III KK 107/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:11-06-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I KZP 33/94 II KK 123/10 II KK 223/07 II KK 462/04 II KK 92/05 II KKN 388/09 IV KK 164/10 IV KK 240/11 IV KK 388/10 IV KK 401/05 IV KK 80/05
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III KK 107/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Tomasz Grzegorczyk
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
w sprawie R. S.
skazanego z art. 22 dekretu z dnia 13 czerwca 1946r. o przestępstwach
szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa ( Dz. U. Nr 30,
poz. 192 ze zm.)
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 23 maja 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od orzeczenia Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem
Gospodarczym - Delegatura w L.
z dnia 22 czerwca 1953 r.,
1. uchyla zaskarżone orzeczenie i przy zastosowaniu art.
537 § 2 k.p.k. uniewinnia R. S. od popełnienia zarzucanego
mu czynu;
2. kosztami procesu obciąża Skarb Państwa.
2
UZASADNIENIE
Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem
Gospodarczym – Delegatura w L. prawomocnym orzeczeniem z dnia 22
czerwca 1953 r., uznała R. S. za winnego tego, że „od początku 1950 r. do
dnia 13 kwietnia 1953 r. w L. na terenie Spółdzielni Pracy »S.«
rozpowszechniał fałszywe wiadomości pochodzące z radia państw
kapitalistycznych, które mogły wyrządzić istotną szkodę interesom Państwa
Polskiego, a dotyczyły stosunków politycznych i warunków ekonomicznych w
Polsce oraz Związku Radzieckim”, co zakwalifikowała jako przestępstwo z art.
22 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie
niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. Nr 30, poz. 192 ze
zm., dalej - m.k.k.) i za to skierowała go do obozu pracy na okres 18 miesięcy,
z zaliczeniem okresu tymczasowego aresztowania od dnia 13 kwietnia 1953 r.
Kasację od tego orzeczenia wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich. Na
podstawie art. 521 k.p.k. zaskarżył orzeczenie w całości na korzyść R. S.,
zarzucając rażące i mogące mieć istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia
naruszenie prawa materialnego, to jest art. 22 m.k.k., polegające na uznaniu
R. S. za winnego przypisanego mu czynu, pomimo braku w jego zachowaniu
znamion przestępstwa określonego w tym przepisie.
Autor kasacji postulował uchylenie zaskarżonego orzeczenia i
uniewinnienie R. S. od popełnienia przypisanego mu przestępstwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wobec tego, że zgodnie z art. 521 k.p.k. Rzecznik Praw Obywatelskich
może wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu
kończącego postępowanie, w pierwszej kolejności należy wypowiedzieć się,
czy dopuszczalne jest wniesienie kasacji od orzeczenia Komisji Specjalnej do
Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, która, co nie ulega
wątpliwości, sądem nie była.
Rozstrzygając zarysowaną wątpliwość, należy wziąć pod uwagę
wydaną na gruncie dawnego kodeksu postępowania karnego uchwałę składu
7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1994 r., I KZP 33/94
(OSNKW 1995, z. 1-2, poz. 2), stwierdzającą, że wzruszenie prawomocnego
orzeczenia kończącego postępowanie przed Komisją Specjalną do Walki z
3
Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym lub jej delegaturą może nastąpić
w trybie rewizji nadzwyczajnej, a także w trybie wznowienia postępowania.
Sąd Najwyższy, traktując Komisję Specjalnę (wraz z delegaturami) jako organ
pozasądowy i dostrzegając, że obowiązujące przepisy przewidują, iż w drodze
rewizji nadzwyczajnej bądź wznowienia postępowania może być wzruszone
prawomocne orzeczenie kończące postępowanie sądowe, uznał jednak, że
jest dopuszczalne wykorzystanie tych nadzwyczajnych środków zaskarżenia
do podważenia prawomocnych orzeczeń Komisji Specjalnej. Występującą
bowiem w tym zakresie lukę prawną należy wypełnić, stosując w drodze
analogii iuris przepisy o rewizji nadzwyczajnej i o wznowieniu postępowania,
co jest zabiegiem dopuszczalnym, skoro analogia będzie stosowana
wyłącznie na korzyść „oskarżonych”, jak też niezbędnym, bowiem nie można
tolerować sytuacji, w której istniałby brak proceduralnych możliwości uchylenia
lub dokonania zmiany prawomocnego orzeczenia Komisji Specjalnej w
drastyczny sposób naruszającego prawa bezpodstawnie „ukaranego”.
Przytoczone stanowisko Sądu Najwyższego zachowuje aktualność na
gruncie obowiązującego Kodeksu postępowania karnego, z korektą
wynikającą z wprowadzenia kasacji w miejsce rewizji nadzwyczajnej. Upewnia
też o tym praktyka Sądu Najwyższego, który niejednokrotnie rozpoznawał
kasacje wnoszone od orzeczeń Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i
Szkodnictwem Gospodarczym (zob. np. wyroki z: 21 kwietnia 2005 r., IV KK
80/05, LEX nr 149641; 18 maja 2005 r., II KK 92/05, LEX nr 199831; 12
października 2010 r., II KK 123/10, LEX nr 843081; 3 listopada 2010 r., IV KK
164/10, LEX nr 653521).
Przechodząc do sprawy R. S. należy stwierdzić, że kasacja jest
oczywiście zasadna, a wobec tego, że została wniesiona na korzyść
skazanego, zaistniała możliwość uwzględnienia jej w całości na posiedzeniu w
trybie art. 535 § 5 k.p.k. Nie ulega wątpliwości, że oceny prawnej czynu
przypisanego skazanemu organ orzekający dokonał w oparciu o błędną
wykładnię znamion strony podmiotowej i przedmiotowej przestępstwa
określonego w art. 22 m.k.k. Warunkiem przypisania tego przestępstwa było
ustalenie, iż sprawca miał świadomość, że rozpowszechnia fałszywe
4
(nieprawdziwe) wiadomości oraz że, obiektywnie rzecz ujmując, wiadomości
te są zdolne do wyrządzenia istotnej szkody interesom Państwa Polskiego,
bądź obniżenia powagi jego naczelnych organów. Trzeba przy tym mieć na
uwadze, że w rozumieniu wymienionego przepisu wiadomością jest wszelka
informacja o faktach, którą można poddać kryterium prawdy lub fałszu,
natomiast rozpowszechnianiem wiadomości jest czynienie ich ogólnie
dostępnymi, a przynajmniej dostępnymi dla większej ilości nieoznaczonych z
góry osób (zob. wyroki Sądu Najwyższego z: 13 stycznia 2005 r., II KK
462/04, LEX nr 199633; 12 grudnia 2005 r., IV KK 401/05, LEX nr 200683; 4
grudnia 2007 r., II KK 223/07, LEX nr 346239; 3 listopada 2010 r., IV KK
164/10, LEX nr 653521; 27 stycznia 2011 r., IV KK 388/10, LEX nr 725079; 19
października 2011 r., IV KK 240/11, LEX nr 1027191). Organ orzekający
powinien też sprecyzować, jakie wypowiedzi oskarżonego uzasadniają
przypisanie mu przestępstwa (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27
września 2001 r., II KKN 388/09, LEX nr 553685). Tymczasem zawarty w
zaskarżonym orzeczeniu opis zachowania R. S., jak też uzasadnienie
orzeczenia (w istocie trzyzdaniowa wypowiedź jest tylko pozorem
uzasadnienia) nie zawierają w tym względzie stosownych ustaleń. Po
częściowym odtworzeniu akt sprawy, niewiele więcej światła na powód
represjonowania wyżej wymienionego rzuca uzasadnienie sporządzonego
przez funkcjonariusza Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w
L. wniosku o rozpatrzenie jego sprawy w trybie postępowania przed Komisją
Specjalną. W dokumencie tym wskazano, że od 1951 r. (a nie, jak przyjęto w
orzeczeniu Komisji, od 1950 r.) R. S., „będąc w posiadaniu radioodbiornika
typu »Aga« systematycznie słuchał nadawanych audycji państw
imperialistycznych szkalujących stosunki gospodarcze w kraju i w Związku
Radzieckim oraz różne »kawały« poniżające godność dostojników Państwa
Polskiego (…). Wiadomości te S. R. rozpowszechniał publicznie wśród
robotników zatrudnionych w Spółdzielni Pracy »S./…/« w L. odciągając
robotników od pracy i współzawodnictwa”. Znajomość ówczesnych realiów
każe przyjąć, że w grę wchodziło opowiadanie przez skazanego w pracy
zasłyszanych w radio wiadomości, komentarzy i dowcipów, co znamienia
5
„rozpowszechniania” wiadomości nie wyczerpuje. Przy braku jakichkolwiek
ustaleń co do treści wspomnianych wiadomości, nie sposób też przyjąć, że
były one fałszywe oraz że mogły wyrządzić istotną szkodę interesom Państwa
Polskiego. Wiedza historyczna oraz doświadczenie płynące z rozpoznania
wielu podobnych spraw wskazują raczej, że w zaskarżonym kasacją
orzeczeniu posłużono się używanym przez ówczesne władze typowym
określeniem informacji, najczęściej właśnie prawdziwych, tyle że
odbiegających od tych, które propaganda państwa komunistycznego
przekazywała społeczeństwu.
Podsumowując poczynione uwagi należy wskazać, że w rozpatrywanej
sprawie nie został spełniony żaden z warunków skazania z art. 22 m.k.k.,
zatem zaskarżone kasacją orzeczenie należało uchylić i uniewinnić R. S. od
popełnienia zarzucanego mu czynu.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w części
dyspozytywnej wyroku, o kosztach procesu rozstrzygając zgodnie z art. 632
pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 638 k.p.k.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Tomasz Grzegorczyk
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
w sprawie R. S.
skazanego z art. 22 dekretu z dnia 13 czerwca 1946r. o przestępstwach
szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa ( Dz. U. Nr 30,
poz. 192 ze zm.)
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 23 maja 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od orzeczenia Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem
Gospodarczym - Delegatura w L.
z dnia 22 czerwca 1953 r.,
1. uchyla zaskarżone orzeczenie i przy zastosowaniu art.
537 § 2 k.p.k. uniewinnia R. S. od popełnienia zarzucanego
mu czynu;
2. kosztami procesu obciąża Skarb Państwa.
2
UZASADNIENIE
Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem
Gospodarczym – Delegatura w L. prawomocnym orzeczeniem z dnia 22
czerwca 1953 r., uznała R. S. za winnego tego, że „od początku 1950 r. do
dnia 13 kwietnia 1953 r. w L. na terenie Spółdzielni Pracy »S.«
rozpowszechniał fałszywe wiadomości pochodzące z radia państw
kapitalistycznych, które mogły wyrządzić istotną szkodę interesom Państwa
Polskiego, a dotyczyły stosunków politycznych i warunków ekonomicznych w
Polsce oraz Związku Radzieckim”, co zakwalifikowała jako przestępstwo z art.
22 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie
niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. Nr 30, poz. 192 ze
zm., dalej - m.k.k.) i za to skierowała go do obozu pracy na okres 18 miesięcy,
z zaliczeniem okresu tymczasowego aresztowania od dnia 13 kwietnia 1953 r.
Kasację od tego orzeczenia wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich. Na
podstawie art. 521 k.p.k. zaskarżył orzeczenie w całości na korzyść R. S.,
zarzucając rażące i mogące mieć istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia
naruszenie prawa materialnego, to jest art. 22 m.k.k., polegające na uznaniu
R. S. za winnego przypisanego mu czynu, pomimo braku w jego zachowaniu
znamion przestępstwa określonego w tym przepisie.
Autor kasacji postulował uchylenie zaskarżonego orzeczenia i
uniewinnienie R. S. od popełnienia przypisanego mu przestępstwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wobec tego, że zgodnie z art. 521 k.p.k. Rzecznik Praw Obywatelskich
może wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu
kończącego postępowanie, w pierwszej kolejności należy wypowiedzieć się,
czy dopuszczalne jest wniesienie kasacji od orzeczenia Komisji Specjalnej do
Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, która, co nie ulega
wątpliwości, sądem nie była.
Rozstrzygając zarysowaną wątpliwość, należy wziąć pod uwagę
wydaną na gruncie dawnego kodeksu postępowania karnego uchwałę składu
7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1994 r., I KZP 33/94
(OSNKW 1995, z. 1-2, poz. 2), stwierdzającą, że wzruszenie prawomocnego
orzeczenia kończącego postępowanie przed Komisją Specjalną do Walki z
3
Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym lub jej delegaturą może nastąpić
w trybie rewizji nadzwyczajnej, a także w trybie wznowienia postępowania.
Sąd Najwyższy, traktując Komisję Specjalnę (wraz z delegaturami) jako organ
pozasądowy i dostrzegając, że obowiązujące przepisy przewidują, iż w drodze
rewizji nadzwyczajnej bądź wznowienia postępowania może być wzruszone
prawomocne orzeczenie kończące postępowanie sądowe, uznał jednak, że
jest dopuszczalne wykorzystanie tych nadzwyczajnych środków zaskarżenia
do podważenia prawomocnych orzeczeń Komisji Specjalnej. Występującą
bowiem w tym zakresie lukę prawną należy wypełnić, stosując w drodze
analogii iuris przepisy o rewizji nadzwyczajnej i o wznowieniu postępowania,
co jest zabiegiem dopuszczalnym, skoro analogia będzie stosowana
wyłącznie na korzyść „oskarżonych”, jak też niezbędnym, bowiem nie można
tolerować sytuacji, w której istniałby brak proceduralnych możliwości uchylenia
lub dokonania zmiany prawomocnego orzeczenia Komisji Specjalnej w
drastyczny sposób naruszającego prawa bezpodstawnie „ukaranego”.
Przytoczone stanowisko Sądu Najwyższego zachowuje aktualność na
gruncie obowiązującego Kodeksu postępowania karnego, z korektą
wynikającą z wprowadzenia kasacji w miejsce rewizji nadzwyczajnej. Upewnia
też o tym praktyka Sądu Najwyższego, który niejednokrotnie rozpoznawał
kasacje wnoszone od orzeczeń Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i
Szkodnictwem Gospodarczym (zob. np. wyroki z: 21 kwietnia 2005 r., IV KK
80/05, LEX nr 149641; 18 maja 2005 r., II KK 92/05, LEX nr 199831; 12
października 2010 r., II KK 123/10, LEX nr 843081; 3 listopada 2010 r., IV KK
164/10, LEX nr 653521).
Przechodząc do sprawy R. S. należy stwierdzić, że kasacja jest
oczywiście zasadna, a wobec tego, że została wniesiona na korzyść
skazanego, zaistniała możliwość uwzględnienia jej w całości na posiedzeniu w
trybie art. 535 § 5 k.p.k. Nie ulega wątpliwości, że oceny prawnej czynu
przypisanego skazanemu organ orzekający dokonał w oparciu o błędną
wykładnię znamion strony podmiotowej i przedmiotowej przestępstwa
określonego w art. 22 m.k.k. Warunkiem przypisania tego przestępstwa było
ustalenie, iż sprawca miał świadomość, że rozpowszechnia fałszywe
4
(nieprawdziwe) wiadomości oraz że, obiektywnie rzecz ujmując, wiadomości
te są zdolne do wyrządzenia istotnej szkody interesom Państwa Polskiego,
bądź obniżenia powagi jego naczelnych organów. Trzeba przy tym mieć na
uwadze, że w rozumieniu wymienionego przepisu wiadomością jest wszelka
informacja o faktach, którą można poddać kryterium prawdy lub fałszu,
natomiast rozpowszechnianiem wiadomości jest czynienie ich ogólnie
dostępnymi, a przynajmniej dostępnymi dla większej ilości nieoznaczonych z
góry osób (zob. wyroki Sądu Najwyższego z: 13 stycznia 2005 r., II KK
462/04, LEX nr 199633; 12 grudnia 2005 r., IV KK 401/05, LEX nr 200683; 4
grudnia 2007 r., II KK 223/07, LEX nr 346239; 3 listopada 2010 r., IV KK
164/10, LEX nr 653521; 27 stycznia 2011 r., IV KK 388/10, LEX nr 725079; 19
października 2011 r., IV KK 240/11, LEX nr 1027191). Organ orzekający
powinien też sprecyzować, jakie wypowiedzi oskarżonego uzasadniają
przypisanie mu przestępstwa (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27
września 2001 r., II KKN 388/09, LEX nr 553685). Tymczasem zawarty w
zaskarżonym orzeczeniu opis zachowania R. S., jak też uzasadnienie
orzeczenia (w istocie trzyzdaniowa wypowiedź jest tylko pozorem
uzasadnienia) nie zawierają w tym względzie stosownych ustaleń. Po
częściowym odtworzeniu akt sprawy, niewiele więcej światła na powód
represjonowania wyżej wymienionego rzuca uzasadnienie sporządzonego
przez funkcjonariusza Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w
L. wniosku o rozpatrzenie jego sprawy w trybie postępowania przed Komisją
Specjalną. W dokumencie tym wskazano, że od 1951 r. (a nie, jak przyjęto w
orzeczeniu Komisji, od 1950 r.) R. S., „będąc w posiadaniu radioodbiornika
typu »Aga« systematycznie słuchał nadawanych audycji państw
imperialistycznych szkalujących stosunki gospodarcze w kraju i w Związku
Radzieckim oraz różne »kawały« poniżające godność dostojników Państwa
Polskiego (…). Wiadomości te S. R. rozpowszechniał publicznie wśród
robotników zatrudnionych w Spółdzielni Pracy »S./…/« w L. odciągając
robotników od pracy i współzawodnictwa”. Znajomość ówczesnych realiów
każe przyjąć, że w grę wchodziło opowiadanie przez skazanego w pracy
zasłyszanych w radio wiadomości, komentarzy i dowcipów, co znamienia
5
„rozpowszechniania” wiadomości nie wyczerpuje. Przy braku jakichkolwiek
ustaleń co do treści wspomnianych wiadomości, nie sposób też przyjąć, że
były one fałszywe oraz że mogły wyrządzić istotną szkodę interesom Państwa
Polskiego. Wiedza historyczna oraz doświadczenie płynące z rozpoznania
wielu podobnych spraw wskazują raczej, że w zaskarżonym kasacją
orzeczeniu posłużono się używanym przez ówczesne władze typowym
określeniem informacji, najczęściej właśnie prawdziwych, tyle że
odbiegających od tych, które propaganda państwa komunistycznego
przekazywała społeczeństwu.
Podsumowując poczynione uwagi należy wskazać, że w rozpatrywanej
sprawie nie został spełniony żaden z warunków skazania z art. 22 m.k.k.,
zatem zaskarżone kasacją orzeczenie należało uchylić i uniewinnić R. S. od
popełnienia zarzucanego mu czynu.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w części
dyspozytywnej wyroku, o kosztach procesu rozstrzygając zgodnie z art. 632
pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 638 k.p.k.