Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WZ 8/13
POSTANOWIENIE
Dnia 21 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Bogdan Rychlicki (przewodniczący)
SSN Marian Buliński
SWSO del. do SN płk Krzysztof Mastalerz (sprawozdawca)
Protokolant : Anna Krawiec
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Zbigniewa
Badelskiego
w sprawie J. O., po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na posiedzeniu w dniu 21 maja
2013 r., zażalenia J. O. na postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z
dnia 20 grudnia 2012 r.,
I. uchyla pkt 2 zaskarżonego postanowienia i sprawę w tym
zakresie przekazuje do rozpoznania Wojskowemu Sądowi
Okręgowemu w W.,
II. w pozostałej części zaskarżone postanowienie utrzymuje w
mocy.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 20 grudnia 2012 r., Wojskowy Sąd Okręgowy w W.:
1. na podstawie art. 1 ust. 1 a contrario ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu
za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.) nie
uwzględnił wniosku J. O. o stwierdzeniu nieważności: rozkazów Dowódcy JW […] w
2
B., tj. rozkazu specjalnego: nr […], rozkazu personalnego Ministra Obrony
Narodowej nr … z dnia 14 grudnia 1979 r. oraz orzeczenia Oficerskiego Sądu
Honorowego dla Oficerów Młodszych z dnia 10 kwietnia 1979 r.
2. na podstawie art. 35 § 1 k.p.k. w zw. z art. 2 ust. 1 i 2 cyt. ustawy z dnia 23
lutego 1991 r. uznał się niewłaściwym do rozpoznania wniosku J. O. o uznanie za
nieważne postanowienia b. Sądu W. Okręgu Wojskowego w W. z dnia 5 września
1984 r. i innych orzeczeń zapadłych w tej sprawie i wniosek J. O. przekazał Sądowi
Okręgowemu w W.
3. na podstawie art. 35 § 1 k.p.k. w zw. z art. 2 ust. 1 i 2 powoływanej już ustawy z
dnia 23 lutego 1991 r. uznał się niewłaściwym do rozpoznania wniosku J. O. o
uznanie za nieważny wyroku Sądu Rejonowego w B. z dnia 20 kwietnia 1984 r.
(sygn. akt III K …/84) i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Okręgowemu w B.
Na powołane orzeczenie zażalenie złożył J. O. W szczególności J. O.
zakwestionował postanowienie z dnia 5 września 1984 r. b. Sądu W. Okręgu
Wojskowego w W. Skarżący podniósł, że był „w stanie przestępstwa ciągłego” od
1975 r. do osadzenia w 1984 r., jako podporucznik zawodowej służby wojskowej i
podporucznik rezerwy zatrudniony na stanowisku inżyniera montera w Odcinku
Radiowym PKP. J. O. wskazuje, że PKP nawet w czasie zawieszenia stanu
wojennego były zakładem zmilitaryzowanym. Przyjęcie zatem, w ocenie
skarżącego, iż był on sądzony jako cywil za przestępstwo pospolite jest
„niewłaściwe”. Odnosząc się do orzeczenia sądu honorowego skarżący podniósł,
że stanowił on część aparatu represji. Zadaniem sądu honorowego, w ocenie
autora zażalenia, było represjonowanie go za „oficjalną demonstrację ustrojową”,
która była początkiem jego działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego.
W uzupełnieniu zażalenia J. O. wywodzi, iż sądy honorowe działały w
oparciu o Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 sierpnia
1927 r. Były one organem pozasądowym i wymierzały kary, gdyż podejmowały
decyzje w tym zakresie w składzie orzekającym. J. O. zwraca także uwagę na
formę orzeczenia sądu honorowego tj. używanie sformułowań „Sąd ukarał bądź
3
Sąd karze”. W dalszej części zażalenia skarżący opisuje represje jakie spadały na
niego z uwagi na wystąpienie z PZPR, odmowy uczestniczenia w zebraniach tej
partii, rozpoczęcie przez niego działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego. J. O. wskazał na wymierzoną karę dyscyplinarną, bezprawne
potrącenie części uposażenia. Skarżący podnosi także represje jakie go spotkały
już po zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej, a które wynikały z jego aktywnej
działalności w NSZZ „Solidarność”. Opisuje sposoby przesłuchań, warunki pobytu
w Areszcie Śledczym w B.
W konkluzji J. O. wnosi o skierowanie sprawy do rozpatrzenia przez sąd
właściwy, który na podstawie prawa mógłby uznać za nieważne:
- rozkazy Dowódców JW. … i Dowódcy JW. … w B. szczegółowo opisanych we
wniosku z dnia 1 marca 2012 r.,
- orzeczenie ówczesnego Oficerskiego Sądu Honorowego dla Oficerów Młodszych
z dnia 10 kwietnia 1979 r.(jeżeli nie zostało objęte amnestią z 23 lipca 1984 r.),
- rozkaz personalny ówczesnego Ministra Obrony Narodowej z dnia 14 lutego
1979r.
Skarżący domaga się także w wypadku nieuwzględnienia wniosku o
unieważnienie powołanych rozkazów, orzeczenia ich „wznowienia” na podstawie art.
32 ust. 1 i 2 Konstytucji.
J. O. wnosi także o przyznanie statusu osoby represjonowanej za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przyznanie
odszkodowania z tytułu utraty zdrowia, zmiany sposobu zaliczania żołnierzom
wysługi lat okresów z pracy cywilnej, przyznanie renty inwalidzkiej.
Skarżący podnosi także, że z uwagi na stan zdrowia, sytuację materialną,
nie stać go na wynajęcie pełnomocnika i przyjazd z Australii.
Sąd Najwyższy zważył.
Na wstępie niezbędne jest rozważenie kwestii zakresu zaskarżenia
postanowienia Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 20 grudnia 2012 r.
4
Zażalenie nie zostało sporządzone przez podmiot kwalifikowany, co powoduje, że
odznacza się ono niekonsekwencją, chaosem w argumentacji i niejednoznacznie
przedstawionymi oczekiwaniami od instancji odwoławczej. Zgodnie z treścią art.
118 § 1 k.p.k. znaczenie czynności procesowej ocenia się według treści złożonego
oświadczenia. Z zażalenia J. O. wynika, że nie zgadza się on z postanowieniem
Wojskowego Sądu Okręgowego w W. Skarżący wskazuje ponadto na ten sąd jako
właściwy do rozpoznania jego wniosku z dnia 1 marca 2012 r. W tej sytuacji
zasadne jest przyjęcie, że zażalenie skierowane jest przeciwko całemu orzeczeniu.
Trafne jest rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji odnośnie
nieuwzględnienia wniosku o unieważnienie powołanych już rozkazów przełożonych
J. O. z JW … w B. i orzeczenia Sądu Honorowego dla Oficerów Młodszych z dnia
10 kwietnia 1979 r.
Rozkazy przełożonych o wymierzeniu kar dyscyplinarnych, czy też rozkaz
Ministra Obrony Narodowej o zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej, jak i
orzeczenie Sądu Honorowego, nie mieszczą się w kategorii orzeczeń organów
pozasądowych w rozumieniu art. 1 ust. 1 powoływanej już ustawy z dnia 23 lutego
1991 r. Za organ pozasądowy uznać należy taki organ, który nie będąc organem
ścigania lub wymiaru sprawiedliwości, miał na podstawie obowiązujących wówczas
przepisów prawnych, uprawnienia procesowe w sprawach uznawanych wtedy za
przestępstwa (zob. Uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1994 r,
sygn. WZP 1/94, OSNKW 1994, z.5-6, poz. 27).
Wyjaśnić także trzeba, że Sąd Honorowy rozpatrujący sprawę J. O. działał w
oparciu o: Statut Sądów Honorowych (wydawnictwo GZP 5/71) wprowadzony
Zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej Nr 63/MON z dnia 9 października 1971r.
w sprawie wprowadzenia do użytku statutu sądów honorowych (Dz. Rozkazów
MON Nr 151 MON z dnia 25 lutego 1972 r. i Zarządzenie Nr 151 MON Ministra
Obrony Narodowej w sprawie zasad organizacji sądów honorowych (Dz. Rozkazów
MON Nr 32 poz. 21), a nie jak twierdzi autor zażalenia na podstawie
Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 sierpnia 1927 r.
Podkreślić należy, że sądy honorowe zajmowały się sprawami dotyczącymi czynów
stanowiących naruszenie honoru i godności żołnierza, które nie były
5
przestępstwami. Wbrew twierdzeniu skarżącego sądy honorowe samodzielnie, po
orzeczeniu winy, mogły stosować jeden z następujących środków wychowawczych:
upomnienie, naganę, surową naganę (pkt 50 ust. 1 Statutu). O wymierzenie kary
sąd honorowy musiał zwracać się z wnioskiem do właściwego organu lub
przełożonego odpowiedniego szczebla. Wymienione sądy wydawały orzeczenia,
które nie były nazywane wyrokami (zob. pkt 53 Statutu i załącznik nr 2 do niego).
Przypomnieć należy, że postanowieniem z dnia 5 września 1984 r. b. Sądu
W. Okręgu Wojskowego w W., na podstawie art. 4 ust. 2 w zw. z art. 2 ust. 2
ustawy z dnia 21 lipca 1984 r. o amnestii (Dz. U. Nr 36 poz. 192), w stosunku do J.
O. umorzono postępowanie o czyn z art. 263 k.k. z 1969 r. Przestępstwo zarzucane
J. O. polegało na tym, że „naruszył Przepisy o ochronie tajemnicy w Siłach
Zbrojnych PRL sygn. […] oraz instrukcje łączności o sygn. […] w ten sposób, że
dnia 1 marca 1983 r. w pokoju swojego mieszkania w B. przy ul. G. 32 m.23
przechowywał poufne i tajne notatki omawiające dane taktyczno-techniczne, ogólną
budowę i zasady działania różnego rodzaju sprzętu łączności będące na
wyposażeniu WP, które będąc słuchaczem Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk
Łączności w Z. wykonał w latach 1974-1975, a następnie wywiózł je z terenu
uczelni przez co sprowadził niebezpieczeństwo ujawnienia tajemnicy państwowej
ze względu na ważny interes państwa, jego obronność i bezpieczeństwo”
Przytoczony opis czynu jednoznacznie wskazuje, że do jego dokonania doszło w
czasie gdy J. O. pełnił służbę wojskową.
W zaskarżonym postanowieniu Sąd pierwszej instancji słusznie odwołuje się
do treści art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego, przyjmując iż nieważność orzeczenia
stwierdza sąd okręgowy lub wojskowy sąd okręgowy, jeżeli zgodnie z
obowiązującymi przepisami w dniu wejścia w życie tej ustawy tj. 24 maja 1991 r.
właściwy do rozpoznania sprawy o czyn będący przedmiotem tego orzeczenia jest
sąd wojskowy. Bezspornym jest także, że w dniu wejścia w życie powołanej ustawy
J. O. nie pełnił już służby wojskowej, a właściwość sądu wojskowego określały
przepisy art. 564 § 1 i 2, art. 565 k.p.k. z 1969 r. Zgodnie z treścią art. 564 § 2 k.p.k.
6
z 1969 r. orzecznictwu sądów wojskowych nie podlegają sprawy o przestępstwa
popełnione przez żołnierzy, jeżeli zostali oni zwolnieni z czynnej służby wojskowej
przed wniesieniem aktu oskarżenia. Nie dotyczy to przestępstw określonych w
rozdziałach XXXVIII-XLIII Kodeksu karnego oraz innych przestępstw, którymi
naruszano wojskowy obowiązek służbowy (podkr. SN). Obowiązek ten wynika z
zajmowanego przez żołnierza stanowiska, pełnionej funkcji albo wykonywanego
zadania, a niekiedy także z samego pełnienia służby wojskowej (zob. Uchwała 7
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1978 r., sygn.: U 4/78, OSNKW 1979,
z.1-2, poz. 4, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 1995 r. sygn. WZ
25/95, OSNKW 1995 r. z.5-6, poz. 39). W ocenie Sądu Najwyższego służbowym
obowiązkiem J. O., jako podchorążego a następnie oficera było przestrzeganie
przepisów w ochronie tajemnicy państwowej i służbowej w czasie pełnienia służby
wojskowej. Zarzucanego przestępstwa z art. 263 k.k. J. O. nie mógł popełnić jako
osoba cywilna, gdyż przytoczone przepisy nie mogły być stosowane poza siłami
zbrojnymi. Konsekwencją takiego stanowiska jest konieczność uchylenia
zaskarżonego postanowienia w tej części i przekazanie sprawy Wojskowemu
Sądowi Okręgowemu w W. jako właściwemu do rozpoznania wniosku J. O. w tym
zakresie.
Nie zasługuje na uwzględnienie zażalenie w zakresie przekazania wniosku o
unieważnienie orzeczenia z dnia 20 kwietnia 1984 r., Sądu Rejonowego w B. (sygn.
akt III K …/84). Nie ulega bowiem żadnej wątpliwości, że w chwili czynu J. O., oficer
rezerwy, nie podlegał już orzecznictwu sądów wojskowych, których właściwości
określały powołane przepisy k.p.k. z 1969 r.
Postulaty J. O. zawarte w zażaleniu w zakresie przyznania statusu osoby
represjonowanej i renty inwalidzkiej, zmiany sposobu naliczania wysługi,
zasądzenie odszkodowania z tytułu utraty zdrowia nie podlegają rozpoznaniu w
niniejszym postępowaniu odwoławczym.
Z wymienionych powodów Sąd Najwyższy postanowił jak na wstępie.
7
Pouczenie: Na niniejsze postanowienie zażalenie nie przysługuje.