Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 8/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa T. N.
przeciwko […] Ośrodkowi Szkolenia Służby Więziennej w […]
o przyznanie pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 14 września 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz powoda kwotę 900 (dziewięćset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 7 maja 2012 r., Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w K. oddalił powództwo T. N. przeciwko pozwanemu Ośrodkowi
Szkolenia Służby Więziennej (dalej jako "Ośrodek") o przyznanie pomocy
finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego i nie obciążył powoda kosztami
procesu.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód od dnia 1 lipca 2005 r. jest
funkcjonariuszem Służby Więziennej pełniącym służbę stałą w pozwanym Ośrodku.
W dniu 13 sierpnia 2010 r. powód złożył na ręce przełożonego (Komendanta
Ośrodka) wniosek o udzielenie pomocy finansowej na uzyskanie lokalu
mieszkalnego. Decyzją nr […] z dnia 11 października 2010 r. Komendant Ośrodka
odmówił przyznania powodowi takiej pomocy. Powód zaskarżył tę decyzję do
Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, który decyzją z dnia 30 listopada 2010
r. utrzymał w mocy decyzję Komendanta Ośrodka. Od decyzji Dyrektora
Generalnego Służby Więziennej powód w dniu 28 grudnia 2010 r. złożył skargę do
wojewódzkiego sądu administracyjnego, który postanowieniem z dnia 12 kwietnia
2011 r. ją odrzucił.
Powód pozostaje w związku małżeńskim od dnia 3 września 2005 r., przy
czym w dniu 15 lipca 2005 r. zawarta została umowa o rozdzielności majątkowej. W
dacie zawierania małżeństwa żona powoda była właścicielką nieruchomości
zabudowanej domem mieszkalnym o powierzchni 143,5 m2
, oddanym do użytku w
2000 r., położonym w […]. Nieruchomość ta została obciążona hipoteką na rzecz
wierzycieli małżonki powoda. Małżonkowie zamieszkiwali wspólnie w tym budynku
od dnia ślubu, jednak w październiku 2006 r. nieruchomość została zlicytowana
przez komornika sądowego. Z uzyskanych w toku egzekucji środków pieniężnych
zdołano zaspokoić jedynie część długów żony powoda, gdyż suma uzyskana z
licytacji nie wystarczyła na pokrycie wszystkich jej zobowiązań.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, stan faktyczny sprawy był bezsporny,
natomiast występował problem rozumienia słowa "zbycie" użytego w przepisach
regulujących uprawnienia funkcjonariuszy Służby Więziennej. Sąd Rejonowy
zwrócił uwagę, że pomoc finansowa na uzyskanie lokalu mieszkalnego albo domu
3
jednorodzinnego nie przysługuje w sytuacji, gdy funkcjonariusz Służby Więziennej
pozostający w służbie stałej lub jego małżonek posiadają lokal (dom) mieszkalny
albo, gdy taki lokal (dom) zbyli. W rozpoznawanej sprawie spór dotyczy oceny, czy
powód zachował prawo do pomocy finansowej w związku ze zbyciem domu
jednorodzinnego będącego własnością jego żony w następstwie egzekucji
komorniczej. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o
Służbie Więziennej (Dz.U. Nr 79, poz. 523 ze zm.) nie zawiera legalnej definicji
pojęcia "zbycie prawa własności do nieruchomości". Według Sądu, pojęcie "zbycie"
ma szerokie znaczenie w języku potocznym, tym niemniej na gruncie przepisów nie
można mu przypisywać znaczenia potocznego. W ujęciu prawnym pojęcie "zbycie"
oznacza "odstąpienie, scedowanie", które może przybrać zarówno formę odpłatną
(np. sprzedaż), jak i nieodpłatną (np. darowizna). Utrata nieruchomości wskutek
licytacji w ramach egzekucji nie jest czynnością całkowicie nieodpłatną, skoro
dłużnik uzyskuje środki pieniężne, które w pierwszej kolejności służą zaspokojeniu
jego zobowiązań. Osobie "zlicytowanej" po zaspokojeniu wierzycieli nie zawsze
pozostaną do dyspozycji wolne środki pieniężne. Tym niemniej należy zaznaczyć,
że z władztwem nad nieruchomością zawsze wiążą się określone ciężary (np.
obowiązki w zakresie uiszczania podatków, opłat za media, czy spłat obciążeń
kredytowych zabezpieczonych hipoteką). Właściciel powinien liczyć się z
obowiązkiem regulowania na bieżąco tych zobowiązań. Gdy zaś ich nie reguluje, to
nie może osiągać z tego tytułu profitów kosztem osób, które na bieżąco regulują
długi. Wobec powyższego nie zachodzi różnica między sytuacją, w której dłużnik
posiadający zobowiązania dobrowolnie sprzedaje swą nieruchomość celem
zaspokojenia wierzycieli a sytuacją, w której dłużnik "zwleka z podejmowaniem
jakichkolwiek działań prewencyjnych i nie zaspakaja wierzycieli, co prowadzi do
licytacji nieruchomości". Zdaniem Sądu Rejonowego, nie ma podstaw prawnych do
przyjęcia tezy, że zbycie prawa w drodze egzekucji powinno być traktowane
odmiennie niż inne formy szeroko rozumianego zbycia. Ponadto osoby, które nie
dopełniły swych obowiązków wobec wierzycieli, nie mogą być traktowane lepiej od
innych obywateli. Nie można zakładać, że małżonka powoda nie ponosi winy za złą
sytuację majątkową. To ona zaciągała zobowiązania i ich nie regulowała. Każdy
powinien liczyć się z możliwościami egzekwowania długów przez wierzycieli i
4
dlatego nie należy zaciągać zobowiązań ponad miarę, bez posiadania
wystarczającej zdolności do ich spłaty. Skoro w okolicznościach faktycznych
rozpoznawanej sprawy nastąpiło zbycie domu jednorodzinnego stanowiącego
własność małżonki powoda, to powództwo o przyznanie powodowi pomocy
finansowej nie mogło być uwzględnione.
Od wyroku Sądu Rejonowego powód wniósł apelację. Wyrokiem z dnia 14
września 2012 r., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K.: 1)
zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że zasądził od strony
pozwanej na rzecz powoda kwotę 47.462,50 zł tytułem pomocy finansowej na
uzyskanie lokalu mieszkalnego; 2) oddalił apelację w części dotyczącej żądania
odsetek oraz 3) zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 3.227 zł
tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje. Zdaniem Sądu Okręgowego,
pojęcie "zbycie" w ujęciu prawnym oznacza "odstąpienie, scedowanie". Jednak
zbycie nieruchomości przez sprzedaż w drodze licytacji komorniczej nie łączy się z
jakimkolwiek oświadczeniem woli ze strony dłużnika. Przysądzenie własności
nieruchomości na rzecz nabywcy następuje na mocy postanowienia sądu, bez
składania jakiegokolwiek oświadczenia woli przez dłużnika, do którego
nieruchomość należała. Przy sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji
komorniczej dotychczasowy właściciel nieruchomości nie składa żadnego
oświadczenia woli o sprzedaży, scedowaniu, odstąpieniu za pieniądze, czy o
wyzbyciu się jej na rzecz nabywcy. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy ani
powód, ani jego małżonka nie dokonali żadnej czynności cywilnoprawnej
zmierzającej do wyzbycia się domu jednorodzinnego, w którym wspólnie
zamieszkiwali. Małżonka powoda - w związku z uprzednio prowadzoną
działalnością gospodarczą - znalazła się w trudnej sytuacji życiowej i w efekcie
utraciła własność nieruchomości. W wyniku prowadzonej egzekucji sądowej
nieruchomość będąca jej własnością została wprawdzie sprzedana, ale żona
powoda w tym kierunku nie przejawiała jakiejkolwiek woli. W tej sytuacji nie można
przyjąć, że małżonka powoda zbyła dom w miejscowości, w której powód pełnił
służbę. Sprzedaż domu w drodze licytacji komorniczej była wprawdzie zbyciem
nieruchomości, ale czynność ta nie została dokonana przez małżonkę powoda. Do
tej ostatniej sytuacji doszłoby dopiero wówczas, gdyby małżonka zbyła
5
przedmiotową nieruchomość z własnej, nieprzymuszonej woli. Tymczasem do
sprzedaży nieruchomości stanowiącej jej własność doszło wskutek czynności
podjętych przez organ egzekucyjny przy zastosowaniu środków przymusu
państwowego w celu zaspokojenia świadczeń należnych wierzycielom. Wykładnia
celowościowa art. 187 pkt 4 ustawy o Służbie Więziennej powinna prowadzić do
wniosku, że pomocy finansowej nie powinny otrzymać tylko te osoby, które
dobrowolnie zbyły lokal mieszkalny (dom). Natomiast takiej pomocy nie powinny
być pozbawione osoby, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej i utraciły dom
(mieszkanie) na skutek wdrożenia wobec nich środków przymusu państwowego.
Skoro w okolicznościach faktycznych sprawy nie doszło do zbycia domu
jednorodzinnego ani przez powoda, ani przez jego małżonkę, powodowi
przysługuje prawo do otrzymania pomocy finansowej.
Od wyroku Sądu Okręgowego w części uwzględniającej powództwo i
rozstrzygającej o kosztach procesu (w zakresie punktów 1 i 3 sentencji) strona
pozwana wniosła skargę kasacyjną, w której zarzuciła naruszenie art. 187 pkt 4
ustawy o Służbie Więziennej wskutek przyjęcia, że w okolicznościach sprawy nie
doszło do zbycia domu mieszkalnego przez małżonkę powoda. W uzasadnieniu
podstawy kasacyjnej strona skarżąca podniosła w szczególności, że małżonka
powoda bezpośrednio przyczyniła się do zbycia nieruchomości, bowiem w pełni
świadomie zaciągnęła zobowiązania a następnie kredyt w celu ich pokrycia.
Doskonale zdawała sobie sprawę, jakie będą konsekwencje braku spłaty
zobowiązań kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Już w chwili dokonania
hipotecznego zabezpieczenia kredytu, wyraziła wolę zbycia tej nieruchomości w
drodze przymusowej egzekucji w razie braku spłaty zobowiązań. Małżonka powoda
wprawdzie nie podjęła bezpośrednich działań (czynności cywilnoprawnych) celem
zbycia domu, tym niemniej wolę zbycia domu wyraziła w sposób pośredni przez
zabezpieczenie hipoteczne zaciągniętego kredytu. W stanie faktycznym sprawy
istnieje bez wątpienia związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy działaniem
małżonki powoda a zbyciem nieruchomości. Gdyby w razie trudności przy spłacie
kredytu wolą małżonki nie było zbycie nieruchomości, nie dokonywałaby
zabezpieczenia kredytu na tej nieruchomości. Z tej przyczyny należy uznać, że
zbycie domu jednorodzinnego było następstwem działań podejmowanych
6
wyłącznie przez małżonkę powoda, która bez wątpienia działała w zamiarze
ewentualnym wyzbycia się przedmiotowej nieruchomości. Strona skarżąca nie
zgodziła się z argumentacją Sądu drugiej instancji jakoby przy sprzedaży
nieruchomości w drodze licytacji komorniczej właściciel nieruchomości nie składał
żadnego oświadczenia woli w zakresie wyzbycia się nieruchomości. O ile w
momencie licytacji komorniczej dłużnik faktycznie nie składa żadnych oświadczeń
woli w przedmiocie zbycia nieruchomości, o tyle sama licytacja jest skutkiem
złożonego uprzednio (w zamiarze ewentualnym) oświadczenia woli co do zbycia
nieruchomości. Małżonka powoda "bezwzględnie" wyraziła wolę zbycia
nieruchomości w chwili dokonywania zabezpieczenia kredytu ustanowieniem
hipoteki na nieruchomości. Z tej przyczyny powództwo jest bezzasadne. Skarżący
Ośrodek wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w zaskarżonej części i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie
powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz strony pozwanej zwrotu
kosztów postępowania za wszystkie instancje
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o odmowę przyjęcia skargi
do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionej podstawy, gdyż skarżący nietrafnie
interpretuje zwrot "zbycie lokalu mieszkalnego lub domu" zamieszczony w art. 187
pkt 4 ustawy o Służbie Więziennej. Analizę spornego w sprawie problemu
prawnego należy rozpocząć od przypomnienia, że zgodnie z art. 170 ust. 1 ustawy
o Służbie Więziennej, funkcjonariuszowi w służbie stałej przysługuje prawo do
lokalu mieszkalnego w miejscowości, w której stale pełni służbę, lub w
miejscowości pobliskiej, przy czym prawo to jest realizowane albo przez przydział
lokalu albo przez przyznanie pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego
(art. 171 tej ustawy). Funkcjonariuszowi w służbie stałej, który spełnia warunki do
przydziału lokalu mieszkalnego, a który lokalu tego nie otrzymał na podstawie
decyzji administracyjnej o przydziale, przysługuje pomoc finansowa na uzyskanie
7
lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej albo domu jednorodzinnego lub
lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, położonych w
miejscowości pełnienia służby lub miejscowości pobliskiej (art. 184 ust. 1). Z kolei -
w myśl art. 187 tej ustawy - lokalu mieszkalnego na podstawie decyzji
administracyjnej nie przydziela się funkcjonariuszowi w czterech wymienionych w
tym przepisie przypadkach: 1) w razie otrzymania przez funkcjonariusza pomocy
finansowej; 2) jeśli funkcjonariusz posiada w miejscowości, w której pełni służbę,
lub w miejscowości pobliskiej lokal mieszkalny w spółdzielni mieszkaniowej albo
dom jednorodzinny lub dom mieszkalno-pensjonatowy albo lokal mieszkalny
stanowiący odrębną nieruchomość, odpowiadający co najmniej przysługującej mu
powierzchni mieszkalnej; 3) jeśli małżonek funkcjonariusza posiada wyżej
określony lokal mieszkalny lub dom oraz 4) w razie zbycia przez funkcjonariusza
lub jego małżonka lokalu mieszkalnego lub domu. Można zauważyć, że w art. 187
pkt 4 ustawy o Służbie Więziennej powielona jest regulacja przyjęta w poprzednio
obowiązującej ustawie z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (jednolity
tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761 ze zm.), w której art. 91 ust. 1 pkt 4
stanowił, że lokalu mieszkalnego na podstawie decyzji administracyjnej nie
przydziela się funkcjonariuszowi w razie zbycia przez niego lub jego małżonka
własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, lokalu stanowiącego odrębną
nieruchomość lub domu, położonych w miejscowości pełnienia służby lub
miejscowości pobliskiej. Pozwala to na wykorzystanie orzecznictwa sądowego
(sądów administracyjnych) dotyczącego poprzedniego stanu prawnego.
W wyroku Sądu Okręgowego oraz skardze kasacyjnej trafnie zauważono, iż
ustawa o Służbie Więziennej nie definiuje zwrotu "zbycie lokalu mieszkalnego
(domu)" użytego w art. 187 pkt 4 tej ustawy. Stąd zachodzi konieczność dokonania
wykładni tego wyrażenia przy użyciu wszelkich dostępnych technik argumentacji
prawniczej. Interpretacja zwrotów użytych w tekście prawnym nie może jednak
ograniczać się tylko do analizy gramatycznej (językowej) pojęć, którymi operuje
ustawodawca, ale powinna uwzględniać również ich kontekst systemowy oraz
funkcję i cel przepisu (por. przykładowo uchwałę Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 30 października 2000 r., OPK 16/00, ONSA 2001 nr 2,
poz. 64; OSP 2001 nr 10, poz. 152, z glosą A. Ciska i J. Kremisa, na którą powołał
8
się Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, choć dotyczy ona ustawy
o zagospodarowaniu przestrzennym, a w literaturze, L. Morawski: Wykładnia w
orzecznictwie sądów - komentarz, Toruń 2002, s. 129; A. Bielska-Brodziak, Z.
Tobor: Słowniki a interpretacja tekstów prawnych, PiP 2007 nr 5, s. 20; D. Antonów,
Wykładnia prawa podatkowego po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej,
Warszawa 2009, s. 159).
Dla uzasadnienia tezy stawianej przez pozwany Ośrodek, że zbyciem lokalu
(domu) w rozumieniu art. 187 pkt 4 ustawy o Służbie Więziennej jest także
sprzedaż nieruchomości w drodze licytacji komorniczej, w skardze kasacyjnej
powołano się na dwa orzeczenia sądów administracyjnych. W tezie wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego (dalej NSA) z dnia 17 lipca 2008 r., II OSK
877/07 (LEX nr 493241), posiłkując się odesłaniem do definicji legalnej zwrotu
"zbycie nieruchomości" zawartej w art. 4 pkt 3b ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o
gospodarce nieruchomościami, przyjęto, iż pojęcie "zbycie nieruchomości" w
rozumieniu art. 36 ust. 3 i art. 37 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym, obejmuje wszystkie formy dyspozycji nieruchomością, w tym także
sprzedaż i darowiznę. Z kolei, Wojewódzki Sąd Administracyjny (dalej WSA) w
Olsztynie w wyroku z dnia 13 października 2011 r., I SA/Ol 496/11 (LEX nr
1150344) uznał sprzedaż nieruchomości obciążonej hipoteką w drodze licytacji
komorniczej za przykład odpłatnego zbycia nieruchomości w rozumieniu art. 10 ust.
1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Choć zasadą powinno
być jednakowe rozumienie tych samych pojęć używanych w różnych aktach
prawnych (wykładnia systemowa), to poglądów wyrażonych w tych orzeczeniach
nie można wprost przenosić na grunt regulacji obejmujących inne stosunki prawne,
gdyż - jak wskazano wyżej - należy uwzględniać funkcję i cel konkretnych
przepisów. Nie można więc zakładać, że skoro utrata prawa własności
nieruchomości wskutek licytacji komorniczej jest odpłatnym zbyciem nieruchomości
w rozumieniu przepisów podatkowych, to stanowi również czynność "zbycia" lokalu
(domu), która pozbawia funkcjonariusza Służby Więziennej uprawnienia do
otrzymania pomocy finansowej. W tym aspekcie należy mieć przede wszystkim na
uwadze wykładnię przyjmowaną w orzecznictwie bezpośrednio dotyczącym
problematyki udzielania pomocy mieszkaniowej funkcjonariuszom Służby
9
Więziennej (które zostały przywołane w odpowiedzi na skargę kasacyjną). W
szczególności w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów NSA z dnia 29
kwietnia 2009 r., OPS 7/08 (ONSAiWSA 2009 nr 4, poz. 66) trafnie przyjęto, że
wykładnia celowościowa przepisów o służbie funkcjonariuszy Służby Więziennej
skłania do wniosku, że funkcjonariusz nie powinien być pozbawiony prawa do
pomocy finansowej w przypadkach usprawiedliwionej niemożności zamieszkania w
lokalu (domu). Można to odpowiednio odnieść do "usprawiedliwionej" utraty prawa
do lokalu zaspokajającego potrzeby mieszkaniowe funkcjonariusza. Wykładnia
celowościowa była również podstawą rozstrzygnięć, jakie zostały przyjęte w
orzecznictwie sądowoadministracyjnym w odniesieniu do czynności prawnych
polegających na podziale majątku wspólnego po ustaniu związku małżeńskiego
funkcjonariusza (wyrok NSA z dnia 24 lutego 2006 r., I OSK 508/05, LEX nr 194062
oraz wyroki WSA we Wrocławiu z dnia 10 maja 2005 r., II SA/Wr 2283/03, LEX nr
724683 i w Poznaniu z dnia 29 marca 2007 r., IV SA/Po 256/06, LEX nr 916232). W
tych orzeczeniach wyrażono pogląd, że podział majątku wspólnego małżonków,
nawet dokonany w drodze czynności prawnej (umowy), nie może być utożsamiany
ze zbyciem lokalu (domu) mieszkalnego przez funkcjonariusza Służby Więziennej
lub jego małżonka, zwłaszcza w kontekście późniejszego rozwiązania małżeństwa
przez rozwód (podobnie wyrok WSA w Warszawie z dnia 23 listopada 2006 r., II
SA/Wa 1471/06, LEX nr 328925, dotyczący podobnej regulacji z art. 95 ust. 1 pkt 4
ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, jednolity tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 287,
poz. 1687 ze zm.).
Na szczególną uwagę zasługuje wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 24 czerwca
2008 r., II SA/Rz 84/08 (LEX nr 515681), gdyż dotyczy on sytuacji zbliżonej do
stanu rozpoznawanej sprawy. W tezie tego wyroku stwierdzono, że zwrot "zbycie"
użyty w art. 91 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej
(stanowiącym odpowiednik art. 187 pkt 4 aktualnej ustawy) powinien być rozumiany
w sensie potocznym jako "sprzedaż, odstąpienie czegoś za pieniądze", a zatem w
takim rozumieniu tego wyrażenia językowego nie mieści się oświadczenie woli o
przeniesieniu prawa własności złożone w wykonaniu wyroku sądu powszechnego w
sprawie odwołania darowizny. Przede wszystkim w uzasadnieniu tego orzeczenia
trafnie zwrócono uwagę, że odwołanie darowizny jest działaniem podjętym
10
wyłącznie ze strony darczyńcy i - co wymaga podkreślenia - nie wyraża woli zbycia
nieruchomości przez obdarowanego funkcjonariusza. Obdarowany funkcjonariusz,
wyrażając rażącą niewdzięczność wobec darczyńcy, mógł liczyć się z odwołaniem
przez niego darowizny, ale "liczenie" się z taką ewentualnością wcale nie
oznaczało, że obdarowany wyrażał wolę (gotowość) zbycia domu na rzecz
darczyńcy.
Trafna jest więc (przyjęta przez Sąd drugiej instancji w zaskarżonym wyroku
i wynikająca z przedstawionego wyroku WSA w Rzeszowie z dnia 24 czerwca
2008 r.) wykładnia, że zbycie lokalu mieszkalnego lub domu w rozumieniu art. 187
pkt 4 ustawy o Służbie Więziennej oznacza utratę prawa do tego lokalu (domu)
wskutek zachowania funkcjonariusza (małżonka) realizującego jego wolę (zamiar,
cel, do którego zmierza). Decydującego znaczenia nie ma więc, czy do utraty
prawa do lokalu dochodzi wskutek czynności prawnej (złożenia oświadczenia woli,
zawarcia umowy) oraz jaki był charakter tej czynności (odpłatna, nieodpłatna), czy
też jest to skutek innych zdarzeń prawnych (na przykład orzeczenia sądu,
czynności komornika w ramach egzekucji). Te wszystkie okoliczności mogą mieć
tylko znaczenie przy ocenie, czy utrata prawa do lokalu nastąpiła zgodnie z wolą
funkcjonariusza. Istotą (funkcją, celem) regulacji tego przepisu jest bowiem
wykluczenie możliwości przyznania pomocy finansowej funkcjonariuszowi, który
miał zaspokojone potrzeby mieszkaniowe w sposób wynikający z art. 187 pkt 2 lub
3 ustawy o Służbie Więziennej (on lub jego małżonek posiadał prawo do
odpowiedniego lokalu), a następnie zbył prawo zapewniające zaspokojenie tych
potrzeb. Zbycie lokalu mieszkalnego lub domu w rozumieniu art. 187 pkt 4 należy
więc utożsamiać z potocznym znaczeniem słów "pozbycie się" ("wyzbycie się"), a
więc utratą prawa do lokalu wskutek zachowania zgodnego z wolą funkcjonariusza.
Wobec tego za zbycie lokalu nie można uznać utraty prawa do niego w wyniku
zdarzeń (czynności, zachowania) niezgodnych z wolą (zamiarem) funkcjonariusza,
a zwłaszcza zrealizowanych wbrew jego woli (przymusowo).
Z ustalonych w rozpoznawanej sprawie okoliczności faktycznych
stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku wynika, że utrata prawa własności
nieruchomości przez żonę powoda nastąpiła niezgodnie z jej wolą (przymusowo,
wbrew jej woli). Jest to ustalenie faktyczne wiążące w postępowaniu kasacyjnym,
11
niepodlegające weryfikacji z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c. Przedstawiony w skardze
kasacyjnej wywód zmierzający do wykazania, że żona powoda, zaciągając
zobowiązania a następnie kredyt zabezpieczony hipotecznie, realizowała wolę
(zamiar) zbycia nieruchomości, nie podlega więc ocenie (kontroli) w postępowaniu
kasacyjnym (niezależnie od tego, że w świetle zasad doświadczenia życiowego jest
to wysoce nieprawdopodobne).
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną strony
pozwanej na podstawie art. 39814
k.p.c. i orzekł o kosztach procesu w oparciu o art.
98 § 1 k.p.c. oraz § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 490).