Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 34/13
POSTANOWIENIE
Dnia 8 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Owczarek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Agnieszka Piotrowska
w sprawie z wniosku A.Polska Spółki z o.o. w D.
przy uczestnictwie S. Spółki z o.o. w K.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 maja 2013 r.,
zażalenia uczestnika postępowania
na postanowienie Sądu Okręgowego w R.
z dnia 5 października 2012 r.,
oddala zażalenie i zasądza od uczestnika postępowania na
rzecz wnioskodawcy kwotę 300 (trzysta) złotych tytułem
kosztów postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 5 października 2012 r. Sąd Okręgowy w R. odrzucił
skargę kasacyjną uczestnika postępowania S. Spółki z o.o. w K. od postanowienia
tegoż Sądu z dnia 12 lipca 2012 r. w sprawie z wniosku A.Polska Spółki z o.o. w D.
o wpis zmian w KRS polegających na wpisie oddziału wnioskodawcy w K. pod firmą
A.Polska Sp. z o.o. Oddział S. w K. Odrzucenie skargi nastąpiło ze względu na
niespełnienie przesłanki dopuszczalności skargi kasacyjnej określonej w art. 5191
§
3 k.p.c., ponieważ oddział spółki z o.o. nie ma odrębności prawnej od spółki i nie
ma w związku z tym samodzielnej podmiotowości rejestrowej.
W zażaleniu uczestnika zarzucone zostało zaskarżonemu postanowieniu
naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 5191
§ 3 k.p.c. przez błędne przyjęcie,
że oddział spółki z o.o. nie jest podmiotem podlegającym rejestracji oraz, że skarga
kasacyjna w przedmiocie wpisu do rejestru oddziału spółki z o.o. nie stanowi skargi
kasacyjnej na postanowienie o wpis podmiotu podlegającego rejestracji, przez
co jest niedopuszczalna. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia
w całości i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
W odpowiedzi na zażalenie wnioskodawca wniósł o oddalenie zażalenia
w całości i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygnięcie sprawy wywołanej zażaleniem zależy od określenia
charakteru prawnego oddziału krajowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Nie chodzi jednak o to, co akcentuje uczestnik w punkcie pierwszym zażalenia,
czy oddział spółki z o.o. jest podmiotem podlegającym rejestracji w rozumieniu
art. 5191
§ 3 k.p.c., tylko o to, czy oddział podlega rejestracji w rozumieniu
przepisów, stanowiących o statusie oddziału przedsiębiorcy i o obowiązku
rejestrowym wynikającym z przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym.
Przepisy te mają swoje źródło w celu, jakiemu służy rejestrowanie podmiotów
prawa mających osobowość prawną i nawet uzależniają powstanie tej osobowości
(osoby prawnej) od wpisu do odpowiedniego rejestru (art. 37 k.c.). Z kolei, jednostki
organizacyjne stanowiące niepełne (ułomne) osoby prawne, zgodnie z art. 331
k.c.
uzyskują zdolność prawną wraz z zarejestrowaniem, o którym stanowią
3
przepisy szczególne statuujące takie podmioty, co w przypadku spółek
handlowych osobowych, na podstawie Kodeksu spółek handlowych wiąże się
z wpisem do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).
Zdolność rejestrowa nie jest zatem oderwana od podmiotowości prawnej jednostki
podlegającej rejestracji tak dalece, żeby prowadziło to, jak zdaje się twierdzić
uczestnik postępowania, do całkiem odrębnej klasyfikacji podmiotowości prawnej
uprawniającej i najczęściej też zobowiązującej do dokonania wpisu w rejestrze
od podmiotowości rejestrowej, której miałby w szczególności podlegać oddział
przedsiębiorcy i to również wtedy, gdy sam jest spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością, podlegającą samodzielnej rejestracji.
Nie ulega wątpliwości, że spółka z o.o. jako osoba prawna, będąca
najczęściej przedsiębiorcą w rozumieniu art. 2 i 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r.
o swobodzie działalności gospodarczej (dalej jako u.s.dz.g.) oraz w rozumieniu art.
431
k.c. może wyodrębnić oddziały, zwane także filiami (zakładami) i że są to
w miarę samodzielne organizmy gospodarcze, pozostające wszakże częściami
przedsiębiorcy. W praktyce takie wyodrębnienie następuje ze względu na różne
dziedziny działalności gospodarczej, jakimi zajmuje się spółka, nieraz w postaci
kilku przedsiębiorstw jednej spółki oraz ze względu na położenie takiej
wyodrębnionej jednostki lub jednostek organizacyjnych w różnych
miejscowościach, czasem nawet odległych od siebie. Znalazło to odbicie
w określeniu oddziału przedsiębiorcy, najpierw w Prawie działalności gospodarczej
- ustawie z dnia 19 listopada 1999 r., a następnie w art. 5 pkt 4 u.s.dz.g.
Według powołanego przepisu oddział stanowi wyodrębnioną i samodzielną
organizacyjnie część działalności gospodarczej, wykonywaną przez przedsiębiorcę
poza jego siedzibą lub głównym miejscem wykonywania działalności,
co w poprzednich przepisach nazywano wprost zakładem głównym. Jest możliwe,
że gdyby w u.s.dz.g. pozostawiono termin „zakład główny”, to nie byłoby
wątpliwości, jak dalece wyodrębnienie i samodzielność organizacyjna może
decydować o samodzielności prawnej oddziału przedsiębiorcy, co stało się
przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie.
Przede wszystkim sprzeciwić się należy poglądom, które utożsamiają
utworzenie oddziału przedsiębiorcy krajowego z utworzeniem jakby nowego
4
przedsiębiorcy. Przemawiać za tym miałoby w szczególności użycie sformułowania
w art. 436
k.c., że „Firma oddziału osoby prawnej zawiera pełną nazwę tej osoby
oraz określenie „oddział” ze wskazaniem miejscowości, w której oddział ma
siedzibę” oraz w art. 437
zdanie pierwsze k.c. o tym, że „Zmiana firmy wymaga
ujawnienia w rejestrze”. Posłużenie się przez składającego zażalenie argumentami
z powołanych przepisów jest chybione i świadczy o przyznaniu przesadnego
znaczenia brzmieniu tych przepisów. Z ich brzmienia, w powiązaniu z art. 432
i art.
435
k.c. wynika jedynie, że osoba prawna, która jest przedsiębiorcą i zatem ma
firmę, tworząc oddział ma w nazwie umieścić pełną nazwę tej osoby prawnej
i określenie „oddział”, a gdy nazwa się zmieni, to trzeba to ujawnić. Połączenie tych
obowiązków z siedzibą oddziału (art. 436
in fine) jest zapewne przypadkowym
pomieszaniem siedziby (miejscowości) z adresem, jako że siedzibę może mieć
tylko podmiot prawa, a oddział osoby prawnej takim podmiotem prawa nie
jest. Przyznaje to sam uczestnik w uzasadnieniu zażalenia, podkreślając (s. 3),
że nigdy nie kwestionował faktu, iż oddział osoby prawnej nie posiada
podmiotowości prawnej.
Argumentem za zdolnością rejestrową oddziału nie jest także przytaczana
przez uczestnika możliwość udzielenia prokury oddziałowej (art. 1095
k.c.), jako
że jest to rodzaj prokury, ograniczonej zakresem tylko do oddziału przedsiębiorcy
(błędnie określonego w tym przepisie mianem przedsiębiorstwa). W rejestrze
przedsiębiorców są wpisani przedsiębiorcy i w tym samym rejestrze oznaczają oni
także utworzone oddziały, tam też wskazana jest ustanowiona prokura oddziałowa.
Wbrew stanowisku uczestnika za jednolitym rejestrem przemawia również art. 38
pkt 1d ustawy o KRS, stanowiąc o tym, że w dziale pierwszym rejestru
przedsiębiorców oznacza się utworzone przez przedsiębiorcę oddziały wraz z ich
umiejscowieniem (siedzibą, czyli miejscowością i adresem).
Całkiem chybione są argumenty skarżącego, odwołujące się do oddziału
przedsiębiorcy zagranicznego i jego zdolności rejestrowej. Przedsiębiorca
zagraniczny ma swoje ustawowe określenie w art. 5 pkt 3 u.s.dz.g., jako osoby
zagranicznej wykonującej działalność gospodarczą za granicą oraz obywatela
polskiego wykonującego działalność gospodarczą za granicą. Z tych względów
przewidziane zostały dwie formy prawne funkcjonowania przedsiębiorcy
5
zagranicznego w Polsce, to znaczy poprzez oddział takiego przedsiębiorcy lub
przedstawicielstwo. Tylko oddział przedsiębiorcy zagranicznego może prowadzić
działalność gospodarczą i to tylko w zakresie przedmiotu działalności samego
przedsiębiorcy, natomiast przedstawicielstwo działalności gospodarczej nie może
prowadzić (art. 85 i nast. oraz art. 93 i nast. u.s.dz.g.). Z tych przyczyn oddział
przedsiębiorcy zagranicznego w Polsce, uważany przez niektórych przedstawicieli
doktryny za przedsiębiorcę w rozumieniu prawa polskiego, a przez innych za quasi-
przedsiębiorcę musi się zarejestrować w rejestrze przedsiębiorców KRS (art. 36 pkt
14 ustawy o KRS). Od zarejestrowania zależy prawna możliwość rozpoczęcia przez
oddział przedsiębiorcy zagranicznego prowadzenia działalności gospodarczej
w Polsce (art. 88 zdanie pierwsze u.s.dz.g.). Gdyby takiego wymagania nie było,
oddział przedsiębiorcy zagranicznego nie miałby w ogóle żadnego prawnego
sposobu ujawnienia w Polsce swojej działalności, a to przede wszystkim godziłoby
w ochronę prawną jego polskich kontrahentów.
Takiej sytuacji nie mają oddziały polskich przedsiębiorców, ujawnionych
w KRS, stosownie do formy prawnej prowadzonej działalności, więc nie może być
mowy o tożsamości sytuacji prawnej oddziału przedsiębiorcy polskiego
i zagranicznego, a tym bardziej, jak twierdzi się w zażaleniu, nie ma żadnych
przesłanek dyskryminowania przedsiębiorców i ich oddziałów w zależności od tego,
czy są przedsiębiorcami polskimi, a więc rzekomo dyskryminowanymi,
czy zagranicznymi. Przytoczone przez uczestnika orzecznictwo Sądu Najwyższego
(zwłaszcza postanowienie z dnia 9 maja 2007 r., II CSK 25/07, OSNC 2008, nr 5,
poz. 52) dotyczy sytuacji prawnej oddziału przedsiębiorcy zagranicznego
i nie ma żadnego powodu, aby stanowisko w nim wyrażane było drogą analogii
stosowane do oddziałów przedsiębiorców krajowych, albo też w ogóle dotyczy
innych sytuacji prawnych i może łączyć się, co najwyżej tylko pośrednio
z zagadnieniami, których dotyczy zażalenie (s. 5 uzasadnienia zażalenia).
W każdym razie z powołanych względów oddział przedsiębiorcy krajowego,
będącego osobą prawną nie posiada własnej podmiotowości rejestrowej, a wpis
takiego oddziału do rejestru przedsiębiorców w KRS nie jest wpisem podmiotu
podlegającego rejestracji w rozumieniu art. 5191
§ 3 k.p.c. To sprawia, że od
6
prawomocnego orzeczenia w przedmiocie wpisu oddziału przedsiębiorcy krajowego
do rejestru nie przysługuje temu oddziałowi skarga kasacyjna.
Mając to na uwadze należało na podstawie art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. oddalić zażalenie, a na podstawie art. 98 w związku z art. 391 § 1 i art. 13
§ 2 oraz art. 39821
k.p.c. rozstrzygnąć o kosztach postępowania zażaleniowego.