Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 432/12
POSTANOWIENIE
Dnia 26 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Andrzej Stępka
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 kpk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 26 marca 2013 r.,
sprawy W. J.
skazanego z art. 177 § 2 kk i innych
z powodu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 20 lipca 2012 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w S.
z dnia 5 marca 2012 r.,
p o s t a n o w i ł
I. oddalić kasację obrońcy skazanego jako oczywiście
bezzasadną;
II. zwolnić skazanego od kosztów sądowych postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Rejonowego w S. z dnia 5 marca 2012 r., W. J. został skazany;
- za przestępstwo z art. 177 § 2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. na karę 4 lat
pozbawienia wolności,
- za przestępstwo z art.178 a § 1 i 4 k.k. na karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia
wolności,
- za przestępstwo z art. 288 § 1 k.k. na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. orzeczono wobec oskarżonego łączną
karę 5 lat pozbawienia wolności, a nadto na mocy art. 90 § 2 k.k. i art. 88 k.k.
2
orzeczono wobec niego łączny środek karny w postaci zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na zawsze.
Na mocy art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k. umorzono postępowanie w zakresie dwóch
czynów z art. 288 § 1 k.k. zarzuconych w pkt V i VI aktu oskarżenia, zaś na mocy
art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. umorzono postępowanie odnośnie czynu z art. 278 § 1 k.k.
zarzuconego w pkt VII aktu oskarżenia.
Nadto na mocy art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k. oskarżony został uniewinniony od czynu z
art. 284 § 1 k.k. w zw. z art. 275 § 1 k.k. w zw. z art. 11§ 2 k.k. zarzuconego w pkt
III aktu oskarżenia.
Apelację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonego oraz osobiście oskarżony.
Apelacja obrońcy została oparta o przepis z art. 438 pkt 1 – 4 k.p.k., zaskarżała ten
wyrok tylko w części dotyczącej przypisania przestępstw z art. 177 § 2 k.k. w zw. z
art. 178 § 1 k.k. oraz z art.178 a § 1 i 4 k.k. i zarzucała:
1/ obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść wyroku, a mianowicie
art. 167 k.p.k. i art. 201 k.p.k. poprzez;
- niedopuszczenie z urzędu dowodu w postaci uzupełniającej opinii biegłego z
zakresu badań i rekonstrukcji wypadków drogowych, która zawierałaby odniesienie
do twierdzeń oskarżonego odnośnie zachowania pokrzywdzonego;
- zaniechanie przesłuchania osób mających bezpośredni kontakt z oskarżonym tuż
po zdarzeniu na okoliczność jego zachowania mogącego wskazywać, że znajdował
się pod wpływem środków odurzających;
- zaniechanie przeprowadzenia dowodów pozwalających stwierdzić, czy oskarżony
– jak to określił apelujący – incydentalnie zażywa środki odurzające;
- niedopuszczenie dowodu z opinii biegłych psychiatrów – po wskazanym powyżej
niezbędnym uzupełnieniu postępowania dowodowego – w sytuacji, gdy zachodziły
uzasadnione wątpliwości co do stanu poczytalności oskarżonego.
2/ błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia polegający
na bezpodstawnym uznaniu, że zgromadzony materiał dowodowy pozwala na
ustalenie, iż jedyną przyczyną zaistnienia wypadku było nieprawidłowe
prowadzenie pojazdu przez oskarżonego, a stwierdzone u niego stężenie
amfetaminy we krwi miało wpływ na zdolność kierowania pojazdami. W
przekonaniu obrońcy dokonanie stanowczych ustaleń w tym zakresie jest
niemożliwe bez przeprowadzenia wcześniej wskazanych dowodów.
3
3/ rażące naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez ocenę zachowania
oskarżonego jako dwóch odrębnych przestępstw - z art. 177 § 2 k.k. w zw. z art.
178 § 1 k.k. oraz z art.178 a § 1 i 4 k.k. – gdy w rzeczywistości odnośnie czynu z
art. 178 a § 1 i 4 k.k. należało przyjąć konstrukcję przestępstwa współukaranego
uprzedniego.
4/ rażącą niewspółmierność orzeczonych względem oskarżonego jednostkowych
kar pozbawienia wolności. W przekonaniu obrońcy prawidłowa ocena dyrektyw
wymiaru kary, zwłaszcza wzgląd na jej cele wychowawcze, przemawiają za
wymierzeniem kar jednostkowych w dolnych granicach ustawowego zagrożenia,
natomiast łączna kara pozbawienia wolności winna być orzeczona przy
zastosowaniu zasady pełnej absorpcji, gdyż pomiędzy czynami zachodzi bliski
związek czasowy.
W konkluzji obrońca wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, ewentualnie jego
zmianę poprzez wymierzenie kar za przestępstwa przypisane w ust. I i II wyroku w
dolnych granicach ustawowego zagrożenia oraz orzeczenie łącznej kary
pozbawienia wolności przy zastosowaniu zasady pełnej absorpcji.
Z kolei oskarżony zarzucił, iż nie zapewniono mu obrońcy w sytuacji, gdy
wypowiedział pełnomocnictwo obrońcy wcześniej przez siebie ustanowionemu. W
jego przekonaniu tym samym zostało naruszone jego prawo do obrony. Jakkolwiek
osobista apelacja oskarżonego nie zawierała wprost sformułowanego wniosku, jej
analiza dowodziła, że oskarżony żądał uchylenia wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 20 lipca 2012 r., zmienił zaskarżony wyrok w
ten sposób, że:
a/ uchylił orzeczenie;
- w pkt II wyroku dotyczące uznania oskarżonego winnym popełnienia czynu z
art.178 a § 1 i 4 k.k.,
- w pkt VII wyroku dotyczące orzeczenia o karze łącznej,
- w pkt IX wyroku dotyczące orzeczenia środka karnego w postaci zakazu
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych za czyn z art.178 a § 1 i 4 k.k.,
- w pkt X wyroku dotyczące orzeczenia o łącznym zakazie prowadzenia wszelkich
pojazdów mechanicznych.
4
b/ ustalił, że czyn zarzucony oskarżonemu w pkt II aktu oskarżenia stanowi
uprzedni czyn współukarany w stosunku do czynu przypisanego w ust. I wyroku.
c/ orzeczoną wobec oskarżonego w ust. I wyroku karę pozbawienia wolności
obniżył do wysokości 3 lat i 6 miesięcy.
d/ określił wobec oskarżonego łączną karę pozbawienia wolności w rozmiarze 3 lat i
8 miesięcy.
e/ w pozostałej części utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
Kasację od tego wyroku wniósł obrońca skazanego. Na podstawie art. 523
k.p.k. zarzucił wyrokowi rażące naruszenie prawa karnego procesowego mające
istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:
- obrazę art. 202 k.p.k. poprzez zaniechanie przeprowadzenia badania sądowo –
psychiatrycznego i uzyskania opinii o stanie zdrowia psychicznego skazanego w
sytuacji, gdy zachodziły uzasadnione wątpliwości co do jego poczytalności,
- obrazę art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. wobec braku udziału obrońcy w postępowaniu przed
Sądem pierwszej instancji mimo istniejących wątpliwości co do poczytalności
skazanego i wystąpienia przypadku obrony obligatoryjnej w związku z
podejrzeniem uzależnienia od środków odurzających i psychotropowych, co
jednocześnie stanowi bezwzględną podstawę odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 10
k.p.k.
W konkluzji obrońca wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w zaskarżonej
części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi w
postępowaniu odwoławczym.
W odpowiedzi na kasację Prokurator Prokuratury Okręgowej w G. wniósł o
jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Rozpoznając kasację Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja okazała się oczywiście bezzasadna, co skutkowało jej oddaleniem w trybie
określonym w art. 535 § 3 k.p.k.
Należy podkreślić, że kasacja jako nadzwyczajny środek zaskarżenia służy
eliminacji prawomocnych orzeczeń sądowych, które ze względu na doniosłość
wadliwości, jaką są obarczone, nie mogą ostać się i funkcjonować w obrocie
prawnym. Podnoszone w kasacji zarzuty powinny wskazywać na uchybienia
określone w art. 439 k.p.k. lub inne, lecz na tyle istotne i rażące naruszenia prawa,
do jakich doszło w postępowaniu odwoławczym, że w konsekwencji mogły one
mieć istotny wpływ na treść wyroku Sądu drugiej instancji. Jest rzeczą oczywistą,
5
że bezwzględna przyczyna odwoławcza musi wystąpić w danej sprawie w sposób
rzeczywisty i nie można jej domniemywać.
W przedmiotowej sprawie, wbrew twierdzeniom obrońcy, nie doszło do
obrazy przepisu art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., a tym samym nie wystąpiła sytuacja, o
której mowa w przepisie art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. Należy podkreślić, że ocena, czy
w odniesieniu do oskarżonego zachodzą uzasadnione wątpliwości co do jego
poczytalności, dokonywana jest przez organ procesowy w oparciu o ujawnione w
toku postępowania okoliczności, które są temu organowi znane. A zatem ocena
potrzeby przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych psychiatrów zawsze musi być
dokonywana z uwzględnieniem wszystkich przesłanek podmiotowych i
przedmiotowych ujawnionych w danym postępowaniu. Dowód z opinii biegłych
psychiatrów nie może być przeprowadzany w trybie art. 202 k.p.k. tylko na
podstawie domysłów, domniemań, czy abstrakcyjnego przekonania stron
procesowych o hipotetycznej możliwości wystąpienia po stronie oskarżonego lub
podejrzanego wątpliwości co do jego poczytalności, lecz muszą one mieć oparcie w
konkretnych okolicznościach sprawy. W orzecznictwie sądowym ugruntowany jest
pogląd, że tego rodzaju okoliczności należy upatrywać zwłaszcza w danych
dotyczących osoby oskarżonego, jego zachowania, stanu zdrowia, podejmowanego
przez niego leczenia oraz w faktach związanych z zarzucanym mu czynem. Nie
można mówić o wystąpieniu owych „uzasadnionych wątpliwości co do
poczytalności” w rozumieniu art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., gdy w postępowaniu karnym
organ procesowy uzyskuje w różnej formie dowodowej informacje o wszelkiego
rodzaju zaburzeniach w sferze psychiki oskarżonego np. w postaci jego
oświadczeń, czy zaświadczeń lekarskich, względnie, gdy poddano oskarżonego
badaniom psychiatrycznym w innej sprawie. Gdyby przyjąć inne założenie, w
istocie rzeczy organ procesowy byłby pozbawiony możliwości dokonania oceny
omawianej przesłanki, a przecież to on ma powziąć uzasadnione wątpliwości co do
poczytalności oskarżonego (por.: postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 4
marca 2009 r., V KK 36/09, Lex Nr 495322, z dnia 10 września 2009 r., V KK 61/09,
Lex Nr 529618, z dnia 11 stycznia 2012 r., III KK 176/11, OSNKW 2012, Nr 4, poz.
38).
Naruszenie art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. może mieć miejsce tylko wtedy, gdy
rozprawa przeprowadzona została bez udziału obrońcy pomimo, iż sąd powziął
takie uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego, a także wtedy,
6
gdy w świetle materiałów zgromadzonych w sprawie powinien taką wątpliwość
powziąć. Rzecz jednak w tym, że w przedmiotowej sprawie żadna z tych
przesłanek nie wystąpiła. Przekonanie obrońcy o wystąpieniu w postępowaniu
przed Sądem pierwszej instancji bezwzględnej podstawy odwoławczej z art. 439 §
1 pkt 10 k.p.k. opiera się na założeniu, że w przypadku oskarżonego W. J.
wystąpiły przesłanki, na podstawie których ten Sąd winien powziąć uzasadnione
wątpliwości co do jego poczytalności, dopuścić dowód z opinii biegłych psychiatrów
oraz wyznaczyć oskarżonemu obrońcę z urzędu. Taką okolicznością miał być fakt,
że oskarżony przypisanego mu przestępstwa dopuścił się pod wpływem środka
odurzającego, a nadto w innym postępowaniu pozostawał pod zarzutem
popełnienia przestępstwa z art. 62 ust.1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii, co rodzi zdaniem obrońcy podejrzenie, iż W. J. jest
osobą uzależnioną od środków odurzających. Jest to całkowicie błędne i
nieuprawnione stanowisko autora kasacji. Należy w tym miejscu przypomnieć
pogląd prawny wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 czerwca
2010 r., w sprawie I KZP 6/10 (OSNKW 2010, Nr 8, poz. 65), a mianowicie, że
bezwzględna przyczyna uchylenia orzeczenia – o której jest mowa w art. 439 § 1
pkt 10 k.p.k. w zw. z art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. zachodzi, gdy w postępowaniu przed
sądem oskarżony nie miał obrońcy lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w
których jego udział był obowiązkowy. Sytuacje takie zachodzą wówczas, gdy: a/
organ procesowy powziął wątpliwości co do tego, czy sprawca mógł w czasie czynu
rozpoznać jego znaczenie lub pokierować swoim postępowaniem (art. 31 § 1 k.k.)
albo, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania
postępowaniem nie była w znacznym stopniu ograniczona (art. 31 § 2 k.k.), a także
wówczas, gdy co prawda brak wątpliwości wskazanych wyżej, ale istnieją one, w
ocenie organu procesowego, co do tego, czy stan zdrowia psychicznego
oskarżonego pozwala na jego udział w postępowaniu, a jeśli nawet tak, to czy
może w tym stanie zdrowia prowadzić samodzielną, rozsądną obronę i w celu
wyjaśnienia którejkolwiek z tych wątpliwości dopuścił dowód z opinii biegłych
lekarzy psychiatrów (art. 202 § 1 k.p.k.) – od momentu powzięcia tych wątpliwości,
a więc również przed złożeniem przez biegłych opinii;
b/ biegli lekarze psychiatrzy stwierdzili, iż sprawca nie mógł w czasie czynu
rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem (art. 31 § 1 k.k.),
a także gdy stwierdzili, że w czasie popełnienia przestępstwa jego zdolność
7
rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym
stopniu ograniczona (art. 31 § 2 k.k.), a także wówczas, gdy biegli wprawdzie nie
stwierdzili zniesionej lub ograniczonej w stopniu znacznym poczytalności sprawcy
tempore criminis, ale organ procesowy nadal ma wątpliwości w tej kwestii i
podejmuje dalsze czynności, zmierzające do zweryfikowania zasadności tych
wątpliwości;
c/ nie zachodzą wprawdzie okoliczności wymienione wyżej w pkt. 2., ale z opinii
biegłych lekarzy psychiatrów wynika, że ze względu na stan zdrowia psychicznego
oskarżonego tempore procedendi nie jest on w stanie brać udziału w postępowaniu
lub, co najmniej, nie może bez pomocy obrońcy prowadzić rozsądnej obrony albo –
pomimo braku zastrzeżeń ze strony biegłych lekarzy psychiatrów także i w
którejkolwiek z tych kwestii – organ procesowy nie usunął swych wątpliwości i
zmierza do ich potwierdzenia lub wykluczenia.
Wracając na grunt przedmiotowej sprawy należy zwrócić uwagę, że w
postępowaniu przygotowawczym W. J. stwierdził wprost, że nie był leczony
psychiatrycznie, ani odwykowo i nie zażywa środków odurzających (k. 215 i 267,
tom II akt sprawy o sygn. II K .../12 oraz akta dołączonej sprawy o sygn. II K 1…/12,
k. 36 i 59). Podobne oświadczenie oskarżony złożył przed sądem (k. 329v). Analiza
innych materiałów procesowych zgromadzonych w aktach przedmiotowej sprawy
również nie pozwala na powzięcie jakichkolwiek wątpliwości co do stanu
poczytalności oskarżonego.
Jest faktem, iż w postępowaniu odwoławczym obrońca przedłożył kopię aktu
oskarżenia w innej sprawie karnej (Ds. …/11, II K 3…/12) przeciwko W. J., w której
postawiono mu zarzut popełnienia przestępstwa z art. 62 ust. 1 ustawy z dnia 29
lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, a nadto protokół rozprawy głównej
przed sądem prowadzącym to postępowanie, zawierający m.in. przesłuchanie
świadka P. K. (k. 429 - 434, tom III). Jak już podniesiono wcześniej, z charakteru
postawionego oskarżonemu zarzutu oraz ze słów w/w świadka – „kiedyś paliliśmy
razem” (chodzi o palenie z oskarżonym narkotyków – kom. S.N.), obrońca wyciąga
wniosek, że oskarżony J. może być osobą uzależnioną od narkotyków, co z kolei
miałoby rodzić uzasadnione wątpliwości co do jego poczytalności. Jest to jednak
całkowicie chybione stanowisko. Wskazane przez obrońcę sytuacje w żadnym
wypadku nie mogą uzasadniać uznania, że rodzą po stronie oskarżonego owe
„uzasadnione wątpliwości co do stanu poczytalności oskarżonego” w rozumieniu
8
art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., a w konsekwencji nie powodowały obrony obligatoryjnej i
wystąpienia bezwzględnej podstawy odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. Autor
kasacji pomija całkowicie fakt, że również w postępowaniu sądowym dotyczącym
przestępstwa z art. 62 ust. 1 w/w ustawy oskarżony potwierdził, że nie był leczony
psychiatrycznie (k.431).
Reasumując, Sąd Najwyższy stwierdza, iż zarówno fakt popełnienia przez
skazanego W. J. przypisanego mu w przedmiotowej sprawie przestępstwa pod
wpływem środka odurzającego, jak i pozostawania pod zarzutem z art. 62 ust. 1
ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, a tym bardziej enigmatyczne sformułowanie
świadka o paleniu w przeszłości ze skazanym bliżej nieokreślonych narkotyków, w
żadnej mierze nie obligowały Sądu I instancji do poddania skazanego badaniom
psychiatrycznym i przydzielenia mu obrońcy z urzędu.
Mając na uwadze wszystkie podniesione powyżej okoliczności Sąd
Najwyższy oddalił kasację obrońcy skazanego w trybie art. 535 § 3 k.p.k. jako
oczywiście bezzasadną.
Na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. i art. 518 k.p.k. skazanego zwolniono od kosztów
sądowych za postępowanie kasacyjne.