Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 323/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa M.Z., M.W., J.W., L.Z., T.Z., J.W.
i M.W.
przeciwko Stoczni T. S.A. w likwidacji z siedzibą w W.
z udziałem interwenienta ubocznego Syndyka Masy Upadłości Stoczni T. spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości z siedzibą w T.
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w G
z dnia 9 marca 2012 r., sygn. akt […]
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w G. VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 9 marca 2012 r. oddalił apelację pozwanej Stoczni T. S.A. w likwidacji z
siedzibą w W. do wyroku Sądu Rejonowego w M. Wydziału IV Pracy z dnia 5
września 2011 r., zasądzającego na rzecz powodów niewypłacone im kwoty
wynagrodzenia za pracę wraz z odsetkami. W uzasadnieniu wyroku Sąd drugiej
instancji uznał za nieuzasadnione apelacyjne zarzuty strony pozwanej naruszenia
art. 233 § 1 w związku z art. 328 § 2 k.p.c., a także zdyskwalifikował zarzuty
naruszenia przepisów prawa materialnego (art. 231
i art. 81 k.p.).
W sprawie tej ustalono, że syndyk masy upadłości Stoczni T. Spółki z o.o. w
dniu 30 lipca 2010 r. przekazał stronie pozwanej majątek w postaci zorganizowanej
części tego przedsiębiorstwa wraz z dokumentacją pracowniczą. W następstwie
tego zdarzenia prawnego, które było wykonaniem przedwstępnej umowy z tej
samej daty (30 lipca 2010 r.) sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa
wymienionej Spółki z o.o., doszło do zmiany pracodawcy w trybie art. 231
k.p., o
czym pracownicy, w tym powodowie, zostali poinformowani przez syndyka masy
upadłości pismem z dnia 25 czerwca 2010 r. Po faktycznym przekazaniu majątku
Stocznia T. Spółka z o.o. nie miała środków produkcji ani „zasobów ludzkich”
umożliwiających jej prowadzenie działalności gospodarczej, a przejęci pracownicy
realizowali dotychczasowe i nowe zlecenia na rzecz strony pozwanej, która
zarejestrowała ich jako własnych pracowników w Zakładzie Ubezpieczeń
Społecznych oraz wypłacała im wynagrodzenia za pracę jedynie w okresie od 1
sierpnia do 31 października 2010 r., a także podpisała umowę na dostawy wody
oraz energii elektrycznej. Za dalsze miesiące tego zatrudnienia pozwana nie płaciła
powodom spornego wynagrodzenia za pracę, argumentując, że w dniu 28
października złożyła oświadczenie woli o uchyleniu się od skutków prawnych
przedwstępnej umowy sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, które
miała złożyć „pod wpływem błędu wywołanego podstępnie” przez syndyka masy
upadłości Spółki z o.o., że „sprzedaż ta nie będzie podlegać opodatkowaniu
podatkiem od towarów i usług”. W związku z tym strona pozwana przygotowała 21
listopada 2010 r. jednostronny protokół zwrotnego przekazania majątku wraz z listą
3
pracowników oraz 79 aktami osobowymi. Majątek wykazany w tym protokole „nie
został sprawdzony ze stanem faktycznym, jedynie przepisany z protokołu, na
podstawie którego nastąpiło przejęcie majątku przez Stocznię S.A. w dniu
30.07.2010 r.”. Następnie uchwałą walnego zgromadzenia akcjonariuszy strony
pozwanej z dnia 21 stycznia Spółka Stocznia T. S.A. została rozwiązana i wniosła o
ujawnienie tego zdarzenia w rejestrze przedsiębiorców (KRS). Natomiast
powodowie, którzy są przekonani, że strona pozwana jest nadal ich pracodawcą,
stawiali się do pracy w okresie jesienno-zimowym 2010/2011 i wykonywali
„czynności porządkowe, zabezpieczające, a także polegające na dozorze
powierzonego im mienia” strony pozwanej. Z tego tytułu wnieśli powództwa o
zasądzenia należnych im wynagrodzeń za pracę za okres od 1 listopada 2010 r. do
30 lipca 2011 r. Natomiast syndyk masy upadłości spółki z o.o. pismem z 29
kwietnia 2011 r. wezwał pozwaną spółkę akcyjną do wykonania umowy
przedwstępne i uznając, że pozwana „porzuciła majątek stoczni”, uprzedził, iż
„dokona niezbędnych wydatków w celu jego zabezpieczenia” na koszt i ryzyko
pozwanej.
W takim stanie sprawy Sąd pierwszej instancji uznał za uzasadnione
roszczenia powodów, którzy zostali przejęci przez stronę pozwaną w trybie art. 231
k.p. Sąd ten zdyskwalifikował zasadność uchylenia się pozwanej od skutków
prawnych wyżej powołanej przedwstępnej umowy sprzedaży zorganizowanej
części przedsiębiorstwa Spółki z o.o., argumentując, że strona pozwana znała
dokładnie stan prawny i faktyczny kontestowanej czynności prawnej, przeto
bezpodstawna i bezzasadna była jej próba uchylenia się od skutków prawnych tej
umowy, która wynikła wyłącznie z trudności ekonomicznych „na rynku towarów i
usług” oraz braku dalszych zamówień na produkty oferowane przez pozwaną, która
„w końcu fiaska ekonomicznego i biznesowego przedsięwzięcia” bezprawnie uchyla
się od odpowiedzialności „za przejęta załogę i wypłatę jej wynagrodzeń”. Ponadto
syndyk masy upadłości Spółki z o.o. „zamierza wystąpić do sądu w trybie art. 64 kc
żądając wydania zastępującego oświadczenie woli zobowiązanego”, którego
wezwał do definitywnego wykonania zawartej umowy przyrzeczonej. Ponieważ
wszelka produkcja rozpoczęta przez spółkę z o.o. w upadłości była kontynuowana
przez pozwaną i przejętych w trybie art. 231
k.p. pracowników, którzy świadczyli
4
prace na rzecz nowego pracodawcy, przeto uzasadnione było zasadzenie na rzecz
zaległych wynagrodzeń za pracę lub za stan gotowości do jej wykonywania w
okresie „ochrony mienia przed kradzieżą”.
Sąd drugiej instancji podzielił te ustalenia faktyczne oraz potwierdził ich
ocenę prawną, podkreślając, że doszło do przejęcia mienia oraz pracowników
spółki z o.o. przez pozwaną spółkę akcyjną, która realizowała „w tym samym
miejscu, przy pomocy tych samych pracowników, tożsame przedmiotowo zadania z
tymi, które poprzednio wykonywała Stocznia T. spółka z o.o. w upadłości”. Próba
uchylenia się od skutków prawnych zawartej umowy przedwstępnej była
bezpodstawna i bezzasadna, przeto nie wywołała skutków prawnych, w tym w
stosunkach pracy z powodami. Wprawdzie spór dotyczący legalności uchylenia się
od skutków zawartej umowy cywilnoprawnej powinien być rozstrzygnięty przez sąd
cywilny, ale jego wynik i tak nie miał wpływu na osądzenie spraw pracowniczych o
wynagrodzenie wobec niebudzących wątpliwości ustaleń faktycznych oraz
prawidłowych konkluzji, że doszło do przejęcia powodów przez stronę pozwaną w
trybie art. 231
k.p.
W skardze kasacyjnej strona pozwana zarzuciła błędną wykładnię art. 231
k.p. przez przyjęcie, że: 1/ do przejścia zakładu pracy lub jego części na innego
pracodawcę w rozumieniu tego przepisu prowadzi każde zdarzenie prawne nawet
wówczas, gdy takie zdarzenie nie doprowadziło do faktycznego przejęcia zakładu
pracy a zakładem pracy w rozumieniu tego przepisu może być również zbiór rzeczy
ruchomych nie stanowiących zorganizowanej całości, 2/ do wstąpienia w stosunek
pracy „innego pracodawcy”, dochodzi również w sytuacji gdy przejmowani wraz z
częścią zakładu pracy pracownicy świadczą pracę na rzecz dotychczasowego
pracodawcy w tym samym miejscu pracy, jeżeli nowy pracodawca nie przejął zadań
dotychczasowego pracodawcy.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
potrzebę wykładni art. 231
k.p., wymagającą wyjaśnienia, „czy dopuszcza on
możliwość przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę w oparciu
o każde zdarzenie prawne jak również tylko w oparciu o czynności faktyczne takie
jak protokół przekazania oraz czy zakładem pracy w rozumieniu tego przepisu jest
również zbiór rzeczy ruchomych nie stanowiących zorganizowanej całości”.
5
Ponadto w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, czy „inny pracodawca, o
którym mowa w art. 231
k.p. wstępuje w stosunek pracy również w sytuacji gdy
pracownicy przejętej części zakładu wykonują w miejscu dotychczasowego
zatrudnienia pracę na rzecz dotychczasowego pracodawcy a nowy pracodawca nie
przejął zadań dotychczasowego pracodawcy”.
Skarżąca wskazała, że przedmiotem przedwstępnej umowy sprzedaży z
dnia 30 lipca 2010 r. „miała być zorganizowana część przedsiębiorstwa tak jak
definiuje ją ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług tj. zespół
składników majątkowych (materialnych i niematerialnych) przeznaczony do
realizacji ściśle określonych zadań gospodarczych (który jest wydzielony w sposób
organizacyjny i funkcjonalny, a także finansowy)”. Opisany w treści i w załącznikach
do umowy przedwstępnej przedmiot przyszłej umowy sprzedaży w żaden sposób
nie przystaje do tak zdefiniowanej zorganizowanej części przedsiębiorstwa,
ponieważ § 1 ust. 1 pkt d „tej umowy wyłącza z przedmiotu umowy należności i
zobowiązania”. Dlatego tak zdefiniowana zorganizowana część przedsiębiorstwa
nie jest tożsama z pojęciem „części zakładu pracy” z art. 231
k.p., a zdaniem
skarżącej „opis zorganizowanej części przedsiębiorstwa zawarty w ustawie o
podatku od towarów i usług powinien, być brany pod uwagę dla ustalenia jaki był
zgodny zamiar stron i cel umowy” (art. 65 § 2 k.c.). Tymczasem Sądy obu instancji
pominęły ten aspekt umowy stojąc na stanowisku, że jest to obojętne dla uznania
czy nastąpiło przejęci części zakładu pracy w rozumieniu art. 231
k.p.”. Ponadto,
przedmiot przejęcia określony w protokole zdawczo-odbiorczym z dnia 30 lipca
2010 r. w żaden sposób nie może być uznany zorganizowany zespół składników
konieczny do zachowania przez przejmowaną jednostkę gospodarczą jej
tożsamości, ponieważ pracownicy wymienieni w załączniku do tego protokołu
wykonywali pracę na rzecz dotychczasowego pracodawcy w tym samym miejscu
pracy na urządzeniach stanowiących własność przekazującego, „co zostało
wykazane w toku postępowania w obu instancjach. Trudno zatem przyjąć, że
doszło do przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę z wszelkimi
konsekwencjami wynikającymi z art. 231
k.p.”.
W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji i
6
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, z uwzględnieniem kosztów postępowania
kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu
Rejonowego w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do
ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę pełnomocnik interwenienta ubocznego - syndyka
masy upadłości Stoczni T. Spółki z o.o. w upadłości wniósł o odmowę przyjęcia
skargi do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się bezzasadna. Została ona oparta wyłącznie na
zarzucie naruszenia przepisu prawa materialnego (art. 231
k.p.), i to bez wskazania
konkretnych jednostek redakcyjnych tego przepisu (paragrafów), których kasacyjne
zaskarżenie dotyczyło. Z braku jakichkolwiek proceduralnych zarzutów kasacyjnych
przy rozpoznaniu skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy był miarodajnie związany
ustaleniami faktycznymi, które stanowiły podstawę zaskarżonego orzeczenia
(art. 39813
§ 2 k.p.c.), z których niepodważalnie wynikało, że w wykonaniu
postanowień przedwstępnej umowy sprzedaży zorganizowanej części
przedsiębiorstwa wymienionej Spółki z o.o. zawartej 30 lipca 2010 r. syndyk masy
upadłości Stoczni T. Spółki z o.o. w tym samym dniu przekazał stronie pozwanej
majątek w postaci zorganizowanej części tego przedsiębiorstwa wraz z
pracownikami i ich dokumentacją pracowniczą. W następstwie tego zdarzenia
prawnego doszło do oczywistej zmiany pracodawcy w trybie art. 231
§ 1 k.p., o
czym przejmowani pracownicy zostali poinformowani przez syndyka pismem z dnia
25 czerwca 2010 r. Po przekazaniu tego mienia i pracowników Stocznia T. Spółka z
o.o. nie dysponowała środkami produkcji ani „zasobami ludzkimi”, które
pozwalałyby jej na kontynuowanie dotychczasowej (przekazanej) działalności
gospodarczej także dlatego, że przejęci pracownicy realizowali jej dotychczasowe
zadania, a także nowe zlecenia już na rzecz strony pozwanej, która zarejestrowała
ich jako własnych pracowników w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych oraz płaciła
im wynagrodzenia za wykonywana pracę w okresie od 1 sierpnia do 31
października 2010 r., wystawiając im dokumenty do rozliczeń podatkowych (PIT-y).
7
Ponadto strona pozwana realizowała także inne obowiązki nowoutworzonego
podmiotu gospodarczego, w tym zawarła umowę na dostawy mediów (wody oraz
energii elektrycznej). Wymienione okoliczności stanowiły czytelnie i niepodważalnie
o prawnym i faktycznym przejściu części produkcyjnej spółki z o.o. na pozwaną
spółkę akcyjną, która z mocy prawa stała się stroną w dotychczasowych
stosunkach pracy z przejętymi pracownikami (art. 231
§ 1 k.p.).
Z takimi kategorycznymi i niepodważonymi ustaleniami oraz ich prawidłową
subsumcją ewidentnie rozmija się sformułowane w treści skargi kasacyjnej „istotne
zagadnienie prawne”, ponieważ z uzasadnienia zaskarżonego wyroku ani z
zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, jakoby „pracownicy
przejętej części zakładu wykonywali w miejscu dotychczasowego zatrudnienia
pracę na rzecz dotychczasowego pracodawcy a nowy pracodawca nie przejął
zadań dotychczasowego pracodawcy”. Takie twierdzenie strony skarżącej nie
znajduje żadnego potwierdzenia w nadzwyczaj obszernym (90-stronicowym)
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, którego treść zdaje się obca (nieznana)
profesjonalnemu pełnomocnikowi strony skarżącej, który bez postawienia
jakichkolwiek proceduralnych zarzutów kasacyjnych dla celów chybionej,
bezpodstawnej i nieuzasadnionej skargi kasacyjnej w istocie rzeczy wskazał na
nieustalone w sprawie okoliczności faktyczne, jakoby strona skarżąca nie przejęła
majątku, zadań i pracowników jej poprzednika prawnego (Stoczni T. Spółki z o.o.).
Tymczasem przejęci pracownicy nie świadczyli pracy na rzecz dotychczasowego
pracodawcy, ale po jego zmianie wykonywali zatrudnienie wyłącznie na rzecz
nowego pracodawcy (pozwanej spółki akcyjnej), która okresowo wypłacała im
należne wynagrodzenia za pracę. Także wtedy, gdy pozwana zrezygnowała z
prowadzenia przejętej działalności gospodarczej w związku „z trudnościami
ekonomicznymi” na rynku oferowanych towarów i usług, na które nie było
zamówień, i „porzuciła” zakład pracy oraz przejętych pracowników, nadal
wykonywali oni pracę na rzecz i w interesie pozwanej, chroniąc porzucony przez
nią majątek przejętej spółki z o.o. lub wykazując co najmniej gotowość do
świadczenia pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p.
Bezpodstawna próba uchylenia się skarżącej od skutków prawnych zawartej
umowy cywilnoprawnej, na której podstawie doszło z mocy samego prawa (art. 231
8
§ 1 k.p.) do podmiotowej zmiany pracodawcy nie prowadzi do zwrotnego przejścia
majątku ani przejętych pracowników na poprzedniego pracodawcę, który podważał
legalność uchylenia się od skutków prawnych zawartej umowy cywilnoprawnej i nie
przejął „powrotnie” przekazanego zakładu pracy ani jego pracowników, którzy
wykonywali zatrudnienie lub pozostawali w gotowości do pracy u kolejnego
pracodawcy (strony pozwanej). Rezygnacja z dalszego prowadzenia działalności
gospodarczej przez stronę umowy cywilnoprawnej, spowodowana trudnościami
ekonomicznymi na rynku oferowanych towarów i usług, na które nie było zamówień,
oraz faktyczne „porzucenie” zakładu pracy i przejętych pracowników, którzy nadal
wykonywali pracę na rzecz i w interesie pracodawcy, który z mocy prawa przejął ich
w trybie art. 231
§ 1 k.p., nie zwalnia tego pracodawcy (sukcesora prawnego po
stronie pracodawczej) z odpowiedzialności za zobowiązania wynikające ze
stosunków pracy z przejętymi pracownikami, co prawidłowo uwzględnił Sąd drugiej
instancji w zaskarżonym wyroku, który strona skarżąca, bezpodstawnie i
bezzasadnie kontestowała nieusprawiedliwioną skargą kasacyjną. Dlatego Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39814
k.p.c.