Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 616/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Halina Kiryło
w sprawie z odwołania J. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 17 kwietnia 2012 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od Skarbu Państwa (Sądu Apelacyjnego) na rzecz
adwokata P. W. tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
ubezpieczonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym kwotę 120
(sto dwadzieścia) zł, podwyższoną o obowiązującą stawkę
podatku od towarów i usług.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 17 kwietnia 2012 r. oddalił zażalenie ubezpieczonej na postanowienie Sądu
Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. z dnia 25 sierpnia
2011 r., uchylające decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 września
2
2009 r., odmawiającą J. S. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy,
przekazujące sprawę do rozpoznania organowi rentowemu i umarzające
postępowanie sądowe.
Według ustaleń faktycznych poczynionych w sprawie, ubezpieczona,
urodzona 21 sierpnia 1954 r., legitymuje się wykształceniem wyższym, z zawodu
jest ekonomistką, wykonuje działalność gospodarczą, w ramach której prowadzi
kancelarię biegłego rewidenta. W dniu 4 czerwca 2009 r. wnioskodawczyni
wystąpiła o przyznanie jej renty z tytułu niezdolności do pracy. Komisja lekarska
ZUS orzeczeniem z dnia 15 września 2009 r. uznała ją za zdolną do pracy, wobec
czego zaskarżoną decyzją odmówiono jej prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy. Już po wszczęciu postępowania sądowego, w okresie od 11 kwietnia 2011 r.
do 22 kwietnia 2011 r. ubezpieczona była hospitalizowana na Oddziale
Neurochirurgicznym Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w K., gdzie
przeprowadzono zabieg operacyjny polegający na usunięciu tarczy międzykręgowej
i przepukliny jądra miażdżystego C5/C6 i wykonano stabilizację przednią implantem
międzytrzonowym 5 mm. Następnie od dnia 19 maja 2011 r. do dnia 28 czerwca
2011 r. wnioskodawczyni przebywała w Ośrodku Rehabilitacji Dziennej
Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w K., gdzie została przyjęta z silnymi
dolegliwościami bólowymi odcinka lędźwiowo – krzyżowego kręgosłupa,
dolegliwościami bólowymi odcinka szyjnego kręgosłupa oraz bólami i zawrotami
głowy. Ubezpieczona posiada też, datowane na dzień 21 czerwca 2011 r.,
skierowanie do Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w O. z rozpoznaniem
degeneracji odcinka kręgosłupa L-S i planowanym na dzień 27 listopada 2011 r.
terminem przyjęcia.
W takim stanie faktycznym Sąd odwoławczy zaakceptował stanowisko Sądu
Okręgowego wyrażone w postanowieniu z dnia 25 sierpnia 2011 r., podnosząc w
szczególności, że postępowanie dowodowe przed sądem ubezpieczeń społecznych
w sprawie o świadczenie uzależnione od niezdolności ubezpieczonego do pracy
powinno zmierzać do ustalenia, czy w dacie orzekania przez organ rentowy po
stronie wnioskodawcy występowały w tym zakresie wszystkie przesłanki
warunkujące przyznanie świadczenia. Sąd, w związku z tym, nie ma obowiązku
przeprowadzania dowodów w celu ustalenia niezdolności do pracy, która miała
3
powstać po wydaniu zaskarżonej odwołaniem decyzji odmawiającej prawa do renty
z tytułu niezdolności do pracy. Dlatego też późniejsza (po wydaniu decyzji) zmiana
stanu zdrowia ubezpieczonego nie może stanowić – co do zasady – podstawy do
uwzględnienia odwołania. Potwierdza to treść art. 47714
§ 4 k.p.c., zgodnie z którym
w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo
uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do
samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie
lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji
lekarskiej tego Zakładu i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach
dotyczących tego orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie
nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub
niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia
odwołania od tej decyzji. W takim przypadku sąd uchyla decyzję, przekazuje
sprawę do rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. Zdaniem
Sądu drugiej instancji, Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że taka sytuacja wystąpiła
w niniejszej sprawie. Potwierdzeniem zmiany stanu zdrowia wnioskodawczyni już
po złożeniu odwołania do Sądu jest przedłożona przez nią dokumentacja lekarska
wraz z pismem procesowym z dnia 3 czerwca 2011 r., z której wynika, że dopiero w
2011 r. ubezpieczona była hospitalizowana z powodu nasilenia dolegliwości
bólowych kręgosłupa, a także orzeczenie Miejskiego Zespołu ds. Orzekania o
Niepełnosprawności z dnia 14 września 2011 r., zaliczające ją do umiarkowanego
stopnia niepełnosprawności od 14 lipca 2011 r., co może świadczyć o pogorszeniu
jej stanu zdrowia w toku postępowania sądowego i wpływać na ocenę zdolności do
pracy, zwłaszcza że biegły lekarz sądowy neurolog, oceniając w opinii z dnia 27
kwietnia 2010 r. stopień zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa szyjnego, uznał, ze
nie ogranicza on zdolności wnioskodawczyni do pracy.
W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd pierwszej instancji
prawidłowo zastosował dyspozycję art. 47714
§ 4 k.p.c., wobec czego zażalenie
ubezpieczonej nie mogło być uwzględnione.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik reprezentujący ubezpieczoną z urzędu
zarzucił naruszenie art. 47714
§ 4 k.p.c., przez jego zastosowanie, polegające na
przyjęciu, że w przedmiotowej sprawie pojawiły się nowe okoliczności dotyczące
4
stwierdzenia niezdolności do pracy, które powstały po dniu złożenia odwołania od
decyzji ZUS, w sytuacji, gdy przedkładane przez skarżącą w toku postępowania
dokumenty medyczne dotyczyły jej stanu zdrowia sprzed dnia złożenia tego
odwołania.
Opierając skargę na takiej podstawie, skarżąca wniosła o uchylenie
postanowienia Sądu Apelacyjnego i poprzedzającego je orzeczenia Sądu
Okręgowego oraz przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania. Pełnomocnik ubezpieczonej wniósł nadto o przyznanie na jego rzecz
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, oświadczając że koszty te nie zostały
uiszczone ani w całości, ani w części.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, między innymi, że oceniając stan
faktyczny, Sąd Apelacyjny pominął, że już w trakcie postępowania przed organem
rentowym ubezpieczona zgłaszała dolegliwości bólowe w obrębie odcinka szyjnego
kręgosłupa, a biegły lekarz sądowy neurolog w opinii z dnia 27 kwietnia 2010 r.,
sporządzonej na podstawie dostępnej dokumentacji lekarskiej skarżącej, wyraźnie
wskazał na występowanie u niej zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa szyjnego z
wypuklinami jąder miażdżystych. Okoliczności te, zdaniem skarżącej, świadczą o
tym, że już w trakcie postępowania przed organem rentowym występowały u niej
schorzenia, które w konsekwencji doprowadziły do jej hospitalizacji w czasie
toczącego się postępowania sądowego. Przedłożona przez wnioskodawczynię
dokumentacja medyczna za okres od 19 kwietnia do 28 czerwca 2011 r. potwierdza
więc jedynie występujące już w chwili wydania zaskarżonej decyzji schorzenia oraz
ich rozmiar, pozwalając na ustalenie, czy w dacie wydania decyzji skarżąca była
zdolna lub niezdolna do pracy. Dokumentacja ta nie może zatem świadczyć o tym,
że po dacie złożenia odwołania od decyzji ujawniły się nowe okoliczności mające
wpływ na ustalenie jej zdolności do pracy, a tym samym nie doszło do wyczerpania
dyspozycji art. 47714
§ 4 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wpływ nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy,
które powstały w okresie wymaganym do nabycia uprawnień rentowych i przed
5
zakończeniem postępowania rentowego lub w trakcie sądowego postępowania
odwoławczego od negatywnej decyzji rentowej (odmawiającej prawa do renty z
powodu niespełnienia wymaganego warunku niezdolności do pracy w dacie
wydania decyzji), regulują obowiązujące od 1 stycznia 2005 r. art. 4779
§ 21
i
art. 47714
§ 4 k.p.c. Pierwszy z tych przepisów stanowi, że jeżeli w odwołaniu od
decyzji organu rentowego wskazano nowe okoliczności dotyczące niezdolności do
pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu wydania
orzeczenia przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, od
którego nie wniesiono sprzeciwu lub orzeczenia komisji lekarskiej Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, organ rentowy nie przekazuje odwołania do sądu, lecz
kieruje do lekarza orzecznika do ponownego rozpatrzenia. Organ rentowy
(następnie) uchyla poprzednią decyzję, rozpatruje nowe okoliczności i wydaje nową
decyzję, od której przysługuje odwołanie do sądu. Przepis ten stosuje się także
wówczas, gdy nie można ustalić daty powstania wskazanych w odwołaniu nowych
okoliczności. Nowe okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do pracy to
ujawnione „nowości” dotyczące potencjalnej niezdolności do pracy
ubezpieczonego, które powstały w terminie późniejszym, bo po dniu wydania
orzeczeń przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, których te organy nie znały ani nie mogły ocenić i których nie znał
organ rentowy w chwili wydawania decyzji, a które nadal „utrzymują” warunek
niezdolności ubezpieczonego do pracy w okresie wymaganym do nabycia prawa do
renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy (art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej jako: ustawa
emerytalna).
Z kolei z zastosowanego w niniejszej sprawie przez Sąd Okręgowy art. 47714
§ 4 k.p.c. wynika wprost, że w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych,
do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub
niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi
orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie
komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących
6
tego orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych
okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do
samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji.
W tym przypadku sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. Zacytowana regulacja
nie tylko zakazuje wyrokowania co do istoty sprawy w razie ujawnienia nowych
okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do
samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji,
tj. tych, które jeszcze nie istniały przed zaskarżeniem negatywnej decyzji rentowej,
ale w celu ich weryfikacji w postępowaniu rentowym zobowiązuje sąd do uchylenia
zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i
umorzenia dotychczasowego postępowania odwoławczego z mocy art. 47714
§ 4
zdanie ostatnie k.p.c. Obowiązek takiego orzekania należy do sądu pierwszej
instancji, zważywszy że wedle dotychczasowej wykładni art. 47714
§ 4 k.p.c.
dokonanej przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 kwietnia 2007 r., I UK 316/06
(OSNP 2008 nr 13-14, poz. 199), przepis ten nie ma zastosowania w postępowaniu
apelacyjnym, jeżeli nowe okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do
pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji powstały po wyroku sądu
pierwszej instancji. Mające walor nowości okoliczności dotyczące stwierdzenia
niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały
po dniu złożenia odwołania od negatywnej decyzji rentowej i nadal utrzymują się w
okresie wymaganym do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy
(art. 57 ust. 1 ustawy emerytalnej), nie mogą być samodzielnie ocenione przez sąd
z zastosowaniem dyspozycji art. 316 k.p.c. przede wszystkim ze względu na
kodeksowy zakaz orzekania co do istoty sprawy zawarty w art. 47714
§ 4 k.p.c.,
który w takich przypadkach bezwzględnie zobowiązuje sąd do uchylenia
zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy ze względu na ujawnione nowości do
rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia postępowania sądowego.
W okolicznościach niniejszej sprawy, postępowanie orzecznicze przed
organem rentowym koncentrowało się wokół ograniczenia sprawności rąk
wnioskodawczyni na skutek obustronnego zespołu cieśni nadgarstka, stanu po
zabiegu operacyjnym uwolnienia nerwu pośrodkowego lewego i prawego,
7
przykurczu Dupuytrena ręki lewej – stanu po zabiegu wycięcia rozcięgna
dłoniowego, bowiem tego rodzaju schorzenia zostały opisane w zaświadczeniu o
stanie zdrowia z dnia 5 maja 2009 r., przedstawionym przez ubezpieczoną w
organie rentowym. Dopiero w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji
skarżąca przedstawiła zaświadczenia lekarskie dotyczące schorzeń kręgosłupa –
pierwsze z 18 grudnia 2009 r. (k. 18), a potem kolejne, w wyniku czego również
stan jej zdrowia w tym zakresie został poddany ocenie biegłego lekarza sądowego
neurologa, który w swojej opinii nie stwierdził z tego powodu niezdolności
odwołującej się do pracy. Nowe okoliczności mogące mieć znaczenie przy ocenie
zdolności ubezpieczonej do pracy ujawniły się dopiero w 2011 roku, bowiem w
okresie od 11 kwietnia 2011 r. do 22 kwietnia 2011 r. ubezpieczona była
hospitalizowana na Oddziale Neurochirurgicznym Wojewódzkiego Szpitala
Zespolonego w K., gdzie przeprowadzono zabieg operacyjny polegający na
usunięciu tarczy międzykręgowej i przepukliny jądra miażdżystego C5/C6 i
wykonano stabilizację przednią implantem międzytrzonowym 5 mm. Następnie od
dnia 19 maja 2011 r. do dnia 28 czerwca 2011 r. wnioskodawczyni przebywała w
Ośrodku Rehabilitacji Dziennej Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w K., gdzie
została przyjęta z silnymi dolegliwościami bólowymi odcinka lędźwiowo –
krzyżowego kręgosłupa, dolegliwościami bólowymi odcinka szyjnego kręgosłupa
oraz bólami i zawrotami głowy. Ubezpieczona posiada też, datowane na dzień 21
czerwca 2011 r., skierowanie do Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w O. z
rozpoznaniem degeneracji odcinka kręgosłupa L-S i planowanym na dzień 27
listopada 2011 r. terminem przyjęcia. Oznacza to, że w toku postępowania przed
Sądem Okręgowym doszło do istotnej zmiany w stanie zdrowia ubezpieczonej,
powodującej, że należy poddać weryfikacji dotychczasowe ustalenia
(„stwierdzenie”) co do istnienia u niej niezdolności (zdolności) do pracy, jak
prawidłowo przyjął Sąd Apelacyjny. Jak już zaś powiedziano, mające walor nowości
okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do
samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od negatywnej
decyzji rentowej i nadal utrzymują się w okresie wymaganym do nabycia prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 57 ust. 1 ustawy emerytalnej), nie mogą
być samodzielnie ocenione przez sąd z zastosowaniem dyspozycji art. 316 k.p.c.
8
przede wszystkim ze względu na kodeksowy zakaz orzekania co do istoty sprawy
zawarty w art. 47714
§ 4 k.p.c., który w takich przypadkach bezwzględnie
zobowiązuje sąd do uchylenia zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy ze względu
na ujawnione nowości do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia
postępowania sądowego.
Skarga kasacyjna okazała się zatem nieuzasadniona, wobec czego Sąd
Najwyższy postanowił jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).