Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 368/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa "A." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w S.
przeciwko Gminie S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 11 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 15 grudnia 2011 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej
kwotę 1800 (tysiąc osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Strona powodowa (A. spółka z o.o.) wystąpiła wobec pozwanej Gminy S. z
powództwem obejmującym zapłatę kwoty 91.970 zł, stanowiącej sumę zapłaconej
należności podatkowej i obciążającą inną niewystępująca w sporze Spółką z o.o.
(podatnika).
Sąd Okręgowy oddalił powództwo po dokonaniu następujących ustaleń
faktycznych.
Podatnik (B. spółka z o.o.) była właścicielem nieruchomości, na której
urządzono instalację do utylizacji odpadów. Podatnik był zobowiązany do płacenia
Gminie S. podatku od nieruchomości. Na podstawie umowy dzierżawy z dnia 12
października 2005 r. z właścicielem tej nieruchomości strona powodowa stała się
dzierżawcą na okres 25 lat. W umowie ustalono czynsz dzierżawny w wysokości
5.000 zł miesięcznie plus podatek VAT. Czynsz ten nie pokrywał należnego Gminie
podatku od nieruchomości będącej przedmiotem dzierżawy. W czasie trwania
umowy dzierżawy prezesem zarządu powodowej spółki była M. Ż., a od 1 marca
2006 r. prokurentem spółki B. (wydzierżawiającego) był jej mąż T. Ż. Spółka ta nie
płaciła od dłuższego czasu podatku od nieruchomości.
Apelacja strony powodowej została oddalona. Sąd Apelacyjny podzielił
zasadnicze stanowisko sądu pierwszej instancji przy zastosowaniu nieco odmiennej
argumentacji prawnej. Zaznaczył, że powództwem objęte są kwoty stanowiące
równowartość bieżących należności podatkowych (od stycznia do 29 października
2008 r.), a nie zaległości podatkowe podatnika. Powód (dzierżawca) nie był
zobowiązany do płacenia podatku od nieruchomości. Zapłata podatku
podatnika spowodowała stan nienależnego świadczenia (art. 410 § 2 k.c.).
Jednakże roszczenie powoda o zwrot spełnionego świadczenia nie jest skuteczne
w świetle art. 411 pkt 1 i pkt 2 k.c. Strona powodowa nie tylko wiedziała o tym,
że nie jest zobowiązana do świadczenia na rzecz Gminy, a nawet miała wolę takiej
zapłaty i nalegała na jego przyjęcie przez Gminę. Miała też świadomość, że spółka
B. nie była w stanie regulować zobowiązań podatkowych wobec Gminy.
Wyłączenie żądania zwrotu uzasadnia także art. 411 pkt 2 k.c., ponieważ
3
świadczenie powoda czyniło zadość zasadom współżycia społecznego
w rozumieniu tego przepisu.
W skardze kasacyjnej strony powodowej podnoszono zarzut naruszenia art.
411 pkt 1 i pkt 2 k.c. Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd drugiej instancji,
ewentualnie - o zmianę wyroku i uwzględnienie apelacji powoda.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy jest związany
ustaleniami faktycznymi dokonywanymi przez Sądy meriti (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Uwaga ta jest istotna, ponieważ w skardze kasacyjnej zgłoszono zarzut naruszenia
przepisów prawa materialnego (art. 411 pkt 1 i 2 k.c.), nie powołano natomiast
zarzutów naruszenia przepisów proceduralnych, a jednocześnie skarżący - przy
argumentacji odnoszącej się do wskazanego zarzutu próbuje podważyć niektóre
zasadnicze elementy stanu faktycznego (np. sugestia utrwalania przez burmistrza
przekonania strony powodowej o konieczności zapłaty podatku, brak „całkowitej
świadomości” po jej stronie co do istnienia obowiązku świadczenia, stan
niepewności podatkowej, pozostawanie powódki w błędzie co do swoich
obowiązków podatkowych, a błąd ten został wywołany przez nierzetelne
i sprzeczne z prawem postępowanie pozwanej; s. 5 - 6 skargi kasacyjnej).
Taki sposób motywacji podstaw skargi kasacyjnej nie może, oczywiście, odnieść
skutku w postępowaniu kasacyjnym.
2. Sądy meriti założyły, że zapłata przez stronę bieżącego podatku od
nieruchomości za inną osobę (podatnika) i przyjęcie tej należności przez
uprawnioną Gminę prowadziło do powstania po stronie powodowej roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia (art. 410 § 2 k.c.), przy czym w świetle ustaleń
faktycznych roszczenie to zostało wyłączone z przyczyn określonych w art. 411 pkt
1 i pkt 2 k.c. Skarżący stara się wykazać, że w rozpoznanej sprawie nie pojawiły się
przyczyny wspomnianego wyłączenia, co oznacza - w ocenie skarżącego -
skuteczność zgłoszonego roszczenia kondykcyjnego (conditio indebiti). Istnieje
jednak konieczność rozstrzygnięcia ogólnej i podstawowej kwestii, czy w danej
sprawie w ogóle można mówić o powstaniu wspominanego roszczenia.
4
Po pierwsze, w toku postępowania ustalono, że oznaczony podatek od
nieruchomości obciążał niewystępującego w sporze podatnika. Istnienie ważnego
zobowiązania podatkowego (o znaczonym rozmiarze) świadczy o tym, że transfer
kwoty wskazanej w pozwie na rzecz pozwanej Gminy (podmiotu uprawnionego
z tytułu podatku) nie został uzyskany bez odpowiedniego uzasadnienia prawnego,
aczkolwiek wynikało ono z przepisów prawa publicznego.
Po drugie, pozwana Gmina (accipiens) przyjęła od strony powodowej (nie –
podatnika) kwotę pieniężną stanowiącą równowartość należności podatkowej.
Co więcej, przyjęcie to nastąpiło w sposób definitywny w tym znaczeniu,
że pozwana Gmina nie zamierza dokonać zwrotu wpłaconej przez powoda kwoty
i traktuje taką wpłatę jako prowadzącą do umorzenia zobowiązania podatnika.
Niezależnie zatem od prawno - podatkowych konsekwencji takiej zapłaty
należności podatkowej, o których wspomniano w końcowym fragmencie skargi,
transfer sumy pieniężnej do majątku Gminy okazał się definitywny, ostateczny
i powiększył jej majątek. Istnienie, jak wspomniano, zobowiązania podatkowego
usprawiedliwia prawidłowość prawną takiego transferu majątkowego, także w relacji
powód i pozwana Gmina.
Po trzecie, aktywność strony powodowej i ostatecznie zapłacenie w miejsce
podatnika (pozostającego z powodem w stosunkach gospodarczych) należności
powodowej oznacza, że wspomniany transfer nastąpił kosztem majątku strony
powodowej (płacącego), a podatnik uzyskał korzyść majątkową w rozumieniu
art. 405 k.c. (uniknięcie zapłaty należnego podatku i zachowanie jego
równowartości w majątku podatnika). Innymi słowy, zapłata podatku od
nieruchomości przez stronę powodową w interesie podatnika spowodowała stan
bezpodstawnego wzbogacenia tegoż podatnika kosztem majątku płacącego
(art. 405 k.c.). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zapłata
podatku obciążającego inną osobę powoduje powstanie roszczenia z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia, które przysługuje płacącemu (niezobowiązanemu)
wobec podatnika (zob. np. ostatnio wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca
2013 r., IV CCSK 442/12, nie publ.).
5
Po czwarte, wprawdzie Sądy meriti nie ustaliły tego, że powód - płacąc
należność podatkową - działała w wyniku uzyskanego upoważnienia ze strony
podatnika, jednakże transfer sumy pieniężnej, odpowiadającej wysokości
podatkowej została dokonany na rzecz Gminy - jak ustalił Sądy meriti - właśnie
w celu wykonania istniejącego i oznaczonego zobowiązania podatkowego,
za wiedzą i aprobatą podatnika.
W związku z tym, że wbrew stanowisku Sądów meriti i skarżącego -
nie doszło jednak do powstania roszczenia kondykcyjnego przewidzianego w art.
410 § 2 k.c., bezprzedmiotowa jest kwestia oceny przyczyn wyłączenia takiego
roszczenia, przewidzianych w art. 411 pkt 1 i 2 k.c. Niezależnie od tego zaskarżone
orzeczenie Sądu Apelacyjnego odpowiada jednak prawu, skoro Sąd ten - przy
innej motywacji prawnej - oddalił apelację strony powodowej jako nieuzasadnioną.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
jw