Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 233/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa B. H.
przeciwko S. T.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 15 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód B. H. wnosił o wydanie nakazu zapłaty przeciwko pozwanemu S. T.
kwoty 500.000 zł z odsetkami i wywodził swoje roszczenie z udzielonej
pozwanemu pożyczki pieniężnej, zabezpieczonej wekslem in blanco przez
pożyczkobiorcę.
Nakazem zapłaty uwzględniono żądanie pozwu w całości. W zarzutach od
nakazu zapłaty pozwany bronił się zarzutem niewydania mu kwoty objętej
pożyczką, która została zawarta jedynie dla pozoru. Pozwany nie podpisywał
weksla gwarancyjnego deklaracji wekslowej, a podpisy na tych dokumentach są
sfałszowane.
Sąd Okręgowy uchylił nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla, zasądził
natomiast na rzecz powoda kwotę 278.000 zł na podstawie umowy pożyczki.
Elementy stanu faktycznego są następujące.
Strony zawarły w 2008 r. umowę o współpracy (stroną tej umowy była także
inna osoba nie występująca w tym procesie), mającej na celu przygotowanie
wspólnego przedsięwzięcia gospodarczego. Pozwany miał kłopoty finansowe,
otrzymał w różnych bankach kredyty o łącznej kwocie 500.000 zł. Strony zawarły
w dniu 4 grudnia 2008 r. umowę pożyczki w kwocie 500.000 zł. W umowie tej m.in.
potwierdzono odbiór gotówki przez pozwanego w kwocie 207.000 zł, a pozostałą
należność powód zobowiązał się wpłacić na rachunek bankowy pozwanego
(pożyczkobiorcy) w odpowiednich ratach. Ostatecznie powód dokonał wpłat z tytułu
umowy pożyczki w wysokości 278.000 zł. Pożyczka nie została zwrócona. W dniu
7 marca 2008 r. powód uzupełnił weksel in blanco na kwotę 500.000 zł, płatną dnia
20 kwietnia 2008 r. i wezwał pozwanego do zwrotu pożyczki.
W sprawie powstała kwestia pochodzenia podpisów na wekslu i deklaracji
wekslowej od pozwanych. Biorąc pod uwagę m.in. opinię biegłego grafologa,
dokumenty znajdujące się w aktach sprawy karnej, Sąd Okręgowy przyjął,
że podpis wystawcy weksla obejmuje przynajmniej nazwisko tego podmiotu, przy
czym może to być też nazwisko w wersji skróconej. Nie jest natomiast podpisem
wystawcy tzw. parafa (podpis nieczytelny). W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał,
3
że zobowiązanie wekslowe pozwanego w ogóle nie powstało i roszczenie powoda
okazało się bezzasadne. Jednakże spór z płaszczyzny wekslowej został
przeniesiony na płaszczyznę stosunku podstawowego, tj. stosunku pożyczki.
W związku z tym, że powód wykazał, iż wykonał zobowiązanie z umowy pożyczki
z 2008 r. w wysokości 278.000 zł, ta właśnie suma została zasądzona od
pozwanego.
Sąd Apelacyjny w wyniku apelacji wniesionej przez pozwanego zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił nakaz zapłaty i oddalił powództwo.
Podzielił w ten sposób zarzut skarżącego, że brak było podstaw do przeniesienia
sporu z płaszczyzny prawa wekslowego na płaszczyznę prawa cywilnego (art. 720
k.c.). Podstawą swego powództwa powód uczynił weksel, a po wniesieniu
zarzutów od nakazu zapłaty wnosił o utrzymanie nakazu w mocy. Nigdy nie
domagał się uwzględnienia jego roszczenia jako obejmującego zwrot pożyczki
(art. 720 § 1 k.c.). W związku z tym oceniana mogła być zasadność powództwa
opartego na wekslu.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji,
że zobowiązanie wekslowe po stronie pozwanego w ogóle nie powstało, ponieważ
weksel nie został podpisany przez pozwanego jako wystawcy weksla (k. 13 akt
sprawy). Znak graficzny znajdujący się w miejscu przeznaczonym dla podpisu
wystawcy nie jest jednak podpisem w rozumieniu przepisów prawa wekslowego
(art. 1 i art. 101 prawa wekslowego; złożona została na wekslu jedynie tzw. parafa).
W skardze kasacyjnej powoda podniesiono zarzuty naruszenia art. 187 § 1
pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 495 § 2 k.p.c. i w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.; art. 494 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 496 k.p.c. i w zw. z art. 391 § 2 k.p.c. Skarżący wnosił o uchylenie
zaskarżonego wyroku, ewentualnie - o jego zmianę w zaskarżonej części poprzez
oddalenie apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowe znaczenie w rozpoznawanej sprawie miało to, czy istniały
dostateczne podstawy do rozpoznania roszczenia strony powodowej także
na podstawie stosunku pożyczki pieniężnej. (art. 720 k.c.), tj. stosunku
4
obligacyjnego łączącego powoda (pożyczkodawcę) z pozwanym wystawcą weksla
(pożyczkobiorcą). Oba Sądy meriti przyjęły w tym zakresie odmienne stanowiska.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyraźnie wskazuje się na to, kiedy
wspomniana zmiana płaszczyzny dochodzenia roszczenia (z wekslowej na
płaszczyznę tzw. stosunku podstawowego) jest możliwa i dopuszczalna prawnie
(art. 495 § 2 k.p.c.). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2006 r.,
II CSK 205/06 (OSNC 2007, z. 9, poz. 13) wyrażono trafne, ogólne stanowisko,
że jeżeli po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty okaże się, iż zobowiązanie
wekslowe nie powstało, sąd powinien uwzględnić powołany w pozwie stosunek
podstawowy także wtedy, gdy podstawą żądania był weksel wystawiony w celu
zabezpieczenia innego stosunku prawnego łączącego strony. W uzasadnieniu tego
wyroku przytoczono szeroko argumenty wynikające z aktualnego orzecznictwa
Sądu Najwyższego i wyjaśniono też, że - dochodząc wierzytelności wekslowej -
wierzyciel może także w pozwie (niezależnie od powołania się na treść weksla)
przytoczyć fakty i dowody uzasadniające roszczenie wynikające ze stosunku
podstawowego. Oznacza to możliwość orzekania na dwóch podstawach
faktycznych i prawnych. Gdyby okazało się, że zobowiązanie wekslowe nie istnieje,
sąd powinien rozpoznać żądanie wynikające z drugiej, dodatkowej (pozawekslowej)
podstawy, przytoczonej przez powoda.
Dochodząc zatem należności wekslowej, wierzyciel wekslowy (nabywający
weksel in blanco) ma różne możliwości wykazywania zasadności swojego
roszczenia wekslowego, powiązanego z roszczeniem wynikającym ze stosunku
podstawowego. Poza samym powołaniem się na treść weksla może on także
przytaczać fakty i dowody uzasadniające roszczenie wynikające ze stosunku
podstawowego (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2007 r., II CSK
495/06, nie publ.).
Powstaje kwestia, czy w okolicznościach danej sprawy można było
stwierdzić, że powód - wszczynając postępowanie nakazowe - powołał się
(poza uzupełnionym wekslem gwarancyjnym) w odpowiedni i wystarczający sposób
także na stosunek podstawowy (stosunek pożyczki).
5
Negatywne stanowisko Sądu Apelacyjnego w tym zakresie
(s. 8 uzasadnienia zaskarżonego wyroku) nie może być uznane za
przekonywające. Z akt sprawy wynika to, że powód wskazywał kilkakrotnie
umowę pożyczki jako możliwą podstawę roszczenia, aczkolwiek istotnie opierał
swoje żądania przede wszystkim na treści weksla gwarancyjnego.
W pozwie i dołączonych do pozwu załącznikach wskazywano nie tylko weksel,
deklarację wekslową, ale także treść umowy pożyczki i wezwanie pozwanego
(wystawcę i pożyczkobiorcę do zapłaty; po „wypowiedzeniu umowy pożyczki”).
Powód występował także o zabezpieczenie roszczenia i przedstawił odpowiednie
dokumenty wskazujące na pożyczkę jako stosunek pozawekslowy (s. 24 akt
sprawy). Na umowę pożyczki wskazywano także w odpowiedzi na zarzuty
pozwanego od nakazu zapłaty (k. 121 akt sprawy). Co więcej, o pożyczce jako
stosunku podstawowym wspominał także pozwany w treści zarzutów od nakazu
zapłaty (s. 43 i n. akt sprawy).
W tej sytuacji należało uznać za uzasadniony zarzut naruszenia art. 495 § 2
k.p.c. w zw. z art. 187 § 1 k.p.c. Powodowało to konieczność uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
jw