Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 291/12
POSTANOWIENIE
Dnia 16 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku D. K.
przy uczestnictwie Gminy W.
o wpis w dziale III księgi wieczystej […] roszczenia o zwrot wywłaszczonej
nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego
w W.
z dnia 4 listopada 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i odstępuje od obciążenia
wnioskodawczyni kosztami postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego, którym oddalony został
wniosek o wpis w dziale trzecim księgi wieczystej […] roszczenia o zwrot
wywłaszczonej nieruchomości, obejmującej wskazane działki gruntu. Właścicielem
nieruchomości objętej wymienioną księgą wieczystą jest Gmina Miejska W. Z
dołączonego do wniosku zaświadczenia Starosty Powiatu W. wynika, że prowadzi
on, na żądanie wnioskodawczyni, postępowanie w sprawie zwrotu wywłaszczonej
nieruchomości.
Sąd Okręgowy uznał, że wniosek nie ma materialnoprawnej podstawy do
żądania ujawnienia wpisu ostrzeżenia o wystąpieniu w trybie art. 136 i nast. u.g.n.
o zwrot wywłaszczonej nieruchomości. Podstawowym warunkiem wpisu, stosownie
do art. 16 ust. 1 i 2 u.k.w.h., jest dopuszczenie go przez ustawę, a przepisu
przewidującego takie uprawnienie nie ma w ustawie o gospodarce
nieruchomościami. Nie podzielił poglądu wyrażonego w postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 24 maja 2001 r., IV CZ 141/00, niepubl. Za zbędną w tej
sytuacji uznał kwestię istnienia dokumentu, który powinien stanowić podstawę
wpisu.
Wnioskodawczyni w skardze kasacyjnej powołała podstawę naruszenia
prawa materialnego, przewidzianą w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., polegającego na
błędnej wykładni art. 16 ust. 1 u.k.w.h., przez przyjęcie, że roszczenie o zwrot
wywłaszczonej nieruchomości nie podlega ujawnieniu w księdze wieczystej jako
roszczenie osobiste, ponieważ nie dozwala go, w dostatecznie wyraźny sposób,
przepis rangi ustawowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest pozbawiona uzasadnionych podstaw.
Zakres kognicji Sądu Najwyższego rozpoznającego skargę kasacyjną,
będącą nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, wyznaczają, stosownie do art.
39813
§ 1 k.p.c., zarzuty objęte jej podstawą, granice zaskarżenia, wnioski
3
i przyczyny nieważności postępowania. Oznacza to, że rozważania Sądu
Najwyższego mogą dotyczyć jedynie kwestii naruszenia powołanego przepisu
prawa materialnego.
Celem prowadzenia księgi wieczystej, zgodnie z art. 1 k.w.h., jest ustalenie
stanu prawnego nieruchomości, który obejmuje ogół praw rzeczowych do tej
nieruchomości oraz podlegające ujawnieniu niektóre prawa osobiste i roszczenia,
przykładowo wskazane w art. 16 ust. 2 k.w.h. Każde prawo rzeczowe może być
ujawnione przez wpis w księdze wieczystej. Natomiast prawa osobiste i roszczenia
tylko w wypadkach w ustawie przewidzianych (art. 16 ust. 1 k.w.h.). Oznacza to,
że poza tymi wypadkami wpis jako niedopuszczalny nie wywoła skutku
przewidzianego w art. 17 u.k.w. Wykładnia gramatyczna i systemowa art. 16 ust. 2
k.w.h. prowadzą do powszechnie przyjmowanego wniosku, że wyszczególnienie
w tym przepisie praw osobistych i roszczeń nie ma charakteru wyczerpującego,
a te w nim wymienione mieszczą się w zakresie pojęciowym zwrotu „w wypadkach
przewidzianych w przepisach ustawowych” (art. 16 ust. 1 k.w.h.). W piśmiennictwie
wysunięte zostało zapatrywanie, że za „wypadki” objęte tym przepisem uznać
należy te, w których przepis wprost przewiduje dokonanie wpisu w księdze
wieczystej, jak też, gdy wyposaża dane prawo lub roszczenie w elementy właściwe
prawu rzeczowemu, których cel jest zbieżny z założeniem ujawnienia w księdze
wieczystej praw rzeczowych. Wpis prawa lub roszczenia ma zabezpieczyć
realizację zamierzonych zmian stanu prawnego, a zatem z natury ma charakter
tymczasowy. Nie podważa on domniemania z art. 3 k.w.h., ale sygnalizuje
możliwość dokonania zmiany. Analiza wymienionych w art. 16 ust. 2 k.w.h. praw
osobistych i roszczeń zezwala na przyjęcie, że o dopuszczalności ujawnienia ich
w księdze wieczystej decyduje treść odnosząca się do nieruchomości oraz
rzeczywiste istnienie. Do roszczeń przyszłych zaliczane są w literaturze takie
roszczenia, które jeszcze nie powstały, z uwagi na niespełnienie kreatywnej
przesłanki przewidzianej normą prawną, wolą stron, zdarzeniem prawnym lub
określonym stanem. Jako przykład podawane jest roszczenie wynikające z oferty
uczynionej z odrębnym terminem w rozumieniu art. 66 k.c., czy też o zwrot
spełnionego świadczenia.
4
Zgodnie z wyrażoną w art. 31 ust. 1 k.w.h. zasadą, podstawą wpisu może
być dokument odzwierciedlający w całości zdarzenie powodujące zmianę stanu
prawnego, który podlega ujawnieniu w księdze wieczystej. W odniesieniu do
wpisów praw osobistych lub roszczeń warunek ten uległ złagodzeniu albowiem
zgodnie z art. 32 ust. 2 k.w.h. do tych wpisów wystarcza dokument obejmujący
zgodę na wpis roszczenia. Jednak i w tych wypadkach dokumenty te muszą
spełniać przewidziane w art. 31 ust. 1 k.w.h., wymagania co do formy z podpisem
notarialnie poświadczonym lub innej formy przewidzianej w przepisach
szczególnych. Tych warunków nie spełnia zaświadczenie o wszczęciu
postępowania administracyjnego pochodzące od organu, przed którym toczy się to
postępowanie.
Przepis art. 136 ust. 3 u.g.n. stanowi, że poprzedni właściciel lub jego
spadkobierca mogą żądać zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części,
jeżeli, stosownie do przepisu art. 137, stała się ona zbędna na cel określony
w decyzji o wywłaszczeniu Z wnioskiem o zwrot nieruchomości lub jej części
wystąpić należy do starosty, wykonującego zadanie z zakresu administracji
rządowej, który zawiadamia o tym właściwy organ. Żądanie to uznawane jest
w piśmiennictwie za szczególnego rodzaju rzeczowe prawo podmiotowe, którego
treścią jest domaganie się zwrotu nieruchomości. Ma ono co do zasady
cywilnoprawny charakter, ale jego realizacja następuje w drodze postępowania
administracyjnego. Decyzja wydana w uwzględnieniu wniosku wywołuje skutek
rzeczowy z chwilą gdy stanie się ostateczna; samo zgłoszenie żądania nie
podważa skutków wywłaszczenia. Wszczęcie postępowania administracyjnego
dotyczącego zwrotu wywłaszczonej nieruchomości nie wywołuje stanu
niezgodności nieruchomości z rzeczywistym stanem prawnym. Generalnie żądanie
objęte art. 136 ust. 3 u.g.n. zaliczane jest do roszczeń o przeniesienie własności
nieruchomości z art. 16 ust. 2 pkt 2 k.w.h. Nie oznacza to jednak, że wystąpienie
z wnioskiem o zwrot nieruchomości jest równoznaczne z przysługiwaniem
wnioskodawcy roszczenia o przeniesienie jej własności, skoro w postępowaniu
administracyjnym poczynione być muszą ustalenia zezwalające na ocenę istnienia
materialnoprawnych przesłanek zwrotu, które będą podstawą decyzji
administracyjnej. Wobec tego do czasu wydania pozytywnej decyzji nie można
5
skutecznie powoływać się na roszczenie, które mogłoby być podstawą ujawnienia
w księdze wieczystej na zasadzie art. 16 ust. 2 pkt 2 k.w.h. Przekonanie
o zasadności wniosku o zwrot nieruchomości nie może być traktowane jako
roszczenie przyszłe, jeśli istnienie przesłanek roszczenia jest przedmiotem
kontrowersji, które rozstrzygnięte być muszą decyzją administracyjną. Powołane
w skardze kasacyjnej orzeczenia Sądu Najwyższego nie potwierdzają trafności
podniesionego zarzutu naruszenia prawa materialnego. W postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 24 maja 2001 r., IV CZ 141/00, niepubl. wyrażony został
ogólny pogląd dopuszczający zaliczenie roszczenia o zwrot wywłaszczonej
nieruchomości do roszczeń objętych art. 16 ust. 1 k.w.h., który nie zawiera jednak
rozważań dotyczących przesłanek umożliwiających domaganie się ujawnienia go
w księdze wieczystej. Postanowienia z dnia 26 października 2005 r., V CK 776/04,
niepubl. i z dnia 16 stycznia 2009 r., III CSK 233/08, niepubl., dotyczą odmiennego
stanu spraw i nie mogą mieć wiążącego znaczenia dla oceny każdej sprawy
dotyczącej wykładni art. 16 k.w.h.
Sąd Okręgowy prawidłowo stwierdził brak uprawnienia wnioskodawczyni do
domagania się wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu administracyjnym.
Nie stanowi takiej podstawy art. 16 ust. 2 pkt 2 k.w.h., ponieważ informacji o tym
postępowaniu nie można traktować jako roszczenia przewidzianego tym przepisem.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c. Na zasadzie art. 102 w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 13 § 2 k.p.c. Za odstąpieniem od obciążenia skarżącej kosztami
postępowania kasacyjnego na zasadzie art. 102 w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 13 § 2 k.p.c. przemawiał charakter sprawy oraz znaczenie dla skarżącej
rozpoznania złożonej skargi.
es