Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SDI 4/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący i sprawozdawca)
SSN Tomasz Grzegorczyk
SSN Dariusz Świecki
Protokolant : Anna Kuras
przy udziale Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Rady Notarialnej
w sprawie notariusza J. B.
obwinionej z art. 50 i in. ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie
(tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r., Nr 189, poz. 1158 ze zm.)
po rozpoznaniu w Izbie Karnej, na rozprawie w dniu 29 maja 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę obwinionej,
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie
Notarialnej z dnia 1 października 2012 r.,
utrzymującego częściowo w mocy orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby
Notarialnej w […] z dnia 16 maja 2012 r.
1) Uchyla zaskarżone orzeczenie oraz utrzymane nim w
mocy orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w
części rozstrzygającej o przewinieniach dyscyplinarnych
przypisanych obwinionej w punktach 1, 2, 3, 4 oraz 7 i :
a) uniewinnia notariusza J. B. od popełnienia przewinienia
dyscyplinarnego zarzuconego w pkt 7;
2
b) co do czynu zarzuconego w pkt 2 postępowanie
dyscyplinarne
prowadzone przeciwko J. B. umarza na podstawie art. 52 § 1
ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie;
c) co do czynów zarzuconych w pkt 1, 3 i 4 przekazuje
sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Dyscyplinarnemu Izby
Notarialnej […];
2) Oddala kasację w pozostałej części;
3) Obciąża obwinioną J. B. częścią wydatków związanych z
postępowaniem kasacyjnym w kwocie 10 (słownie: dziesięć)
złotych.
UZASADNIENIE
Notariusz J. B. została obwiniona o to, że:
1) uchybiła powadze i godności zawodu notariusza w ten sposób, że w
piśmie z dnia 14 marca 2011 r. skierowanym do notariusz V. T., która
przeprowadziła w dniu 26 października 2010 r. wizytację kancelarii
notarialnej prowadzonej przez w/w, zażądała złożenia wyjaśnień przez
wizytatora, jak również zarzuciła wizytatorowi nieznajomość przepisów
prawa oraz podżeganie do popełnienia przestępstwa, tj. o przewinienie
zawodowe z art. 50 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o
notariacie;
2) w sposób oczywisty i rażący naruszyła przepis prawa, poprzez
pobranie w przypadku aktu notarialnego za numerem Repertorium A
[…] z 26 maja 2010 r. w formie taksy notarialnej wynagrodzenia w
wyższej wysokości niż wynikająca z przepisów rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych
stawek taksy notarialnej (Dz. U. 2004, Nr 148, poz. 1564 z późn. zm.),
tj. o przewinienie zawodowe z art. 50 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. -
Prawo o notariacie;
3
3) w sposób oczywisty i rażący naruszyła przepis prawa, poprzez
pobranie w przypadku aktu notarialnego za numerem Repertorium A
[…] z dnia 30 sierpnia 2010 r. w formie taksy notarialnej wynagrodzenia
w wyższej wysokości niż wynikająca z przepisów rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie
maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. 2004, Nr 148, poz.
1564 z późn. zm.), tj. o przewinienie zawodowe z art. 50 ustawy z dnia
14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie;
4) w sposób oczywisty i rażący naruszyła przepis prawa, poprzez
pobranie w przypadku aktu notarialnego za numerem Repertorium A
[…] z 7 października 2010 r. w formie taksy notarialnej wynagrodzenia
w wyższej wysokości niż wynikająca z przepisów rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie
maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. 2004, Nr 148, poz.
1564 z późn. zm.), tj. o przewinienie zawodowe z art. 50 ustawy z dnia
14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie;
5) w sposób oczywisty i rażący naruszyła dyspozycję art. 3 § 1 i 2 ustawy
z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, w ten sposób, że
wszystkie umowy sporządzone w 2010 r., których stroną było
Województwo […], reprezentowane przez marszałka B. R. wraz z
innym członkiem zarządu województwa, sporządzone zostały w
siedzibie Urzędu Marszałkowskiego w […], co dotyczy aktów
notarialnych za Repertorium A […] , w okresie od 1 lutego 2010 r. do 9
listopada 2010 r., a więc poza siedzibą kancelarii notarialnej, mimo iż
nie przemawiał za tym charakter czynności, ani też nie zachodziły
żadne szczególne okoliczności przemawiające za dokonaniem
czynności poza siedzibą kancelarii notarialnej, tj. o przewinienie
zawodowe z art. 50 w zw. z art. 3 § 1 i 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991
r. - Prawo o notariacie;
6) w sposób oczywisty i rażący naruszyła dyspozycję art. 3 § 1 i 2 ustawy
z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, w ten sposób, że
wszystkie czynności notarialne polegające na zawarciu umowy
4
sprzedaży nieruchomości przez Agencję Nieruchomości Rolnych,
dokonane zostały w dniu 29 lipca 2009 r. w Gospodarstwie
Administracyjno – Handlowym w T. – 28 aktów o numerach
Repertorium A […], mimo iż nie przemawiał za tym charakter
czynności, ani też nie zachodziły żadne szczególne okoliczności
przemawiające za dokonaniem czynności poza siedzibą kancelarii
notarialnej, tj. o przewinienie zawodowe z art. 50 w zw. z art. 3 § 1 i 2
ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie;
7) w sposób oczywisty i rażący naruszyła dyspozycję art. 7 § 1 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie i art. 6 ust. 1 pkt 2 lit. b
ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności
cywilnoprawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r., Nr 101, poz. 649 z późn.
zm.) w ten sposób, że niewłaściwie, niezgodnie z treścią wskazanego
przepisu, naliczyła podatek od czynności cywilnoprawnych – umowy
zamiany z dnia 21 grudnia 2009 r., Repertorium A nr […], pobierając
wyższą jego wartość niż wynika to z rozwiązania zawartego we
wskazanym przepisie, tj. o przewinienie zawodowe z art. 50 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w zw. z art. 7 § 1 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie i art. 6 ust. 1 pkt 2 lit. b
ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności
cywilnoprawnych;
8) w sposób oczywisty i rażący naruszyła dyspozycję art. 7 § 1 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie i art. 10 ust. 2 w zw. z art. 1
ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od
czynności cywilnoprawnych w ten sposób, że nie pobrała podatku od
czynności cywilnoprawnej – umowy sprzedaży lasu z dnia 2 lipca 2009
r. ,Repertorium A nr […], mimo że taki obowiązek spoczywał na niej ze
względu na treść art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o
podatku od czynności cywilnoprawnych , tj. o przewinienie zawodowe z
art. 50 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w zw. z art.
7 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie i art. 10 ust.
5
2 w zw. z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 9 września 2000 r. o
podatku od czynności cywilnoprawnych;
9) w sposób oczywisty i rażący naruszyła dyspozycję art. 7 § 1 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie i art. 10 ust. 2 w zw. z art. 1
ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od
czynności cywilnoprawnych w ten sposób, że nie pobrała podatku od
czynności cywilnoprawnej – umowy sprzedaży z dnia 8 lipca 2009 r.,
Repertorium A nr […], mimo że taki obowiązek spoczywał na niej ze
względu na treść art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o
podatku od czynności cywilnoprawnych, tj. o przewinienie zawodowe z
art. 50 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w zw. z art.
7 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie i art. 10 ust.
2 w zw. z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 9 września 2000 r. o
podatku od czynności cywilnoprawnych;
10) w sposób oczywisty i rażący naruszyła dyspozycję art. 7 § 1 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie i art. 13 ust. 3 ustawy z dnia
28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn. : Dz. U. z
2009 r., Nr 93, poz. 768 z późn. zm.) w ten sposób, że niewłaściwie
określiła wysokość ustanowionego w akcie notarialnym z dnia 4
stycznia 2010 r., Repertorium A nr […], prawa nieodpłatnego
użytkowania tj. o przewinienie zawodowe z art. 50 ustawy z dnia 14
lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w zw. z art. 13 ust. 3 ustawy z dnia
28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn;
11) w sposób oczywisty i rażący naruszyła dyspozycję art. 95g ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w ten sposób, że w
protokole dziedziczenia z dnia 30 grudnia 2009 r., Repertorium A nr […]
,brak jest podpisu notariusza pod adnotacją o sporządzeniu aktu
poświadczenia dziedziczenia tj. o przewinienie zawodowe z art. 50 w
zw. z art. 95g ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie;
12) w sposób oczywisty i rażący naruszyła dyspozycję art. 7 § 1 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w zw. z art. 45 ust. 3 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
6
(Dz. U. Nr 167, poz. 1398 z późn. zm.) w ten sposób, że w przypadku
aktu notarialnego z dnia 22 grudnia 2009 r. ,Repertorium A […],
niewłaściwie została pobrana opłata sądowa od wpisu hipoteki łącznej,
niezgodnie z treścią art. 45 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, tj. o przewinienie
zawodowe z art. 50 w zw. z art. 7 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. -
Prawo o notariacie;
13) w sposób oczywisty i rażący naruszyła dyspozycję art. 7 § 1 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w zw. z art. 18 ust. 1 ustawy
z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn i § 3
Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie
pobierania przez płatników podatków od spadków i darowizn (Dz. U. Nr
243, poz. 1763), w ten sposób, że w akcie notarialnym za numerem
Repertorium A […] z dnia 8 lipca 2009 r. naruszony został przepis § 3
Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie
pobierania przez płatników podatków od spadków i darowizn, zgodnie z
którym „notariusze jako płatnicy podatku od darowizny dokonywanej w
formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy
nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody, określają w treści
sporządzanych aktów notarialnych podstawę prawną pobrania podatku
i sposób jego obliczenia, a gdy czynność jest zwolniona z podatku –
zamieszczają podstawę prawną zwolnienia oraz w przypadku: 1)
darowizny – określają przedmiot darowizny, jej wartość, grupę
podatkową wynikającą z osobistego stosunku łączącego
obdarowanego z darczyńcą...”, zaś notariusz J. B. nie wskazała stopnia
pokrewieństwa, zaliczenia do grupy podatkowej oraz nie podała na
jakiej podstawie nie pobrano podatku od spadków i darowizn, tj. o
przewinienie zawodowe z art. 50 w zw. z art. 7 § 1 ustawy z dnia 14
lutego 1991 r. - Prawo o notariacie oraz art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 28
lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn i § 3 Rozporządzenia
Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie pobierania
przez płatników podatków od spadków i darowizn.
7
Orzeczeniem z dnia 16 maja 2012 r., sygn. akt SD/…/, Sąd Dyscyplinarny
Izby Notarialnej w […] uznał obwinioną za winną zarzucanych jej
przewinień zawodowych i wymierzył jej odpowiednio:
1) za przewinienie z pkt 1 – karę upomnienia,
2) za przewinienie z pkt 2 – karę upomnienia,
3) za przewinienie z pkt 3 – karę upomnienia,
4) za przewinienie z pkt 4 – karę upomnienia,
5) za przewinienie z pkt 5 – karę nagany,
6) za przewinienie z pkt 6 – karę nagany,
7) za przewinienie z pkt 7 – karę upomnienia,
8) za przewinienie z pkt 8 – karę upomnienia,
9) za przewinienie z pkt 9 – karę upomnienia,
10)za przewinienie z pkt 10 – karę upomnienia,
11)za przewinienie z pkt 11 – karę upomnienia,
12)za przewinienie z pkt 12 – karę upomnienia,
13)za przewinienie z pkt 13 – karę upomnienia.
Od powyższego orzeczenia odwołali się: Rzecznik Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w […] – na niekorzyść obwinionej oraz
obrońca obwinionej.
Rzecznik Sądu Dyscyplinarnego zaskarżył orzeczenie w części
dotyczącej kary wymierzonej w pkt 5 i 6 orzeczenia. Sformułował on zarzut
rażącej niewspółmierności orzeczonej kary dyscyplinarnej nagany w stosunku
do stopnia winy i społecznej szkodliwości czynu zarzuconego i przypisanego
obwinionej, jak również zarzut obrazy art. 424 § 2 k.p.k. poprzez brak
należytego uzasadnienia okoliczności, które Sąd Dyscyplinarny I instancji miał
na względzie przy wymiarze kary. W konkluzji odwołania wniósł on o
uchylenie zaskarżonego orzeczenia w zaskarżonym zakresie i skierowanie
sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej
w […].
Obrońca obwinionej zaskarżył orzeczenie w całości zarzucając mu:
8
1. naruszenie art. 50, art. 7 i art. 10 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. –
Prawo o notariacie przez przyjęcie, że obwiniona dopuściła się
wszystkich przypisanych jej przewinień dyscyplinarnych;
2. poczynienie przez Sąd Dyscyplinarny „błędnych ustaleń stanu
faktycznego”, co do wszystkich przypisanych jej przewinień
dyscyplinarnych;
3. „naruszenie zasad i przepisów postępowania mające istotny wpływ na
treść rozstrzygnięcia w sprawie”, polegające na obrazie:
a) art. 69 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w zw. z
art. 22 k.p.k., przez odmowę zawieszenia postępowania przed
Sądem Dyscyplinarnym do czasu prawomocnego zakończenia
postępowania odwoławczego od uchwały Rady Izby Notarialnej w
[…] z dnia 27 stycznia 2012 r. w sprawie wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego w stosunku do notariusza J. B.,
b) art. 69 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w zw. z
art. 345 k.p.k., przez nieuwzględnienie wniosku obwinionej o
zwrócenie sprawy do Rady Izby Notarialnej w […] celem
uzupełnienia postępowania w sprawie,
c) art. 170 k.p.k. w zw. z art. 147 k.p.k. i w zw. z art. 69 ustawy z dnia
14 lutego 1991 r.- Prawo o notariacie, przez oddalenie wniosków
dowodowych obwinionej zawartych w jej osobistym piśmie z dnia 30
kwietnia 2012 r. przy przyjęciu, że zgłoszone wnioski dowodowe
zmierzają jedynie w sposób oczywisty do przedłużenia sprawy, a
okoliczności, które miałyby nimi być udowodnione nie mają
znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy pomimo tego,
że teza dowodowa dotyczy wprost zarzutów postawionych
obwinionej.
W konkluzji odwołania, obrońca obwinionej wniósł o zmianę
zaskarżonego orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w […] i
uniewinnienie obwinionej od wszystkich zarzutów, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Dyscyplinarnemu przy
Izbie Notarialnej w […] do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie
9
zaskarżonego orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w […] i
umorzenie postępowania z powodu braku merytorycznych podstaw prawnych
zarzutów, bowiem nie znajdują uzasadnienia w stanie faktycznym sprawy.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej,
orzeczeniem z dnia 1 października 2012 r., po rozpoznaniu obu odwołań:
- utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie w zakresie zarzutów
opisanych w pkt. 1,2,3,4,5, i 7;
- uchylił orzeczenie w części dotyczącej zarzutów w pkt 10 i 12 i sprawę
w tym zakresie przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi
Dyscyplinarnemu Izby Notarialnej w […];
- uchylił orzeczenie w części dotyczącej zarzutu opisanego w pkt 11 i
postępowanie w tej części umorzył z powodu braku w zarzucanym czynie
cech deliktu dyscyplinarnego;
- uchylił orzeczenie w części dotyczącej zarzutów opisanych w pkt
6,8,9,13 i w tym zakresie umorzył postępowanie na podstawie art. 52 § 1
prawa o notariacie, t.j. z powodu przedawnienia ścigania.
Od powyższego orzeczenia kasację wywiódł obrońca obwinionej,
zaskarżając je w części dotyczącej utrzymania w mocy orzeczenia Sądu
dyscyplinarnego pierwszej instancji co do zarzutów opisanych w pkt.
1,2,3,4,5,7. Sformułował on następujące zarzuty rażącego naruszenia prawa:
1. art. 50 ustawy - Prawo o notariacie, przez błędne uznanie obwinionej
za winną uchybienia godności i powadze zawodu notariusza w ten
sposób, że w piśmie skierowanym do notariusz V. T., która
przeprowadzała wizytację w kancelarii obwinionej, złożyła żądania
wyjaśnień przez wizytatora, podczas gdy wyżej wymienione
zachowanie nie może stanowić deliktu dyscyplinarnego, gdyż brak jest
skonkretyzowania sprzeczności tego czynu z wyraźnie wskazanym
przepisem prawa;
2. art. 50 ustawy - Prawo o notariacie w zw. z art. 5 § 1 ustawy - Prawo o
notariacie, przez niewłaściwe zastosowanie tych przepisów i w
rezultacie uznanie, iż obwiniona dopuściła się zarzucanych jej w pkt 2,
3 i 4 czynów pobrania wyższej niż maksymalna taksy notarialnej,
10
podczas gdy, jak to wynika z analizy dokonanych czynności, taksę
pobrano we właściwej kwocie;
3. art. 50 ustawy - Prawo o notariacie w zw. z art. 3 § 2 ustawy - Prawo o
notariacie, przez brak zastosowania art. 3 § 2 ustawy - Prawo o
notariacie i w konsekwencji uznanie, że dokonanie przez obwinioną
czynności w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego stanowi delikt
dyscyplinarny, podczas gdy za dokonaniem czynności notarialnych
poza kancelarią przemawiały szczególne okoliczności;
4. art. 50 ustawy - Prawo o notariacie w zw. z art. 7 § 1 ustawy - Prawo o
notariacie, przez niewłaściwe zastosowanie tych przepisów i w
rezultacie uznanie, że pobranie przez obwinioną podatku w wyższej
wysokości stanowi delikt, podczas gdy zdarzenie takie było skutkiem
„ludzkiego błędu” i zostało natychmiastowo sprostowane przez J. B.;
5. art. 5 § 1 k.p.k. w zw. z art. 170 k.p.k. w zw. z art. 147 k.p.k. i w zw. z
art. 69 ustawy - Prawo o notariacie, przez oddalenie wniosku
dowodowego obwinionej dotyczącego przesłuchania notariusz –
wizytator V. T., Marszałka Województwa […] oraz B. i E. D. na
okoliczność dokładnego wyjaśnienia kontekstu przeprowadzenia
wizytacji przez w/w notariusz oraz sporządzenia aktów notarialnych
poza siedzibą kancelarii obwinionej.
W konkluzji kasacji, pełnomocnik obwinionej wniósł o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia i uniewinnienie obwinionej, ewentualnie o
uchylenie w całości zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Rozpoznając wniesioną kasację, Sąd Najwyższy zważył, co
następuje:
Kasacja jest częściowo zasadna i w tym zakresie należało uchylić
prawomocne orzeczenie skazujące notariusz J. B. za przypisane jej
przewinienia dyscyplinarne. W wyniku wzruszenia orzeczenia, ze
względu na odmienne uwarunkowania procesowe, dotyczące
11
poszczególnych czynów przypisanych obwinionej, niezbędne okazało
się zróżnicowanie wydanych orzeczeń o tzw. charakterze następczym.
Będą one wymagały odrębnego omówienia w dalszej części
niniejszego uzasadnienia. Jedynie w odniesieniu do ukarania za
przewinienie dyscyplinarne przypisane obwinionej w pkt 5 wszystkie
zarzuty wniesionej skargi okazały się niezasadne, a zatem w tej części
kasacja została oddalona.
Decydujące znaczenie dla orzeczenia Sądu kasacyjnego w jego pkt
1 b oraz c miał zarzut o charakterze procesowym, sformułowany w pkt
5 tzw. petitum kasacji. Dotyczył on rozstrzygnięć związanych z
przypisanymi notariusz J. B. przewinieniami dyscyplinarnymi opisanymi
w pkt 1, 2, 3, 4 (oraz 5, ale rozstrzygnięcie sądu kasacyjnego wydane w
tym zakresie, objęte pkt 2 wyroku Sądu Najwyższego, zostanie
omówione odrębnie) co do których sąd korporacyjny drugiej instancji
utrzymał w mocy orzeczenie sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji.
Zarzut ten był zasadny. Istotnie, wnioski dowodowe obwinionej zostały
oddalone przez Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej […] z rażącym
naruszeniem art. 170 k.p.k. w zw. z art. 69 ustawy z dnia 14 lutego
1991 r. - Prawo o notariacie, a Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy
Krajowej Radzie Notarialnej, pomimo podniesienia stosownego zarzutu
w odwołaniu wniesionym przez obrońcę obwinionej, zaakceptował
wadliwe procedowanie przez korporacyjny sąd a quo. Tym samym
doszło do – jak to określa się w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob.
np. postanowienie z dnia 22 marca 2007 r., V KK 205/06, Lex Nr
260693) – tzw. efektu przeniesienia tego rażącego błędu także i do
orzeczenia korporacyjnego sądu ad quem, w następstwie
nieuwzględnienia przez korporacyjny sąd odwoławczy uchybienia
zasadnie podniesionego w zwykłym środku odwoławczym (niekiedy
ten rodzaj błędu, który obarcza także orzeczenie sądu drugiej instancji,
nazywany jest błędem popełnionym przez „zaabsorbowanie”
uchybienia, które nastąpiło w postępowaniu pierwszo instancyjnym).
12
Postanowienie o oddaleniu wniosków dowodowych obwinionej, z
odwołaniem się do treści art. 170 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 69
Prawa o notariacie i motywacją, że wnioski te „zmierzają w sposób
oczywisty do przedłużenia postępowania, a okoliczności które mają być
udowodnione zostały już dostatecznie wyjaśnione” (k. 266 akt),
świadczy bądź to o całkowitym niezrozumieniu istoty powoływanych
przepisów procedury karnej, bądź to o niedopuszczalnej
instrumentalizacji tych przepisów w procesie ich stosowania. Wskazać
zatem należy, że wnioski dowodowe zostały złożone przez obwinioną
na piśmie w dniu 30 kwietnia 2012 r. (k. 216 akt), a zatem na
kilkanaście dni przed terminem wyznaczonej na dzień 16 maja 2012 r.
rozprawy przed sądem dyscyplinarnym. Sąd Dyscyplinarny miał zatem
wystarczająco dużo czasu, aby podjąć decyzję w przedmiocie
zawnioskowanych dowodów jeszcze na posiedzeniu przed rozprawą, a
nie dopiero wówczas, gdy obrońca (nie wiadomo z jakiej przyczyny
nazywany w protokole rozprawy pełnomocnikiem) obwinionej
przypomniał o potrzebie rozstrzygnięcia tych wniosków w trakcie
pierwszego terminu rozprawy. Już tylko z tej przyczyny, że wnioski
dowodowe zostały złożone przed rozprawą i podtrzymane na pierwszej
rozprawie, oddalenie ich na tym (jedynym zresztą) terminie rozprawy, z
odwołaniem się do motywacji, iż „zmierzają one w oczywisty sposób do
przedłużenia postępowania” - jak to uczynił korporacyjny sąd
dyscyplinarny pierwszej instancji (a zaakceptował korporacyjny sąd
odwoławczy) - stanowi rażące naruszenie przepisu art. 170 § 1 pkt 5
k.p.k. Także powołanie przepisu art. 170 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., w
podstawie postanowienia o oddaleniu wnioskowanych przez obwinioną
dowodów, nastąpiło z rażącym naruszeniem stosowanego odpowiednio
(art. 69 Prawa o notariacie) art. 170 k.p.k. Sąd dyscyplinarny nie podjął
nawet próby uzasadnienia, iż przeprowadzenie tych dowodów byłoby
niedopuszczalne (w rozumieniu art. 170 § 1 pkt 1 k.p.k.) lub że
okoliczności, które miałyby zostać udowodnione, nie mają znaczenia
dla rozstrzygnięcia sprawy (w rozumieniu art. 170 § 1 część pierwsza
13
pkt 2 k.p.k.). Ze względu na zgłoszone przez obwinioną tezy dowodowe
uzasadnienie istnienia którejkolwiek z powyższych, powołanych przez
sąd dyscyplinarny, przesłanek byłoby zresztą niemożliwe. Także ten
fragment uzasadnienia postanowienia dowodowego z k. 266 akt, który
zdaje się nawiązywać do przepisu art. 170 § 1 część druga pkt 2 k.p.k.
(poprzez twierdzenie, iż „okoliczności, które mają być udowodnione
zostały już dostatecznie wyjaśnione”), nie tylko niczego nie wyjaśnia,
ale wręcz potęguje uchybienie, którego dopuścił się Sąd dyscyplinarny.
Otóż oddalenie wniosku dowodowego na tak wskazanej podstawie jest
możliwe jedynie wówczas, gdy okoliczność, na którą zgłaszana jest
teza dowodowa, jest już udowodniona (można byłoby zaaprobować
sformułowanie „dostatecznie wyjaśniona”), ale „zgodnie z twierdzeniem
wnioskodawcy”. Jak wykazuje prawomocne orzeczenie, Sąd
dyscyplinarny okoliczności te uznał natomiast za wyjaśnione w sposób
diametralnie odmienny od twierdzeń obwinionej. W tej sytuacji autor
odwołania, a następnie kasacji, trafnie wskazał zatem na rażące
naruszenie także i przepisu art. 170 § 2 k.p.k., zgodnie z którym nie
można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że
dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co
wnioskodawca zamierza udowodnić.
Obrońca obwinionej zgłosił również zarzut rażącego naruszenia art.
174 k.p.k. (w odwołaniu i kasacji popełniono, jak zresztą przyznał to w
toku rozprawy kasacyjnej obrońca obwinionej, tzw. czeski błąd,
wpisując zamiast art. 174 – art. 147 k.p.k.) w zw. z art. 69 ustawy z dnia
14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie. Także ten zarzut okazał się
zasadny. Prawidłowe teoretycznie stwierdzenie, iż „pisma obwinionej
nie mogą zastępować wyjaśnień obwinionej w postępowaniu
dyscyplinarnym” (k. 266 akt) w żaden sposób nie tłumaczy oddalenia jej
wniosków dowodowych. Wnioski dowodowe w żaden sposób nie
zastępują wyjaśnień obwinionej (nota bene, sąd dyscyplinarny nie
odebrał wyjaśnień od obwinionej z zachowaniem zasady
bezpośredniości, kontentując się wyłącznie odczytaniem - k. 265 verte -
14
fragmentów protokołu jej przesłuchania przed Radą Izby Notarialnej w
[…]) i - zgodnie z tezami dowodowymi przedstawionymi przez
obwinioną i jej obrońcę - bynajmniej nie miały odegrać takiej roli.
Najczęściej wnioski takie są składane na piśmie, a nie ustnie do
protokołu, zatem oddalenie ich z odwołaniem się do treści przepisu art.
174 k.p.k. jest niezrozumiałe.
Niesłusznie natomiast jako podstawa kasacji powołane zostało
naruszenie art. 5 § 1 k.p.k. Przepis ten określa jedną z naczelnych
zasad procesowych, tzw. zasadę domniemania niewinności. Zawiera
on zatem ogólną zasadę postępowania, nie nakazuje zaś ani nie
zakazuje organom procesowym konkretnego sposobu procedowania.
Wykazanie, że w toku postępowania doszło do naruszenia zasady
domniemania niewinności, wymaga więc wskazania konkretnych
uchybień w zakresie procedowania organów procesowych lub w
zakresie rozumowania sądu. Samo odwołanie się do naruszenia
przepisu o charakterze dyrektywy ogólnej nie może stanowić
skutecznej podstawy kasacyjnej.
Oddalenie wniosków dowodowych z rażącym naruszeniem
wskazanych w kasacji przepisów procedury karnej mogło – w realiach
niniejszej sprawy - mieć istotny wpływ na treść prawomocnego
orzeczenia w części dotyczącej skazania za czyny przypisane notariusz
J. B. w pkt 1, 2, 3, i 4. Zdaniem Sądu kasacyjnego, nie można
natomiast wykazać takiego wpływu na treść prawomocnego orzeczenia
w części dotyczącej skazania za czyn przypisany obwinionej w pkt 5.
Jak wynika z pism obwinionej oraz ze sprecyzowania wniosku
dowodowego, którego dokonał obrońca do protokołu rozprawy przed
Sądem Dyscyplinarnym Izby Notarialnej w […], notariusz J. B.
kwestionowała prawidłowość ustaleń wizytacyjnych, poczynionych
przez notariusza V. T., prowadzących do postawienia jej zarzutów
przewinień dyscyplinarnych m.in. z pkt 2,3 i 4, a także zarzucała
wizytatorowi wprowadzenie jej w błąd co do pobierania opłaty od
odpisów aktów notarialnych przekazywanych Naczelnikowi Urzędu
15
Skarbowego, które to zachowanie, polegające właśnie na uczynieniu
wizytatorowi zarzutu nieznajomości przepisów prawa, legło u podstaw
przypisania przewinienia dyscyplinarnego z pkt 1. Wniosek o
przesłuchanie w charakterze świadka V. T. zmierzał do
zakwestionowania wszystkich tych zarzutów w drodze zadania
świadkowi stosownych pytań. W najmniejszym stopniu nie
przesądzając tego, czy to obwiniona prezentowała merytorycznie
słuszne stanowisko, czy też zastrzeżenia jej były niezasadne,
stwierdzić jednak należy, że przesądzenie a priori, iż ustalenia
wizytatora i przekazane przezeń uwagi są niepodważalne, w jaskrawy
sposób narusza regułę postępowania dowodowego określoną w art.
170 § 2 k.p.k. w zw. z art. 69 prawa o notariacie i praktycznie
uniemożliwia realizację prawa do obrony w postępowaniu
dyscyplinarnym. Ustalenia protokołu pokontrolnego mogą, tak jak i
opinia biegłych, być kwestionowane przez osoby zainteresowane, tym
bardziej wówczas gdyby miały one stanowić zasadnicze źródło
dowodowe podstawy faktycznej skazania czy to w postępowaniu
karnym, czy w innym postępowaniu o charakterze represyjnym, a więc
także w postępowaniu dyscyplinarnym. W związku z tym, że w części
dotyczącej czynów opisanych w zarzutach 2, 3 i 4 decydujące
znaczenie dla uchylenia prawomocnego orzeczenia sądu
dyscyplinarnego miały opisane wyżej uchybienia procesowe, a
formułowanie stanowiska merytorycznego byłoby przedwczesne ze
względu na potrzebę uprzedniego przeprowadzenia dowodów
zawnioskowanych przez obwinioną, Sąd kasacyjny w tym właśnie
zakresie ograniczył rozpoznanie nadzwyczajnego środka zaskarżenia -
na podstawie art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k. oraz art. 69 Prawa o
notariacie – do oceny uchybienia opisanego w pkt 5 petitum kasacji.
Natomiast co do czynu opisanego w zarzucie 1 - w równym stopniu z
uchybieniami procesowymi wymienionymi w pkt 5 petitum kasacji o
wzruszeniu prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego zadecydował
także zarzut z pkt 1 petitum kasacji. Sąd kasacyjny odczytał ten zarzut
16
w ten sposób, iż niewystarczające jest powołanie w tzw. podstawie
prawnej skazania z istoty swej blankietowego przepisu art. 50 Prawa o
notariacie, albowiem ustawowe sformułowanie „uchybienie powadze
lub godności zawodu” wypełnić należy konkretną treścią nawiązującą
bądź to do jednego z zakazów lub nakazów, skodyfikowanych w
przepisach rangi korporacyjnej (w odniesieniu do notariuszy – w
uchwale nr 19/97 Krajowej Rady Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r. w
sprawie Kodeksu Etyki Zawodowej Notariusza), bądź to do normy
postępowania, sprecyzowanej w powszechnie przyjętych, chociaż
nieskodyfikowanych, zwyczajach zawodowych obowiązujących w danej
korporacji. Tak odkodowanemu zarzutowi kasacyjnemu nie można
odmówić racji, albowiem także zarzut stawiany w postępowaniu
dyscyplinarnym powinien być na tyle dookreślony, aby obwiniony
wiedział to, przed naruszeniem jakiej normy postępowania ma się, w
istocie, bronić (w tym także na etapie postępowania odwoławczego).
Wymóg precyzyjnego określenia zarzutu, a następnie równie
precyzyjnego zakwalifikowania przypisywanego przewinienia
dyscyplinarnego, ma więc charakter gwarancyjny. W niniejszym
postępowaniu wymóg ten w zakresie zarzutu z pkt 1 nie został
spełniony. Można jedynie domniemywać, że chodziło o przewinienie
zawodowe określone w art. 50 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo
o notariacie w zw. § 25 albo § 34 ust. 3 uchwały nr 19/97 Krajowej
Rady Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie Kodeksu Etyki
Zawodowej Notariusza. W postępowaniu o charakterze represyjnym nie
można jednak bazować na domniemaniach. Niezbędna jest w tym
zakresie precyzyjna deklaracja stosownego organu procesowego.
Z opisanych wyżej powodów prawomocne orzeczenie Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej oraz
poprzedzające je orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w
[…] (obciążone dokładnie tymi samymi uchybieniami) zostały uchylone
w części dotyczącej przewinień przypisanych J. B. w pkt 1, 2, 3 i 4.
Jednocześnie odmienne musiało być tzw. orzeczenie następcze w
17
zakresie pkt 1, 3 i 4, a odmienne w zakresie pkt 2. Czyn zarzucany w
pkt 2, zgodnie z jego opisem, miał być popełniony w dniu 26 maja 2010
r., a zatem już w dacie wzruszenia prawomocnego orzeczenia przez
Sąd kasacyjny (29 maja 2013 r.), postępowanie odnośnie do tego
czynu należało umorzyć na podstawie art. 52 § 1 ustawy z dnia 14
lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, ze względu na wystąpienie ujemnej
przesłanki procesowej (upływ terminu przedawnienia ścigania). Co do
czynów, których ściganie nie uległo przedawnieniu (pkt 1, 3 i 4), sprawę
należało przekazać do ponownego rozpoznania sądowi
dyscyplinarnemu pierwszej instancji. W ponownym postępowaniu
organy korporacyjne powinny umożliwić notariuszowi J. B. realizację
prawa do obrony poprzez dopuszczenie wniosków dowodowych,
zmierzających do odparcia stawianych jej zarzutów. W zakresie zarzutu
z pkt 1 należy także w dalszym toku postępowania rozważyć to, czy i
jaki wpływ na możliwość przypisania zachowania polegającego na
naruszeniu określonych zakazów lub nakazów korporacyjnego kodeksu
etyki zawodowej albo co prawda nieskodyfikowanych ale uświęconych
zwyczajów zawodowych, ma to, iż sformułowania - opisane z
uzasadnieniu uchwały w sprawie wniosku o wszczęcie postępowania
dyscyplinarnego wobec J. B. - zostały przez nią użyte w piśmie (k. 217 i
nast. akt) skierowanym nie tylko do notariusza V. T., ale także i do
Rady Izby Notarialnej w […] (oraz do drugiego z wizytatorów oraz do
obrońcy obwinionej), które to pismo stanowi merytoryczną polemikę z
zarzutami powizytacyjnymi i stanowi, w istocie, element realizacji przez
J. B. prawa do obrony w grożącym jej, w związku z zarzutami
wizytatora, postępowaniu dyscyplinarnym. Sąd kasacyjny zwraca także
uwagę na konieczność zdynamizowania dalszego toku postępowania,
albowiem w nieodległym czasie mogą ulec przedawnieniu kolejne
zarzucane obwinionej czyny.
Powracając do przewinienia dyscyplinarnego przypisanego
obwinionej J. B. w pkt 5 prawomocnego orzeczenia sądu
korporacyjnego, przyznać należy, że składane przez nią wnioski
18
dowodowe (k. 216 akt) dotyczyły także i tego czynu, a zatem zarzut z
pkt 5 petitum kasacji obejmował także ten zakres skazania, a w
konsekwencji naruszenia prawa - opisane we wcześniejszych
fragmentach niniejszego uzasadnienia - do których doszło przy
oddalaniu wniosków dowodowych, dotyczyły także tej części
skarżonego orzeczenia, niemniej jednak w tym zakresie uchybienia te
nie miały istotnego wpływu na treść wydanego orzeczenia. Obwiniona
nie kwestionowała bowiem (k. 119 akt) tego, że przyczyny dokonania
przez nią całej serii (12-tu) aktów notarialnych w siedzibie urzędu
marszałkowskiego w […], a więc poza kancelarią, były dokładnie takie,
jakie przyjął sąd korporacyjny w prawomocnym orzeczeniu, a zatem, że
decydujące okazały się „prośby” marszałka województwa […] oraz to,
że „koło kancelarii nie ma parkingu”. Nie zgadzała się natomiast z
oceną sądów korporacyjnych, iż tak podane przyczyny nie stanowią
„szczególnych okoliczności” w rozumieniu art. 3 § 2 in fine prawa o
notariacie. W konsekwencji, omówione już wyżej nieprawidłowości w
powoływaniu podstawy prawnej oddalenia wniosku dowodowego
obwinionej, w omawianym tu zakresie nie mogły mieć wpływu na treść
wydanego orzeczenia. W szczególności, potwierdzenie przez
wnioskowanego do przesłuchania marszałka województwa, iż kierował
on do obwinionej stosowne prośby, a także tego, że wygodniejsze dlań
i dla kontrahentów urzędu było dokonywanie czynności w siedzibie
urzędu marszałkowskiego, mogłoby jedynie potwierdzić okoliczności
podawane przez J. B. i przyjęte w podstawie faktycznej prawomocnego
orzeczenia. Tak więc, po pierwsze, w pełni zasadne było oddalenie
wniosków dowodowych w tym zakresie, tyle tylko, że powinno to
nastąpić z powołaniem jedynie przepisu art. 170 § 1 pkt 2 in fine k.p.k.
w zw. z art. 69 Prawa o notariacie, bez zbędnego i niezasadnego
odwolywania się do „przedłużania postępowania”, czy też zakazu
określonego w art. 174 k.p.k. Po drugie, nawet wyrażenie przez
wnioskowanego świadka w jego zeznaniach ewentualnych stwierdzeń
co do istnienia „szczególnych okoliczności” dokonania czynności poza
19
kancelarią notarialną, nie mogłoby mieć wpływu na treść orzeczenia,
bowiem rolą świadka jest jedynie opis okoliczności faktycznych, a nie
dokonywanie ocen prawnych. To zaś, czy wskazane wyżej przyczyny
sporządzenia aktów notarialnych poza siedzibą kancelarii stanowiły
„okoliczności szczególne”, czy też nie, należy właśnie do sfery ocen
prawnych, a nie ustaleń faktycznych. Pozostaje zatem ocenić, czy
słuszny był drugi z zarzutów kasacyjnych, dotyczących przypisania
obwinionej przewinienia dyscyplinarnego zakwalifikowanego jako
naruszenie art. 50 w zw. z art. 3 § 1 i 2 Prawa o notariacie,
sformułowany w pkt 3 petitum kasacji. Sąd Najwyższy w tej mierze
podzielił w pełni oceny prawne zawarte w prawomocnym wyroku
dyscyplinarnym, a nie te, jakie zaprezentował obrońca obwinionej na k.
8-9 uzasadnienia kasacji. W pierwszej kolejności przypomnieć należy
uzasadnienie aksjologiczne nakazu ustanowionego w art. 3 § 1 Prawa
o notariacie. Stosownie do art. 2 Prawa o notariacie, notariusz w
zakresie swych uprawnień działa jako osoba zaufania publicznego,
korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym, a
czynności notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z prawem
mają charakter dokumentu publicznego. Określenie w art. 3 § 1 tej
ustawy miejsca wykonywania czynności notarialnych jest właśnie
konsekwencją ich urzędowego charakteru, korzystania przez notariusza
z przymiotu osoby zaufania publicznego oraz przyznanego mu zakresu
ochrony (por. uzasadnienie postanowień Sądu Najwyższego z dnia 11
grudnia 2002 r., III DS. 18/02, Lex Nr 84088 oraz z dnia 21 grudnia
2006 r., SDI 29/06, R-OSNDS 2006, poz. 101, a także A. Oleszko:
Ustrój polskiego notariatu, Zakamycze 1999, s. 166; tenże: Prawo o
notariacie, Zakamycze 2006, s. 41). W rezultacie przyjmuje się, że
notariusz nie ma swobody wyboru miejsca dokonania czynności
notarialnej, a ocena „szczególnych okoliczności” uzasadniających
skorzystanie z wyjątku przewidzianego w art. 3 § 2 Prawa o notariacie
nie może być dowolna, a tym bardziej świadczyć o dyspozycyjności
zawodowej notariusza, w tym także wobec przedstawicieli władz (por.
20
uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2009
r., SDI 1/09, Lex Nr 707919). Podkreśla się też, że wskazany w art. 3 §
2 Prawa o notariacie wyjątek podlega wykładni ścieśniającej, a ustawa
w żadnej mierze nie przyznaje ani notariuszowi, ani tym bardziej stronie
czynności notarialnej żadnego uprawnienia odnośnie do skorzystania w
swobodny sposób z wyboru innego niż kancelaria notarialna miejsca
sporządzenia czynności notarialnej (por. A. Oleszko: Podstawy
dokonania czynności poza lokalem kancelarii notarialnej, Rejent 2007,
Nr 4, s. 19 i nast.). O tym, jak znaczną wagę przywiązuje się w tradycji
polskiego notariatu do reguły określonej w art. 3 § 2 Prawa o notariacie
świadczyć może to, iż niezależnie od zapisu ustawowego uznano za
stosowne także w § 26 pkt 7 uchwały nr 19/97 Krajowej Rady
Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie Kodeksu Etyki
Zawodowej Notariusza podkreślić to, iż nieuczciwa konkurencja
przejawia się w szczególności w „dokonywaniu czynności poza siedzibą
własnej kancelarii z częstotliwością albo w warunkach, które wskazują
na naruszenie zasady lojalności”. Tak więc regularne, powtarzające się
dokonywanie czynności notarialnych w siedzibie urzędu
marszałkowskiego, w sytuacji kiedy uczestnicy tych czynności mogli
stawić się w kancelarii notarialnej, nie może być uzasadniane
powołaniem się na klauzulę "szczególnych okoliczności", implikującą
zaistnienie sytuacji nieprzewidzianej, wyjątkowej, uniemożliwiającej
dokonanie czynności w sposób przewidziany jako reguła ustawowa,
sprzyjająca budowaniu zaufania i prestiżu zawodu notariusza.
Przeciwnie, okoliczność eksponowana przez obwinioną, iż ulegała
„prośbom” marszałka, przemawia za wnioskiem, że to elementy już nie
tylko dyspozycyjności, ale wręcz uległości życzeniom władzy,
dominowały przy podejmowaniu przez J. B. decyzji o odstąpieniu w 12
wypadkach od sporządzenia aktu notarialnego w siedzibie jej
kancelarii. Odwoływanie się zaś przez obwinioną do tego, że „koło
kancelarii nie ma parkingu”, świadczy o tym, iż wygodę stron uważa
ona za „szczególną okoliczność” w rozumieniu art. 3 § 2 in fine Prawa o
21
notariacie. Zatem już tylko dla porządku przypomnieć na koniec
należy, że w myśl jednolitych poglądów piśmiennictwa i orzecznictwa
zgodna wola stron czynności notarialnej oraz notariusza na dokonanie
czynności prawnej poza kancelarią notarialną, a także właśnie ich
wygoda, nie są "szczególnymi okolicznościami", o jakich mowa w art. 3
§ 2 ustawy z 1991 r. - Prawo o notariacie (zob. tezę cyt. wyżej
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2002 r. oraz tezę 4
też już powoływanego postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30
marca 2009 r.). Podsumowując zatem wszystkie rozważania związane
z zarzutami kasacji dotyczącymi ukarania J. B. za przewinienie
dyscyplinarne z pkt 5, stwierdzić należy, że w tej części kasacja
okazała się niezasadna, a zatem podlegała oddaleniu (pkt 2 wyroku
Sądu Najwyższego).
Na zakończenie kilka uwag poświęcić należy rozstrzygnięciu
związanemu z zarzutem sformułowanym w pkt 4 petitum kasacji, który
skierowany był przez skarżącego przeciwko przypisaniu obwinionej
przewinienia dyscyplinarnego określonego w pkt 7 prawomocnego
wyroku Sądu Dyscyplinarnego. W tej części Sąd Najwyższy uznał
kasację za zasadną. Istotnie, nie każda obraza prawa przez notariusza
(tak zresztą, jak i przez osobę wykonującą inny zawód prawniczy, np.
przez prokuratora albo sędziego) automatycznie może i powinna być
utożsamiana z dopuszczeniem się przewinienia dyscyplinarnego.
Obraza ta musi być „oczywista” i „rażąca”, a cechy te winny wystąpić
kumulatywnie. O ile błąd zawodowy, który legł u podstaw przypisania J.
B. przewinienia dyscyplinarnego z pkt 7 był, bez wątpienia, „oczywisty”,
a cechy tej nie kwestionowała także i obwiniona, o tyle nie można –
zdaniem Sądu kasacyjnego – stwierdzić, że jednocześnie był on
„rażący”. Kryterium „rażącej” obrazy prawa – zgodnie z orzecznictwem
Sądu Najwyższego ukształtowanym głównie na gruncie art. 107 § 1
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
(tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 427) - należy odnosić do skutków,
jakie powstały w wyniku błędnego zastosowania lub niezastosowania
22
obowiązujących przepisów. Do przypisania deliktu dyscyplinarnego w
postaci przewinienia służbowego nie jest wystarczające popełnienie
błędu w zakresie prawidłowego stosowania prawa - i to nawet błędu
oczywistego dla należycie wykształconego prawnika. Konsekwencją
takiego uchybienia musi być ponadto narażenie na szwank praw i
interesów stron albo wyrządzenie szkody, będącej następstwem decyzji
lub działania podjętego przez notariusza (ale także prokuratora, czy
sędziego) wykonującego swoją funkcję (por. np. z wyrokiem Sądu
Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2012 r., SNO 15/12, Lex Nr 1228691).
Według innej linii orzecznictwa, tzw. szkodliwość korporacyjna, będąca
cechą przewinienia służbowego, ściganego w drodze dyscyplinarnej,
oznacza szkodliwość społeczną w rozumieniu powszechnego prawa
karnego, uzupełnioną elementami szkodliwości mierzonej wobec
środowiska zawodowego, w którym prawnik, wykonujący dany zawód,
pozostaje (por. np. z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2007
r., SNO 31/11, Lex Nr 1288859). Którejkolwiek z tych miar nie przyłożyć
do błędu zawodowego opisanego w pkt 7 prawomocnego wyroku
zaskarżonego kasacją, nie sposób stwierdzić, aby obraza przepisów
prawnych, których dopuściła się J. B. niewłaściwie naliczając podatek
od czynności cywilnoprawnej, miała charakter „rażący” i poważnie
narażała na szwank prawa i interesy stron albo reputację środowiska
notariuszy. Obwiniona przecież - co nie było kwestionowane - sama
dostrzegła pomyłkę polegającą na naliczeniu podatku w wysokości
dwukrotności 40 zł (zamiast 40 zł), skierowała też pismo do stron aktu,
informujące o błędzie i zawierające pouczenie o możliwości i drodze
jego korekty. W tej sytuacji należało (pkt 1a wyroku), uznając
zasadność zarzutu kasacyjnego i nie dostrzegając potrzeby
uzupełniania postępowania dowodowego w celu podjęcia prawidłowej
decyzji, uchylić w stosownej części wyroki sądów dyscyplinarnych obu
instancji, a następnie - niezależnie od tego, że ściganie czynu
opisanego w pkt 7, jako popełnionego w dniu 21 grudnia 2009 r., uległo
już przedawnieniu – zasadne było, przy uznaniu, iż skazanie jest w tej
23
części oczywiście niesłuszne, uniewinnienie obwinionej (art. 537 § 2 in
fine k.p.k. w zw. z art. 69 Prawa o notariacie). Orzeczenie
uniewinniające jest bowiem dla J. B. niewątpliwie korzystniejsze od
orzeczenia umarzającego postępowanie z powodu stwierdzenia tzw.
ujemnej przesłanki procesowej.
Zgodnie z art. 63d § 1 Prawa o notariacie, od kasacji, o której mowa
w art. 63a § 1 tej ustawy, nie uiszcza się opłaty od kasacji. Nie oznacza
to jednak zwolnienia od ponoszenia także i ryczałtowych wydatków
związanych z postępowaniem kasacyjnym. Tymi ostatnimi, w wypadku
oddalenia kasacji, należy obciążyć ukaranego. Ponieważ jednak
kasacja J. B. została oddalona jedynie w części, Sąd kasacyjny
postanowił także jedynie w części obciążyć ją tymi wydatkami (pkt 3
wyroku).