Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 11/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący)
SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca)
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Katarzyna Głodowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie A. Z. C.
skazanej z art. 284 § 1 kk i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 4 czerwca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanej
od wyroku Sądu Okręgowego w .z dnia 3 sierpnia 2012 r., utrzymującego w
mocy wyrok Sądu Rejonowego w Ż.
z dnia 6 marca 2012 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy
wyrok Sądu Rejonowego w Ż. i sprawę
przekazuje Sądowi Okręgowemu w P. do
rozpoznania w pierwszej instancji;
II. zarządza zwrot opłaty od kasacji na rzecz A. Z.
C.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem Sądu Rejonowego w Ż. z dnia 6 marca 2012 r., A. Z. C.
została skazana:
- za przestępstwo z art. 270 § 1 k.k. na karę 6 miesięcy pozbawienia
wolności;
- za przestępstwo z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. na karę 1 roku
pozbawienia wolności;
- za przestępstwo z art. 284 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. na karę 2 lat i
6 miesięcy pozbawienia wolności;
- na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. orzeczono wobec oskarżonej
łączną karę pozbawienia wolności w rozmiarze 2 lat i 10 miesięcy;
- na podstawie art . 46 § 1 k.k. orzeczono środek karny w postaci
naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz
Kasy Zapomogowo – Pożyczkowej działającej przy Przedsiębiorstwie
Energetyki Cieplnej „Ż.” Sp. z o.o. kwoty 198.656,90 zł.
Apelacje od wyroku wnieśli obrońca oskarżonej oraz pełnomocnik
oskarżyciela posiłkowego. Po ich rozpoznaniu Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z
dnia 3 sierpnia 2012 r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok uznając obie
apelacje za oczywiście bezzasadne.
Kasację od tego wyroku wniósł obrońca skazanej, który na podstawie
art. 523 § 1 k.p.k. zarzucił rażące naruszenie przepisów prawa procesowego,
mające wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:
1/ art. 433 § 2 k.p.k. wobec nie rozpoznania przez Sąd odwoławczy
wszystkich zarzutów apelacji;
2/ art. 193 § 1 k.p.k. wobec przyjęcia za trafne dokonanych ustaleń
faktycznych bez powołania dowodu z opinii biegłego z zakresu
rachunkowości, celem oceny prawidłowości rozliczeń księgowych
stanowiących podstawę rozstrzygnięcia w sprawie;
3/ naruszenie przepisu prawa materialnego, a to art. 270 § 1 k.k. poprzez
przyjęcie, że możliwym jest stwierdzenie fałszerstwa dokumentu bez
dokonania jego porównania z oryginałem mającym postać dokumentu w
formie elektronicznej;
3
4/ w konkluzji autor kasacji wniósł o uchylenie wyroku Sądu II instancji i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
W odpowiedzi na kasację Prokurator Prokuratury Okręgowej w P.
podniósł, że w przedmiotowej sprawie wystąpiła bezwzględna przyczyna
odwoławcza określona w art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k., gdyż właściwym rzeczowo
do jej rozpoznania w pierwszej instancji był sąd okręgowy, a nie rejonowy. W
konkluzji Prokurator wniósł o uchylenie wyroków sądów obydwu instancji i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego
merytorycznego rozpoznania. W zakresie dotyczącym wprost kasacji podniósł,
że jej rozpoznanie przez Sąd Najwyższy jest przedwczesne, skoro zawiera
jedynie względne przesłanki odwoławcze.
Obecny na rozprawie kasacyjnej Prokurator Prokuratury Generalnej
poparł stanowisko zawarte w pisemnej odpowiedzi na kasację i również wniósł
o uchylenie wyroków sądów obydwu instancji i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Z kolei pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego w odpowiedzi na kasację
wniósł o jej oddalenie jako niezasadnej. Nadto odnosząc się do stanowiska
Prokuratora pełnomocnik wyraził tego rodzaju pogląd, że w sprawie nie
zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza, gdyż w toku postępowania
doszło do modyfikacji aktu oskarżenia i usunięcia z kwalifikacji prawnej czynu
zarzucanego skazanej w pkt III aktu oskarżenia art. 294 § 1 k.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Należało przyznać rację Prokuratorowi, że w niniejszym postępowaniu
wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza określona w art. 439 § 1 pkt 4
k.p.k. Ponieważ Sąd Najwyższy z urzędu uwzględnił zaistniałe uchybienie, a z
tego powodu zaszła konieczność uchylenia wyroków sądów obydwu instancji,
nie było potrzeby analizowania zarzutów kasacji obrońcy skazanej.
Skoro kasację oparto o względne podstawy odwoławcze z art. 438 pkt 1 i 2
k.p.k., ich rozpoznanie w chwili obecnej byłoby przedwczesne.
Należy przypomnieć, że w pkt III aktu oskarżenia zarzucono A.C.
popełnienie przestępstwa kwalifikowanego z art. 284 § 2 k.k. w zw. z art. 294
4
§ 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., a to z uwagi na znaczną wartość przedmiotu
czynu, wynoszącą kwotę 211.500 zł (k. 294, tom II). Prokurator prawidłowo
wskazał wówczas, iż sądem właściwym miejscowo i rzeczowo do rozpoznania
tej sprawy jest Sąd Okręgowy w P. (k. 295) i skierował akt oskarżenia właśnie
do tego Sądu (k. 292). Ponieważ akt oskarżenia zawierał wniosek o skazanie
oskarżonej C. w trybie art. 335 k.p.k., Przewodniczący Wydziału II Karnego
tego Sądu skierował sprawę na posiedzenie celem rozstrzygnięcia wniosku w
trybie art. 343 k.p.k. (k. 300).
W międzyczasie do Sądu wpłynęło pismo z dnia 2 grudnia 2009 r. strony
pokrzywdzonej, w którym wskazano, iż szkoda wyrządzona przestępstwem
wynosi kwotę 208.130,96 zł (k. 315, tom II). W tej sytuacji, na posiedzeniu w
dniu 22 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy stwierdził, że nie jest właściwy
rzeczowo do rozpoznania przedmiotowej sprawy i na podstawie art. 35 § 1
k.p.k. przekazał ją Sądowi Rejonowemu w Ż. do merytorycznego rozpoznania
(k. 389 – 394). Na uzasadnienie swej decyzji wskazał Sąd, że według art. 115
§ 5 k.k. mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość w czasie
popełnienia czynu zabronionego przekracza dwustukrotną wysokość
najniższego miesięcznego wynagrodzenia. W przekonaniu Sądu wskaźnikiem
tym jest wielokrotność minimalnego wynagrodzenia miesięcznego w
rozumieniu ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę z 2002 r. (Dz. U. Nr
200, poz. 1679). To wynagrodzenie w dacie końcowej czynu ciągłego z art.
284 § 2 k.k. zarzucanego oskarżonej (13 sierpnia 2009 r.) wynosiło –
stosownie do Obwieszczenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2008 r.
w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2009 r. (M. P.
Nr 55, poz. 499), kwotę 1276 zł. W ocenie Sądu Okręgowego w roku 2009
znaczną wartością była kwota przekraczająca 255.200 zł, a zatem wyższa niż
wartość przedmiotu zarzucanego oskarżonej przestępstwa. W rezultacie tej
decyzji przekazano sprawę do Sądu Rejonowego w Ż. Na rozprawie w dniu 17
sierpnia 2010 r. prokurator odczytując akt oskarżenia oświadczył, że
modyfikuje skargę w ten sposób, iż z kwalifikacji prawnej omawianego
przestępstwa eliminuje przepis art. 294 § 1 k.k., zaś z jego opisu
sformułowanie dotyczące mienia znacznej wartości, a nadto określa wartość
5
mienia na kwotę 208.500 zł (k. 454, tom III). Sąd I instancji co do zasady
uwzględnił tę modyfikację i w konsekwencji przypisał w ust. 3 wyroku
przestępstwo z art. 284 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., ustalając jednocześnie, iż
szkoda wyrządzona tym czynem wynosi kwotę 210.759,90 zł.
Trafnie podniósł Prokurator w odpowiedzi na kasację, iż Sąd Okręgowy
rozstrzygając kwestię właściwości rzeczowej dokonał błędnej interpretacji
pojęcia „najniższe miesięczne wynagrodzenie” w ujęciu art. 115 § 5 k.k.
wówczas obowiązującego i niesłusznie przyjął, że jest ono tożsame z
pojęciem „minimalne miesięczne wynagrodzenie”. Należy przypomnieć, iż
zgodnie z art. 115 § 5 k.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 8 czerwca
2010 r., mieniem znacznej wartości było mienie, którego wartość w czasie
popełnienia czynu zabronionego przekraczała dwustukrotną wysokość
najniższego miesięcznego wynagrodzenia, ustalanego zgodnie z art. 115 § 8
k.k. na podstawie kodeksu pracy. Wielokrotność najniższego miesięcznego
wynagrodzenia w rozumieniu przepisów kodeksu karnego należy odnosić od
dnia 1 stycznia 2003 roku do stałej wielkości kwotowej 760 złotych, wskazanej
w art. 25 ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym
wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2002 r., Nr 200, poz. 1679). Od dnia
wejścia w życie ustawy ta kwota nie uległa zmianie. (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 2 lutego 2009 r., V KK 427/08, Lex Nr 486530; z dnia 13
kwietnia 2005 r., V KK 30/05, Lex Nr 149623; postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 lutego 2013 r., II KK 11/13, Lex Nr 1277696). Jeśli
zatem kwota najniższego miesięcznego wynagrodzenia wynosiła 760 zł, to jej
dwustukrotność stanowiła 152.000 zł. Należy podkreślić, iż zarówno w dacie
popełnienia przestępstwa (13 sierpnia 2009 r.), jak i w chwili wydania przez
Sąd Okręgowy postanowienia w przedmiocie właściwości (22 grudnia 2009 r.),
właściwym do rozpoznania przedmiotowej sprawy w pierwszej instancji był
Sąd Okręgowy w P., skoro przestępstwo dotyczyło każdorazowo mienia
znacznej wartości, przekraczającej kwotę 152.000 zł (kolejno 211.500 zł oraz
208.130, 96 zł).
Jest faktem, że w toku przedmiotowego postępowania nastąpiła
nowelizacja przepisu art. 115 § 5 k.k., lecz nie spowodowało to zmiany w
6
zakresie właściwości rzeczowej sądu. Na mocy ustawy z dnia 5 listopada
2009 r., która weszła w życie w dniu 8 czerwca 2010 r., za mienie znacznej
wartości przyjmuje się takie, którego wartość w czasie popełnienia czynu
zabronionego przekracza 200 000 zł. A zatem również w obydwu wskazanych
powyżej sytuacjach faktycznych nadal występowała przesłanka „mienia
znacznej wartości”, skoro jego wartość przekraczała kwotę 200 000 zł.
Niczego w tym zakresie nie zmieniła także modyfikacja aktu oskarżenia przez
prokuratora określającego wartość mienia na kwotę 208.500 zł (k. 454), czy
też przyjęcie przez Sąd Rejonowy w wydanym wyroku tej wartości na kwotę
210.759,90 zł. (k. 622).
Należy też zwrócić uwagę, iż tzw. modyfikacja aktu oskarżenia przez
prokuratora, podobnie jak i zaproponowana przez oskarżyciela kwalifikacja
prawna czynu nie są wiążące dla sądu. Przy dokonywaniu wstępnej kontroli
wniesionego aktu oskarżenia należy zawsze rozważyć zasadność
wskazywanej przez oskarżyciela publicznego właściwości rzeczowej sądu od
strony opisu zarzucanego czynu i wskazywanych w nim okoliczności oraz –
jak w niniejszym przypadku, również kwot wynikających z poszczególnych
zachowań zarzucanych oskarżonej. O właściwości rzeczowej sądu decyduje
bowiem czyn przestępny, tak jak przedstawia się on w świetle okoliczności
sprawy, a nie błędna jego kwalifikacja (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
1 grudnia 2010 r., III KK 224/10, Lex Nr 653509; z dnia 26 września 2002 r., III
KKN 255/00, Lex Nr 56824).
Reasumując należy stwierdzić, iż w wyniku błędnej interpretacji
znamienia „mienie znacznej wartości” w kontekście „najniższego
miesięcznego wynagrodzenia”, doszło także do nietrafnego przyjęcia przez
Sąd Rejonowy kwalifikacji prawnej czynu przypisanego skazanej A. Z. C. w
ust. 3 wyroku. Te uchybienia w konsekwencji doprowadziły do naruszenia
przepisów o właściwości rzeczowej, w wyniku czego sąd niższego rzędu
orzekał w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu, co stanowi
uchybienie, o jakim mowa w art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k. Zaistnienie w sprawie
tego rodzaju uchybienia, stanowiącego bezwzględną przesłankę odwoławczą,
skutkuje uchyleniem wyroków sądów obydwu instancji i przekazaniem sprawy
7
do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P. jako rzeczowo i miejscowo
właściwemu do jej merytorycznego rozpoznania.
Mając te okoliczności na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w części
dyspozytywnej wyroku. O zwrocie opłaty skazanej C. orzeczono na podstawie
art. 527 § 4 k.p.k.