Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Marzena Konsek – Bitkowska

Sędzia SA Edyta Jefimko (spr.)

Sędzia SA Barbara Trębska

Protokolant st. sekr. sąd. Joanna Baranowska

po rozpoznaniu w dniu 14 grudnia 2012 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. C., E. W., E. B. i J. S.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezydenta(...). W.

o odszkodowanie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 18 marca 2011 r.

sygn. akt I C 2116/04

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta(...) W. na rzecz A. C., E. W., E. B. i J. S. kwoty po 1350 (jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

I ACa 557/11

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 18 marca 2011 r. wydanym w sprawie z powództwa A. C., E. W., E. B. i J. S. skierowanego przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę (...) i Prezydenta (...) W. (...) W. o odszkodowanie - Sąd Okręgowy w Warszawie:

1. zasądził od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta (...) W. na rzecz powodów:

- A. C. kwotę 548.250 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 marca 2011 r. do dnia zapłaty;

- E. W. kwotę 383.775 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 marca 2011 r. do dnia zapłaty;

- E. B. kwotę 54.825 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 marca 2011 r. do dnia zapłaty;

- J. S. kwotę 109.650 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 marca 2011 r. do dnia zapłaty.

II.w pozostałym zakresie oddalił powództwo;

III.zasądził tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego(...) W. od powodów:

- A. C. kwotę 3.600 zł

- E. W. kwotę 2.520 zł

- E. B. kwotę 360 zł

- J. S. kwotę 720 zł

IV.zasądził tytułem zwrotu kosztów procesu od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta (...) W. na rzecz powodów:

- A. C. kwotę 7.304 zł 70 gr.

- E. W. kwotę 8.104 zł 70 gr.

- E. B. kwotę 6.904 zł 70 gr.

- J. S. kwotę 9.604 zł 70 gr.

V.nieuiszczone opłaty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Powyższy wyrok Sąd Okręgowy wydał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i wniosków .

Właścicielem nieruchomości gruntowej o numerze hipotecznym (...), położonej w W. przy ul. (...) był Z. G. , którego następcami prawnymi są powodowie. Przedmiotowa nieruchomość została objęta działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze(...) /Dz. U. nr 50, poz. 279/ i przeszła na własność Gminy (...) W., a od 1950 roku z chwilą likwidacji gmin na własność Skarbu Państwa. Poprzednik prawny powodów złożył wniosek o przyznanie prawa własności czasowej do przedmiotowej nieruchomości. Został on załatwiony odmownie przez Prezydium Rady Narodowej , które w orzeczeniu z dnia 23 kwietnia 1956 (...) stwierdziło, iż korzystanie z gruntu przez dotychczasowych właścicieli nie da się pogodzić z przeznaczeniem terenu według planu zagospodarowania przestrzennego. Pod koniec lat 80 - tych przedmiotowa nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa. Decyzją Kierownika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. M. z dnia 15 grudnia 1989 roku nr (...) zezwolono na sprzedaż: lokalu numer (...) w budynku przy ul. (...) w W. na rzecz B. i E. M., a decyzją tego samego organu wydaną w dniu 15 grudnia 1989 r. nr (...) zezwolono na sprzedaż lokalu numer (...) w budynku przy ul. (...) w W. na rzecz S. M.. Następnie miał miejsce dalszy obrót tym lokalem na rzecz małżonków K.. Decyzją z dnia 23 kwietnia 1999 r.(...)Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. stwierdziło z powodu rażącego naruszenia prawa nieważność orzeczenia administracyjnego z dnia 23 kwietnia 1956r. o odmowie przyznania prawa własności czasowej. Decyzją z dnia 3 czerwca 2004 r. (...) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. stwierdziło, iż decyzja Kierownika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. M. nr (...) z dnia 15 grudnia 1989 r. został wydana z naruszeniem prawa, jednakże wywołała nieodwracalne skutki prawne. Z kolei decyzją z dnia 4 czerwca 2004 r.(...) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. stwierdziło, iż decyzja Kierownika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. M. nr (...) z dnia 15 grudnia 1989 r. została wydana z naruszeniem prawa, jednakże wywołała nieodwracalne skutki prawne .Decyzjami z dnia 9 września 2004 r. i z dnia 7 marca 2007 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. odmówiło A. C. i P. W. oraz E. W., E. B. i J. S. przyznania odszkodowania .Decyzją z dnia 13 września 2009 r. (...) W. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 16 lutego 1949 r. , złożonego przez Z. G. o przyznanie prawa własności czasowej gruntu położonego przy ul. (...) oraz wniosku z dnia 21 lutego 2008 r. następców prawnych dawnego właściciela hipotecznego - orzekł o umorzeniu postępowania jako bezprzedmiotowego w odniesieniu do gruntu o powierzchni 446, 49 m ^{( 2 )}położonego w W. przy ulicy (...) . Aktualnie wartość rynkowa sprzedanych lokali położonych w W. przy ul. (...) z uwzględnieniem obciążenia ich szczególnym trybem najmu według poziomu cen aktualnych a stanu na dzień 15 grudnia 1989 wynosi 1.096.500 zł .

Sąd Okręgowy uznał, iż podstawę prawną roszczeń dochodzonych pozwem stanowi art. 160 k.p.a. w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r., nr 162, poz. 1692 z późn. zm.). Powodowie źródła doznanej szkody , polegającej na utracie prawa odrębnej własności dwóch lokali mieszkalnych w budynku przy ul. (...) w W., upatrywali w wydaniu niezgodnych z prawem trzech decyzji administracyjnych : orzeczenia z dnia 23 kwietnia 1956 r. Prezydium Rady Narodowej w W. o odmowie przyznania prawa własności czasowej oraz dwóch decyzji Kierownika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. M. z dnia 15 grudnia 1989 roku nr (...) i nr (...) o zezwoleniu na sprzedaż lokali numer (...) w budynku przy ul. (...) w W.. Za skuteczny uznano podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia odszkodowawczego, którego podstawę faktyczną stanowiło wydanie orzeczenia z dnia 23 kwietnia 1956 r. Bieg trzyletniego terminu przedawnienia rozpoczął się z dniem wydania decyzji nadzorczej, tj. 23 kwietnia 1999 r. , zaś pełnomocnik powodów wniosek o przyznanie odszkodowania z powołaniem się na tę decyzję złożył dopiero w dniu 23 września 2003 r. Okoliczność uchybienia terminowi nie jest przez powodów kwestionowana, a brak było przyczyn, które uzasadniałyby uznanie, iż podniesienie przez pozwany Skarb Państwa zarzutu przedawnienia stanowi nadużycie prawa podmiotowego. Natomiast nie były przedawnione roszczenia , których podstawę faktyczną stanowiło wydanie pozostałych dwóch decyzji administracyjnych , zezwalających na sprzedaż lokali. Sąd Okręgowy uznał, że pomiędzy tymi bezprawnymi orzeczeniami administracyjnymi a szkodą istnieje związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Odmowa przyznania własności czasowej każdorazowo zwiększała prawdopodobieństwo decyzji o zbyciu lokali, zaś wydanie tych decyzji każdorazowo zwiększało prawdopodobieństwo utraty prawa użytkowania wieczystego do gruntu i prawa własności do części budynku. Przyjęcie, że szkoda powodów jest normalnym następstwem bezprawnej decyzji dekretowej nie wyklucza zatem istnienia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą a kolejnym ogniwem w tym łańcuchu zdarzeń - dwoma decyzjami o sprzedaży lokali. Szkodą, której naprawienia domagają się powodowie, jest bowiem uszczerbek majątkowy, jaki powstał na skutek bezprawnych rozporządzeń lokalami i w efekcie doprowadził do ostatecznego odjęcia im prawa ich własności.

Sąd Okręgowy uznał za bezzasadny zarzut braku legitymacji czynnej powodów do dochodzenia roszczenia odszkodowawczego , ponieważ poza A. C. nie uczestniczyli oni w postępowaniach administracyjnych, które zakończyły się wydaniem decyzji nadzorczych w stosunku do decyzji o sprzedaży lokali , co oznacza, iż nie są stroną w rozumieniu art. 160 k.p.a. Jego zdaniem wszyscy powodowie mieli status strony w postępowaniu administracyjnym , wynikający z art. 28 k.p.a., chociaż w nim nie brali udziału.

Zgodnie z uchwałą siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r. , III CZP 99/06, OSNC 2007/ 6/ 7 Skarb Państwa jest biernie legitymowany w sprawach o naprawienie szkody wynikłej z ostatecznej decyzji administracyjnej, o której mowa w art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 roku - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych /Dz. U. Nr 32, poz. 191 z późn. zm./ także wtedy , gdy stwierdzenie jej nieważności nastąpiło po dniu 26 maja 1990 roku. Dlatego powództwo skierowane przeciwko(...) W. podlegało oddaleniu, gdyż podmiot ten nie posiadał legitymacji biernej .

Niewyczerpanie przez powodów drogi administracyjnej o uzyskanie na podstawie art. 7 ust. 4 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279 z późn. zm.) nieruchomości zamiennej , nie stanowi przeszkody dochodzenia roszczenia odszkodowawczego na podstawie art. 160§ 1 k.p.a. Sąd Okręgowy uznał roszczenie za uzasadnione co do łącznej kwoty 1 096 500 zł (odpowiadającej oszacowanej przez biegłego aktualnej rynkowej wartości sprzedanych lokali mieszkalnych ) w stosunku do pozwanego Skarbu Państwa –Prezydenta(...) W. . Organ, który wydał decyzje o sprzedaży lokali nie istnieje ( Kierownik Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. – M. ) , wobec tego odpowiedzialność odszkodowawcza obciąża jego następcę prawnego, którym jest Prezydent (...) W.. Odszkodowanie zostało zasądzone na rzecz każdego z powodów w wysokości odpowiadającej ich udziałom w prawie. Odsetki ustawowe z uwagi na odszkodowawczy charakter roszczenia /art. 363 § 2 k.c./ zostały zasądzone od daty wydania wyroku. W konsekwencji w tym jedynie zakresie dalej idące żądanie pozwu podlegało oddaleniu.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany Skarb Państwa - reprezentowany przez Prezydenta (...) W., zaskarżając orzeczenie częściowo w zakresie pkt I i IV na podstawie następujących zarzutów:

1.błędnego ustalenia , że źródłem szkody doznanej przez powodów było wydanie w dniu 15 grudnia 1989 r. decyzji administracyjnych nr (...) i nr (...) o zezwoleniu na sprzedaż lokali numer (...) w budynku przy ul. (...) w W. ,

2.bezzasadnego przyjęcia, iż powodowie posiadali przymiot strony w rozumieniu art. 160 k.p.a. , chociaż nie brali udziału w postępowaniu administracyjnym, zakończonym wydaniem niezgodnych z prawem decyzji ,

3.błędnego zastosowania art. 7 ust. 4 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...)(Dz. U. Nr 50, poz. 279 z późn. zm.)

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa - Prezydenta (...) W. kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Apelacja nie jest zasadna.

Apelujący nie kwestionował w złożonym środku odwoławczym prawidłowości poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny w pełni podziela. Zarzuty dotyczyły wyłącznie naruszenia przepisów prawa materialnego. Przy rozpoznawaniu apelacji wystąpiło zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości o treści: : „Czy stroną w rozumieniu art. 160 k.p.a. oprócz osób biorących udział w postępowaniu zakończonym wydaniem niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej są również osoby nie biorące w nim udziału, ale których interesu prawnego lub obowiązku dotyczyło to postępowanie ( art. 28 k.p.a.)?”, które sąd odwoławczy przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu tego zagadnienia w dniu 21 czerwca 2012 r. , sygn. akt III CZP 28/12 podjął uchwałę stwierdzającą, że osoby niebiorące udziału w postępowaniu zakończonym wydaniem decyzji z naruszeniem prawa określonym w art. 156 § 1 k.p.a. są również uprawnione do dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 160 § 1 k.p.a. Pogląd ten , wiążący na podstawie art. 390§ 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny w sprawie, czyni bezzasadny podniesiony przez apelującego zarzut naruszenia art. 160 k.p.a. Trafne okazało się bowiem stanowisko Sądu Okręgowego , że powodowie , którym przysługiwał status strony w postępowaniach nadzorczych, ( lub ich następcy prawni) , są uprawnieni do dochodzenia na podstawie art. 160 k.p.a. odszkodowania za szkodę spowodowaną wydaniem niezgodnych z prawem orzeczeń przez organy administracji. Stwierdzenie w postępowaniu nadzorczym nieważności decyzji administracyjnej bądź jej wydania z naruszeniem art. 156§ 1 k.p.a. powoduje, że tracą na znaczeniu m.in. ustalenia organu administracji dotyczące stron postępowania zakończonego jej wydaniem. Zatem sąd w postępowaniu o odszkodowanie dochodzone na podstawie art. 160 k.p.a. przy ocenie, czy powodowi lub jego poprzednikowi prawnemu przysługiwał status strony w rozumieniu art. 28 k.p.a. w postępowaniu, w którym zapadła taka decyzja, nie jest w tym zakresie związany ustaleniami tej wadliwej decyzji. Przy tej ocenie bierze pod uwagę okoliczności, które stanowiły podstawę wydania decyzji nadzorczej. Co oznacza, że osoby niebiorące udziału w postepowaniu zakończonym wydaniem wadliwej decyzji są również uprawnione do dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 160§ 1 k.p.a.

Rację miał także Sąd Okręgowy, że nie tylko wydanie niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej o odmowie przyznania poprzednikom prawnym powodów prawa własności czasowej do nieruchomości gruntowej o numerze hipotecznym (...), położonej w W. przy ul. (...), stanowi źródło szkody polegającej na utracie prawa własności lokali numer (...) położonych w budynku posadowionym na tej nieruchomości, ale również źródłem tym są niezgodne z prawem decyzje administracyjne zezwalające na sprzedaż tych lokali. Stwierdzenie istnienia adekwatnego związku przyczynowego w rozumieniu art.361§1k.c.jest ustaleniem faktycznym, a nie zagadnieniem prawnym, którego rozstrzygnięcie może mieć ogólny walor a nie tylko znaczenie dla konkretnej sprawy. Podkreślić należy , że adekwatny związek przyczynowy może mieć charakter wieloczłonowy, co ma miejsce w rozpatrywanym stanie faktycznym . Przy rozpoznawaniu spraw dotyczących nieruchomości (...) w orzecznictwie wskazuje się, że odmowa przyznania własności czasowej każdorazowo zwiększała prawdopodobieństwo rozporządzenia nieruchomością np. poprzez wydanie decyzji zezwalającej na sprzedaż lokali , znajdujących się w budynku posadowionym na danym gruncie. Należy więc uznać, że pomiędzy każdym z tych ogniw (decyzją o odmowie przyznania prawa własności czasowej oraz decyzjami o sprzedaży poszczególnych lokali ) a szkodą polegającą na utracie własności lokali , stanowiących odrębne nieruchomości istnieje związek przyczynowy ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2012 r., I CSK 665/11, niepubl.). Normalny związek przyczynowy - w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. - między określonym zdarzeniem a szkodą zachodzi bowiem wówczas, gdy w danym układzie stosunków i warunków oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez zaistnienia szczególnych okoliczności, szkoda jest normalnym następstwem tego rodzaju zdarzeń. Upływ czasu między zdarzeniami nie ma tu decydującego znaczenia, gdyż właściciel może w granicach swego władztwa dokonać rozporządzenia w chwili, którą uzna za stosowną ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2010 r ., III CZP 129/09 ,Lex nr 583849 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2002 r., I CKN 1215/00, OSP 2004/1/3).

Bezzasadny okazał się także zarzut naruszenia art. 7 ust 4 dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy . Przepis ten przewidujący obowiązek określonego w nim zachowania innego podmiotu niż Skarb Państwa, nie może przesądzać o zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa z tytułu wydania niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej. Odpowiedzialność ta nie może ulegać ograniczeniu w następstwie zachowań zobowiązanego z mocy dekretu innego podmiotu -(...) W., na które to zachowanie poszkodowani nie mają wpływu ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2011 r., I ACa 1124/11, Lex nr 1120056) .

Uznając apelację za bezzasadną Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono stosownie do wyniku sporu na podstawie art.98§ 1 i § 3 k.p.c. i art. 105 w zw. z art.108§ 1 k.p.c. i art.391§ 1 k.p.c. oraz § 13 ust.1 pkt 2 i §6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz. U. z 2002 r., nr 163, poz.1348, z późn.zm.), zasądzając od strony pozwanej na rzecz powodów kwoty po 1350 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.