nie podzielił też zarzutów, że
uchwały nie uzyskały większości głosów, ponieważ w wypadku, kiedy prawo
własności lokalu przysługiwało małżonkom, głos oddany był tylko przez jedno z
nich. Uznał, że małżonek jest uprawniony do samodzielnego głosowania w ramach
wykonywania zarządu majątkiem wspólnym.
Sąd II instancji, rozpoznający sprawę na skutek apelacji powódki
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił wszystkie zaskarżone uchwały.
Wskazał, że Sąd Okręgowy, a także Sąd odwoławczy ponownie rozpoznający
sprawę były z mocy art. 396 § 6 k.p.c. związane oceną przyjętą w uzasadnieniu
wyroku uchylającego co do tego, kiedy nastąpiło doręczenie powódce uchwał nr
2 i 5. Zwrócił uwagę, że nie miała miejsca zmiana stanu prawnego, nie ujawniły się
także nowe okoliczności faktyczne. W konsekwencji zakwestionował
dopuszczalność stwierdzenia przez Sąd Okręgowy, że zaskarżenie uchwały nr 2
było spóźnione. Przyjęcie, że o treści uchwały nr 2 powódka dowiedziała się 16
października 2009 r. wiązało się z koniecznością ustalenia analogicznej daty
uzyskania przez powódkę wiedzy o treści jednocześnie doręczonej uchwały nr 1.
Sąd Apelacyjny ocenił, że zaskarżone uchwały wprowadzały zmianę sposobu
sprawowania zarządu we wspólnocie, a nie tylko zmianę podmiotu zarządzającego
nieruchomością Wspólnoty. Wskazał, że od powstania Wspólnoty zarząd
nieruchomością sprawował Miejski Zarząd Nieruchomości w Ś., a z umów
podpisanych z nim przez właścicieli lokali wynikało, iż powierzono mu zarządzanie
Wspólnotą w oparciu o art. 18 ust. 1 u.w.l. Zmiana polegająca na wyborze zarządu
spośród osób fizycznych stanowiła więc zmianę zarządu w rozumieniu art. 18 ust.
2a u.w.l., która obligatoryjnie wymagała zaprotokołowania uchwały przez
notariusza. Uchwałę nr 1 Sąd odwoławczy uchylił więc z uwagi na naruszenie formy
jej podjęcia. Uchylenie pozostałych uchwał uznał za konieczny skutek uchylenia
uchwały nr 1, ponieważ dezaktualizowała je nieskuteczność uchwały o zmianie
sposobu zarządu.
5
Pozwana Wspólnota Mieszkaniowa wniosła od wyroku Sądu Apelacyjnego
skargę kasacyjną opartą na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzuciła
naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na treść zaskarżonego
orzeczenia, polegające na uchybieniu art. 386 § 6 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c. Podniosła także naruszenie prawa materialnego poprzez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 18 ust. 1 u.w.l., a ponadto przez
niewłaściwe zastosowanie art. 18 ust. 2a i ust. 3 oraz art. 20 u.w.l.
We wnioskach domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
ewentualnie uchylenia tego wyroku i oddalenia apelacji powódki od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 2 czerwca 2011 r. Wniosła też o zasądzenie od powódki na jej
rzecz kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
W pierwszej kolejności poddać ocenie należy zarzuty procesowe, których
treść zmierza do podważenia prawidłowości drogi dojścia przez Sąd Apelacyjny do
ustaleń faktycznych o podstawowym znaczeniu dla rozstrzygnięcia. Skarżąca
podnosi naruszenie art. 386 § 6 k.p.c. w wyniku jego niewłaściwej wykładni,
polegającej na zinterpretowaniu go jako podstawy ograniczenia swobody sądu
orzekającego przy ocenie dowodów i poczynienia na ich podstawie ustaleń
faktycznych. Tak postawiony zarzut nie narusza zakazu przewidzianego w art. 3983
§ 3 k.p.c., nie kwestionuje bowiem prawidłowości ocen i ustaleń lecz konstrukcję
prawną wyłączająca ich dopuszczalność. Argumentacji skarżącej nie można
odmówić słuszności. Artykuł 386 § 6 k.p.c. przewiduje dwa zakresy przedmiotowe,
w których ograniczona zostaje swoboda sądu rozpoznającego sprawę w pierwszej
instancji po uchyleniu wydanego w tej sprawie wyroku przez sąd odwoławczy oraz
samego sądu odwoławczego. Sądy te związane są oceną prawną i wskazaniami
co do dalszego postępowania wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku uchylającego
wcześniejsze orzeczenie. Ocena prawna obejmuje przeprowadzoną przez sąd
odwoławczy wykładnię przepisów, jak też stanowisko co do tego, jakie przepisy
znajdą zastosowanie do ocenianego stanu faktycznego. Wskazania co do dalszego
postępowania z kolei wytyczają sądowi pierwszej instancji kierunek i zakres
6
ponownego rozpoznania sprawy w celu usunięcia uchybień popełnionych
poprzednio oraz sprawnego doprowadzenia do wydania prawidłowego wyroku.
Z uwagi na to, że obowiązek stosowania się do zaleceń sądu drugiej instancji
stanowi ograniczenie wyrażonej w art. 178 ust. 1 Konstytucji zasady niezawisłości
sędziowskiej, zakres i przedmiot przewidzianego w art. 386 § 6 k.p.c. uprawnienia
do instruowania sądu pierwszej instancji musi być rozumiany wąsko i nawiązywać
do przesłanek uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
przewidzianych w art. 386 § 2 i 4 k.p.c. Wprawdzie sąd odwoławczy
w postępowaniu apelacyjnym jest uprawniony do dokonania własnej oceny
dowodów i ustalenia odmiennych faktów, niż sąd pierwszej instancji, nie jest
to jednak przyczyna uzasadniająca uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji.
Zalecenia sądu odwoławczego nie mogą więc narzucać określonej oceny materiału
dowodowego. W związku z tym przyjęta przez Sąd Apelacyjny argumentacja,
oparta na odwołaniu się do art. 386 § 6 k.p.c. jako podstawy określenia daty
dowiedzenia się przez powódkę o treści uchwały nr 2 była wadliwa.
Natomiast nie można zgodzić się z zarzutami kwestionującymi prawidłowość
uzasadnienia Sądu Apelacyjnego. Rolą uzasadnienia jest przedstawienie motywów,
jakimi sąd kierował się przy rozstrzygnięciu. Uzasadnienie spełnia więc wymagania
art. 328 § 2 k.p.c., jeżeli sąd wyjaśnił w nim należycie, na jakich oparł się
ustaleniach, jak do nich doszedł oraz jakie zastosował przepisy prawne, przy czym
sąd odwoławczy winien w uzasadnieniu zawrzeć także ustosunkowanie się do
zarzutów apelacyjnych. Nie jest wadą uzasadnienia i nie może stanowić
skutecznego zarzutu naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. to,
że rozumowanie przedstawione w motywach rozstrzygnięcia było nieprawidłowe.
Wady merytoryczne argumentacji mogą być zwalczane jedynie zarzutami
odnoszących się do ich istoty, a nie zarzutami kwestionującymi przedstawienie
argumentów. Skoro więc Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że termin dowiedzenia się przez
powódkę o uchwale nr 2 przyjął jako wiążący go element wskazań zawartych
w wyroku uchylającym wcześniejsze orzeczenie Sądu Okręgowego, a data
uzyskania przez powódkę wiedzy o treści uchwały nr 1 była konsekwencją tego
stanowiska, gdyż uchwały doręczone zostały jednocześnie, to nie ma wątpliwości,
jakie były motywy rozstrzygnięcia w tym zakresie.
7
Uzasadnione są zarzuty zgłoszone w ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego. Przeprowadzając merytoryczną ocenę przyczyn kwestionowania przez
powódkę uchwał wspólnoty Sąd Apelacyjny uznał, że przedmiotem tych uchwał była
zmiana sposobu zarządzania wspólnotą i związane z tym kwestie organizacyjne.
Zmiana sposobu zarządzania wymagała zaprotokołowania uchwały przez notariusza,
czego pozwana nie dopełniła. Niezachowanie wymaganej formy szczególnej
spowodowało, że Sąd Apelacyjny uchylił uchwałę wprowadzającą zmianę sposobu
sprawowania zarządu i dalsze uchwały, stanowiące jej konsekwencję. Podstawą
przyjętego poglądu było założenie, że zarząd wspólnotą wykonywał od jej zarania
Miejski Zarząd Nieruchomości, umownie upoważniony do tego przez właścicieli
nieruchomości na podstawie art. 18 ust. 1 u.w.l. Sąd Apelacyjny nie poddał jednak
ocenie, co słusznie podnosi pozwana, czy rzeczywiście doszło do formalnie
skutecznego powierzenia zarządu temu przedsiębiorstwu, poprzez zamieszczenie
stosownych postanowień w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali bądź
w odrębnej umowie, sporządzonej w formie notarialnej. Sąd Okręgowy ustalił treść
umów o zarządzanie odwołując się do postanowień wzoru takiej umowy, jednak ani
ten Sąd, ani Sąd Apelacyjny nie ustaliły faktów dotyczących formy umowy i jej
stosunku do umowy o ustanowienie odrębnej własności lokali, ani też istotnej
w świetle postanowień art. 40 ust. 2 u.w.i. okoliczności, kiedy powstała nieruchomość
wspólna. Powoduje to, że w postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy nie dysponuje
bazą faktyczną umożliwiającą zbadanie zasadności zarzutu naruszenia przez Sąd
Apelacyjny art. 18 ust. 1, art. 18 ust. 2a i ust. 3 oraz art. 20 u.w.l. Jeżeli wspólnota
powstała przed wejściem w życie ustawy o własności lokali, zarząd sprawowany
dotychczas przez Miejski Zarząd Nieruchomości stanowił zarząd powierzony
w rozumieniu art. 18 ust. 1 u.w.l. Podobnie byłoby, gdyby wspólnota powstała już pod
rządami ustawy o własności lokali, a umowa o powierzenie zarządu zawarta została
wraz z umową ustanowienia odrębnej własności lokali lub osobno, w formie aktu
notarialnego. Jeżeli natomiast we wspólnocie powstałej po wejściu w życie ustawy
powierzenie zarządu nastąpiło bez zachowania formy szczególnej, zawarta umowa
była nieważna (art. 73 § 2 k.c.). Nieważność umowy powodowałaby, że wspólnotę
obowiązywały ustawowe zasady zarządu przewidziane w art. 20 u.w.l., wobec
czego uchwała o rezygnacji z zarządu wykonywanego przez Miejski Zarząd
8
Nieruchomości i powołanie zarządu wg zasad z art. 20 u.w.l. w istocie nie
zmieniłaby istniejącego stanu rzeczy lecz realizację obowiązków ustawowych.
Z przytoczonych względów zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego wynika z treści art. 39821
w zw. z art. 391 § 1 i art. 108 § 2 k.p.c.
jw