Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KO 26/13
POSTANOWIENIE
Dnia 8 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jarosław Matras (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Kazimierz Klugiewicz
SSN Michał Laskowski
w sprawie D. B.
podejrzanej o przestępstwo z art. 148 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, w dniu 8 maja 2013 r.,
wniosku obrońcy o wznowienia postępowania w przedmiocie dalszego stosowania
środka zabezpieczającego zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu
Apelacyjnego […]
z dnia 18 lutego 2013 r.,
na podstawie art. 542 § 3 k.p.k. w zw. z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. i w zw. z art. 547 §
2 k.p.k. w zw. z art. 544 § 3 k.p.k. i w zw. z art. 1 § 2 k.k.w. oraz art. 638 k.p.k. i art.
29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz. U. z 2009 r.,
Nr 146, poz. 1188 ze zm.) w zw. z § 14 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.1348 ze zm.)
postanowił:
I. Wznowić z urzędu postępowanie w przedmiocie dalszego
stosowania środka zabezpieczającego wobec D. B. zakończone
prawomocnym postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 18 lutego
2013 r.;
2
II. Uchylić postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 18 lutego
2013 r., i sprawę przekazać temu sądowi do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym;
III. Zasądzić od Skarbu Państwa na rzecz adw. L. R., Kancelaria
Adwokacka 442,80 (czterysta czterdzieści dwa złote osiemdziesiąt
groszy) w tym 23% należnego podatku VAT za czynności wykonane z
urzędu w postępowaniu o wznowienie postępowania;
IV. Wydatkami postępowania w przedmiocie wznowienia
postępowania obciążyć Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 15 stycznia 2013 r., orzekł – w
oparciu o przepisy art. 204 k.k.w. oraz art. 94 § 2 k.k. – o dalszym stosowaniu
wobec D. B. środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w Samodzielnym
Publicznym Szpitalu Wojewódzkim w G. Przed wydaniem tego postanowienia sąd I
instancji zawiadomił o posiedzeniu strony tego postępowania, zaś obrońca z urzędu
brał w udział w odbytych posiedzeniach.
Na postanowienie to zażalenie złożył obrońca D. B. Sąd Apelacyjny nie
zawiadamiając nikogo o terminie posiedzenia postanowieniem z dnia 18 lutego
2013 r., 13 zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy (k. 579-580).
Pismem z dnia 1 marca 2013 r. obrońca osoby internowanej zwrócił się do
Sądu Najwyższego o wznowienie z urzędu postępowania sądowego zakończonego
prawomocnym postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 18 lutego 2013 r., sygn.
akt […], wskazując, że jako obrońca z urzędu nie został zawiadomiony o terminie
posiedzenia na którym zostało rozpoznane jego zażalenie, co stanowiło uchybienie
w postaci bezwzględnego powodu odwoławczego, albowiem jego obecność na tym
posiedzeniu była obligatoryjna. W uzasadnieniu swojego pisma wskazał na pogląd
prawny wypowiedziany przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku w sprawie II AKo
128/12.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Inicjatywa obrońcy z urzędu D. B. o wznowienie z urzędu postępowania w
przedmiocie dalszego stosowania środka zabezpieczającego okazała się
skuteczna. Problem, który należało w niniejszej sprawie rozstrzygnąć, sprowadza
3
się do odpowiedzi na pytanie, czy w postępowaniu prowadzonym w trybie
określonym w art. 204 § 1 k.k.w. obecność na posiedzeniu obrońcy z urzędu (art. 8
§ 2 k.k.w.) jest obowiązkowa zawsze, w niektórych sytuacjach lub też nie jest, co
do zasady, przewidziana. Z treści stosownych przepisów Kodeksu karnego
wykonawczego, tj. art. 22 § 1 k.k.w. oraz przepisu art. 204 k.k.w. nie wynika, aby
sąd procedując w trybie określonym w art. 204 § 1 k.k.w. miał ustawowy
obowiązek zawiadomić o terminie posiedzenia prokuratora, obrońcę z urzędu
osoby internowanej czy też internowanego. Poprzestanie tylko na analizie tych
przepisów oznaczałoby, że w posiedzeniu takim nie ma obowiązkowego udziału
wyznaczonego z urzędu obrońcy osoby internowanej, albowiem przepis art. 8 § 2
k.k.w. dotyczy tylko posiadania obrońcy w postępowaniu wykonawczym toczącym
się przed sądem, ale nie obliguje obrońcy do udziału w posiedzeniach tego sądu
(wyraźnie odmienna regulacja od tej, która ujęta została w art. 79 § 1 i § 3 k.p.k.).
Wydaje się, że właśnie te unormowania miał na uwadze Sąd Apelacyjny w W. nie
zawiadamiając stron, a więc i obrońcy z urzędu, o terminie posiedzenia, choć sąd I
instancji procedował w tym zakresie odmiennie. Rzecz jednak w tym, że o ile
przepis art. 204 k.k.w. nie zawiera zapisu, w którym przewidziano by możliwość
udziału stron w takim posiedzeniu, to przepis art. 22 § 1 k.k.w. nie zamyka kwestii
udziału osób uprawnionych do udziału w posiedzeniu do tej regulacji, która
określona została w Kodeksie karnym wykonawczy. Przepis ten w zdaniu
pierwszym wskazuje bowiem, że prokurator, skazany oraz jego obrońca, sądowy
kurator zawodowy, pokrzywdzony, a także inne osoby o których mowa w art. 19 § 1
k.k.w. mają prawo wziąć udział w posiedzeniu, gdy ustawa tak stanowi. To, że taką
ustawą może być także inna ustawa niż Kodeks karny wykonawczy wydaje się
oczywiste chociażby z uwagi na zapisy w art. 1 § 1 i § 2 k.k.w., w których treści
odwołano się jednocześnie do sformułowania „kodeks” oraz „ustawa”, jak i mając
na uwadze inne przepisy Kodeksu karnego wykonawczego, które odwołują się,
poprzez odesłanie, już tylko do pojęcia „ustawy”. Istotniejsze i decydujące jest
jednak to, że zapisy zawarte w innych ustawach wprost odnoszą się do kwestii
proceduralnych związanych z postępowaniem wykonawczym regulowanym
przecież co do zasady w Kodeksie karnym wykonawczym. Wypada w tym miejscu
wskazać, że np. w kwestii sposobu wykonania obowiązków probacyjnych z art. 72
4
k.k., gdy nie orzekł o tym sąd meriti w postępowaniu karnym, może orzec sąd w
postępowaniu wykonawczym, ale po wysłuchaniu skazanego (art. 74 § 1 k.k.). Nie
budzi wątpliwości, że dla tej czynności procesowej właściwym forum do jej
przeprowadzenia stanowi posiedzenie sądu. Zatem to właśnie z tego przepisu
Kodeksu karnego należy wywodzić obowiązek zawiadomienia skazanego i
umożliwienia wzięcia mu w nim udziału (por. K. Kazimierz Postulski, Kodeks karny
wykonawczy. Komentarz, 2012, teza 4 do art. 22 i wskazane tam także inne
sytuacje nie wynikające z przepisów k.k.w.); co więcej, wówczas należałoby
zawiadomić także pozostałe strony, tak aby zachować „równość proceduralną” .
Tymczasem przepisy Oddziału 3 Kodeksu karnego wykonawczego dotyczące
procedowania przed sądem wykonawczym w zakresie kary pozbawienia wolności,
której wykonanie warunkowo zawieszono, nie przewidują udziału skazanego w
takim posiedzeniu. Skoro zatem obowiązku zawiadomienia stron o terminie
posiedzenia nie należy ograniczać li tylko do analizy przepisów Kodeksu karnego
wykonawczego, to trzeba dostrzec, że przepisy Kodeksu postępowania karnego
zawierają unormowanie, które nakazuje zawiadomienie stron oraz obrońców o
posiedzeniu, na którym ma być rozstrzygany wniosek o orzeczenie środka
zabezpieczającego (art. 339 § 5 k.p.k. w zw. z art. 339 § 1 pkt 1 k.p.k.). Wprawdzie
przepisy te na gruncie Kodeksu postępowania karnego odnoszą się wprost li tylko
do wniosku prokuratora o orzeczenie środka zabezpieczającego w toku
postępowania karnego, ale przecież zarówno zastosowanie po raz pierwszy środka
zabezpieczającego w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym, jak i
orzekanie o dalszym jego stosowaniu odbywa się w oparciu o te same przesłanki
prawne, które określone zostały w art. 94 §1 k.k.; przepis art. 204 § 1 k.k.w. stanowi
li tylko normę kompetencyjną określającą obowiązki sądu w zakresie badania
legalności i zasadności pobytu osoby internowanej. W układzie zatem, gdy ustawa
procesowa wymaga zawiadomienia stron o takim posiedzeniu, po odbyciu którego
może zapaść pierwsze orzeczenie o zastosowaniu środka zabezpieczającego,
także tego z art. 94 § 1 k.k., równoznacznego z pozbawieniem wolności, to należy
uznać, że ta reguła procesowa znajduje zastosowanie – z mocy art. 339 § 5 k.p.k.
w zw. z art. 1 § 2 k.k.w. w zw. z art. 22 § 1 zd. pierwsze in fine k.k.w. – w
postępowaniu wykonawczym prowadzonym w trybie określonym w art. 204 § 1
5
k.k.w. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 lutego
2013 r., I KZP 27/12, LEX 1282440 i zaprezentowaną w uzasadnieniu tego
postanowienia argumentację prawną Sąd Najwyższy w tym składzie podziela. Po
ustaleniu, że w przypadku orzekania na podstawie art. 204 § 1 k.k.w. istnieje
obowiązek zawiadomienia o terminie posiedzenia prokuratora, internowanego oraz
jego obrońcę należy odnieść się do kwestii charakteru stawiennictwa obrońcy
osoby internowanej. Otóż w tym zakresie Kodeks karny wykonawczy ma własną
regulację, odmienną od tej zawartej w treści art. 339 § 5 in fine k.p.k., co oznacza,
że w tym zakresie regulacja ujęta w przepisie art. 339 § 5 k.p.k. zostaje
wyłączona na podstawie art. 1 § 2 k.k.w. Przepis art. 22 § 1 a k.k.w. wskazuje
bowiem, że nie jest możliwe rozpoznanie sprawy wtedy, gdy obrońca
„obligatoryjny” z art. 8 § 2 k.k.w. został prawidłowo zawiadomiony o terminie
posiedzenia (co do którego istniał obowiązek zawiadomienia – uw. SN), ale się na
to posiedzenie nie stawił, chyba że dojdzie do wydania orzeczenia na korzyść
skazanego (internowanego) lub zgodnego z jego wnioskiem. Nietrudno dostrzec, że
przez taką redakcję tej normy określono zasadę obowiązkowego udziału obrońcy,
w wypadkach określonych w art. 8 § 2 k.k.w., jedynie w tych posiedzeniach sądu,
po odbyciu których miałoby zapaść orzeczenie niekorzystne dla skazanego
(internowanego) lub którym to orzeczeniem by nie uwzględniono – i to w całości –
jego wniosku. Zasada ta (względnie obowiązkowego udziału obrońcy) dotyczy
także posiedzeń sądu odwoławczego, albowiem w posiedzeniu sądu wyższej
instancji mają prawo wziąć udział te osoby, którym przysługuje prawo do udziału w
posiedzeniu sądu I instancji (art. 22 § 1 in fine k.k.w.).
Skoro zatem obrońca osoby internowanej nie wziął udziału w posiedzeniu
sądu II instancji, a zażalenie obrońcy nie zostało uwzględnione, to doszło do
naruszenia przepisu art. 22 § 1a k.k.w., a uchybienie to ma postać bezwzględnego
powodu odwoławczego określonego w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2
k.k.w., które uzasadnia wznowienie z urzędu (art. 542 § 3 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2
k.k.w.) postępowania wykonawczego prowadzonego w przedmiocie dalszego
stosowania środka zabezpieczającego. Zważywszy na to, iż uchybienie to
zaistniało li tylko przed sądem II instancji należało uchylić to postanowienie i
sprawę w zakresie rozpoznania zażalenia przekazać temu sądowi do ponownego
6
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. W toku tego postępowania sąd ten
będzie związany zapatrywaniem prawnym odnoszącym się do treści art. 339 § 5
k.p.k. w zw. z art. 22 § 1 k.k.w. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w. (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z
art. 1 § 2 k.k.w.).
Na zakończenie podkreślić należy, że wydane przez sąd I instancji
postanowienie o dalszym stosowaniu środka zabezpieczającego podlega
wykonaniu pomimo jego nieprawomocności (art. 9 § 2 k.k.w.), a rzeczą sądu II
instancji winno być niezwłoczne rozpoznanie sprawy.
Z tych wszystkich powodów orzeczono jak w postanowieniu.