Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 299/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku Z. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
o wypłatę emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 4 kwietnia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Pozwany organ rentowy decyzją z 12 października 2011 r. wstrzymał
ubezpieczonej Z. S. dalszą wypłatę emerytury od 1 października 2011 r. wobec
nierozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą. Podstawę prawną
2
decyzji stanowiły przepisy art. 134 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 2 w związku z art. 103a
ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (dalej jako „ustawa emerytalna”) oraz art. 28 ustawy z 16 grudnia
2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw
(dalej jako „ustawa zmieniająca”). Ubezpieczona, urodzona w 1953 r., nabyła od 1
marca 2009 r. prawo do emerytury, jednocześnie pozostawała w zatrudnieniu
pracowniczym i do końca września 2011 r. nie rozwiązała umowy o pracę, dlatego
od 1 października 2011 r. wstrzymano jej wypłatę emerytury.
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z 25 listopada 2011 r. oddalił odwołanie
ubezpieczonej. Wskazał, że stan prawny pozwalał nabyć emeryturę bez
konieczności rozwiązania stosunku pracy. Od 1 października 2011 r. obowiązuje
regulacja art. 103a ustawy emerytalnej (wprowadzona na mocy art. 6 ust. 2 ustawy
zmieniającej), zgodnie z którą prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu
na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia
kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na
rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do
emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Wobec tego, że ubezpieczona,
pobierając emeryturę, nieprzerwanie pozostawała w stosunku pracy, pozwany
prawidłowo wstrzymał jej wypłatę emerytury od 1 października 2011 r.
W apelacji ubezpieczona zarzuciła, że zmiana regulacji prawnej narusza
zasadę ochrony praw nabytych.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 4 kwietnia 2012 r. zmienił zaskarżony wyrok oraz
poprzedzającą go decyzję, w tej sposób, że ustalił brak podstaw do wstrzymania
wypłaty emerytury. Za podstawę rozstrzygnięcia wskazał art. 27 ustawy
zmieniającej, zgodnie z którym Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w terminie 30 dni
od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, poinformuje osoby pobierające emerytury
o obowiązujących, od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, warunkach pobierania
emerytury w przypadku kontynuowania stosunku pracy u pracodawcy, z którym
stosunek ten był zawarty przed dniem nabycia prawa do emerytury. Z przepisu tego
jasno wynika, iż ustawodawca nałożył na pozwanego obowiązek powiadomienia
ubezpieczonego o zmianie stanu prawnego w w/w zakresie, w tym o konieczności
rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, aby nadal, to jest od 1
3
października 2011 r., mógł pobierać emeryturę. Mimo braku wyraźnego określenia
rygoru braku tego powiadomienia należy przyjąć, że jego niewykonanie nie może
skutkować zawieszeniem emerytury, nawet w sytuacji kontynuowania
dotychczasowego zatrudnienia. Zatem zawieszenie wypłaty emerytury
ubezpieczonej było możliwe wyłącznie w sytuacji, gdy mimo skutecznego
powiadomienia o wymienionym obowiązku, ubezpieczona nadal pozostawałaby w
zatrudnieniu. To na pozwanym spoczywał ciężar wykazania powiadomienia
ubezpieczonej w terminie 30 dni od wejścia w życie ustawy zmieniającej o
zawieszeniu prawa do emerytury. W aktach sprawy nie ma takich dowodów.
Pozwany w toku sprawy również nie wskazywał na wywiązanie się z tego
obowiązku wobec ubezpieczonej. Skoro do 1 października 2011 r. ubezpieczona
nie została powiadomiona o zmianie, to nie zachodzą podstawy do zawieszenia jej
emerytury od tej daty. Sąd Okręgowy błędnie uznał, że decyzja o zawieszeniu
emerytury jest prawidłowa.
Skarga kasacyjna pozwanego zarzuciła naruszenie art. 27 ustawy
zmieniającej w związku z art. 103a ustawy emerytalnej przez przyjęcie, że pozwany
nieprawidłowo wstrzymał ubezpieczonej wypłatę emerytury. Wskazał na potrzebę
wykładni art. 27 ustawy zmieniającej, ponieważ błędnie przyjęto związek
przyczynowo-skutkowy między brakiem (a przynajmniej jego udokumentowania w
aktach rentowych) powiadomienia ubezpieczonej o zamianie stanu prawnego i
brakiem podstaw do zawieszenia emerytury od 1 października 2011 r. na podstawie
art. 103a ustawy emerytalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut skargi jest zasadny, jednak zaskarżony wyrok należy utrzymać w
mocy wobec wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012 r., K 2/12.
Wadliwą była wykładnia art. 27 ustawy zmieniającej, stwierdzająca, że brak
poinformowania przez pozwanego osoby pobierającej emeryturę o konieczności
rozwiązania stosunku pracy stanowił warunek sine qua non obowiązywania
przepisu art. 103a ustawy emerytalnej. Gdyby tak przyjąć, to inną treść miałyby te
przepisy, a także art. 30 ustawy zmieniającej, określający wejście jej życie. W
4
systemie źródeł prawa powszechnego obowiązywanie aktu normatywnego (ustawy)
nie zależy od indywidualnego poinformowania adresata o wyjściu w życie ustawy
czy o jej zmianie. Sąd Apelacyjny miałby rację, gdyby ustawodawca w art. 27
wprowadził wyjątek od tej zasady, jednak wówczas musiałby wyraźnie określić taki
skutek, czyli nieobowiązywania ustawy wobec indywidualnego adresata. Taka
norma (skutek) z tego przepisu nie wynika. Wykładnia art. 27 przyjęta w
zaskarżonym wyroku prowadziłaby do nieuprawnionego i istotnego zróżnicowania
wobec prawa, tylko ze względu na brak czynności faktycznej, czyli ze względu na
niepoinformowanie o nowej regulacji. Trudno byłoby przy tym uznać, że pozwany
prowadzi rejestr wszystkich emerytów pobierających emerytury przyznane bez
uprzedniego rozwiązania stosunku pracy i że mógłby (zdążyłby) poinformować ich
wszystkich o nowym prawie w terminie 30 dni do wejścia w życie ustawy.
Oczywiście obowiązek z art. 27 ustawy zmieniającej nie jest bez znaczenia, jednak
w aspekcie uprzedniego pouczenia ubezpieczonego, jako warunku zwrotu
nienależnie pobranego świadczenia (emerytury) na podstawie art. 138 ust. 2 pkt 1
ustawy emerytalnej. Nienależnie pobrane świadczenie nie wynikałoby z braku
poinformowania w trybie art. 27 ustawy zmieniającej, lecz z nierozwiązania
stosunku pracy, co zależałoby tylko od ubezpieczonego, nawet gdyby został
pouczony o nowej regulacji. Na podstawie art. 103a prawo do emerytury ulega
zawieszeniu w przypadku nierozwiązania stosunku pracy, czyli dalszego
kontynuowania zatrudnienia wykonywanego bezpośrednio przed dniem nabycia
prawa do emerytury.
W ocenie składu rozpoznającego skargę należy jednak zważyć na wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012 r., K 2/12, gdyż wynika z niego
zmiana stanu prawnego, której nie można pominąć ze względu na zasadę z art.
316 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. Sąd Najwyższy oddala skargę kasacyjną
również wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia
odpowiada prawu (art. 39814
k.p.c.). Chodzi o to, że ubezpieczona może żądać
wznowienia postępowania na podstawie art. 4011
k.p.c. Stan faktyczny w jej
sprawie nie jest sporny, znaczenie miałoby tylko prawidłowe zastosowanie prawa
materialnego.
5
Trybunał Konstytucji w wskazanym wyroku orzekł, iż art. 28 ustawy z dnia 16
grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art.
103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z 2010 r. Nr 40, poz.
224, Nr 134, poz. 903, Nr 205, poz. 1365, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z
2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr
205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z
16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które
nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania
stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i
stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej. Jednocześnie w uzasadnieniu w zakresie skutków wyroku stwierdził, że z
chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw utraci moc art. 28 ustawy
zmieniającej z 16 grudnia 2010 r. w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art.
103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS do osób, które nabyły prawo do
emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy.
Znaczy to, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym
pracodawcą – jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury – nie będzie
miał zastosowania do osób, które nabyły to prawo w okresie od 8 stycznia 2009 r.
do 31 grudnia 2010 r. Natomiast przepis ten pozostaje nadal w obrocie prawnym i
znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury w momencie jego
wejścia w życie i później, tj. od 1 stycznia 2011 r.
Ubezpieczona nabyła prawo do emerytury (według ustaleń w sprawie) 1
marca 2009 r., zatem ma do niej zastosowanie dobrodziejstwo wynikające z
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.