Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 241/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Anna Owczarek
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
w W. - Oddział Regionalny z siedzibą w Ł.
przeciwko M. M. M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 21 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 11 stycznia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 11 stycznia 2012 r. oddalił apelację powoda
Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa od wyroku Sądu Okręgowego w
Ł. z dnia 1 września 2011 r. jako bezzasadną oraz zasądził od powoda na rzecz
pozwanego M. M. M. kwotę 2700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu apelacyjnym.
Swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach faktycznych:
Pozwany M. M. w dniu 26 lutego 2004 r. otrzymał gospodarstwo rolne
położone w P., w związku z przejściem ojca na emeryturę i podjął starania w celu
uzyskania pomocy finansowej. W tym celu złożył wniosek do ARiMR o
dofinansowanie realizacji projektu w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego
„Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów
wiejskich 2004-2006” w zakresie działania „Ułatwianie startu młodym rolnikom”. W
złożonym wniosku pozwany zaznaczył, iż uzupełnieni wykształcenie w okresie 5 lat
od dnia rozpoczęcia prowadzenia gospodarstwa.
ARiMR w dniu 18 lutego 2005 r. zawarła z pozwanym umowę o dofinanso-
wanie projektu - tj. umowę określającą warunki i tryb udzielania przez ARiMR
pomocy finansowej w ramach SPO „Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”.
Zgodnie z § 4 ust. 1 umowy, Agencja udzieliła pozwanemu pomocy
w wysokości 50.000 zł, zaś w § 6 ust. 2 umowy określono zasady zwrotu
otrzymanej pomocy wraz z odsetkami. W treści § 8 ust. 1 umowy strony ustaliły, że
prawnym zabezpieczeniem wykonania przez pozwanego zobowiązań określonych
w umowie jest weksel niezupełny in blanco.
Zgodnie z § 5 ust. 1 umowy, pozwany zobowiązał się do wypełnienia
zobowiązań określonych w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia
3 września 2004 r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego
„Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów
wiejskich 2004-2006” oraz w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 8 września 2004 r. w sprawie Uzupełniania Sektorowego Programu
Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz
3
rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”, a w szczególności m.in. do uzupełnienia
wykształcenia w celu spełnienia wymogu dotyczącego kwalifikacji zawodowych,
gdyż wymóg ten nie był spełniony w dniu złożenia wniosku o dofinansowanie
projektu (§ 5 ust. 1 pkt 9 umowy) i do złożenia w oddziale regionalnym dokumentów
potwierdzających wypełnienie przez beneficjenta zobowiązań określonych w pkt. 7-
9, przed upływem 5 lat od rozpoczęcia prowadzenia gospodarstwa rolnego (§ 5 ust.
1 pkt 10).
Pieniądze otrzymane w ramach pomocy pozwany przeznaczył w całości na
rozwój gospodarstwa.
Pozwany ukończył Liceum Ogólnokształcące […] w kwietniu 2005 r.
Pozwany, chcąc spełnić wymóg wykształcenia rolniczego, w obawie
przed koniecznością zwrotu dotacji, podjął starania w celu uzupełnienia
wykształcenia i w związku z tym w dniu 1 lipca 2007 r. rozpoczął naukę w Wyższej
Szkole Humanistyczno - Ekonomicznej na kierunku zarządzanie, jednocześnie
uczęszczając na kursy przygotowujące do egzaminów eksternistycznych z zakresu
szkoły policealnej w zawodzie technik - rolnik. W tym czasie istniała możliwość
ukończenia szkoły zawodowej na podstawie kursów eksternistycznych przez okres
jednego roku. Jednakże możliwość ta - z uwagi na zmianę przepisów ustawowych -
została wyłączona i kurs pozwanego w Centrum Kształcenia „P.” w P., który roz-
począł się 1 września 2007 r., został przez szkołę rozwiązany.
Pozwany rozpoczął naukę zawodu rolnika w trybie dwuletnim dopiero we
wrześniu 2008 r.
Pismami z dnia 24 lutego 2009 r. oraz z dnia 4 marca 2010 r. pozwany
zwrócił się do Prezesa ARiMR i Dyrektora Oddziału Regionalnego ARiMR z prośbą
o przedłużenie terminu na wypełnienie zobowiązania dotyczącego uzupełnienia
wykształcenia rolniczego, wskazując iż w czerwcu 2010 r. zda egzamin zawodowy.
W dniu 11 marca 2010 r. pozwany został poinformowany o uruchomieniu
wobec niego procedury windykacji należności w celu odzyskania wypłaconej premii
na podstawie umowy z dnia 18 lutego 2005 r.
Pozwany ukończył szkołę w czerwcu 2010 r. Nie miał możliwości
skorzystania z indywidualnego toku nauczania, gdyż Centrum Kształcenia „P.” w P.
nie prowadziło indywidualnego programu.
4
Pozwany zakończył cały proces kształcenia rolniczego w dniu 27 sierpnia
2010 r., uzyskując tytuł technika rolnika. Pozwany zdał wszystkie egzaminy
w terminie, a ponadto cały proces kształcenia przebiegał bez przerw i opóźnień.
W związku z negatywnym rozpatrzeniem wcześniejszego odwołania,
pozwany pismami z dnia 14 października 2010 r. oraz z dnia 5 listopada 2010 r.
zwrócił się do prezesa ARiMR o przedłużenie terminu na wypełnienie zobowiązania
dotyczącego uzupełnienia wykształcenia rolniczego, które spełnił w dniu 27 sierpnia
2010 r., uzyskując kwalifikacje zawodowe i w związku z tym o niewszczynanie
procedury windykacji.
W kolejnych pismach skierowanych do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
oraz ponownie do Prezesa ARiMR pozwany wniósł o indywidualne rozpatrzenie
jego sytuacji.
Przeprowadzona w dniu 11 stycznia 2010 r. kontrola w gospodarstwie
rolnym pozwanego nie wykazała żadnych nieprawidłowości. Jedynym zarzutem
w stosunku do pozwanego jest spóźnione uzyskanie formalnych kwalifikacji
zawodowych.
Gospodarstwo rolne o pow. 6.5 ha użytków rolnych jest jedynym źródłem
utrzymania pozwanego. Miesięczny dochód z gospodarstwa to ok. 1.000 zł.
Pozwany zamierza rozwijać produkcję rolną. Nie posiada możliwości finansowych
zwrotu udzielonej pomocy, w tym celu musiałby sprzedać gospodarstwo.
Wyrokiem z dnia 1 września 2011 r. Sąd Okręgowy w Ł. uchylił nakaz
zapłaty wydany przez Sąd Okręgowy w Ł. w postępowaniu nakazowym w dniu 16
czerwca 2011 r., oddalił powództwo i nie obciążył Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa Oddziału Regionalnego kosztami procesu.
Apelację strony powodowej od powyższego wyroku Sądu Okręgowego Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 11 stycznia 2012 r. oddalił na podstawie art. 385 k.p.c.
jako bezzasadną.
Podzielił dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i przyjął je za
własne. W ocenie Sądu, w okolicznościach przedmiotowej sprawy twierdzenia
i dowody na obronę przed dochodzonym roszczeniem usprawiedliwiał, nawet bez
wniosku strony w tym przedmiocie, art. 5 k.c. Wskazał, że jakkolwiek pozwany nie
wykonał w całości zobowiązania, jednakże ta postać niewykonania zobowiązania
5
polegała wyłącznie na zwłoce w spełnieniu wymogu dotyczącego uzupełnienia
kwalifikacji zawodowych. Pozwany co do zasady uzyskał wymagane kwalifikacje,
ale z niewielkim opóźnieniem, które wyniosło ok. 1,5 roku. Sąd Apelacyjny zwrócił
przy tym uwagę, że cel programu i umowy został osiągnięty - pozwany jako młody
rolnik dokonał modernizacji gospodarstwa, poprawił jego kondycję ekonomiczną
i gospodarstwo to stanowi jego jedyne źródło dochodu.
Pozwany wykazał należyte starania w celu terminowego uzyskania
właściwych kwalifikacji - rozpoczął roczny kurs eksternistyczny w Centrum
Kształcenia P. - jednak założonego celu nie osiągnął z przyczyn nie leżących
wyłącznie po jego stronie. Zmiana przepisów oświatowych, choć nie stanowiąca siły
wyższej, usprawiedliwiała, w ocenie Sądu, uchybienie terminu do wypełnienia tego
wymogu programu i umowy.
Zaznaczył ponadto, że prawidłowa interpretacja § 5 ust. 1 pkt 9 umowy,
dotyczącego wymogu uzupełnienia wykształcenia, nie była oczywista i mogła
sprawić trudność stronie umowy.
W ocenie Sądu, pozwany błędnie zrozumiał obowiązek uzupełnienia
wykształcenia uznając, że skoro w chwili zawarcia umowy posiadał wykształcenie
podstawowe, a w kwietniu 2005 r. uzyskał wykształcenie średnie, to sam upływ
czasu (3 lat) spowoduje spełnienie wymagań w zakresie kwalifikacji zawodowych -
wówczas przed upływem 5 lat od rozpoczęcia prowadzenia gospodarstwa, tj. przed
lutym 2009 r. legitymowałby się wykształceniem średnim i co najmniej 3 letnim
stażem pracy w gospodarstwie. Podkreślił przy tym, że zwolnienie z obowiązku
uzupełnienia wykształcenia o rolnicze obejmowało beneficjentów o odpowiednio
długim stażu pracy w gospodarstwie w chwili zawarcia umowy, nie dotyczyło zaś
tych, którzy nabyli ten staż już po zawarciu umowy - tak jak pozwany.
Z tych względów, mając na uwadze charakter łączącej strony umowy, jej
treść, przyczyny zwłoki pozwanego w jej wykonaniu oraz osiągnięcie
dalekosiężnego celu, dla którego została ona zawarta Sąd uznał, że żądanie
powoda stanowiło nadużycie prawa i z tej przyczyny nie zasługiwało na ochronę.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach naruszenia powód zarzucił
w ramach naruszenia przepisów prawa materialnego:
6
- art. 5 k.c. w zw. z art. 87 i art. 88 oraz art. 89, art. 33, art. 39 (odpowiednio
po 01.12.2009 r. jako art. 107, art. 108 i art. 109, art. 36, art. 42) Traktatu z dnia
25.03.1957 r. o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90,
poz.864/2) oraz w zw. z art. 8 ust. 1 i art. 51 ust. 1 rozporządzenia Rady Wspólnot
Europejskich nr 1257/1999 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju
obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej
(EFOGR) oraz zmieniające i uchylające niektóre rozporządzenia (Dz.U.
UE.L.99.160.80) oraz w zw. z art. 4 ust. 1 i art. 39 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia
Komisji (WE) nr 817/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiającym szczegółowe
zasady stosowania rozporządzenia Rady WE nr 1257/1999 w sprawie wsparcia
rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji
Rolnej (Dz. U. UE.L 04.153.30) i art. 8 ust. 1 pkt 1, art. 26 ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr 116, poz. 1206 ze. zm. - dalej
ustawa o NRP) w zw. z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi z dnia 3 września 2004 r. w sprawie przyjęcia Sektorowego
Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego
oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006” (Dz. U. Nr 197, poz. 2032 ze zm.),
w zw. z załącznikiem nr 7 do załącznika rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi z dnia 8 września 2004 r. w sprawie Uzupełnienia Sektorowego
Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego
oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006” (Dz. U. Nr 207, poz. 2117 ze zm.) oraz
w zw. z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia
20 listopada 2004 r. w sprawie wzoru umowy o dofinansowanie projektu w ramach
Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006” w zakresie działania
„Ułatwianie startu młodym rolnikom” (Dz. U. Nr 252, poz. 2527) i w zw. z art. 30
ustawy o Ustawa o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia 9 maja
2008 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 634 ze zm.) poprzez ich błędną wykładnię
i w konsekwencji błędne zastosowanie przepisu art. 5 k.c. w oderwaniu od jedynej
dopuszczalnej w niniejszej sprawie jego wykładni dokonanej w oparciu o cały
system prawa regulującego kwestie przyznawania pomocy publicznej,
7
z pominięciem charakteru dochodzonego roszczenia jako roszczenia o charakterze
publiczonoprawnym,
- art. 87, art. 88 oraz art. 89, art. 33, art. 39 (odpowiednio po 01.12.2009 r.
jako art. 107, art. 108 i art. 109, art. 36, art. 42) Traktatu z dnia 25.03.1957 r.
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (począwszy od dnia 01.12.2009 r. „Traktat
o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej” na podstawie art. 2 Traktatu z Lizbony
zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską (Dz.Urz.UEC. 2007 r. Nr 306 str. 1) oraz w zw. z art. 8 ust. 1 i art. 51
ust. 1 rozporządzenia Rady Wspólnot Europejskich nr 1257/1999 z dnia 17 maja
1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu
Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) oraz zmieniające i uchylające niektóre
rozporządzenia (Dz. U. UE.L.99.160.80) oraz w zw. z art. 4 ust. 1 i art. 39 ust. 1
i ust. 2 rozporządzenia Komisji (WE) nr 817/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r.
ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady WE nr
1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego
Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (Dz. U. UE.L 04.153.30) i art. 8 ust. 1 pkt 1,
art. 26 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr
116, poz. 1206 ze. zm. - dalej ustawa o NRP) w zw. z załącznikiem do
rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 września 2004 r.
w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja
i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”
(Dz. U. Nr 197, poz. 2032 ze zm.), w zw. z załącznikiem nr 7 do załącznika
rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 września 2004 r.
w sprawie Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja
i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”
(Dz. U. Nr 207, poz. 2117 ze zm.) oraz w zw. z załącznikiem do rozporządzenia
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 listopada 2004 r. w sprawie wzoru
umowy o dofinansowanie projektu w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego
„Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów
wiejskich 2004-2006” w zakresie działania „Ułatwianie startu młodym rolnikom”
(Dz. U. Nr 252, poz. 2527) i art. 30 ustawy o Ustawa o Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa z dnia 9 maja 2008 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 634 ze zm.)
8
poprzez ich błędne niezastosowanie, mimo iż spór dotyczył zwrotu przez
beneficjenta przyznanej mu pomocy publicznej z uwagi na niewypełnienie
warunków przyznania tej pomocy,
- art 5 k.c. przez błędną wykładnię i przyjęcie, że oddalenie powództwa na
podstawie tego przepisu może nastąpić „z urzędu”, mimo że pozwany nie podnosił
w trakcie procesu zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez stronę powodową,
- art. 5 k.c. w zw. z art. 472 k.c. i art. 355 § 1 i § 2 k.c. przez jego błędną
wykładnię i przyjęcie przez Sąd, że podjęcie przez pozwanego nauki na
5 miesięcy i 18 dni przed upływem ostatecznego terminu udzielonego pozwanemu
w umowie do wypełnienia zobowiązania uzupełnienia wykształcenia i po upływie
trzech lat i siedmiu miesięcy od dnia, w którym pozwany podpisał umowę, w której
zobowiązał się do uzupełnienia wykształcenia, oznacza, że podjął starania
umożliwiające mu w terminie uzyskanie właściwych kwalifikacji a tym samym że
żądanie od pozwanego zwrotu pomocy publicznej z uwagi na niedopełnienie
warunków przyznania tej pomocy, stanowi nadużycie prawa i jest sprzeczne
z zasadami współżycia społecznego;
- art. 65 k.c. w zw. z art. 3531
k.c. oraz w zw. z § 1 oraz załącznikiem do
rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 listopada 2004 r.
w sprawie wzoru umowy o dofinansowanie projektu w ramach Sektorowego
Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego
oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006” w zakresie działania „Ułatwianie startu
młodym rolnikom” (Dz. U. Nr 252, poz. 2527) przez jego błędną wykładnię
i przyjęcie, iż zamiar stron umowy co do treści zawieranej umowy mógł być inny niż
kreowany przez przepisy powszechnie obowiązującego prawa;
- art. 355 k.c. w związku z art. 354 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą
na przyjęciu, iż strona pozwana nie była profesjonalistą i nieuwzględnieniu, iż
zobowiązanie zostało zaciągnięte przez stronę w ramach prowadzonej działalności
zawodowej i gospodarczej oraz nieuwzględnienie profesjonalnego charakteru
prowadzonej przez pozwanego działalności.
W ramach drugiej podstawy zarzucił naruszenie przepisów postępowania, tj.
art. 232 k.p.c., art. 321 k.p.c. w zw. z art. 493 § 1 i 495 § 3 k.p.c. oraz w zw. z art.
391 k.p.c. poprzez uwzględnienie zarzutu nadużycia prawa podmiotowego z urzędu
9
bez wniosku strony pozwanej z naruszeniem zasady kontradyktoryjności oraz
z naruszeniem rygorów obowiązujących w postępowaniu nakazowym, co miało
istotny wpływ na wynik sprawy oraz art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.
poprzez niewskazanie w motywach pisemnych zaskarżonego wyroku przez Sąd
drugiej instancji konkretnie, jaką, przyjętą w społeczeństwie, zasadę współżycia
społecznego naruszył pozwany, kierując wobec pozwanego roszczenie o zapłatę
kwoty stanowiącej równowartość podlegającej zwrotowi pomocy publicznej.
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości
i zniesienie postępowania przed Sądem Apelacyjnym oraz przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach według norm
przepisanych.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powoda, pozwany wniósł o odmowę
przyjęcia skargi do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący prezentuje pogląd, że w sprawach o zwrot świadczeń wypłaconych
rolnikom w ramach wsparcia obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu
Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) stosowanie art. 5 k.c. jest niedopuszczalne
co do samej zasady. Jednakże skoro w umowie zawartej z pozwanym
o dofinansowanie ze środków unijnych jego gospodarstwa w § 10 pkt 1
przewidziano, że w sprawach w niej nieuregulowanych w pierwszym rzędzie mają
zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, to stanowisko o niemożności
stosowania art. 5 k.c. wydaje się zbyt kategoryczne. Konieczność uwzględnienia
pochodzenia tych środków i zasad nimi dysponowania może przemawiać
ewentualnie za tym, żeby możliwość skutecznego odwołania się do art. 5 k.c.
ograniczyć do sytuacji szczególnie wyjątkowych, ale zupełne jej wykluczenie nie
znalazło dostatecznego uzasadnienia w prezentowanym stanowisku strony
powodowej. Bliższe analizowanie tej kwestii nie jest zresztą konieczne, gdyż
zastosowanie przez Sądy obu Instancji art. 5 k.c. było w realiach niniejszej sprawy
co najmniej przedwczesne. Powołanie się na klauzule generalne zawarte w tym
przepisie jest bowiem dopuszczalne dopiero po rozważeniu innych wchodzących
w grę regulacji prawnych, które mogą odpowiedzialność pozwanego wyłączyć,
a przynajmniej ograniczyć. Taką regulacją w kontekście rozpoznawanej sprawy jest
10
art. 39 ust. 1 Rozporządzenia Komisji (WE) NR 814/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r.
ustanawiającego szczególne zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr
1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego
Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) (DZ. U. UE. L. z dnia 30 kwietnia
2004.153.30). Brzmienie tego przepisu jest następujące: „Bez uszczerbku dla
rzeczywistych okoliczności, które należy uwzględnić w indywidualnych
przypadkach, Państwa Członkowskie mogą uznać, w szczególności, następujące
kategorii siły wyższej:”, i dalej następuje wyliczenie sześciu kategorii siły wyższej
w punktach od a do f. Wystąpienie którejkolwiek z nich jest podstawą do zwolnienia
beneficjenta udzielonej pomocy od obowiązku zwrotu przyznanych mu środków,
mimo niewywiązania się z przewidzianych w umowie wymagań warunkujących
przyznanie tych środków. Sformułowanie „bez uszczerbku dla rzeczywistych
okoliczności, które należy uwzględnić w indywidualnych przypadkach” trzeba
rozumieć w ten sposób, że mogą zaistnieć takie indywidualne okoliczności
(przypadki), które usprawiedliwią niewywiązanie się przez rolnika z umowy, mimo
niewystąpienia którejkolwiek z kategorii siły wyższej, wymienionych w katalogu
zawartym w tym przepisie. Innymi słowy, katalog przyczyn wymienionych jako siła
wyższa nie wyczerpuje wszystkich przyczyn usprawiedliwiających zwolnienie od
obowiązku zwrotu w całości lub w części otrzymanego świadczenia, gdyż mogą
wystąpić jeszcze inne, niewymienione w nim okoliczności, które także mogą
uzasadniać zwolnienie od tego obowiązku. Rzecz jasna, muszą to być okoliczności
wyjątkowe, zbliżone w swojej istocie do kategorii wymienionych we wspomnianym
katalogu, a więc takie, których, pomimo podjętych przez zobowiązanego starań, nie
dało się przezwyciężyć. Trzeba dodać, że w załączniku nr 9 do Rozporządzenia
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 września 2004 r. w sprawie Uzupełnienia
Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004 – 2006”, (Dz. U. Nr 207, poz.
2117), w którym wymieniono okoliczności o charakterze siły wyższej, uznane za
takie przez państwo polskie, podany tam katalog ma charakter otwarty, co wynika
z poprzedzających go słów „w szczególności”. Oznacza to, że również na gruncie
tego przepisu można uznać także inne okoliczności za przyczyny
usprawiedliwiające niewypełnienie warunków umowy o przyznanie świadczeń.
11
W sprawie dokonano ustaleń, że przyczyny, które spowodowały opóźnienie
w zdobyciu przez pozwanego formalnych kwalifikacji rolniczych, były niezależne od
niego. Pozostaje do oceny kwestia, czy można uznać je za okoliczności, które
zgodnie z art. 39 ust. 1 rozporządzenia nr 817/2004, „należy uwzględnić
w indywidualnych przypadkach” oraz czy pozwany dołożył staranności, aby
w odpowiednim terminie uprzedzić powoda, że nie zdąży ukończyć szkoły rolniczej
w umówionym czasie z przyczyn od niego niezależnych. Brak rozważenia
w zaskarżonym wyroku tego istotnego kontekstu prawnego sprawy powoduje
konieczność uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.). Postanowienie o kosztach uzasadnia art. 39821
w zw. z art. 108 § 2 k.p.c.).
db