Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 412/12
POSTANOWIENIE
Dnia 16 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku I. K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w E.
o stwierdzenie nieważności decyzji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 czerwca 2012 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 5 czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację wnioskodawczyni od wyroku Sądu
Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w E. z dnia 2 lutego 2012 r.
oddalającego odwołanie I. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Oddziału w E. z dnia 19 maja 2011 r., którą organ rentowy odmówił wszczęcia
postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 19 grudnia
2008 r., obciążającej odwołującą się odpowiedzialnością za zaległości składkowe
Garbarskiej Spółdzielni Pracy E. w Z.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiodła odwołująca się,
zaskarżając go w całości i wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od organu
2
rentowego kosztów postępowania. Skarga kasacyjna została oparta na zarzucie
naruszenia przepisów prawa procesowego – art. 47714
§ 2 k.p.c.
Skarżąca wniosła o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania na podstawie
art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. z uwagi na występujące w sprawie zagadnienie prawne
wyrażające się pytaniem o to, „czy w sytuacji, gdy sąd powszechny nie dysponuje
w postępowaniu procesowym możliwością stwierdzenia nieważności decyzji
administracyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, przenoszącej na członka
zarządu spółdzielni odpowiedzialność za zobowiązania tej spółdzielni, decyzja taka
może być unieważniona przez Prezesa tego Zakładu na podstawie art. 156 § 2
k.p.a., mimo wniesienia od takiej decyzji odwołania do sądu, które w toku instancji
zostało prawomocnie oddalone”. Zdaniem skarżącej w sprawie zachodzi też
potrzeba wykładni art. 47714
§ 2 k.p.c. „przez ustalenie zakresu kognicji tego sądu,
a w szczególności, czy użyta w nim formuła orzekania co do istoty sprawy obejmuje
wyłącznie kwestie natury merytorycznej, czy też również możliwość stwierdzenia
nieważności decyzji administracyjnej, od której zostało wniesione odwołanie do
tego sądu”.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zgodnie z art. 3989
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do
rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje
potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność
postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. W związku z tym
wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powinien wskazywać, że
zachodzi przynajmniej jedna z okoliczności wymienionych w powołanym przepisie i
zawierać argumenty na poparcie tego twierdzenia.
W rozpoznawanej sprawie wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania został oparty na przesłankach wymienionych w art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2
k.p.c., gdyż skarżąca wskazała na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia
prawnego oraz na potrzebę wykładni przepisów prawa. Zgodnie z dotychczasowym
orzecznictwem Sądu Najwyższego, przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania z
3
uwagi na występujące w sprawie zagadnienie prawne wymaga sformułowania
takiego zagadnienia oraz przedstawienia argumentów prawnych, które wykażą
możliwość różnorodnej oceny zawartego w nim problemu. Natomiast powołanie się
na przesłankę wynikającą z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. wymaga od skarżącego
określenia, które przepisy wymagają wykładni Sądu Najwyższego, ze wskazaniem,
na czym polegają związane z tym poważne wątpliwości, lub z przedstawieniem
rozbieżności występujących w orzecznictwie sądów (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., III CKN 570/01, Biuletyn SN z 2002, nr 7,
s. 10). Nie istnieje przy tym możliwość stwierdzenia, że w sprawie występuje
zagadnienie prawne lub zachodzi potrzeba wykładni przepisów prawa, jeżeli Sąd
Najwyższy zajął już stanowisko w kwestii prawnej prezentowanej przez skarżącego
i wyraził swój pogląd we wcześniejszej uchwale, a nie zachodzą żadne okoliczności
uzasadniające zmianę tego poglądu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
16 stycznia 2003 r., I PK 230/02). Tego rodzaju sytuacja występuje zaś w sprawie
niniejszej.
W uzasadnieniu posiadającej moc zasady prawnej uchwały składu siedmiu
sędziów z dnia 23 marca 2011 r., I UZP 3/10 (OSNP 2011 nr 17-18, poz. 233) Sąd
Najwyższy stwierdził, że ustanowiony w art. 83 ust. 1-3 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych w związku z art. 180 i 181 k.p.a. oraz w związku z art.
476 § 2 k.p.c. sądowy tryb odwoławczy odnosi się - z wyjątkiem przewidzianym
wyłącznie w art. 83 ust. 4 ustawy systemowej - do wszystkich decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w zakresie indywidualnych spraw. Zasada
ustanowionego w tych przepisach trybu odwoławczego polega na tym, że od
decyzji Zakładu „przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i na
zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego” z
wyłączeniem zarówno administracyjnego postępowania w jego stadiach
instancyjnych, jak i weryfikacji decyzji wadliwych w specjalnych trybach. Wszystko
na etapie jednoinstancyjnego postępowania administracyjnego należy do Zakładu,
a jedynym środkiem odwoławczym jest „odwołanie do sądu”, które przenosi
rozpoznanie roszczeń (zobowiązań), co do których Zakład wydał decyzję, na drogę
postępowania przed sądem powszechnym. W rezultacie niezależnie od tego, czy
podstawę wydania decyzji w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych stanowi
4
art. 83a ust. 1, czy ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czy też - w
braku podstaw do ich zastosowania - przepisy Kodeksu postępowania
administracyjnego, organem właściwym do jej wydania jest Zakład (jego właściwa
terenowa jednostka organizacyjna - art. 67 ust. 1 pkt 2 ustawy systemowej i art. 476
§ 4 pkt 1 k.p.c.), a organem odwoławczym - sąd powszechny. W każdym bowiem z
tych przypadków decyzja, jako niewymieniona w art. 83 ust. 4 ustawy systemowej,
jest indywidualną decyzją wskazaną w art. 83 ust. 1 tej ustawy, od której
przysługuje odwołanie do sądu, wszczynające postępowanie cywilne (art. 83 ust. 2
ustawy systemowej; por. także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 15 września 2011 r., II UZP 8/11, OSNP 2012 nr 19-20, poz. 252).
W powołanych wyżej uchwale z dnia 23 marca 2011 r., I UZP 3/10 oraz w
postanowieniu z dnia 15 września 2011 r., II UZP 8/11 Sąd Najwyższy wyjaśnił
także, że jeżeli prawo lub obowiązek stwierdzone było decyzją, to kwestia jej
unieważnienia odnosi się przede wszystkim do prawa lub obowiązku poprzednio
stwierdzonego, a więc przedmiotu, o którym mowa tak w art. 83 ust. 1 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, jak i w art. 476 § 2 k.p.c. Sąd rozpoznający
odwołanie na zasadach procesu cywilnego uzyskuje wyjaśnienie przewidzianych w
Kodeksie postępowania administracyjnego przesłanek „stwierdzenia nieważności
decyzji” określonych w art. 156 § 1. Jeżeli one zachodzą, np. decyzja została
wydana z rażącym naruszeniem prawa lub zawiera wadę powodującą jej
nieważność z mocy prawa, to znaczy, że stwierdzone tą decyzją prawo lub
zobowiązanie jest inne od stwierdzonego i dlatego to wadliwe stwierdzenie powinno
podlegać „unieważnieniu”. Z tego punktu widzenia zasada wyjaśnienia przez sąd
ubezpieczeń społecznych istoty sprawy dotyczącej prawa, zobowiązania albo
roszczenia strony znajduje właściwe zwieńczenie w kompetencji tego sądu do
rozstrzygnięcia o zasadności odwołania w formach określonych w art. 47714
k.p.c. z
wyjątkiem wskazanym w jego § 4. Wyposażenie sądu ubezpieczeń społecznych w
kompetencję merytorycznego rozstrzygania spraw ubezpieczenia społecznego
dotyczy każdej sprawy, także sprawy wynikającej z odwołania od decyzji w
przedmiocie unieważnienia decyzji. Sąd Najwyższy stwierdził, że zasada
rozstrzygania przez sąd w postępowaniu cywilnym w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych o prawach lub obowiązkach stron na podstawie
5
przepisów prawa materialnego oznacza, iż indywidualna norma prawna zawarta w
orzeczeniu sądu ma charakter materialny, ustalający treść indywidualnego
stosunku prawnego ubezpieczenia społecznego. Sąd dokonuje merytorycznej, a
więc uwzględniającej przepisy prawa materialnego kontroli prawidłowości decyzji
organu rentowego, natomiast jej wady wynikające z naruszeń przepisów
postępowania przed tym organem, pozostają zasadniczo poza zakresem jego
rozpoznania. Zasadę tę potwierdza to, że sąd orzekający w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych może stosować jedynie przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego, co oznacza również, że w sferze zarzutów proceduralnych skarga
kasacyjna może opierać się na podstawie naruszenia przepisów postępowania
cywilnego (art. 3983
§ 1 w związku z art. 1 k.p.c.). Należy także uwzględnić, że
odwołanie od decyzji organu rentowego, aczkolwiek pełni rolę pozwu, nie podlega
rygorom dla niego przewidzianym (art. 47710
k.p.c.). Wystarczy samo
niezadowolenie z decyzji organu rentowego i wyrażenie woli co do odmiennego
rozstrzygnięcia, a rzeczą sądu jest wyjaśnienie, jakie żądanie wynikających z prawa
materialnego praw lub zobowiązań adresata decyzji organu rentowego zostało
zgłoszone w odwołaniu. Sąd nie może zatem, kierując się żądaniem wyrażonym
wprost przez odwołującego się jako uchylenie decyzji lub stwierdzenie jej
nieważności, poszukiwać rozstrzygnięcia w oparciu o przepisy postępowania
administracyjnego. Orzeczenie takie powinno wskazywać w swojej podstawie na
właściwe przepisy prawa materialnego i wyjaśniać merytoryczną przyczynę
rozstrzygnięcia w nawiązaniu do sformułowanych w nich warunków nabycia prawa
lub nałożenia obowiązku.
Sąd Najwyższy zajął już zatem stanowisko w przedmiocie problemów
prawnych sygnalizowanych przez skarżącą, wobec czego nie ma możliwości
uznania, że kwestie te aktualnie stanowią istotne zagadnienie prawne w rozumieniu
art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., bądź że nadal istnieje potrzeba wykładni przepisów prawa
w tym zakresie, skoro ujawnione na ich tle wątpliwości były już przedmiotem
rozważań Sądu Najwyższego, który rozstrzygnął je podjętą w powiększonym
składzie i mającą moc zasady prawnej uchwałą.
6
Skarżąca nie zdołała zatem wykazać, że zachodzi potrzeba rozpoznania jej
skargi przez Sąd Najwyższy, wobec czego, na podstawie art. 3989
k.p.c., należało
postanowić jak w sentencji.